T.C. ĠNKILAP TARĠHĠ VE ATATÜRKÇÜLÜK 1.ÜNĠTE BĠR KAHRAMAN DOĞUYOR Öğrencilerimize faydalı olabilmek amacıyla kendi ders notlarımdan oluşturularak hazırlanmıştır. Zeki DOĞAN Sosyal Bilgiler Öğretmeni sosyalciniz.wordpress.com Sosyal Bilgiler Öğretmenleri
BATIYA ERKEN AÇILAN KENT: SELANĠK - FĠKĠR AKIMLARI Selanik, Rumeli de (Balkanlar) Ege denizi kıyısında yer alan ve Osmanlı-Avrupa ticaretinin önemli noktalarından biri olan, önemli bir kentti. Kara, deniz ve demiryolu ulaşımı gelişmişti. Üsküp, Belgrat, Manastır ve İstanbul a demir yolu ile bağlıydı. Selanik te, çoğunluğu Türkler olmak üzere Rum, Bulgar, Ermeni, Yahudi ve Sırplar yaşamaktaydı. Farklı milletlerin bulunduğu bu şehirde, çeşitli dillerde gazete ve dergiler yayınlanırdı. Bu çok uluslu yapı, konuşulan diller, inançlar, gelenek ve görenekler ülkede çok zengin bir sosyal ve kültürel yapının oluşmasını sağlamıştı. Gelişmiş bir kent olan Selanik'te çocukluğunu geçiren Atatürk'ün fikri zenginliğinin ve ufkunun gelişmesinde bu şehrin olumlu katkıları olmuştur. Coğrafi konumu Ulaşımı gelişmiş Ekonomik ve ticari açıdan gelişmiş Çok uluslu yapı Farklı milletler Kültürel zenginlik Sosyal çeşitlilik Basın ve fikir hayatı Fikir ve düşünce hayatını şekillendirmiştir. Osmanlı Devleti nde 19. yüzyıla kadar huzur ve güven içerisinde yaşayan milletler, Fransız Ġhtilali ile ortaya çıkan milliyetçilik düşüncesinden etkilenerek çatışma ortamına (azınlık isyanları) sürüklenmişlerdir. Bu çatışma ortamında devleti parçalanmaktan kurtarmak amacıyla Osmanlı aydınları bazı çareler aramış bunun sonucunda yeni fikir akımları ortaya çıkmıştır. OSMANLIYI DAĞILMAKTAN KURTARMAK ĠÇĠN ORTAYA ATILAN FĠKĠR AKIMLARI BATICILIK: Osmanlı Devleti nin kurtuluşunun tek yolunun batıya ayak uydurarak çağın fikir ve ihtiyaçlarına uygun medeni bir millet ve devlet haline gelmekten geçtiğini savunan fikir akımıdır. Cumhuriyetin ilanından sonra inkılapların yapılmasında etkili olmuştur. OSMANLICILIK: Bu akıma göre Osmanlı Devleti içindeki tüm milletler Osmanlılık duygusu ile Osmanlı milleti haline getirilirse, devlet içindeki değişik milletlerin ayaklanmaları önlenmiş olacaktır. ( I. Meşrutiyet ) Bu fikir Balkan uluslarının Osmanlı Devletine isyan edip bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle uygulanamamıştır. Bu fikir akımlarından hiçbiri Osmanlıyı dağılmaktan kurtaramamıştır. ĠSLAMCILIK: Bu akıma göre, devletin parçalanmasını engellemek için Müslüman milletler Osmanlı halifesinin liderliğinde tek bir çatı altında birleşmelidir. Bu düşünce I. Dünya savaşı yıllarında Arapların Osmanlı Devletine karşı isyanı ile iflas etmiştir. (Ümmetçilik-Panislamizm) TÜRKÇÜLÜK: Tüm Türkleri milli bir duygu ile bilinçlendirmeyi ve bir bayrak altında toplamayı amaçlamıştır. Balkan Savaşlarından sonra Osmanlı yönetimine hâkim olan düşünce akımıdır. Kurtuluş Savaşının kazanılmasında etkili olmuştur. (Turancılık-PanTürkizm)
MUSTAFA KEMAL ĠN EĞĠTĠM HAYATI MAHALLE MEKTEBĠ Geleneksel eğitim veren bir okuldur. Annesinin isteği üzerine ilk olarak bu okula gitmiģtir. Bu okulu bitirmemiģtir. ġemsġ EFENDĠ OKULU Modern eğitim veren, Selanik in ilk özel Müslüman okuludur. Babasının isteği üzerine bu okula gitmiştir. (1887) Bu okulda okurken babası ölmüģ eğitimine bir süre ara vermiģtir. MANASTIR ASKERĠ ĠDADĠSĠ Selanik Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra, 1896 yılında Manastır Askeri İdadisine (lise) başladı. Derslerde gösterdiği başarıyla hem öğretmenlerinin hem de arkadaşlarının takdirini kazandı. Bu okulda sınıf arkadaşı Ömer Naci sayesinde edebiyata ve hitabete ilgi duydu. Fransızca özel dersleri aldı. Tarih öğretmeni Kolağası Tevfik Bey in tarih bilgisi onda tarih bilinci uyandırmıştır. Askeri İdadi de okurken Fransız yazarlar ile Türk Milliyetçiliği üzerine de Namık Kemal ve Mehmet Emin Yurdakul gibi yazarları okumuş ve etkilenmiştir. SELANĠK MÜLKĠYE RÜġTĠYESĠ SELANĠK ASKERĠ RÜġTĠYESĠ İlkokuldan sonra bu okula devam etmiştir. (RüĢtiye: Sınavlarına girerek kazandığı bu okulda, zekâsı ve üstün yetenekleriyle öğretmenlerinin sevgisini kazandı. Kemal adını bu okuldaki matematik öğretmeninden almıştır. (1893) Ortaokul) Bu okulda okurken gizlice askeri okulun sınavlarına girmiģ ve kazanmıģtır. Bu okulu da bitirmemiģtir. ĠSTANBUL HARP OKULU ĠSTANBUL HARP AKADEMĠSĠ Manastır Askeri İdadisini bitirdikten sonra 1899 yılında Harp Okulu na girdi. Harp Okulunda okurken arkadaģları ile birlikte bir dergi çıkardı. 1902 de Teğmen rütbesiyle mezun oldu. Atatürk ün yetiştiği dönemde Osmanlı Devleti sınırları içinde farklı özelliklerdeki okullar mevcuttu. Bir tarafta dini derslerin ağırlıkta olduğu mektep ve medreseler; diğer tarafta Batı tarzı okullar, askeri okullar ve çeşitli meslek okulları vardı. Bunun yanında azınlık okulları ile yabancı okullar da faaliyetteydi. Bu okulların her biri kendi amaçları doğrultusunda eğitim yapıyordu. Harp Akademisinde okurken derslerinin yanı sıra, ülkenin içinde bulunduğu siyası durum ve sorunları ile yakından ilgilendi. Mustafa Kemal, Harp Akademisini kurmay yüzbaģı olarak bitirdi (11 Ocak 1905). Böylece orduda görev almaya hazır bir kurmay subay oldu. Bu durum, Atatürk'ün yetiştiği dönemde Osmanlı Devleti nde eğitim birliği olmadığını gösterir.
MUSTAFA KEMAL İN ASKERLİK HAYATI ŞAM A ATANMASI (1905) İlk görev yeri olan Şam daki 5. Ordu ya Kurmay Yüzbaşı olarak atandı. Suriye'de bulunduğu sırada yakın arkadaşlarıyla Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurdu (Ekim 1906). Selanik başta olmak üzere birçok şehirde cemiyetin şubesini açtı. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti ni kurması, liderlik özelliğini, yöneticiliğini ve vatanseverliğini göstermektedir. 31 MART OLAYI (1909) TRABLUSGARP SAVAŞI (1911) İtalya'nın Trablusgarp'a saldırması üzerine gönüllü subay arkadaşları ile birlikte gizlice Trablusgarp'a gitti. Halkı örgütleyerek Derne ve Tobruk'ta İtalyanlara karşı başarılı savunma savaşları yaptı. Başarılarından dolayı Mustafa Kemal binbaşılığa terfi ettirildi. Trablusgarp Savaşı, Mustafa Kemal in ilk askeri başarısıdır. Mustafa Kemal'in Trablusgarp'ta yerli halkı İtalyanlara karşı örgütleyerek direnişe geçirmesi onun teşkilatçılığı ile ilgilidir. SURİYE CEPHESİ (1917) Suriye deki 7. Ordu Komutanlığına atandı. Alman komutan ile düştüğü anlaşmazlık sebebiyle istifa etmiş İstanbul a döndü. 1918 yılında 7.Ordunun da bağlı olduğu Yıldırım Orduları Grup Komutanı olarak atanmış ve Halep in kuzeyinde bir savunma hattı kurarak İngiliz kuvvetlerini durdurmayı başarmıştır. İstanbul'da meşrutiyet karşıtlarının çıkardığı 31 Mart Ayaklanmasını bastırmak ve düzeni sağlamak amacıyla Hareket Ordusu nda kurmay yüzbaşı olarak başarıyla görev yaptı. 31 Mart Olayı mevcut düzene karşı girişilen ilk isyan hareketidir. Mustafa Kemal in 31 Mart isyanını bastırmada önemli rol oynaması, meşrutiyet taraftarı yani yenilik yanlısı olduğunu gösterir. ÇANAKKALE CEPHESİ (1915) PİKARDİ MANEVRALARI (1910) 19.Tümen Komutanı olarak Arıburnu, Conkbayırı, Anafartalar'da düşmana karşı büyük başarılar elde eden Mustafa Kemal, Osmanlı Devleti'nin bu cephedeki savaşı kazanmasında önemli rol oynadı. Mustafa Kemal, meşhur Ben size taarruz emretmiyorum. Ölmeyi emrediyorum. sözünü burada söylemiştir. Bu söz onun vatanseverliği ve liderliği ile ilgilidir. Çanakkale savaşlarında düşmanın nereden çıkarma yapacağını bilmesi ileri görüşlülüğü ile ilgilidir. Çanakkale Savaşlarında kazandığı başarılar onun askeri dehasının tüm yurtta ve dünyada tanınmasını sağlamıştır. Bu cephedeki başarılarından sonra Albaylığa yükselmiştir. Fransız ve İngiliz birliklerinin ortaklaşa düzenlediği askeri tatbikatlara Fethi Okyar ile birlikte gözlemci olarak katılmış, gelecekte hava kuvvetlerinin önemine vurgu yapmıştır. Yenilikçi kişiliğini, kendisini geliştirdiğini ve ileri görüşlülüğünü gösterir. KAFKASYA CEPHESİ (1916) Ruslara karşı mücadele verilen Kafkasya cephesinde 16.Kolordu Komutanı olarak görevini sürdürdü. Burada Ruslar karşısında dağınık halde olan birlikleri bir araya getirerek eksiklikleri tamamlayan Mustafa Kemal, Rusların elinden Muş ve Bitlis i geri almayı başardı. Bu başarı, Mustafa Kemal in kişisel özelliklerinden sabır ve disiplin anlayışını göstermektedir. Tuğgeneralliğe yükselmiştir. KURTULUŞ SAVAŞI (1921-1922) I. Dünya Savaşında sırasıyla Çanakkale, Kafkas ve Suriye cephelerinde görev yaptı. Zeki DOĞAN - Sosyal Bilgiler Öğretmeni Samsun'a çıkarak Kurtuluş Savaşı nı başlatmış ve zafere ulaştırmıştır. Kurtuluş Savaşı'nın her aşamasında Türk Milletine liderlik etmiş, Türk halkını düşmana karşı birleştirmiştir. (birleştirici ve bütünleştirici oluşu) Başkomutan olarak orduyu yönettiği Sakarya Meydan Savaşı ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi'ni kazanmıştır. Türk milletinin her alanda çağdaşlaşmasını hedef alan inkılapları gerçekleştirmiştir.
MUSTAFA KEMAL VE DÖRT ŞEHİR Selanik, Manastır, İstanbul ve Sofya şehirleri Mustafa Kemal'in fikir hayatının oluşmasında büyük etkiye sahiptir. Selanik günümüzde Yunanistan; Manastır Makedonya; İstanbul Türkiye; Sofya ise Bulgaristan sınırları İçinde yer almaktadır. SELANİK Mustafa Kemal in doğup büyüdüğü, çocukluğunun ve eğitim hayatının geçtiği şehir olan Selanik, Osmanlı nın önemli bir Balkan kentiydi. Ege kıyısında bulunan Selanik te deniz ticareti oldukça gelişmişti. Farklı milletlerin bulunduğu bu şehirde, çeşitli dillerde gazete ve dergiler yayınlanırdı. Mustafa Kemal, 1907 de askeri görevle geldiği Selanik te İttihat ve Terakki Cemiyetine katıldı. Mustafa Kemal ordunun siyasetten ayrılması gerektiğini düşündüğünden ve İttihat ve Terakki Cemiyeti ile olan fikir uyuşmazlıkları sebebiyle cemiyetten ayrılarak kendini tamamen askerlik mesleğine verdi. İSTANBUL İstanbul, Osmanlı nın başkentiydi ve en gelişmiş şehriydi. Mustafa Kemal, İstanbul da hem asker hem öğrenci olarak bulunmuştur. Mustafa Kemal'in İstanbul da bulunduğu Beyoğlu (Pera) ve Galata civarı şehrin Batı ya açılan yüzüydü. Avrupa elçiliklerinin yoğun olduğu, sosyal ve kültürel yönden hareketli bir semtti. Mustafa Kemal, okul yıllarında, arkadaşlarına konferans niteliğinde konuşmalar yaparken sonraki yıllarda da İstanbul da evinde arkadaşlarıyla toplantılar düzenlemiş, ülke sorunlarını tartışmıştır. Osmanlı nın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik sorunları yakından görmüştür. Arkadaşlarıyla gazete ve dergi hazırlamıştır. MANASTIR Konsolosluklar ve ticaret şehri Manastır, aralarında çekişme olan çeşitli din ve milliyetten insanları barındırıyordu. Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan, kiliseler aracılığıyla bölgeye hâkim olmak istiyordu. Mustafa Kemal Askeri İdadide (lise) öğrenim görmek üzere geldiği Manastır da vatan ve hürriyet şiirleri yazan Namık Kemal den, milliyetçilik alanında Ziya Gökalp ten ve Türkçülüğü savunan Mehmet Emin Yurdakul dan etkilenmiştir. Mustafa Kemal in tarih bilincinin gelişmesinde öğretmeni Mehmet Tevfik Bey in rolü büyüktür. Bu dönemde Türk kültür ve tarihi ile ilgili okuduğu eserler sayesinde Mustafa Kemal'in fikir hayati şekillendi. Burada bazı Fransız düşünürlerinin eserleriyle tanıştı. 1897 Türk-Yunan Savaşında savaşta başarılı olunmasına rağmen barış masasında istenilenin alınamaması Mustafa Kemal i derinden etkiledi. SOFYA Mustafa Kemal, Balkan Savaşları sonrasında 1913'te Sofya Askeri Ataşeliği ne atanmıştır. Sofya'da sosyal hayat çok canlıydı. Üst düzey yetkililerin katıldığı danslı, yemekli toplantılarda Mustafa Kemal, Avrupa devletlerinin temsilcileriyle doğrudan görüşme ve fikirlerini paylaşma imkânı buldu. Bulgaristan'da kalan Türklerle yakın ilişki kurdu ve Türklerin yaşadıkları yerleri ziyaret etti. Bulgaristan'da Türkçe olarak yayımlanan gazetelerle irtibat kurarak bölgedeki Türklerin sosyal ve siyasi haklarının yükseltilmesi çalışmalarına katıldı. Bulgar Meclisinin toplantılarını (parlamento işleyişi) takip etti. Mustafa Kemal, gözlemlerinin yer aldığı raporlarına kendi analizlerini de ekleyerek bunları Osmanlı Hükümeti yetkilileriyle paylaştı.
MUSTAFA KEMAL LİDERLİK YOLUNDA ÜSTLENDİĞİ BAZI GÖREVLER Harp Akademisi nden Kurmay Yüzbaşı olarak mezun olması (1905) Şam daki 5. Orduya atanması (1905) Manastırdaki 3.Ordu da görevlendirilmesi (1907) Hareket Ordusu Kurmay Başkanı (1909) Trablusgarp ta görev alması (1911) Derne Komutanlığına getirilmesi (1912) Sofya da askeri ataşe olarak atanması (1913) Çanakkale Cephesi nde 19.Tümen Komutanlığı (1915) Kafkas Cephesinde 16.Kolordu Komutanlığı (1917) Suriye Cephesinde 7.Ordu Komutanlığı (1917) ve Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı (1918) ATATÜRK ÜN KİŞİSEL ÖZELLİKLERİ Vatan ve millet sevgisi İdealistliği Mantıklı ve gerçekçi oluşu Sabır ve disiplin anlayışı İleri görüşlülüğü Açık sözlülüğü Gerçekçiliği Çok yönlülüğü Öğreticilik yönü Sanatseverliği Yöneticiliği İnsan sevgisi Yaratıcı düşüncesi Önder oluşu Kararlı ve mücadeleci oluşu Planlı çalışması İnkılâpçılığı Birleştirici ve bütünleştirici oluşu MİLLİ MÜCADELEDE MUSTAFA KEMAL Mondros Ateşkes Antlaşması ndan sonra İstanbul a geldi (13 Kasım 1918). (Geldikleri gibi giderler.) İstanbul da bulunduğu zaman içerisinde memleketin kurtuluşu ile ilgili olarak güvendiği arkadaşlarına Ali Fuat (Cebesoy), Rauf (Orbay) ve İsmet (İnönü)] kendi fikirlerini anlattı. Şişli deki evinde arkadaşlarıyla çeşitli toplantılar düzenledi. Bu görüşmeler sonunda ülkenin kurtuluşunun milletin desteğine dayanan bir mücadele ile sağlanabileceği kanaatine vardı. İstanbul İtilaf devletlerinin sıkı bir denetimi altında bulunduğundan burada bir şey yapmak mümkün değildi. Bu sebeple Mustafa Kemal Paşa, düşündüklerini uygulamak için Anadolu ya geçmeye karar verdi. Samsun a çıktıktan(1919) sonra da Anadolu nun birçok yöresinde Kurtuluş Savaşı nı başlatmak için hazırlıklarını devam ettirdi. Kurtuluş Savaşı nı Başkumandan olarak yöneten Mustafa Kemal Paşa Sakarya, Büyük Taarruz ve Başkumandanlık Meydan Savaşı nı kazanarak yurdumuzu işgalden kurtarmıştır. Sakarya Meydan Savaşı ndaki başarılarından dolayı TBMM, Mustafa Kemal e mareşal rütbesi ile gazilik unvanını vermiştir. Atatürk, hayatının bütün aşamalarında lider kişiliğiyle ön plana çıkmasını bilmiştir. Çanakkale, Filistin ve Suriye cephelerinde dağınık ve moral olarak çökmüş birlikleri yeniden düzenleyerek düşmanın ilerleyişini durdurmasını bilmiştir. Kurtuluş Savaşı nda askerî liderliğinin yanında siyasal liderlik görevini de yürütmüştür. Samsun a ulaştıktan sonra Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas kongrelerini düzenleyerek Millî Mücadele nin önderi olmuştur. Kurtuluş Savaşını kazanarak Türk milletini bağımsızlığına kavuşturmuştur. Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasına ve inkılapların gerçekleşmesine önderlik etmiştir.