Salmonella Kontrolünde Biyogüvenliğin Önemi Veteriner Tavukçuluk Derneği Doç. Dr. Erol Şengör 21.Mayıs.2008 Büyük Anadolu Oteli -ANKARA 1 1
Hastalıklar:??? Hastalıklar, ticari şartlar altında, primer ve sekonder patojen etkenlerin beslenme ve diğer çevresel faktörlerle karşılıklı etkileşimleri sonucunda canlıların bünyesinde oluşan kompleks durumlardır. Burada beslenmeye bağlı hastalık durumları konu dışında tutulmaktadır. 2 2
Tedavi:??? Tedavi, primer ve sekonder patojenik etkenlerin, beslenme ve diğer çevresel faktörlerle etkileşimler göz önünde tutulmak şartıyla çeşitli kimyasal veya biyolojik maddeler kullanılarak bünyede zayıflatılıp yok edilmeleri veya etkilerini gösteremeyecekleri duruma indirgenmeleridir. 3 3
Tedavinin Maliyeti 1. İlaç Giderleri, 2. Verim kayıpları, 3. Ölüm Kayıpları, 4. Ölenlerin Yediği Yem Eğer bir kez hastalık meydana gelmişse bu masraflardan kurtulmak mümkün değildir. Bunlardan Kaçınamazsınız!.. 4 4
Riski Azaltmanın Tek Yolu?? Primer ve sekonder hastalık etkenlerinin söz konusu hayvancılık işletmesine girmesinin önlenmesi ve çiftlikteki üniteler arasında yayılma ihtimalinin en aza indirilmesidir. Bu Yolun Adı BİYOGÜVENLİK tir. 5 5
Bakteriler BİYOGÜVENLİK Su Yakın Sürüler Virüsler Kemirgenler Diğer Mekanik Yollar Personel Yem 6 6
Biyogüvenlik kelimesi BİYOve GÜVENLİKkelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. BİYO hayat demektir. Biyogüvenlik ise yaşamın güvence altına alınmasını ifade etmektedir. YANİ BİR NEVİ SİGORTADIR. 7 7
Salmonellanın etkin şekilde kontrol altına alınabilmesi için atılacak adımlar sırasıyla; a-damızlık kümesler ve kuluçkahane, b-broiler yetiştirme kümesleri ve yumurtacı kümesleri, c-yem fabrikaları, d-nakil araçları ve e- kesimhaneleri kapsamalıdır. 8 8
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? Salmonella türleri; -damızlık kümeslerindeki follukların yataklarında, -soğuk yumurta depolarında, 9 9
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? -kuluçka makineleri içinde veya -kuluçkahane nakil kamyonlarında bulunabilmektedir (Cox ve ark. 2000). 10 10
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? -bu bakteriler daha sonra döllü yumurtaların kabuklarına ve bazen de kabuklardan nüfuz ederek kabuk altına yerleşebilirler ve bunun sonucunda tabii ki -yeni çıkmış olan civcivlere de bulaşırlar (Cox ve ark. 2000). 11 11
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? Kuluçkahanelerde yumurta kabuk parçaları %71, civciv taşıma bantları %80, civciv kutu yataklıkları %74 oranında salmonella ile bulaşık bulunabilmektedir (Cox ve ark.1990-1991). 12 12
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? Salmonella thyphimurium bulaşık yumurtalardan civciv çıkabilmektedir. Salmonellamarker strain enjekte edilerek işaretlenmiş yumurtalardan çıkan civcivlerin %80 inin bulaşık olduğu tespit edilmiştir (Cason ve ark. 1994). 13 13
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? Dört yıl süre ile oda sıcaklığında tutulan salmonellabulaşık civciv tüylerinin 1 gramından 1.000.000 salmonellahücresinin izole edilebildiğini gösteren araştırmalar vardır (Muira ve ark. 1964). S. Typhimurium S. Enteritidis 14 14
Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Neden Önemlidir?? 15 15
Broiler Hattı GGPS 1 30-40 1 40-50 GPS 1 40-50 1 50-60 Yumurtacı Hattı PS 1 130-140 1 80-90 156000-280000 160000-280000 Ticari Broiler Karkası Yumurta 156000-280000 4.16.10 7 9.00.10 7 The EFSA Journal (2004) 115, 1-76 16 16
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Damızlık kümesleri ve kuluçkahaneleri hijyenik önem derecesi en yüksek olan işletmelerdir. Bu işletmelerde alınacak önlemlerin hiç birini abartı olarak düşünmemek gerekir. Tavukçuluktaki başarının sırrı burada gizlidir. 17 17
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Damızlık kümeslerini tehdit eden unsurlar kümeslere; -civcivler, -yem, -İçme suyu, -personel, -ekipman, - yabani kuş ve kemirgenler aracılığıyla girebilir. Bunların son ikisinin işletmelere girişleri engellenmelidir. 18 18
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane - Damızlık kümesi - Broiler kümesi - Yumurtacı kümesi Buralara girecek olan civcivler için alınması gereken önlemler birbirine benzerdir. Ancak damızlık kümes ve damızlık kuluçkahane kademesindeki önlemlerin hijyenik öncelikleri çok daha yüksek olmalıdır. 19 19
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Civcivlerin elde edileceği kuluçkahanelerde iş akım yönü geri dönüşlü olmamalıdır. Kuluçkahane Yerleşim ve İş Akım Planı Personel Girişi Duşlar ve Soyunma Odaları Yumurta tasnif ve yumurta dizme odası Yumurta Depo Odası İnkübasyon Odası (İçinde Ön Gelişim Makineleri Bulunur) Yıkama Odası Çıkım Odası (İçinde Civciv Çıkım Makineleri Bulunur) Civciv Sınıflandırma, Aşılama ve Bekletme Odası Yumurta Giriş ve Fumigasyon Odası Yumurta Depo Odası (İNKÜBATÖRLER) 20 (HATCHERLER) Aşı Saklama ve Diğer Malzeme Deposu 20
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Damızlık işletme ve kuluçkahanelerde her bölümün personelinin farklı renk giysi giymesi tercih edilmelidir. Ancak küçük kuluçkahanelerde bu konularda gereken önlemler alınmak şartıyla tolerans gösterilebilir. 21 21
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Eğer işletme içine araçla girilecekse o zaman araçlar bir yıkama ve dezenfeksiyon işlemine tabi tutulup sonra da bir tekerlek banyosu içinden geçirilmelidir. 22 22
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Personel işletmeye gelince dış giysilerini çıkarıp duş almalı sonra işletmeye ait olan giysileri ve çizmeleri giymelidir. 23 23
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Personel işletmeye ait kıyafetlerle kuluçkahane ana giriş kapısından veya damızlık kümes giriş kapısından içeri girmeden önce içinde etkin bir dezenfektan bulunan bir ayak banyosuna basarak girmelidir. 24 24
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Çalışan tüm personele üç ayda bir portör muayenesi yaptırılmalıdır. Portör muayenesi gaita kültürü, parazit yumurtası taraması, boğaz kültürü ve akciğer grafisi muayenelerini içermelidir. 25 25
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Damızlık kümeslerde formaldehit fumigasyonu küçük plastik kabinlerde yapılabilir. Bir M 3 lük bir kabin içinde F o r m a l d e h i t Ga z ı Ü r e t i m i Yöntem-I 20 dakika süre fumigasyon Yöntem-II Formalin KMnO4 Paraformaldehit 40 ml 20 gr 10 gr (230 C o ısıtılacak) Yeni yumurtlanmış kuluçkalık yumurtalarda kabuk üzerindeki mikroorganizmaların % 95-99 oranında öldürüldüğü bildirilmektedir. (North M, Bell, D. D. 1990. Commercial Chicken Production Manuel 4th Ed.) 26 26
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Damızlık kümeslerde formaldehit fumigasyonunun bir başka yöntemi de folluk altlıkları içine paraformaldehit tozu serpilmesidir. Bu tozlar tavukların vücut ısısıyla ısınarak devamlı surette formaldehit gazı salarlar ve yumurtlanan yumurtaların anında dezenfeksiyonunu sağlarlar. 27 27
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Kuluçkahanelerdeki bölümler sık sık temizlenerek dezenfekte edilmelidir. Özellikle civciv çıkım günlerinin sonunda çıkım odası ve yıkama odası havası içinde aşırı miktarda civciv tüy tozları uçuşarak özellikle aspiratörlerin emiş ağızlarındaki tel ızgaralar ve drenaj gider kapak ızgaralarına yerleşirler. 28 28
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Bu birikintilerin ertesi güne kalmasına müsaade edilmeden temizlenmeleri derhal yapılmalıdır. Kuluçkahanelerin tüm yüzeyleri yıkamaya uygun olmalı ve bol suyla yıkanarak dezenfekte edilmelidir. 29 29
Biyogüvenlik Önlemleri : Damızlık Kümes ve Kuluçkahane Kuluçkahanelerdeki fonksiyonel alanlar Kirli alanlar Negatif hava basıncı (civciv çıkım odası ve yıkama odası) Temiz alanlar Pozitif hava basıncı (diğer bölümler) Bu uygulama kontaminasyon riskini azaltan iyi bir önlemdir. 30 30
Biyogüvenlik Önlemleri : Yem Yem ; Damızlık işletme, Broiler işletmesi, Yumurtacı işletme için ana girdi maddesidir. Yem sağlığı beraberinde getirebildiği gibi Salmonelladahil her türlü hastalık etkenlerini de beraberinde hayvanlara taşıyabilir. 31 31
Biyogüvenlik Önlemleri : Yem Sağlıklı yem üretimi için mikrobiyolojik yönden temiz yem hammaddeleri satın alınmalıdır. Yemler, hammadde alımı sırasında bulaşık hammaddelerin farkına varılmadan satın alınması, veya yem imalatı sırasında, ya da imal edilmiş yemin depolanması sırasında bulaşabilmektedir. 32 32
Biyogüvenlik Önlemleri : Yem Hammaddeler satın alınmadan önce analiz edilmelidir. Yemler, Salmonella ve Clostridiagibi patojen bakteriler ile veya çoğu kez de küf ve mantarlarla bulaşık olabilir. Kekleşmiş parçalar içeren hammaddelerin alınmaması, eğer fark edilmeden alınmışsa o parçaların kullanılmaması daha güvenilirdir. 33 33
Biyogüvenlik Önlemleri : Yem Değirmenlerin çekiçleri üzerinde, Yem mikserlerinin karıştırma kanatları arasında, Taşıma konveyör helezonları kanatları arasında, Yem taşıma kanalları dirsek ve eklenti birleşme yerlerinde zamanla birikimler oluşmaktadır. 34 34
Biyogüvenlik Önlemleri : Yem Hijyenik öncelik durumuna bağlı olarak (damızlık, broiler, yumurtacı) yemlere kavurma (toasting) ve peletleme işlemi uygulanması iyi bir biyogüvenlik önlemidir. Kavurma (toasting) ve peletleme temiz yem için alınacak ekstra önlemlerdir. Ekstra yararları; pastörizasyon ve sindirilebilirliğin artması. 35 35
Biyogüvenlik Önlemleri : İçme Suyu Tavuk kümeslerinde kullanılacak içme suyunun mikrobiyolojik kalitesi aynen kendimizin içebileceği nitelikte olmalıdır. Ayda bir yapılan analizlerde bir bozukluk görülürse bozukluğun ne zaman başladığı bilinmediğinden bu arada çıkabilecek zararlara katlanmak gerekir. 36 36
Biyogüvenlik Önlemleri : İçme Suyu İçme suyu kalitesinin garanti altında tutulabilmesi için devamlı çalışan bir güvence sisteminin devreye sokulması gerekir. Bunun için suya devamlı surette dezenfeksiyon uygulanmalıdır. Bu işlem için kullanılabilecek uygun cihazlar ve maddeler piyasada mevcuttur. Bu maddeler genellikle klor bazlı olup ozon ve UV uygulamaları da seçenekler arasındadır. Klor Sistemi Ozon Sistemi UV Sistemi 37 37
Biyogüvenlik Önlemleri : İçme Suyu Klor kullanma durumunda devamlı dezenfeksiyonu garanti edebilmek için her an alınan su örneğinde kalıntı aktif klor miktarının 0.3 0.5 ppm düzeyinde olması arzu edilir. 38 38
Biyogüvenlik Önlemleri : İçme Suyu Klorun fazlası organik maddelerle etkileşime girerek dezenfeksiyon yan ürünleri nin DBP (disinfection by products) sentezlenmesine neden olabilir. Bu DBP ler kanserojendir. Amerikan Çevre Koruma Ajansı (EPA) maksimum kalıntı dezenfektan düzeyi (MRDL) olarak klor ve kloraminler için 4mg/lt, klor dioksit için 0.8 mg/lt seviyelerine müsaade etmektedir. 39 39
Biyogüvenlik Önlemleri : Ekipman Kümeslerde kullanılan ekipman Salmonella etkeninin taşınmasında aracı olabilir. Kümes ekipmaları (gaga kesme makinesi vs gibi) işletmedeki diğer kümesler arasında taşınmamalıdır. Başkalarına ait işletmelerden ödünç ekipman temini ise tamamıyla kabul edilemez. 40 40
Biyogüvenlik Önlemleri : Ekipman Kümes ekipmanı her kullanımdan sonra temizlenip dezenfekte edilmeli ve öyle saklanmalıdır. Uzun süreli saklamalarda ise kullanımdan önce tekrar temizlenip dezenfekte edilmesinde yarar vardır. Kümeslerde kullanılan suluk ve yemlikler dönem sonlarında ve onun dışında her gerek görüldüğünde temizlenip dezenfekte edilmelidir. 41 41
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol İşletmelerimize hiç girmemesi gereken unsurlardan biri yabani kuşlar diğeri de kemirgenlerdir. Kuşlar potansiyel olarak tavuklar için çok patojen olan pek çok virüs ve bakterinin taşıyıcısı durumundadırlar. 42 42
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Bu kuşların yem hammaddesi taşıyan kamyonların üzerlerine konması dahi potansiyel olarak bir tehlikedir. İşletmelerimizde kuşlara karşı kuş telleri bulundurmamız ve fanlarımızın önünde onlar çalışmadığı zaman kapanan otomatik damperlerin bulunması bu konuda iyi önlemlerdir. 43 43
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Kemirgenler en tehlikeli zararlılardır. Eğer işletmede 1 adet fare görülüyorsa görülemeyen 50 adet fare daha var demektir. Artık fare görülmüyor diye mücadele bırakılırsa kısa süre sonra tekrar görülmeye başlar. 44 44
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Mücadele fare zehirleri kullanılarak yapılıyorsa zehirlerin nerelere konulacağı iyi tespit edilmeli, diğer yaban hayatının, evcil hayvanların ve çocukların etkilenmesi engellenmelidir. Zehirler yukarıda sayılan ve zehirin hedefi olmayan diğer canlılar için de tehlike teşkil edeceğinden dolayı kullanılması riskli olan maddelerdir. 45 45
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Fare zehirlerinin en bilinenleri striknin ve arsenik içerenlerdir. Zehirlerden başka antikoagulantlar ve sindirim sistemini bloke eden maddeler de fare mücadelesinde kullanılmaktadır. Bunların bazıları; Brodifacoum, bromadiolone, chlorophacinone, diphacinone ve vitamin K inhibitörleri. 46 46
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Zehir olmayan fare yemleri, son yıllarda fareleri gözle görülmeden yok eden yeni nesil fare mücadele sistemleri olarak piyasaya çıkmıştır. Bunlar, fare mücadele istasyonları denilen kutuların içine konularak farelerin muhtemel gezinme alanlarında duvar diplerine ve köşelere yerleştirilmektedirler. 47 47
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Fareler istasyonların tünel şeklindeki kanalları içinden geçmeyi tercih etmektedirler. Uygulama olarak büyük kolaylık sağlayan bu malzemeler sade tavukçuluk sektöründe değil gıda işiyle uğraşan diğer pek çok iş yerlerinde kullanılmaktadır. Fareler buların içindeki yemleri alıp kaçamasınlar diye yemler kutuların içinde sabitlenmiş durumdadırlar. 48 48
Biyogüvenlik Önlemleri : Yabani Kuş ve Rodent Kontrol Fare mücadelesinde bir başka yol da kümes çevrelerine en az 1 metre genişliğinde, farelerin ayaklarına batacak keskin kenarlı çakıl (mıcır) sermektir. Fareler bunların üzerinde yürümekten nefret ettiklerinden kümeslere girmekten vazgeçerler. Zamanla üzerleri çamur vs ile kirlenerek düzleşirlerse etkinliklerini yitireceklerinden yenilenmeleri gerekir. 49 49
Sonuç Biyogüvenlik, tüm hekimlik uygulamaları içinde başarının anahtarı olan bir sistemdir. Biyogüvenlik olmaksızın işletme sahiplerinin ve veteriner hekimlerin başarılı olma şansı hemen hemen hiç yoktur. Sürü bir kez hastalandıktan sonra hastalığın sebep olduğu yıkıntıları ortadan kaldırmak ve üretim partisini başarıya ulaşarak tamamlamak mümkün değildir. 50 50
Sonuç Bundan dolayı tüm işletme sahiplerinin ve veteriner hekimlerin hiç unutmaması gereken şey Biyogüvenlik Olmazsa Başarının Olmayacağıdır. 51 51
Sonuç Unutulmaması gereken en temel nokta; Bu anlatılanlar, söz konusu biyogüvenlik önlemlerini harfi harfine uygulayan işletmelerde hiç hastalık çıkmayacağı anlamına gelmemektedir. Bunun anlamı hastalık çıkma riskinin en aza indirilebileceğidir. Hastalıklardan korunmak için alınması gereken daha pek çok başka tedbirler vardır. İlginize Teşekkür Ederim! 52 52