MEGEP (MESLEK E T M VE Ö RET M S STEM N N GÜÇLEND R LMES PROJES )

T.C. M LLÎ E T MBAKANLI I MEGEP (MESLEK E T M VE Ö RET M S STEM N N GÜÇLEND R LMES PROJES ) EL SANATLARITEKNOLOJ S B TK SELMOT F Ç Z M ANKARA, 2009

Milli E itim Bakanl taraf ndan geli tirilen modüller; TalimveTerbiyeKurulu Ba kanl n n02.06.2006tarih ve269 say l Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlar nda kademeli olarak yayg nla t r lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve ö retim programlar nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya yönelik geli tirilmi ö retimmateryalleridir (DersNotlar d r). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel ö renmeye rehberlik etmek amac yla ö renme materyali olarak haz rlanm,denenmek ve geli tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm t r. Modüller teknolojik geli melere paralel olarak, amaçlanan yeterli i kazand rmak ko ulu ile e itim ö retim s ras nda geli tirilebilir ve yap lmas önerilen de i iklikler Bakanl kta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yayg neitim kurumlar,iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ula abilirler. Bas lm modüller,e itim kurumlar nda ö rencilere ücretsiz olarak da t l r. Modüller hiçbir ekilde ticari amaçla kullan lamaz ve ücret kar l nda sat lamaz.

Ç NDEK LER AÇIKLAMALAR...iii G R...1 Ö RENME FAAL YET 1...3 1. BTK SEL MOT FLER...3 1.1. A r Stilize Edilmi Kayna BelliOlmayan Çiçekler...4 1.1.1.Hatai(Hatayi)...4 1.1.2.Goncagül...4 1.2. Yar Stilize Edilip Kayna Belli OlanÇiçekler...5 1.3. HayvansalKökenliStilize Çiçekler...6 1.3.1.Rumi (Selçuki)...6 1.3.2.Münhani...8 1.3.3.Salyangoz...9 1.4. Natüralist ÖzellikleriniKoruyan Çiçekler...9 1.5. Yapraklar...10 1.6. Sap Çkmalar...11 1.7. A açlar...11 1.8. Yemi ve Meyveler...11 1.9. DesenHaz rlanmas ndakullan lannesnelerinmotifolarakald klar HâllereGöre S n fland r lmas...12 1.10. BitkiselMotiflerinHal lardaki Yeri ve Önemi...14 1.11. Hal dakullan lanptrakmotifi...15 1.11.1.Tan m...15 1.11.2.Özellikleri...15 1.11.3.Anlam...15 1.11.4.PtrakMotifindeKullan lan Renkler...17 UYGULAMAFAAL YET...21 ÖLÇME VE DE ERLEND RME...24 Ö RENME FAAL YET 2...25 2. HALIDAKULLANILAN LALE MOT F...25 2.1. Tan m...25 2.2. Özellikleri...26 2.3. Anlamlar...27 2.4. Lale Motifinde Kullan lan Renkler...27 UYGULAMAFAAL YET...32 ÖLÇME ve DE ERLEND RME...34 Ö RENME FAAL YET 3...36 3. HALIDAKULLANILAN KARANF LMOT F...36 3.1. Tan m...36 3.2. Özellikleri...37 3.3. Anlamlar...38 3.4. KaranfilMotifinde Kullan lanrenkler...38 UYGULAMAFAAL YET...47 ÖLÇME VE DE ERLEND RME...49 Ö RENME FAAL YET 4...51 4. HALIDAKULLANILAN GÜLMOT F...51 4.1. Tan m...51 i

4.2. Özellikleri...52 4.3. Anlamlar...53 4.4. GülMotifindeKullan lanrenkler...53 UYGULAMAFAAL YET...63 ÖLÇME VE DE ERLEND RME...65 Ö RENME FAAL YET 5...66 5. HALIDAKULLANILAN YAPRAK MOT F...66 5.1. Tan m...66 5.2. Özellikleri...66 5.3. Anlamlar...67 UYGULAMAFAAL YET...76 ÖLÇME VE DE ERLEND RME...79 Ö RENME FAAL YET 6...80 6. HALIDAKULLANILAN BAHARDALI MOT F...80 6.1. Tan m...80 6.2. Özellikleri...80 6.3. Anlamlar...81 6.4. Bahar Dal MotifindeKullan lan Renkler...81 UYGULAMAFAAL YET...85 ÖLÇME ve DE ERLEND RME...87 MODÜLDE ERLEND RME...88 CEVAPANAHTARLARI...90 KAYNAKÇA...93 ii

KOD ALAN DAL/ MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜNTANIMI SÜRE AÇIKLAMALAR 211GS0116 El Sanatlar Teknolojisi El Dokuma Hal Desinatörlü ü Bitkisel Motif Çizimi Uygunortamvearaçgereçhaz rl ndabitkiselmotif çe itleriniçizerek, renklendirmeileilgiligereklibilgive becerilerinkazand r ld ö renmemateryalidir. 40/32 (+)NOT:Yeterli i kazand rmak için ders saatinin gerektirdi i kadar süre belirlenerek uygulan r. ÖNKO UL Motif ÇizimTekniklerimodülünü alm olmak YETERL K MODÜLÜNAMACI E T M- Ö RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇMEVE DE ERLEND RME AÇIKLAMALAR Tekni ineuygun bitkisel motiflerinçizimini yapabilme ile ilgiliyöntemve teknikleriö renmek GenelAmaç Bu modülile uygunortamsa land nda bitkisel motiflerin Türksüsleme sanatlar içindekiyeri ve öneminikavrayarak uygunortamvearaçgereçhaz rland nda,tekni ineuygun bitkisel motiflerinçiziminiyapabileceksiniz. Amaçlar Gerekliortamsa land nda; 1. Tekni euygunolarakptrakmotifini çizebileceksiniz. 2. Tekni e uygun olarak lale motifini çizebileceksiniz. 3. Tekni euygunolarakkaranfil motifiniçizebileceksiniz. 4. Tekni euygunolarak gül motifiniçizebileceksiniz. 5. Tekni e uygun olarak yaprak motifini çizebileceksiniz. 6. Tekni euygunolarakbahar dal motifini çizebileceksiniz. Ortam: Atölye ortam Donan m:çizim masas, kl masa,2b0,5 kalem,silgi, çe itlirenkte boyakalemleri,karelikâ t,cetvel,tepegöz, milimetrikkâ tvb. Tamamlad n zherfaaliyetsonras nda uygulamas n yapt n z her faaliyet için kendinizi de erlendireceksiniz. Modülütamamlad n zdaö retmeninizsizeölçmearaçlar n uygulayarakkazand n zbilgivebecerileri de erlendirecektir. iii

iv

G R G R SevgiliÖ renci, El sanatlar toplumlar n yap lar na, geleneklerine, be enilerine ve kültürlerine göre de i ik özellikler gösteren, maddi ve manevi de erlerini yans tan çal malar n bir bölümüdür. Türklerin dünya kültürüne kazand rd el sanatlar m zdan biri olan hal lar m z n yün, k l, ipek ya da elyaf kullanarak dokumu olduklar zengin desenleri, hal çe itlili ive güzel örnekleriyleel dokumalar m z nenrenkli veönemlibölümünüolu turduklar bilinmektedir. Günümüzde teknolojinin geli mesi ile el dokumac l kaybolmaya yüz tutmu durumdad r. El dokumac l n ya atmak için istenilen amaca uygun üretim biçimini yakalamak, kaliteli araç gereç seçimini yapmak, araç gereçleri düzgün kullanabilmek, hal lar nrenk özelliklerini, hal larda kullan lan motiflerin anlam ve özelliklerini bilmek hal lar nkalitesiniart ranunsurlariçerisindedir. Hal ve kilimlerin kendilerine özgü özel bir alfabesi vard r. Hal ve kilimlerde kullan lm olan motifler ve renkler, dokuyan genç kznduygu ve dü üncelerini bizlere aktar r. El dokumas nda kullan lan renkler ve motifler, Anadolu insan n n duygu, dü ünce ve ya am biçimini yans tmas n nyan s ra estetik be enisini de göz önüne sermektedir. El dokumas hal lar m zda kullan lan bitkisel motiflerde Anadolu nun birçok yerinde genç k zlarvekad nlarsevgilerini,özlemlerini,isteklerinidokuyarakanlat rlar. Lale,karanfil,gül, bahardal,yaprakençokkullan lan motiflerdir. Bu modül ile bitkisel kaynakl motiflerin anlamlar n, özelliklerini, kullan lan renkleri ö renip; bitkisel motifleri çizip renklendirme ve kompozisyona dönü türme becerisini kazanacaks n z. 1

2

Ö RENME FAAL YET 1 AMAÇ Ö RENME FAAL YET 1 Uygun ortamsa land nda tekni euygunolarakptrak motifiniçizebileceksiniz. ARA TIRMA Türk süsleme sanatlar nda,hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkisel motiflerden p trakmotifiniinceleyerek,inceleme sonuçlar n s n f n zda arkada lar n zla payla n z. 1. B TK SELMOT FLER Motif, sanat eseriyle süsleme i lerinde tekrar eden veya kendi ba lar na ayr ayr bir grup meydana getiren ekillerin her birine verilen add r. Bitkisel motifler u ekilde s n fland r l r: A açmotifleri: Selvi,salk msö üt,palmiye,hayataac Selvivesimgeseltarzdakihayata ac :Ebedihayat veölümdensonra dirilmeyi,öbür dünyadaki hayat temsileder. Yaprak motifleri: Düz,oyuntulu,kvr ml genel olarakasma yapra,çnar yapra,sarma kyapra vb. Çiçekmotifleri (simgesel veyagerçekgörüntülü): Lale,karanfil, gül,zambak, sümbül,de i ikbüyüklüktekiçiçekler,topçiçekler,çiçeksütunlar,çiçek kordonlar vb. Meyve motifleri: Bunlar daha çokbordürlerde yeral r. Nar,elma,üzüm,kiraz vb. Dal motifleri:düz,kvr ml vezikzakl olur. Sap motifleri: Çiçekleriveyapraklar dallaraveyabirbirineba layan motiflerdir. Çiçekler çizimtekniklerinegöre dörtgrupta incelenir: A r stilize edilmi kayna belli olmayan çiçekler Yar stilize edilip kayna belliolançiçekler Hayvansalkökenlistilize çiçekler Natüralistözelliklerini koruyan çiçekler 3

1.1. A r Stilize Edilmi Kayna Belli Olmayan Çiçekler 1.1.1. Hatai (Hatayi) Orta Asya kökenli bir motif olup, ç k yeri olan (H tay, Hatay) n ismiyle tan n r. Çe itli çiçeklerin(dikey) kesitlerinin, anatomik çizgilerinin üslupla t r lmas yla olu ur. Motif genellikle simetrik olarak çizilir. D hat olarak (oval) bir görünümü vard r. Motif, temel özellikleri bozulmadan birçok sanatç taraf ndan de i ik ekillerde yorumlanarak çok zengin bir çe itlilik kazanm t r. 1.1.2. Goncagül ekil 1.1: Hatayi motifleri Tamaç lmam birçiçe in(dikey) kesitininstilize edilmesiyle olu ur. Taçyapraklar ve çanak k sm belli olan goncagülün me ime ve tohumlar daha belirgin olarak çizilirse motif Hataiye dönü ür. ekil 1.2: Goncagül motifleri 4

1.1.3. Penç Herhangi bir çiçe in (yatay) kesitinin anatomik çizgilerinin üslupla t r lmas yla olu ur. Alt yapra akadar çe itleri olan pençler Farsça isimler alm lard r (yek penç, dü penç, se penç vb.). Ençok kullan lan penç (be )berk (yaprak) motifi olup, ksaca penç diye adland r l r. Penç motifi sap dönü lerinde veya kesi melerde (belirli bir yönü göstermedi i için) çok rahatl kla kullan labilir. ekil 1.3: Penç motifleri 1.2. Yar Stilize Edilip Kayna Belli Olan Çiçekler Stilizeedilmi olmalar nara men karakteristiközelliklerinikoruyançiçeklerkendi isimleriylekompozisyonlardayeral rlar (lale,sümbül,karanfil vb.). Bu türdeki çiçekler de (dikey) kesitinin stilize edilmeleriyle olu ur. Her çiçek kendi sap üzerinde bulunur.sümbül gibi bir dal etraf nda çiçekler desene hareketlilik kazand r r. Çok zengin bir çe itlili esahip olan bu gruptaki çiçeklerden sadece lale motifinin stanbul da de i ik alanlarda kullan lan türleri 1250 ye yak nd r. 5

ekil 1.4: Lale ve karanfil motifleri 1.3. Hayvansal Kökenli Stilize Çiçekler 1.3.1. Rumi(Selçuki) Orta Asya kökenli bir motif olmalar na kar n Anadolu Selçuklular geli tirilip,skçakullan ld klar için(selçuki) olarak datan n rlar. taraf ndan Rumi, filiz ve yaprak biçiminde üslupla t r lm a r stilize hayvan figürleridir. Önceleri ejder, Zümrüt-ü Anka gibi mitolojik varl klardan esinlenilirken, sonralar aslan, kartalgibido ahayvanlar ndanesinlenilmi tir. Selçuklu ta ve ah ap içili inde skça kullan lan Rumi, Osmanl sanat nda zirveye ç km t r. Penç, Hatayi, yaprak, bulutvb. motiflerle birlikte çizilebilen Rumi, bu motiflerden ayr bir sap üzerindenbulunur. Rumiler çizimözelliklerine göre alt grupta incelenir: 1.3.1.1. SadeRumi (Tek Kanatl Rumi) S eklindeki kvr m nalt ve üst noktalar n nbir eri çizgiyle birle imiyle olu ur. Tabanksm yar mdaire eklindedir. Bu motifçiziminindo ru olarakçokyap lmas ba ta bitkiselmotiflerolmak üzere (geometrikmotifler hariç)çokyararl d r. 1.3.1.2. Kanatl Rumi çiçe sade Ruminin saplar ndan ç kan dairesel ksmlar n nüst üste yerle tirilmesiyle olu ur. Kanatlariç ve d tarafa dönükolarakçizilir. 6

1.3.1.3. SimetriRumi ki Rumininsrt srta vermesiyle olu ur. Tepelik,orta ba ve kapal form olarak desende ekil al rlar. 1.3.1.4. DilimliRumi Genel olarak XV. ve XVI. yy. da kullan lan bu Rumi çe iti süslü ve zarif bir görünüme sahiptir. 1.3.1.5. HurdeRumi (Rumi çinderumi) Daha çok tezhip sanat nda kullan l r. Motifin içlerinin daha küçük Rumilerle bölünmesinden olu ur. 1.3.1.6. Sarma Rumi Ayn tür motifinbirbirine sar lmas ile olu an,zengin görünümlübir Rumiçe ididir. Birdenfazla Rumi çe idininyer ald birbirininhatlar nakar maz. kompozisyonlarda her Rumi ayr bir tür gibi ekil 1.5: Rumi motifler 7

1.3.2. Münhani Rumi ayr nt l XI. ile XV. yy. aras nda özellikle el yazmas kitap süslemecili inde kullan lanbir üsluptur. Münhaniler birbirlerinin arkas ndan çkacak ekillerde çizilerek olu ur. Süsleme sanat nda bordür veya ba ms z desen olarak kullan l r. Simetri veya ayn eklin tekrarlar ndandaolu abilir. M s rve Yunan kökenli palmet motifini münhaniler ile kar t rmamak gerekir. Palmet belirli bir motif olmas na kar n,münhaniler çok zengin bir çe itlilik gösterir. ekil 1.6: Münhani motifleri 8

1.3.3. Salyangoz Hayvansal bir motif olmas na kar n, bitki motiflerine mükemmel uyumlar nedeniyle bitkisel motifler grubunda de erlendirilir. Salyangozun kar nksm motifin üstüne gelecek ekilde çizilir, tamam görünmez. Monotonlu ubozmak,deseni süslemekve küçük alanlar nde erlendirilmesinde kullan l r. ekil 1.7: Salyangoz motifleri 1.4. Natüralist Özelliklerini Koruyan Çiçekler Bu tür motiflere ukufe veya minyatür çiçekler denir. Tek çiçek, buketli vazolu, vazosuzkomposizyonlarhâlinde çizilir. III. Ahmet devrinde baz sanatç lar taraf ndan kullan lan ukufeye sonralar ilgi azalm t r. ekil 1.8: ukufe 9

1.5. Yapraklar Geometrik desen a rl kl Selçuklu sanat nda yerini fazla bulamayan yaprak, Osmanl sanat nda (bilhassaxvi.yy.da) stilizevedo al hâliylemükemmeleula m t r. Hatai, penç ve goncagülü olu turan yaprak, süsleme sanat m zda aa çizilmi tir: daki ekillerde Basit ve küçük yapraklar Parçal ve dilimliyapraklar ri di li yapraklar Hançer (k vr m) yapraklar Ortadan katl yapraklar Geometrik yapraklar Birbirlerine sar lm yapraklardan olu an düzenlemeye sadberk denir. Büyük boy yapraklarüzerine de i ikmotiflerçizilerekdahazarifbir görünümeldeetmekmümkündür. ekil 1.9: Sadberk ekil 1.10: Yaprak ekilleri 10

1.6. Sap Ç kmalar Küçük yaprak, yar m penç ve goncagül motiflerinden olu ur. Uzun saplardaki monotonlu u bozmak, saplar n kesi me noktalar n kapatmak ve ara bo luklar doldurmak içinkullan l r. 1.7. A açlar ekil 1.11: Sap ç kmalar Yaprak ve çiçek motifleri gibi a açmotifleri de (çiçekli ve meyveli olarak) zengin bir çe itlili e sahiptir. Selvi, hurma, nar, incir, zeytin, asma, palmiye vb. hayat a ac n n sembolleridir. En yayg n olarak selvi kullan lm t r. 1.8. Yemi vemeyveler ekil 1.12: Selvi a ac Süsleme sanatlar nda 18.yy.dan sonra natüralist ve yar stilize yemi ve meyve motiflerdeskça kullan lmayaba lanm t r. Geometrik üsluptaki bu day, nar, ha ha,kavun, dut, incir, üzüm vb. bereket motifleri olarak çizilmi tir. 11

Resim 1.1: Yemi ve meyve ekilleri 1.9. Desen Haz rlanmas nda Kullan lan Nesnelerin Motif Olarak Ald klar Hâllere Göre S n fland r lmas Bir dokuman ndeseninde motif olarak kullan lan nesneler genelde do al hâlleriyle yans t lmaz. Dokuyucunun ya da desinatörün bak aç s, kullan lan dokuma tekni inin elveri lili igibi nedenlerle motif gözle görüldü üyal n hâlinden farkl biçimlerde ve farkl renklerde dokumalara aktarabilmektedir. Buna göre nesneler motif olarak be ayr hâlde uygulan r: Tabii (Do al)hâli:motif olarakdokumaya uygulanacaknesneningözle görülen do al hâlinin dokumaya uygulanabildi i eklidir. ekil 1.13: Yaprak motifinin tabiihâli Geometrik Hâli:Motif olarakkullan lacaknesneningeometrikhatve çizgilerle dokumaya uygulanmas d r. 12

ekil 1.14: Yaprak motifinin geometrikhâli ematikhâli: Motifindo al hâlininbasit çizgilerle ematize edilerek dokunmas d r. ekil 1.15: Yaprak motifinin ematik hâli Stilize Hâli:Birnesnenindo al hâlindenziyade,desinatörünkendiüslubuyla, nesneyimotifolarakgörmekistedi i ekildeyans tt hâlidir. ekil 1.16: Yaprak motifininstilize hâli dealizehâli:motifin farkl hâlleri içerisinde en fazla kabul görmü,desen kompozisyonunda motif olarak kullanabilecekenideal (uygun) hâlidir. 13

ekil 1.17: Yaprak motifininideal hâli 1.10. Bitkisel Motiflerin Hal lardaki Yeri veönemi Türk hal sanat n nklasik dönemi olarak kabul edilen XVI. ve XVII. yüzy lda yeni bir dünyan nkap lar aç lm t r. Selçuklu hal lar n nsa lam geometrik motifleriyle olu an ilk parlak dönemin yerini, XVI. yüzy lda madalyon motifinin ve çe itli zengin bitkisel kompozisyonlar nyerald ikincibirparlakdönemalm t r. Bumotifler,Türkhal sanat na yepyenibirzenginlikkazand rm t r. Dönemin hal lar iki grupta toplanmaktad r. Birincisi, Uak hal lar ad n alan çok geni bir gruptur. Bu hal larda madalyon motifi esas olmu,madalyon biçimlerine göre "Madalyonlu" ve "Y ld zl " Uak hal lar olmak üzere iki tip hal ortaya çkm t r. Bu hal larda madalyonlarzemin üstünde, tümtürkhal lar natemel olansonsuzlukilkesine göre yer al rlar. Bu gruba giren hal lar varl klar n, çe itlenerek XVIII. yüzy lsonuna kadar sürdürmü lerdir. VI. yüzy lda klasik Osmanl hal lar ad alt nda toplanan ikinci grubu ise saray hal lar olu turur. Bu, Türk hal sanat nda yeni bir tekni in ve tümüyle natüralist çiçek motiflerinin görüldü übir gruptur. Öteki Türk hal lar ndan farkl olarak, Osmanl saray hal lar nda ran dü ümü (sine dü ümü) kullan lm t r. Bunun nedeni de zengin bitkisel motiflerin, hançer biçimli kvr k yapraklar n, lale, sümbül, karanfil, bahar dal gibi çiçeklerin bu teknikle daha kolay i lenebilmesidir. XVI. yüzy l ortas ndan itibaren saray için lüks olarak Osmanl saray hal lar grubundanseccadeler yap lm t r.kvrakkonturlumihraplar niçibazenbo bazençiçeklerle doludur. Bunlar saray hal lar grubunun en ba ar l ve en tatmin edici kompozisyonlar d r. Düz ye il, mihrap zeminli bir seccade stanbul ii diye bugün Türk ve slam Eserleri müzesindekay talt naal nm t r. XVII. yüzy ldan itibaren de saray hal lar na dayanan saf seccadeler, çe itli örnekler hâlinde bol miktarda yap lm t r.natüralist çiçek ve yaprak dekoru,bütün Osmanl sanat nda görüldü ü gibi bu seccadelerde de dikkati çekmektedir. Erik çiçekleri, lale, karanfil, gül ve sümbüller zaman zaman bahar ortam yaratarak insana çiçekli bir bahçede oldu u izlenimini vermektedir. 14

1.11. Hal da Kullan lan P trak Motifi 1.11.1. Tan m Anadolu insan çevresinde, tarlas nda, ba nda gördü ü bitkileri motif hâline dönü türerek hal ve kiliminde kullanm t r. Bunlardan biri olan p trak motifi de bollu un sembolü olarak dokumalarda uygulanm t r. P trak, tarlalarda bulunan dikenleriyle insanlara ve hayvanlar n tüylerine yap an, kurak arazilerde yaz dönemlerinde yeti en dikenli bir bitkidir. 1.11.2. Özellikleri ekil 1.18: Ptrak motifi Anadoluelsanatlar ndakullan lanptrakmotifi,bubitkininbirstilizasyonudur. Neolitikdönemdenbizekalanbaz pi mi toprakmühürlerinüzerindedebumotife rastlanm t r. Mersin Yörük cicim ve zilli tekni iile dokunmu yayg larda ptrak, btrak, p t rdak gibi isimler al r. Mu la, Bodrum, Adana, Karatepe kilimlerinde, Denizli, Afyon Türkmen dokumalar nda çuval, heybe, at örtüsü, çocuk be i igibi kullan meyalar nda p trakmotifineskçarastlanmaktad r. P tra nüzerindeki dikenlerin kötü gözü uzakla t rd na inanan Anadolu insan onu nazarl kmotifi olarak kullanm t r. P trak gibi deyimi a açlardaki meyve bollu unu ifade etmektedir. Anadolu insan hal ve kilimlerinden yapt ürünlerde (çuvallar nda, tand r örtülerinde, ekmek üstüne kapanan cicim dokumalar nda) skça kullanm t r. Un, bulgur gibi tah llar muhafaza etmek için dokunan çuvallar n üzerinde de bu motif oldukça s k görülmektedir. 1.11.3. Anlam Çe itli uygarl klar nya and Anadolu da tarihsel evrim içerisinde, orada ya ayan halk n kültürleri vebirikimleri elsanatlar nayans m t r.bu nedenleçekilen ac lar,gönüllere hazverensevinçler, diniinan lar, asaletvegüçgibiunsurlardokumatezgahlar ndakikilim vehal lardamotifedönü türülmü tür. Bu anlamda Anadolu da yayg n olarak dokumalarda kullan lan motiflerden biri de p trak motifidir. Onun, kem bak lar savu turmaya gücü yetti ine inan l r. Di er taraftan 15

çiçeklerle dolu anlam na gelen P trak gibi deyimi, bu motifin bollu un bir sembolü olarak un torbalar üzerinde kullan lmas n aç klar. P trak motifinin çokluk -bolluk ve nazar için olmak üzere iki amac vard r. Ptrak motifi; beslenme -rzkolarakve her türnazardan, kötükemgözden koruyanbir simge olarak da kullan lm t r. Ayn zamanda bollu un, bereketin sembolüdür ve bol çiçekli anlam na da gelmektedir. P trakmotifleri: ekil 1.19 ekil 1.20 ekil 1.21 ekil 1.22 ekil 1.23 ekil 1.24 ekil 1.25 ekil 1.26 16

ekil 1.27 ekil 1.28 ekil 1.29 ekil 1.30 1.11.4. PtrakMotifindeKullan lanrenkler Hal dokumas ndakullan lanmotiflerinanlamlar oldu ugibirenklerindeanlamlar vard r. Kullan lan renkler bölgelere göre farkl l kgösterir. Hal dokumas nda kullan lan renkler,geli igüzelseçilmemektedir. Beyaz renk asalettir, yüceliktir. Kara (siyah) renk ise fakirli i, bahts zl ölümü ve yas ifade edenbir renktir., kötü talihi, K rm z renk ise can n, kan n, yani ya am n, ölümsüzlü ün rengidir. ekil 1.31: Ptrak motiflihal çizimi 17

ekil 1.32: Ptrak motifli hal çizimi renklendirme Resim 1.2: 19. yüzy lkayseri Yahyal hal s Resim 1.2 de yer alan Kayseri Yahyal hal s 103x190 cm ölçülerinde yap lm t r. Hal incelendi inde iki s ra bordürle çevrili oldu u görülmektedir. Hal n n ba lang ç ve biti bölümünde p trak motifi belli aral klarda sar,ye il,mavi,turuncu,renklerle uygulanm t r. Resim 1.3: Ptrak motifininyak ndetay 18

Resim 1.4: 19. yüzy lkonya hal s Resim 1.4 te yer alan hal 123x193 cm ölçülerinde yap lm t r. P trak motifi hal n n zemininde belli aral klarla k rm z,mavi,beyaz,sar,turuncu renklerle uygulanm t r. Resim 1.5: Ptrak motifininyak ndetay Resim 1.6: 19.yüzy l Gaziantep hal s 19

Resim 1.6 da yer alan hal 92x330 cm ölçülerinde yap lm t r. Madalyonlar n n içinde p trak motifi sar,beyaz renklerle dokunmu tur. Resim 1.7: Ptrak motifininyak ndetay Resim 1.8: Ptrak motifi ile dokunmu hal Hal n n mavi zemin bölgesinde k rm z,sar,beyaz renklerle p trak motifleri belli aral klarla dokunmu tur. Resim 1.9: Yak ndetay 20

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET lembasamaklar Atölyeortam n haz rlay n z. P trakmotifinin çizimiiçingerekliaraç vegereçlerihaz rlay n z. Öneriler Temiz ve ayd nl k olmas önemlidir; unutmay n z. 2B 0,5 kur un kalem,silgi,par ömen kâ d,kareli kâ t,cetvel ve çizim masas n haz rlay n z. P trak motifinin çizimlerini inceleyiniz. ekil 1.33 ekil1.34 ekil 1.35 ekil 1.36 ekil 1.37 ekil 1.38 ekil 1.39 ekil1.40 ekil1.41 ekil 1.42 21

Çizmek istedi iniz p trak motifini belirleyiniz. Resim 1.10 Hal deseni haz rlamada kullan lan iki milimlikkarelikâ d seçiniz. ekil 1.43 Cetvelle düzgünolarakmotifiçiziniz. ekil 1.44 Kareli kâ d n za, seçti iniz p trak motifini uygun ekilde kareleri sayarak geçiriniz. ekil 1.45: Ptrak motifinin kareli kâ çizilmesi da 22

Çizimlerinizi 2B 0,5 uçlu kur un kalemle fazla bast rmadan yap n z. Temiz ve düzenli çal n z. ekil 1.46 Kareli kâ ttaki p trak motifinizi renklendiriniz Kareli kâ tlar na çizdi iniz motiflerin k r mamas için fon kartonuna yap t r n z. Çal malar n z resim dosyas na yerle tiriniz. Her bir kare,hal daki dü ümü ifade etti i içinkareleri düzgün ve netolarakçiziniz. Kuru boya kalemleriyle tekni e uygun renklendirmede, dokumada kullan lacak renkleriseçiniz. Temiz ve düzenli çal n z. 23

ÖLÇME VEDE ERLEND RME ÖLÇME VEDE ERLEND RME A a daki sorular; do ru ve yanl olarak haz rlanm t r. Verilen ifadeye göre parantez içine do ru ise D,yanl ise Y yaz n z. 1. ( )P trak,tarlalarda bulunan ve dikenleriyle insanlara ve hayvanlar n tüylerine yap an bir bitkidir. 2. ( )El dokuma hal lar nda kullan lan p trak motifinde,p trak bitkisinden esinlenilmi tir. 3. ( ) P trakgibi deyimia açlardaki meyve ktl anlam na gelmektedir. 4. ( )Hal larda kullan lan motiflerin anlamlar bölgelere göre farkl l k göstermektedir. 5. ( )Ptrakmotifibollu un, bereketinsembolüdür. 6. ( )Mu la,bodrum,adana,karatepe kilimlerinde ptrakmotifineskçarastlan r. 7. ( ) Neolitik dönemden bize kalan baz pi mi toprak mühürlerin üzerinde de bu motife rastlanm t r. 8. ( )P trak motifi sadece hal da kullan lm t r. 9. ( )P trak motifi bereket simgesi olarak daha çok un çuvallar nda kullan l r. DE ERLEND RME Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n zve do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplad n zkonularla ilgili örenme faaliyetlerini tekrarlay n z. 24

Ö RENME FAAL YET 2 AMAÇ Ö RENME FAAL YET 2 Uygun ortamsa land nda tekni ine uygunolaraklale motifini çizebileceksiniz. ARA TIRMA Türk süsleme sanatlar nda,hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkisel motiflerden lale motifini inceleyerek,inceleme sonuçlar n s n f n zda arkada lar n zla payla n z. 2. HALIDA KULLANILAN LALEMOT F 2.1. Tan m Anadolu insan, çevresinde gördü übitkileri motif hâline dönü türerek hâl ve kiliminde kullanm t r. Bunlardanbiri olanlalemotifi de güzellikve Cennet sembolüolarak dokumalardauygulanm t r. Lale, zambakgiller familyas na ait ilkbaharda çiçek açan so anl bir bitkidir. Lale, yapraklar uzun ve m zraks,çiçekleri kadeh biçiminde türlü renkte olan bir çiçektir. Lalenin renkleri sar,k rm z,beyaz ve pembe ba ta olmak üzere dört renkten olu ur ve çiçekleri parlakt r. Ana vatan bat Asya d r ve ilk olarak Türkiye de süs bitkisi olarak yeti tirilmi tir. Lale, Hollanda da yayg n olarak yeti tirilir. Laleyi insanlar 12. yüzy ldan itibaren el sanatlar nda süsleme motifi olarak kullanmaya ba lam lard r. Lalenin Osmanl zaman nda büyük yer almas n nsebebi gerek ekli gerek ise anlam laleyi farkl k lm t r. Lale sevgisi özellikle Osmanl Devleti nin çökü döneminde bir tutku hâline gelmi tir. Avrupa da topraklar n kaybetmeye ba layan Osmanl da Devleti nin tüm bahçe, saray ve kas rlar lalelerle donat lm ve halk nbunald bir zamanda bir nebze bile olsa güzel bir ortamda bulunma özlemini dile getirmek için kullan lm t r. Bu döneme bu yüzden Lale Devri ad verilmi tir. Tarihte Lale Devri denilen bir devrin ya anmas nda bir kymet olan lalenin XVII. yüzy lda Felemenk elçisi Busbegue taraf ndan memleketine götürülerek büyük özenle yeti tirdi ibilinir.hattabuyüzy lda558çe itlilaletespitedildi isöylenir. Bu dönemde, yabani lale türlerinden seçme ve melezleme yoluyla stanbul da elde edilenlaleçe itlerininmiktar toplamolarak2.000civar ndad r. 25

stanbul daeldeedilenlaleçe itlerininözellikleri, bunlaraverilenadlarvebuçe itleri elde eden yeti tiriciler hakk nda el yazmalar nda etrafl bilgiler bulunmas na kar l k bunlar nresimleriçoknadirdir. Lale ekil ve renk özellikleri nedeniyle el sanatlar n nher alan nda süsleme motifi olarakkullan lmayaba lanm t r. Anadolu el sanatlar nda kullan lan lale motifinde, lale bitkisinden esinlenilmi tir. Lale motifle tirilerek hal dokumada gerek do al gerekse stilize edilerek kullan lm t r. 2.2. Özellikleri Romal lar ve Bizansl lar döneminde lale tan nm yordu. Bu döneme ait paralar, abideler ve eyalar üzerinde hiçbir lale motifinin bulunmamas yukar daki dü üncenin kan t d r. Anadolu da lale ile ilgili ilk bilgiler Türkler ile ba lamaktad r. Lale çiçe i XII. yüzy ldan itibaren Anadolu da süsleme motifi olarak kullan lmaya ba lanm t r. Lale, Osmanl mparatorlu udöneminde, özellikle XVI-XVIII. yüzy llararas nda, süs bitkisivesüslememotifiolarakbüyükbirönemesahip olmu tur. SultanIII. Ahmet (1673 1736) in saltanat n nson yllar nda ise bu ilgi doruk noktas na ç km ve bu dönemtarihçiler aras nda LaleDevri olarakisimlendirilmi tir. XVII. ve XVIII. yüzy llar n ngözde Türk hal lar Gördes hal lar d r. Türk dü ümüne ad n nveren Gördes, XVI. yüzy ldan sonra bir hal ihraç merkezi olmu tu. Biçimi seccadeye benzeyen, renk ve desen bak m ndan saray hal lar n and ran Gördes hal lar nda lale motifi kullan lm t r. Osmanl Saray hal lar nda ran dü ümü kullan lm t r. Bunun nedeni zengin bitkisel motiflerin, hançer biçimli k vr k yapraklar n, lale, sümbül, karanfil, bahar dal gibi çiçeklerin bu teknikte daha kolay olarak i lenebilmesidir. Kula hal lar nda lale motifi çok miktarda kullan lm t r. Türk hal lar nda üç çe it lale görülür. Birisi iki dilimli lalelerdir. Bunlar daha çok üslupla ma bir karakter ta r. Ladik seccadelerinin bir özelli iolarak kar m za çkar. Hatta burada lalenin çiçek k sm na lale, üç yaprakl çiçeklerecingil ve ortas ndaki ksmlara datop ad verilir. kincisi üç dilimli lalelerdir. Bunlar girintili ve çknt l olmak üzere çe itli ekiller al r. Üçüncü ekil olan 4dilimli laleler ise XVI. ve XVII. yüzy llarda Türk hal lar n nen karakteristik ekilleridir. Bunlar da girinti ve çknt l olarak görülür. Bazen girintili olan üslupla arak çizgi hâline geçer. D yapraklar ç k nt l olan laleler tabii ekle yak nd r. Bu nevi laleler özellikle Ladik seccadelerinin mihrap üstünde ve alt nda sapl olarakdizili karakteristikbir örnekte kileder. 26

2.3. Anlamlar Hal ve kilimler ba lang çlar ndan itibaren sadece insanlar n fiziksel ihtiyaçlar n de il, ayn zamandapsikolojikbeklentilerinidekar lamakiçinyap ld.diniinançlarve dinsel ya am filozofik dü ünceleri, insan ruhunu zenginle tirdi ve geli tirdi. Bu durum, sanatç ve onun iini çe itli yollardan etkiledi. Sadece hal lar ve kilimlerdeki motiflere, kompozisyonlara bakmakbile bunu a ikar klar. Türk hal lar ndaki motiflerin anlamlar, bölgelere göre farkl l k gösterir. Hal ve kilimlerin dili sadece dokumac n nhünerini göstermekle kalmaz. Ayr ca onlar nmesajlar n da iletir. Türk hal lar nda kullan lan lale motifi kutsal bir anlam ifade eder. Lale motifi tek ba na ilendi igibi, Lale Devri nde karanfille karakteristik bir ikili olu turarak ço ukez beraber kullan lm t r. Lalemotifihayat,a kve ölümsüzlüksembolüolarakbilinir. Hal dokumas nda yer alan lale motifi, çocuk sahibi olma arzusunu dile getirir. Çocuk sahibi olma iste ini sembolize eder. Ayr ca güzellik ve Cennet bahçesini ifade etmek için de kullan l r. Dokumalarda kullan lan çiçek motifleri genel anlamda Cennet bahçesini temsil eder. 2.4. Lale Motifinde Kullan lan Renkler El sanatlar nda kullan lan motiflerin ve renklerin anlamlar vard r. Hal dokumas nda kullan lan renkler dokuyucu ki inin duygular n,dü üncelerini, mesajlar n yans t r. Renkler birbiriyle uyum içerisinde olmal d r. Bu hal n n kalitesini art r r( ekil 2.1 ekil 2.2 Resim2.1). ekil 2.1: Lale motiflerinin milimetrik kâ da çizimi 27

ekil 2.2: Lale motifi detay çizimi l Çanakkale Ölçüler: 40x30 / dm Resim 2.1: Çanakkale hal s Resim 2.1 de yer alan hal n n birinci bordüründe gül motifleri kullan lm,ikinci bordüründe lale motifleri beyaz, k rm z, mavi renklerle dokunmu tur. Gül ve lale motifleri Cennetbahçesini simgeler. 28

Resim 2.2: Lale motifi yak ndetay l Konya Lâdik Devir: 18.yüzy l Ölçüler: 115x170 cm Resim 2.3: Konya Ladikhal s Resim 2.3 te yer alan hal n n bordüründe lale motifleri k rm z,mavi, siyah renklerle dokunmu tur. Hal zeminin üst k sm nda k rm z zemin üzerine mavi, sar,k rm z renklerle lale motifleri uygulanm t r. 29

Resim 2.4: Lale motiflerinin yak ndetaylar l Konya Devir: 19.yüzy l Ölçüler: 160x110 cm Resim 2.5: Konya hal s Resim 2.5 te yer alan hal n n zeminin alt k sm nda lale motifleri k rm z zemin üzerine k rm z,sar,lacivert,beyaz renklerle dokunmu tur. Resim 2.6: Lale motifi yak ndetay 30

l Manisa Kula Devir: 19.yüzy l Ölçüler: 122x162 cm Resim 2.7: Manisa Kula hal s Resim 2.7 de yer alan hal n n zemininde gül, karanfil ve lale motiflerinden olu an iki büyük buket k rm z, aç k mavi, siyah, renklerle dokunmu tur. Bordürde karanfil, lale, gül motiflerine k rm z, aç k mavi ve mavi renkleri uygulanm t r. Hal bir bütün olarak Cennet bahçesini simgelemektedir. 31

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMAFAAL YET lembasamaklar Atölye ortam n haz rlay n z. Lale motifinin çizimi için gerekli araç ve gereçlerihaz rlay n z. Öneriler Temiz ve ayd nl k atölye ortam n haz rlay n z. 2B 0,5 kur un kalem, silgi, par ömen kâ d, kareli kâ t, cetvel ve çizim masas n haz rlay n z. Lale motifinin çizimleriniinceleyiniz. Resim 2.8: Lale motifi Resim 2.9: Lale motifi Resim 2.10: Lale motifi Resim 2.11: Lale motifi 32

Çizmek istedi iniz lale motifini belirleyiniz. Resim 2.12: Lale motifi Kareli kâ d n za, seçti iniz lale motifini uygun ekilde karelerisayarakgeçiriniz. ekil 2.3: Lale motifinin karelenmesi Çizimlerinizi 2B 0,5 uçlu kur un kalemle fazla bast rmadan yap n z. Temiz ve düzenli çal n z. Her bir kare,hal daki dü ümü ifade etti i içinkareleri düzgün ve netçiziniz. ekil 2.4: Lale motifinin renklendirilmesi Kuru boya kalemleriyle tekni e uygun renklendirmede, dokumada kullan lacak renkleriseçiniz. Kareli kâ tlara çizdi iniz motiflerin k r mamas için fon kartonuna yap t r n z. 33

ÖLÇME ve DE ERLEND RME ÖLÇME VEDE ERLEND RME Bu faaliyet kapsam nda kazand n z bilgileri a a daki çoktan seçmeli sorular cevaplayarakde erlendiriniz. 1. Zambakgillerfamilyas naaitilkbahardaçiçekaçanbitkia a dakilerdenhangisidir? A) Lale B) Sümbül C) Karanfil D) Gül 2. Lale hangi yüzy ldan itibaren el sanatlar nda süsleme motifi olarak kullan lmaya ba lanm t r? A) 14.yüzy l B) 15.yüzy l C) 12.yüzy l D) 16.yüzy l 3. Herhangi bir nesnenin karakterini bozmadan yal nla t rarak veya ilaveler yaparak süsleyici ematik biçimine getirilmi durumudur tan m a a dakilerden hangisine aittir? A) Modernizasyon B) Hal dokuma C) Kilimdokuma D) Stilizasyon 4. Gül,karanfil,lale hangitürmotiflerdendir? A) Bitkisel motif B) Geometrikmotif C) Hayvan figürlü D) nsan figürlü 5. LaleMotifi niniçerdi isembol dilia a dakilerden hangisidir? A) Nazarakar kullan lm t r B) Temizli ive ibadetisimgeler C) Hayat,a kve ölümsüzlü üsimgeler D) Evlenme iste inibelirten motiftir 6. Türkhal lar ndakaççe itlalekullan lm t r? A) 5 B) 3 C) 7 D) 10 34

7. Hangihal larda lale motifikullan lm t r? A) Gördes hal lar nda B) ranhal lar nda C) Çin hal lar nda D) Çanakkale hal lar nda DE ERLEND RME Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n zve do ru cevap say n zbelirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplad n zkonularla ilgili örenme faaliyetini tekrarlay n z. 35

Ö RENME FAAL YET 3 AMAÇ Ö RENME FAAL YET 3 Uygun ortamsa land nda tekni e uygunolarakkaranfil motifini çizebileceksiniz ARA TIRMA Türk süsleme sanatlar nda,hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkisel motiflerden karanfil motifini inceleyerek,inceleme sonuçlar n s n f n zda arkada lar n zla payla n z. 3. HALIDA KULLANILAN KARANF L MOT F 3.1. Tan m Anadolu el sanatlar nda kullan lan bitkisel motiflerden biri de karanfil motifidir. Karanfil, motifle tirilerek Cennet sembolü olarak dokumalarda kullan lm t r. Gül, karanfil, menek eda larda yabani olarak en çok rastlanan koku ve renklerinden dolay çok sevilen çiçeklerdir. Karanfil çiçe i kar l kl, ensiz, sivri yaprakl, dü üm dü üm, ince sapl, otsu bitkilerdir. Dalc klar n ucunda tek tek ya da topluca bulunan çiçekleri beyaz, pembe ya da k rm z renklidir. Her çiçek bir çanakç k olu turan dört burgu yaprakç yla belirgindir. Bahçe karanfili en ünlüsüdür.bukaranfilin katmerli,yar katmerli,alacal ve ho kokulu pek çok çe idi vard r. K rkaranfili çimgibi skbiten, çokzarif küçükçiçeklive ince saçakl taçyaprakl d r. ki y ll k ya da y ll k olan Çin karanfili çok de i ik çiçekli bir bitkidir. kiyll kyada çokyll kbirkaranfil türüolankll karanfilyadahüsnüyusufolarak da bilinen sap ucunda emsiye biçiminde toplu küçük çiçekler açan bir türdür. Karanfiller ço unlukla kuzey yar mkürenin l man bölgelerinde, özellikle Akdeniz havzas nda yeti en bitkilerdir. Karanfil,karanfilgiller familyas na aittir ve 80 kadar cinsi, 2000 den fazla türü vard r. 36

Karanfilin düz krm z ve düz pembenin de i ik tonlar n gösterebildi igibi düz sar ve düz beyaz renkleri de vard r. Baz çe itlerinin taç yapraklar ikinci bir renkleçizgili veya beneklidir. Karanfilçiçekleri, gösteri indenba kagüzel kokuluolu uylada öhret yapm bir bitkidir. Karanfil motifi hal n n bordür k sm nda, orta k s mda ve hal n n her yerinde kullan lmaya ba lanm t r. 3.2. Özellikleri Resim 3.1: Karanfil motifleri Türk hal lar nda en çe itli motifleri, bitkisel motifleri olu turur. Hal da çini ve duvar süslemeleri gibi düz sat hl bir malzeme oldu u için çe itli ve göze ho görünecek etkin motiflerle doldurulmas gerekir. Bunun için de en elveri li desenler üphesiz hayran oldu umuzaaç,yaprakveçiçeklerdir. Renkvegüzellikleri ileinsanlar ndaimazevkini ok ayan tabiat ürünükaranfil çiçe i, hal için en elveri li bir motiftir. Özellikle çini ve kuma sanat n nen yüksek derecesine ula t XVI. yüzy lda hal larda da bu motiflerin ayn dereceye yükseldikleri görülür. Nitekimbütünçe itleriyleennadideörneklerebuyüzy lparçalar ndarastlamakmümkündür. Türk hal lar nda en çok görülen çiçekler lale, karanfil, sümbül, gül goncas,rodos zamba, lotus, eftali,nar bahar çiçekleri,mine vb. dir. Karanfil motifi, kuma lar gibi hal larda da çok kullan lm t r. Hatta hal larda laleden daha çok ilenmi tir. Karanfil 3 5taçyaprakl ve bazen de kenarlar çok parçalanm tek çiçekten ibarettir. 3taçyaprakl s hal larda daha çok bulunur. Özellikle bordür için güzel bir çiçektir. Bazen de karanfil birsap etraf nda tek dal hâlinde sralan rveya vazolarda görülür. Tek sapl lar, seccade mihraplar n nüzerinde sralar hâlinde dikkati çeker. Bir dal üzerine s rlanm olanlariseço unluklabüyüktabanhal lar ndagörülür. 37

3.3. Anlamlar Motifler bir ileti im gereksinimi olarak sembollerden türemi kar l kl anla lma amac na dönüktürler. Kapsamlar nda gizemli mit bulundururlar ve büyüler dünyas n n ürünleridirler. Bu nedenle bunlar n kullan m salt süsleme amac na dönük olmay p, ayn zamanda esrarengiz güçler içerdikleri için estetikten çok psikolojik anlam bask nd r. Kullan lan motifler, tarihsel geli im boyunca Anadolu daki konumu, geli imi ve günümüzdeki kullan m n n anla lmas n göstermi tir. Türk hal lar nda kullan lan motiflerin anlam bölgelere göre farkl l k göstermektedir. Dokumalarda kullan lan çiçek motifleri genel alamda Cennet bahçesini sembolize eder. Karanfil motifi Cenneti ve dünyevi güzellikleri simgeler. Güzelli i, tabiat, do urganl vurgular.mutlulu un a k nsafl n ifade eder. 3.4. Karanfil Motifinde Kullan lan Renkler Hal motiflerininve renklerininiçeri i, onudokuyaninsan nsosyo-kültürel ya am n n bir aynas ve yans mas görümündedir. Gelenekler, görenekler dokunmu tur hal n nüstüne. Bu nedenle semboller de bin yllar nsesi ve dilidir. Zira insan n daha alfabeden evvel ekilleriniolu turdu u, bu ekillereanlamlaryükledi ivesözkonusuanlat mögelerinin yaz y do uranifade de erleri oldu uaç kt r. Bu ekilsel anlat mlarla kad nlar, anlam yüklü sembollerini, dü üncelerini hal lar na dokumu lard r. Halk, sanatsal bir kurgu ve bir kültür biriminindöküldü üyaz tahtas d r. Ye il bahar rengi, Cennet rengidir. Krm z ise ya am n, do urganl do u unsembolüdür ( ekil 3.1 ekil3.2 Resim3.2). n ve yeniden ekil 3.1: Hal da kullan lan karanfil motifi (renklendirilmi ) 38

ekil 3.2: Hal da kullan lan karanfil motifi l lçe:mu la,fethiye Devir: 19.yy. Ölçüler: 108x160 cm Resim 3.2: Mu la Fethiye hal s Resim 3.2 de yer alan hal n n birinci bordüründe karanfil motifleri k rm z,mavi, turuncu,pembe renklerle dokunmu tur.karanfil motifi,cennet bahçesini simgelemektedir. 39

Resim 3.3: Karanfil motiflerininyak ndetay ekil 3.3 ekil 3.4 40

ekil 3.5: Karanfilmotifinin yak ndetay l lçe:bal kesir,snd rg Devir: 18.yy. Ölçüler: 102x135 cm Resim 3.4: Bal kesirsnd rg hal s Resim 3.4 de yer alan hal n n ikinci bordüründe karanfil motifi mavi, k rm z, beyaz, lacivert renklerle dokunmu tur.karanfil motifi Cennet bahçesini simgelemektedir. 41

Resim 3.5: Karanfil motifi yak ndetay ekil 3.6: Karanfil motifli hal çizimi (renklendirilmi ) 42

ekil 3.7: Karanfilmotifli hal çizimi l lçe:mu la,milas Devir: 18.yy. Ölçüler: 110x160 cm Resim 3.6 Resim 3.6 da yer alan hal n n geni bordüründe ve eritler hâlinde s ralanm olan hal n n orta bölümünde karanfil motifi mavi, k rm z,bej, sar,beyaz, lacivert renklerle uygulanm t r. 43

ekil 3.8: Karanfilmotifi yak ndetay l lçe:mu la,milas Devir: 19.yy. Ölçüler: 96x156 cm Resim 3.7 Resim 3,7 de yer alan hal n n geni bordüründe karanfil, gül lale motifleri sar,mavi, k rm z, beyaz, renklerle uygulanm t r. Orta bölümde ise karanfil motifleri k rm z zemin üzerine lacivert, mavi, sar,renklerle dokunmu tur. Milas yöresine ait olan bu hal,mutluluk ve Cennetbahçesini simgeler. 44

Resim 3.8: Karanfil motiflerininyak ndetay ekil 3.9 ekil 3.10 Resim 3.9: Bal kesirhal s 45

l:bal kesir Devir: 17.yy. Ölçüler: 122x171 cm Resim 3.9 da yer alan hal n n madalyonunda elma çiçe i ve karanfil motifleri yer al r. Karanfil motifi sar zemin üzerine k rm z,beyaz,mavi renklerle uygulanm t r. Resim 3.10: Karanfilmotifininyak ndetay 46

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET Kompozisyonolu turmak lembasamaklar Atölye ortam n haz rlay n z. Motif çizimi için gerekli araç ve gereçlerihaz rlay n z. Öneriler Temiz ve ayd nl k atölye ortam n haz rlay n z. 2B 0,5 kur un kalem, silgi, par ömen kâ d, kareli kâ t, cetvel ve çizim masas n n haz rlay n z. Karanfilmotiflerini inceleyiniz. Resim 3.11: Karanfil motifi Resim 3.12: Karanfilmotifi Resim 3.13: Karanfilmotifi Resim 3.14: Karanfilmotifi 47

Çizmek istedi iniz karanfil motifini belirleyiniz. Resim 3.15: Karanfil motifi ekil 3.11: Karanfil motifinin kareli kâ çizilmesi da Hal deseni haz rlamada kullan lan iki milimlikkarelikâ d seçiniz. Kareli kâ da, seçti iniz karanfil motifini uygun ekilde kareleri sayarak geçiriniz. ekil 3.12 Her bir kare, hal daki dü ümü ifade etti iiçin karelerin düzgün ve net olarak çizilerek renklendirilmesi önemlidir. Kuru boya kalemleriyle tekni euygun renklendirmede, dokumada kullan lacak renkleriseçiniz. Kareli kâ ttaki karanfil motifini renklendiriniz. Kareli kâ tlar na çizdi iniz motiflerin k r mamas için fon kartonuna yap t r n z. Çal malar n z resim dosyas na yerle tiriniz. Temiz ve düzenli çal n z 48

ÖLÇME VEDE ERLEND RME ÖLÇME VE DE ERLEND RME Bu faaliyet kapsam nda kazand n zbilgileri aa daki çoktan seçmeli sorular cevaplayarakde erlendiriniz. 1. Karanfil hangimotifçe itlerindendir? A) Bitkisel motifler B) Yemi ve meyveler C) Figür motifler D) Geometrik motifler 2. Karanfil motifi niniçerdi isemboldilia a dakilerdenhangisidir? A) Nazarakar kullan lm t r B) Temizli ive ibadetisimgeler C) Bereket ve bollu usimgeler D) Cennet bahçesinitemsileder 3. Karanfilmotifi hal n nhangiksmlar ndakullan lm t r? A) Bordür ksm nda B) Hal n norta bölümünde C) Hal n nher bölümünde D) Kilimdokumas nda A a da verilen sorulardaki bo luklara uygun ifadeleri yerle tirerek faaliyete ili kinbilgileriniziölçünüz. 4.. kar l kl, ensiz, sivri yaprakl, dü üm dü üm, ince sapl otsu bitkilerdir. 5. Türk hal lar nda kullan lan karanfil motiflerinin anlam.. göre farkl l k gösterir. 6. Hal dokumas nda kullan lan karanfil motifi,.. stilize edilerek olu turulmu tur. 7. Bir dal üzerinde s rlanm karanfil motifi ço unlukla.. hal lar nda görülür. A a daki sorular; do ru ve yanl olarak haz rlanm t r. Verilen ifadeye göre parantez içine do ru ise D,yanl ise Y yaz n z. 8. ( )Karanfil 3 5taçyaprakl ve bazen de kenarlar çokparçalanm tekçiçekten ibarettir. 49

9. ( )Karanfil,karanfilgiller familyas naait olup 80kadar cinsi2000 den fazlatürü vard r. 10. ( ) Karanfil motifi nazara kar kullan lm t r. DE ERLEND RME Cevaplar n zcevap anahtar yla kar la t r n zve do ru cevap say n z belirleyerek kendinizide erlendiriniz. Yanl cevaplar n ziçinkonulardailgiliörenmefaaliyetlerini tekrarlay n z. 50

Ö RENME FAAL YET 4 AMAÇ Ö RENME FAAL YET 4 Uygun ortam sa land nda tekni e uygunolarakgül motiflerini çizebileceksiniz. ARA TIRMA Türk süsleme sanatlar nda,hal ve kilim desenlerinde kullan lan bitkisel motiflerden gül motifini inceleyerek,inceleme sonuçlar n s n f n zda arkada lar n zla payla n z. 4.HALIDA KULLANILAN GÜLMOT F 4.1. Tan m Gül motifle tirilerek hal dokumas nda yayg n olarak kullan lm t r. Hal larda kullan lan gül motifi,evlili ive cennet bahçesinisimgeler. Gülgiller familyas na ait yabangülü, çardak gülü, okka gülü gibi adlarla tan d m z 100kadartürüvebinlercemelezçe idiolangüzelkokulubirbitkidir. Hemenhepsininsap dikenli, sap yapraklar tüylüdür. Yuvarlak, yumurta eklinde veya yayvan olan çana 5 parçal d r.çanakyapraklar genellikleinceoymal d r. Güllerin birçok türü bulunmaktad r. Genel olarak güller, çiçek ve gövde göre s n fland r l r.bunlar: ekillerine Çiçekleri bak m ndan: Yal nkat güller Yar m katmerli güller Katmerli güller Boylar bak m ndan: Bodur güller Yüksekboylugüller Sar l c sarma kgüller 51

Çiçek açma zaman na göre: Y ldabir çiçekaçanlar Y lda birden çok çiçek açanlar Yediveren güller Katmer çiçekleri bak m ndan: Çiçekleri küçükkatmerli Çiçekleri normal katmerli Çiçekleri büyükkatmerli güller Gülün ana vatan Anadolu, ran ve Çin dir.türklerin milli çiçe i say lan ve çiçeklerin kraliçesidiyebilece imizbubitkiherkestaraf ndansevilen bir çiçektir. Sar n n, k rm z n n, beyaz ve pembenin çe itli tonlar n gösteren de i ik ekilli örnekleriyledokumadagülmotifiyayg nolarakkullan lm t r. Dokumalarda kullan lan gül motifinin bir k sm nda hafif bir stilizasyon görülürken baz lar nda a r stilizasyon görülür. Gül motifi çe itlili i bak m ndan uygulanmas n n kolay olmas nedeniyle el sanatlar nda yayg n olarak kullan lm t r. 4.2. Özellikleri Bitkisel motiflerden; çiçekleri a r stilize edilmi kayna belli olmayan çiçekler (Hatai, goncagül, penç), yar stilize edilip kayna belli olan çiçekler (lale, sümbül, karanfil vb.), hayvansal kökenli stilize çiçekler ve natüralist özelliklerini koruyan çiçekler olmak üzere snfland r l r: A r stilize edilmi kayna belliolmayançiçekler: Hatai(Hatayi): Orta Asya kökenli bir motif olup çk yeri olan (Hitay, Hatay) n ismiyle tan n r. Çe itli çiçeklerin (dikey) kesitlerinin anatomik çizgilerinin üslupla t r lmas ylaolu ur. Motif genellikle simetrik olarak çizilir. D hat olarak (oval) bir görünümü vard r. Motif, temel özellikleri bozulmadan birçok sanatç taraf ndan de i ik ekillerde yorumlanarak çok zengin bir çe itlilik kazanm t r. Goncagül: Tam aç lmam bir çiçe in (dikey) kesitinin stilize edilmesiyle olu ur. 52

Taçyapraklar ve çanak k sm belli olan goncagülün, me ime ve tohumlar daha belirgin olarak çizilirse motif Hatayi ye dönü ür. Penç: Herhangi bir çiçe in (yatay) kesitinin anatomik çizgilerinin üslupla t r lmas yla olu ur. Alt yapra kadar çe itleri olan pençler Farça isimler alm lard r(yek penç, dü penç, se penç vb.). Ençok kullan lan penç (be )berk (yaprak) motifi olup, ksaca penç diye adland r l r. Penç motifi sap dönü lerinde veya kesi melerde (belirli bir yönü göstermedi i için) çok rahatl kla kullan labilir. Yar stilize edilipkayna belli olançiçekler: Stilize edilmi olmalar na ra men karakteristik özelliklerini koruyan çiçekler, kendi isimleriylekompozisyonlardayeral rlar (lale,sümbül,karanfil,gülvb.). Bu türdeki çiçekler de (dikey) kesitin stilize edilmesiyle olu ur. Her çiçek kendi sap üzerinde bulunur. Sümbül gibi bir dal etraf nda olu an çiçekler desene hareketlilik kazand r r. Çok zengin bir çe itlili e sahip olan bu gruptaki çiçeklerden sadece lale motifinin stanbul da de i ik alanlarda kullan lan türleri 1250 ye yak nd r. XVI.yüzy lda hal larda gül motiflerinin zengin örnekleri görülür. 4.3. Anlamlar Dokumada kullan lan motiflerin anlamlar,bölgelere göre farkl l k gösterir. Hal da kullan lan gül eklindeki fiyonklar, aknplatonik yönlerini ve akan suyu simgeler. Hal y dokuyan ki inin kocas na olan a kn ve evlili ine duydu u sevgiyi simgeler. Gül motifleri, bir akili kisinin varl n ve aknsafl n ifade eder. Evlili ive Cennetbahçesinisembolize eder.gülmotifleri,mutlulukve a knbelirtisidir. 4.4. Gül MotifindeKullan lan Renkler De i ik sosyal kültürel özelliklere sahip toplumlarda ve bunlar n sembolik göstergelerinde, ya am biçimlerine ve düzeylerine paralel olarak, simgesel görüntüleri de i iklik gösterir. Hal dokumas nda kullan lan renkler de bölgelere göre farkl l k gösterir. çerdi i anlam da önemlidir. Ye il ya murun, bollu un bereketidir. Sar topra n, alt n n, ermi li in rengidir. 53

Gökyüzü gök mavisi, aç k mavi renkle simgele tirilmi tir (ekil 4.1 - ekil 4.2 - Resim4.1). ekil 4.1 ekil 4.2 54

Resim 4.1 l:bal kesir Devir: 17.yy. Ölçüler: 122x171cm Resim 4.1 de yer alan hal n n geni bordüründe kullan lan gül motifleri mavi, k rm z, turuncu,sar renklerle dokunmu tur.gül motifleri Cennet bahçesini simgelemektedir. Resim 4.2: Gül motiflerinin yak ndetay 55

ekil 4.3 ekil 4.4 56

Resim4.3 l:konya Devir: 18.yy. Ölçüler: 106x107cm Resim 4.3 te yer alan hal n ngeni bordüründeki gül motifleri sar zemin üzerine k rm z, mavi, sar, beyaz, ye il, turuncu renklerle dokunmu tur. Gül motifleri Cennet bahçesini temsileder. Resim 4.4 ekil 4.5 57

Resim 4.5 Resim 4.5 te yer alan hal n n geni bordüründe beyaz zemin üzerinde k rm z,lacivert, mavi, beyaz renkleriyle gülmotifleri dokunmu tur. Resim 4.6: Gül motiflerinin yak ndetay 58

Resim 4.7 Resim 4.7 de yer alan hal n n orta bölümünde k rm z zemin üzerine beyaz, mavi, sar, turuncu renklerle gül motifleri; yine hal n n orta k sm nda mavi zemin üzerine k rm z,mavi ve beyaz renklerle gülmotifleridokunmu tur. Resim 4.8: Gül motiflerinin yak ndetay 59

Resim 4.9 l lçe:mu la,ladik Devir: 18.yy. Ölçüler: 123x195cm Resim 4.9 da yer alan hal n n bordüründe k rm z zemin üzerine beyaz, aç k mavi, mavi ve kahverengi renklerle gül motifleri dokunmu tur. Bu hal bir bütün olarak Cennet bahçesini temsiletmektedir. Resim 4.10: Gül motifininyak ndetay 60

Resim 4.11 l:konya Devir: 18.yy. Ölçüler: 114x171 cm Resim 4.11 de yer alan hal n n orta bölümünde sar zemin üzerine k rm z,mavi ve beyaz renklerle gül motifi dokunmu tur. Hal n n bordüründe ise siyah zemin üzerine beyaz, k rm z,mavi,sar,lacivert renklerle gül motifleri uygulanm t r. Resim 4.12: Gül motifi yak ndetay 61

Resim 4.13 Resim 4.13 te yer alan hal n n geni bordüründe siyah zemin üzerine sar,k rm z, beyaz, ye il ve mavi renklerle gül motifleri uygulanm t r. Resim 4.14: Gül motifi yak ndetay 62

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET Kompozisyonolu turmak lembasamaklar Atölye ortam n haz rlay n z. Motif çizimi için gerekli araç ve gereçleri haz rlay n z. Öneriler Temiz ve ayd nl k atölye ortam n haz rlay n z. 2B 0,5 kur un kalem, silgi, par ömen kâ d, kareli kâ t, cetvel ve çizim masas n n haz rlay n z. Gülmotifleriniinceleyiniz. Resim 4.15: Gül motifi Resim 4.16: Gül motifi Resim 4.17: Gül motifi Resim 4.18: Gül motifi 63

Çizmek istedi iniz gül motifini belirleyiniz. Resim 4.19: Gül motifi Hal deseni haz rlamada kullan lan iki milimlikkarelikâ d seçiniz. Kareli kâ da, seçti iniz gül motifini uygun ekilde kareleri sayarak geçiriniz. ekil 4.6: Gül motifinin kareli ka da çizilmesi Her bir kare, hal daki dü ümü ifade etti i için karelerin düzgün ve net olarak çizilerek renklendirilmesi önemlidir. Kuru boya kalemleriyle tekni e uygun renklendirmede, dokumada kullan lacak renkleri seçiniz. ekil 4.7: Kareli ka ttaki gül motifinin renklendirilmesi Karelikâ tlara çizdi iniz motiflerin k r mamas için fon kartonuna yap t r n z. Dikkatli ve özenliolunuz Çal malar n z resim dosyas na yerle tiriniz. Temizve düzenli olunuz 64

ÖLÇME VEDE ERLEND RME ÖLÇME VEDE ERLEND RME A a da verilen sorulardaki bo luklara uygun ifadeleri yerle tirerek faaliyete ili kinbilgileriniziölçünüz. 1...çe itlili i bak m ndan,uygulanmas n n kolay olmas nedeniyle el sanatlar nda yayg n olarak kullan lm t r. 2. Gülün ana vatan..dr. 3. Hatai, goncagül,penç a r stilize edilmi..olmayan çiçeklerdir. 4. XVI.yy. hal l lar nda..zengin örneklerini görmekteyiz. A a daki sorular; do ru ve yanl olarak haz rlanm t r. Verilen ifadeye göre parantez içine do ru ise D,yanl ise Y yaz n z. 5. ( )Hal da kullan lan gül eklindekifiyonklar a knplatonikyönlerinisembolize eder. 6. ( )Gülmotifleri,mutlulukve a knbelirtisidir. 7. ( )Yar stilize edilip kayna belli olan çiçekler lale,sümbül,karanfil ve güldür. 8. ( )Hal dokumas nda kullan lan motiflerin anlamlar bölgelere göre farkl l k göstermez. DE ERLEND RME Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n zve do ru cevap say n z belirleyerek kendinizide erlendiriniz. Yanl cevaplar n ziçinkonulardailgiliörenmefaaliyetlerini tekrarlay n z. 65