ARAZĠ TOPLULAġTIRMASI VE ÜRETĠCĠ BĠLĠNÇ DÜZEYĠ

T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ ZĠRAAT FAKÜLTESĠ TARIM EKONOMĠSĠ BÖLÜMÜ TE-L-2015-0000 ARAZĠ TOPLULAġTIRMASI VE ÜRETĠCĠ BĠLĠNÇ DÜZEYĠ Hatice BERK Tez DanıĢmanı: Dr. Altuğ ÖZDEN AYDIN 2015 1

T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ ZĠRAAT FAKÜLTESĠ TARIM EKONOMĠSĠ BÖLÜMÜ ARAZĠ TOPLULAġTIRMASI VE ÜRETĠCĠ BĠLĠNÇ DÜZEYĠ Hatice BERK Tez DanıĢmanı: Dr. Altuğ ÖZDEN AYDIN 2015 2

ÖZET Bu araştırma, Aydın İli Yenipazar İlçesi Dereköy Köyünde arazi toplulaştırması projesi kapsamında üretici bilinç düzeyinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmada bağımlı değişken arazi toplulaştırma bilinç düzeyi alınmış, bağımsız değişkenler ise; üreticileri yaş durumu, eğitim durumu, mesleki tecrübe, sosyal katılım ve çevresel ilişkiler, karar almada etkilenme düzeyi, ürün yelpazesi, danışmanlık hizmetleri kitle iletişim araçlarını kullanma düzeyleri alınmıştır. Üreticilerin toplulaştırma bilinç düzeyleri ile sosyo-ekonomik davranışları arasındaki ilişkiler Khi-kare (X 2 ) analiziyle belirlenmiştir. Araştırmada danışmanlık hizmetleri, ürün yelpazesinin genişliği ve projeye katılım düzeyleri ile toplulaştırma bilinç düzeyleri arasında önemli düzeyde ilişki bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Arazi Toplulaştırma, Aydın, Bilinç Düzeyi, Türkiye. 3

Ġçindekiler 1. GĠRĠġ... 5 1.1. Konunun Önemi... 5 1.2. Araştırmanın Önemi... 6 1.3. Araştırmanın Amacı... 6 2. MATERYAL VE YÖNTEM... 7 2.1. Materyal... 7 2.2. Yöntem... 7 2.2.1. Örnekleme Yöntemi... 7 2.2.2. Veri Toplama Yöntemi... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 2.2.3. Analiz ve Değerlendirme Yöntemi... 8 3.ARAZĠ TOPLULAġTIRMASI GENEL OLARAK DEĞERLENDĠRĠLMESĠ... 9 3.1. Arazi Toplulaştırması Kavramı... 9 3.2. Arazi Toplulaştırmasının Önemi ve Faydaları... 10 3.3. Arazi Toplulaştırmasının Kapsadığı Hususlar... 12 3.4. Arazi Toplulaştırmasının Uygulanması ve Aşamaları... 13 3.5. Türkiye de Arazi Parçalılık Durumu... 15 3.6. Türkiye de Arazi Toplulaştırması Uygulamaları... 17 3.7. Türkiye de Arazi Toplulaştırması Çalışmalarında Karşılaşılan Problemler... 19 3.8. Dünya da Arazi Toplulaştırması Uygulamaları... 20 3. ARAġTIRMA YÖRESĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER... 21 4. BULGULAR... 22 5. SONUÇ... 32 Kaynaklar... 33 Ek: Üretici Soru Formu... 34 4

1. GĠRĠġ 1.1. Konunun Önemi Toprak insanoğlunun yaşamını sürdürmesini sağlayan en önemli hammadde kaynağıdır. Topraktan elde edilen ürünler artan nüfus sayesinde beslenme ihtiyacı karşılayamaz duruma gelmektedir. Toprağın sınırlı olması ve arttırılma şansının olmaması besin ihtiyacının karşılanması için verim arttırıcı çalışmaların yapılması zorunlu kılmıştır. Bu amaçla dağınık, düzensiz, verim kaybı olan arazilerin bir araya getirilmesi konusu gündeme gelmiştir. Yıllar boyunca bu konuda Dünya da ve Türkiye de olmak üzere pek çok çalışma yapılmıştır. Hala bu konudaki çalışmalara devam edilmektedir. Son yıllarda tarım, toplumlar açısından önemli bir sektör konumuna gelmiştir. Nüfus artışına bağlı olarak, günümüzde bazı ülkelerde görülen ve gelecekte de bazı ülkelerde ortaya çıkma riski bulunan açlık sorunu toplumları tedirgin etmektedir. Bu tedirginlik bir yana, mevcut arazilerde verim arttırıcı yeni uygulamaların yapılması ve verimsiz kabul edilen toprakların da üretime açılarak, tarımsal üretim hacminin beş altı kat arttırmak mümkün olabilmektedir (Bayraç ve Yenilmez, 2006). Dünya da ilk defa 16. yüzyılda uygulanmaya başlayan arazi toplulaştırma çalışmaları, özellikle 19.yüzyılda büyük bir hız kazanmıştır. Bazı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler, arazi toplulaştırma çalışmalarını ve tarım reformu uygulamalarını tamamlamışlardır. Arazi toplulaştırma çalışmalarına 1961 yılında başlayan Türkiye de uygulanan proje sayısı ve alanı istenilen düzeyde değildir. (Buker ve ark.) Türkiye tarım sektörünün Dünya ile rekabet edebilir duruma gelmesi için her şeyden önce tarımsal yapı bozukluğunun giderilmesi önemlidir. Bunlar arasında Arazi Toplulaştırması önemli bir yer tutmaktadır. (Yıldız, 1977) 5

1.2. AraĢtırmanın Önemi Arazi toplulaştırma çalışmaları uzun yıllar boyunca uygulanan ve hala eksikleri olan bir uygulamadır. 1961 yılında başlayan bu uygulama teknik eleman yetersizliği ve bilgi eksikliği sebebiyle bir süre durdurulmuştur. Bu konudaki çalışmalar devam etse de eksiklikleri giderilememiştir. Birçok ülke bu eksiklikleri gidererek kırsal kalkınmayı sağlamıştır. Bu konudaki eksiklikleri belirlemek ve üreticilerin bu konudaki düşünceleri, geliştirilecek projeler açısından çok önemlidir. Bu kapsamda yapılan araştırmalar oluşturulacak projelere ışık olacaktır. 1.3. AraĢtırmanın Amacı Araştırma kapsamında Türkiye de tarım yatırımları içinde önemli bir yere sahip olan arazi toplulaştırma projelerinin uygulanacağı yörede, bu tür hizmetlerin kullanıcıları olan üreticilerin bu konuyu benimsemesinin kolaylaştırılması, yatırım öncesi engel olan durumların belirlenmesi ve çözüm üretilmesine katkıda bulunmak amacıyla; tarım işletmelerinin sosyo-ekonomik özellikleri ile arazi toplulaştırma bilinç düzeyi arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 6

2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal Araştırmanın ana materyalini yöre halkıyla yapılan anket araştırması oluşturmuştur. Araştırmanın diğer materyallerini daha önceden hazırlanmış ve yayınlanmış olan makale, derleme, tez ve incelemeler oluşturmaktadır. 2.2. Yöntem 2.2.1. Örnekleme Yöntemi Arazi toplulaştırması yapılan köyde bulunan işletmelerin sayısı belirlenmiştir. Araştırmada anket yapılacak işletmelerin belirlenmesinde basit tesadüfi örneklemeye yöntemi kullanılmıştır. 397 Küçük aile işletmesinden 62 işletmeyle anket yapılmıştır. 62 işletmeden arazi toplulaştırma projesine evet diyen 37, projeye hayır diyen 25 kişiyle anket yapılmıştır. Örnek sayısının belirlenmesinde aşağıda verilen Basit Tesadüfi Örnekleme metodu kullanılmıştır. Hata payı %10, güven sınırı %90 olarak kabul edilmiştir. Bu koşullarda örnek sayısı 62 olarak belirlenmiştir. Formülde, n = Anket yapılacak işletme sayısı, N = Popülasyondaki işletme sayısı, σ 2 = Popülasyonu oluşturan işletmelerin sahip oldukları arazi büyüklüğünün varyansı, p = Aranılan özelliğin rastlanma sıklığını ( maksimum örenek için 0,5) px = 1-p göstermektedir. 7

2.2.2. Analiz ve Değerlendirme Yöntemi Araştırma kapsamında yapılan anketler tek tek incelenmiş, yorumlanmış ve analiz edilmiştir. Toplanan bilgiler, hazırlanan indeks ve ağırlıklar yardımıyla araştırmaya yardımcı olacak değişkenlere dönüştürülmüştür. Araştırmada bağımlı değişken Arazi Toplulaştırma Bilinç Düzeyi alınmış olup bağımsız değişkenler aşağıda sıralanmıştır. - Yaş - Eğitim - Tarım Tecrübesi - Ürün Yelpazesi - Sosyal Katılım ve Çevresel İlişkiler - Kitle İletişim Araçları - Karar Almada Etkilenme Düzeyi - Danışmanlık Hizmetleri. Bu faktörlerin arazi toplulaştırma çalışmalarında bilinç düzeyini etkilediği varsayımından yola çıkılmıştır. Toplam 62 adet işletme, toplulaştırma bilinç düzeylerine göre puanlandırılarak düşük ve yüksek şeklinde 2 grupta toplanmıştır. Tek veya birden fazla faktör bir arada incelenmek üzere veriler sınıflandırılarak gerekli istatistik yöntemlerle test edilmiştir. Kişilerin toplulaştırma bilinç düzeyleri ile sosyoekonomik özellikleri arasında herhangi bir ilişki olup olmadığını ortaya koyabilmek amacıyla ki-kare (χ2) analizi yapılmıştır. (Gujarati, 1995; Mirer, 1995). 8

3.ARAZĠ TOPLULAġTIRMASI GENEL OLARAK DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 3.1. Arazi ToplulaĢtırması Kavramı Arazi toplulaştırması; aynı şahsa veya çiftçi ailesine ait, çeşitli nedenlerle, ekonomik üretime imkan vermeyecek biçimde veya toprak muhafaza ve zirai sulama tedbirlerinin alınmasını güçleştirecek derecede; parçalanmış, dağılmış, şekilleri bozulmuş dağınık, küçük arazi parçalarının ve hisselerinin bir araya getirilerek, muntazam şekiller halinde birleştirilmesi, bütünleştirilmesi ve işletmelerin yeniden düzenlenmesi işlemi olarak tarif edilebilir (Yoğunlu, 2013). Arazi toplulaştırmasının amacı tarım arazilerinde çalışmayı engelleyen teknik, ekonomik ve sosyal sorunların ortadan kaldırılarak, kırsal kalkınmayı sağlayarak tarım sektörü çalışanlarının ve arazi sahiplerinin yaşam standartlarını yükseltmektir. Türkiye deki tarım işletmeleri yapısı olarak küçük, parçalı ve dağınık araziler şeklinde bulunmaktadır. Bu yapının modern tarım işletmeciliğine göre yeniden düzenlenip daha az zaman, sermaye ve işgücü kullanımının sağlanması gerekmektedir. Arazi toplulaştırılmasının amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Tarım arazilerinde parçalılığı azaltmak Düzenli ve ideal parsel şekilleri oluşturmak Her parseli yol ve sulama ağı ile irtibatlandırmak Ulaşımdan dolayı meydana gelen kayıpları önlemek ve yakıt tasarrufu sağlamak İşlenebilir arazi miktarını arttırmak ve kullanılmayan küçük parçalı arazileri tarıma kazandırmak Üretim faktörlerinin de en iyi şekilde kullanılarak verimliliği arttırması ve kırsal kesimin refah düzeyini yükseltmek temel hedeftir. Bu amaca yönelik yapılan ve Tarım Reformu uygulamalarının bir bölümünü oluşturan arazi toplulaştırma işlemleri geniş ve dar anlamda toplulaştırma olarak uygulanmaktadır. Dar anlamda arazi toplulaştırması; tarımsal arazilerin niteliklerine göre sınıflandırılarak, bir kişiye ait, farklı alanlardaki küçük arazi grupları yerine, o arazinin toplamını karşılayacak kadar, en az miktarda parça arazinin (mümkün olursa 9

tek bir parçanın), o kişiye verilmesi olarak tanımlanabilir. Geniş anlamda arazi toplulaştırması ise tarla içi geliştirme hizmetleri adı altında hem tarımsal altyapı hem de kırsal altyapı çalışmalarının yapılmasıyla mümkündür. Arazi toplulaştırma çalışmaları kapsamı çok geniş olan, birçok bilim dalının ortak çalışmasını gerektiren ve teknik konuların ağırlıkta olduğu bir alanıdır. 3.2. Arazi ToplulaĢtırmasının Önemi ve Faydaları Nüfus artış hızına bağlı olarak beslenme ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Buna bağlı olarak daha fazla tarımsal ürün elde etme ihtiyacı doğmaktadır. Toprak kaynaklarının sınırlı olması ve toprakları arttırma gibi bir durum olamayacağı için, aynı alandan daha fazla ürün elde etmek gerekmektedir. Bu yüzden birim alandan sağlanan verimin artırılması; birtakım yeni uygulamalar, kullanılan tohum, gübre, ilaç, sulama vb. girdilerin miktarı ve kalitesinin artırılması ve tarımsal bünye ile yakından alakalıdır. Tarımsal bünyedeki yapısal bozukluklar, verimi azaltıcı etkide bulunduğu gibi, verimi artırıcı tedbirlerin alınmasını da engellemektedir. Bu nedenle tarımsal alanların ıslah edilmesi konusu gündeme gelmektedir. Tarımsal alanların ıslahı ile alınabilecek tedbirlerin başlıcaları; mülkiyet ve tasarruf rejiminin ıslahı, arazi ıslahı, toprak muhafaza tedbirlerinin alınması, drenaj ve sulama gibi çalışmalardır. Bu tedbirlerin tamamı geniş anlamda arazi toplulaştırması veya arazi düzenlemesi adı verilen tarla içi geliştirme hizmetleri kapsamı dâhiline girmektedir. Arazi toplulaştırmasının tarımsal alanlara sağlayacağı faydalar ve olumlu etkiler şu şekilde sıralanabilir (Ballı, 1993): Nüfus artışı, miras, alım-satım, kiracılık, ortakçılık gibi nedenlerle ortaya çıkan arazi parçalanmalarının ve dağınıklılığının ortadan kaldırılarak işletmeleri uygun büyüklüğe getirmektedir. Çok parçalı olmasının ortaya çıkardığı tarla sınırı, yol ve su arklarından doğan arazi kayıplarını azaltmaktadır. Küçük parsellerde, ekim esnasında tarla sınırına fazla yaklaşılmama nedeniyle doğacak ürün kayıplarını azaltmaktadır. 10

Toplulaştırmadan sonra, parseller daha büyük ve şekilleri daha düzgün olduğundan, makineli tarım daha kolay yapılmakta ve giderlerde önemli oranda azalmalar olmaktadır. Küçük parseller bir araya getirileceği için, işletme merkezi ile parseller arasındaki uzaklık kısalmakta ve buna bağlı olarak ulaşım giderleri azaldığından; zaman, işçilik ve yakıttan tasarruf sağlanmaktadır. Parsel sayısı azaldığı, şekilleri düzeldiği ve büyüklükleri arttığı için; tohum, gübre, ilaç gibi tarımsal girdiler, daha uygun bir düzeyde kullanılmaktadır. Sulama projelerinin uygulanmasında; eski, dağınık ve şekilsiz parsellerin sınırlarına bağlı kalma zorunluluğu olmayacağından, yatırım giderlerinden tasarruf sağlanır. Her parselin yola ve kanala sınırı olacağından sulama ve ulaşım verimli hale gelmektedir. Parsellerde müştereklikten doğan huzursuzluklar giderilmektedir. Köy sınırları sabit noktalara dayandırılarak, köyler arasındaki sınır ihtilafları ortadan kalkmaktadır. Varsa, dağınık ve müşterek haldeki hazine arazisi birleştirilerek dağıtıma hazır hale getirilmektedir. Parsel sayısı azaltıldığında parsel sınır uzunlukları azalmakta, böylece parsellerin korunmasında kullanılan tel, çit, duvar gibi malzemelerden tasarruf sağlanmaktadır. Parsel boyutları ve şekillerinin makineli tarıma uygun hale getirilmesi ile modern tarımsal aletlerin uygulanması mümkün olmaktadır. Arazi toplulaştırması ile beraber arazi tesviyesi, tarla içi drenajı, tarla içi yol ve tahliyesi ile toprak ıslahı çalışmaları gibi tarla içi geliştirme hizmetleri de yapıldığından üretim arttırılması ile çiftçinin geliri artmaktadır. Arazi toplulaştırması ile çiftçiler arasındaki yol, su ve sınır anlaşmazlıkları ortadan kalktığından sosyal huzur sağlanmaktadır. 11

Kırsal alana yönelik olarak; çevre koruma, erozyonu önleme, ağaçlandırma, köy yenilemesi, her türlü yolların planlaması, köy imar planlarının yapılması, arazi kullanım planlarının hazırlanması gibi tüm hizmetler; toplulaştırma projeleri ile birlikte planlanıp uygulanabilmektedir. Proje alanlarındaki sulama projeleri gibi kamu yatırımları için gerekli araziler, proje alanına giren parsellerden uygun şekilde kesinti yapılmak suretiyle kamulaştırma yapılmaksızın karşılanabilmektedir. Arazi toplulaştırmasının en önemli yararı çiftçiyi toprağına bağlamaktır. 3.3. Arazi ToplulaĢtırmasının Kapsadığı Hususlar Arazi toplulaştırma çalışmaları şu hususları kapsamaktadır (Yoğunlu, 2013): Fazla parçalanmış, dağılmış arazilerin modern işletmecilik esaslarına göre birleştirilmektedir. Tarla içi yol şebekesinin, sulama tesislerinin ve yüzey tahliye sisteminin inşası yapılmaktadır. Gerekli arazi tesviyesi ve toprak ıslahı yapılmaktadır. Köylerin yerlerinin yeniden düzenlenmesi ve çevre planlanması yapılmaktadır. Kırsal alanın, doğal hayatın korunması ve yeşil alanların düzenlenmesi yapılmaktadır. Kırsal alandaki yerleşim yerleri ve toprakların, rüzgâr ve su erozyonu, sel taşkınları gibi doğal afetlerden korunması için gerekli önlemler alınmaktadır. Spor sahaları, parklar, yüzme havuzu, bayram-pazaryeri, çocuk bahçesi, okul, sağlık ocağı ve kooperatif binası gibi sosyal hizmet tesisleri için gerekli arazilerin, toplulaştırma planları içinde kamulaştırma yapılmadan temin edilmektedir İşletmelerin ıslahı, yeniden düzenlenmesi, verimli bir şekilde çalışmalarının temini için gerekli tedbirlerin alınması sağlanmaktadır. 12

Köy içi yollarının tanzimi içme suyu, kanalizasyon, elektrik, telefon gibi hizmetlerinin planlanması, iskân, arsa isteklerinin karşılanması sağlanmaktadır. 3.4. Arazi ToplulaĢtırmasının Uygulanması ve AĢamaları Tarım kesiminde uzun ömürlü işletmeler kurmak ve tarım arazilerinin işlenebilirliğini sağlamak amacıyla parsel büyüklüklerinin en uygun biçimlerde oluşturulabilmesi amacıyla, mevcut parseller arasında ulaşım, sulama ve tarımsal mekanizasyon tekniklerine göre yeniden düzenlemesi amacıyla, arazi sahiplerinin yarısından çoğunu oluşturanların verdiği muvafakatı üzerine isteğe bağlı olarak arazi toplulaştırması yapılır. Arazi toplulaştırma projesi, belirlenen yerleşim birimlerinin kadastral sınırları içerisinde kalan arazilerde uygulanır. Toplulaştırma projesi uygulama alanına, bir veya birden çok yerleşim birimine ait araziler de girebilir. Arazi toplulaştırma işlemlerinde öncelik isteğe bağlı toplulaştırma projelerine verilir. Projeyi yürüten birim tarafından, proje alanı içinde bulunan arazi sahipleri ile yerel yönetim temsilcilerinin katıldıkları bilgilendirme toplantıları yapılır. Projeye kapsamında yapılan işler ayrıntılı olarak açıklanır. Toplulaştırma alanı; mülkiyet, toprak koruma, arazi bozulması, tarımsal sulama, ekolojik yapı ve diğer tarla içi geliştirme hizmetleri yönünden incelenerek proje kapsamına girecek işler belirlenir. Toplantıda alınan kararlar ve yapılacak işler yerel imkanlarla duyurulur. İsteğe bağlı toplulaştırma, proje alanı içerisinde toplulaştırılması istenen arazilerin yarısından çoğuna sahip bulunan ve sayıca sahiplerin yarısından fazlasını teşkil eden arazi sahiplerinin veya vekillerinin yazılı muvafakatı ile yapılır. Muvafakat alınma işlemi Bakanlar Kurulu kararı öncesinde yapılır ve gerekçeye eklenir. 2013): Arazi toplulaştırma çalışması aşağıdaki aşamalardan geçmektedir (Yoğunlu, Tüm tarlaların ve çiftçilerin mülkiyet bilgilerinin temin edilmelidir. Tapu kütüğü, kadastro paftası ve arazideki miktar ve ölçülerdeki tüm uyumsuzluklar giderilmelidir. 13

Hâlihazırdaki arazi kullanım durumunun, uygun tarım arazileri sınırlarının, sabit tesislerin belirlenmelidir. Toprak karakterlerini belirten toprak haritalarının temin edilmesi veya yoksa oluşturulmalıdır. Teknik bir ekip ile arazi sahipleri ve mülki idarecilerin de katılımı ile kurulan derecelendirme komisyonu ile tüm arazilerin derecelendirme haritaları çıkarılır. Bu aşamada komisyon tüm arazilerin toprak haritaları ve diğer kıymetlerini de dikkate alarak her parsel için ayrı ayrı titiz bir puanlama yapmaktadır. Derecelendirme çalışmasında amaç parsellerin birbirlerine göre kıymet farklılıklarını puanlamak suretiyle ortaya koymaktır. Yeni yol, sulama ve drenaj ağına uyumlu, blok (ada) planlamasının hazırlanmalıdır. Arazi sahiplerinin toplulaştırma sonrasında tarlalarını nerede istediklerine ilişkin tercihlerinin alınması. Bu işlem esnasında maliklere, eski parsellerinin ve yeni blokların olduğu bir pafta gösterilerek tercihleri alınır. Yeni parselasyon planlaması yapılır. Yeni parselasyon planlamasında; çiftçi tercihleri de dikkate alınarak; Tarla içi hizmet yolu, sulama, drenaj gibi kamu ortak alanları için gerekli yerler ayrılır. Her parselin yol ve sulama suyuna cephe alması sağlanır. Sabit tesis içeren parseller eski sahiplerine verilir. Tüm sahiplerce önem içeren veya kötü konumdaki yerler aynı sahiplerine verilir. Büyük olan parçanın yanına diğer küçük parçalar getirilir. Hasım ve hısım ilişkilerine dikkat edilir. Aynı yeri almak isteyenler arasında yukarıda sayılan hususlar doğrultusunda haksızlığa uğratılmayacak bir planlama yapılır. 14

Yeni parselasyon planlaması ve yeni mülkiyet listeleri mahallinde asılmak suretiyle ilan edilir. Yeni planlamaya ilişkin parsel sahiplerinin itirazları varsa incelenir. Yeni yapılan planlama tekrar herkesin görebileceği şekilde ilan edilir. Kesinleşen yeni planlama kadastroca tescil edilerek yeni tapular oluşturulur. Yeni tapular ve yeni parseller, yeni parsel sahiplerine teslim edilir. 3.5. Türkiye de Arazi Parçalılık Durumu Türkiye de nüfusun artışına bağlı olarak işlenebilir arazilerin artmamasından dolayı, toprak üzerindeki nüfus baskısı giderek artmaktadır. Artan nüfusun tarım dışı sektörlere çekilememesi ve diğer parçalanma nedenlerinden dolayı tarım işletmelerinin sahip olduğu araziler, sürekli parçalamakta ve ekonomik işletme büyüklüğünün altına düşmektedir (Anonim, 2009e). Tarım işletmelerinde verimliliği büyük ölçüde düşüren arazi parçalanmasının nedenleri: Miras yoluyla parçalanmalar Hisseli ve bölünerek yapılan satışlar Sulama, karayolları ve demiryolları gibi tarım arazilerinden geçen kamu yatırımları Sermaye ve işgücü yetersizliğinden dolayı yapılan kısmi kiracılık ve ortaklık Sel, taşkın ve heyelan gibi olaylar Tarım kesimindeki yüksek nüfus yoğunluğu ve gelir yetersizliği Coğrafi ve topoğrafik konumdan dolayı oluşan parçalanmalar Yaylak ve mera parçalanmalarıdır. 15

Tablo 1: 2001 Tarım sayımında iģletme büyüklüğü ve parça sayısına göre iģletme sayısı, arazi parça sayısı ve arazi büyüklüğü ĠĢletme Büyüklüğü (da) Toplam ĠĢletme Sayısı Toplam Parça Sayısı Toplam Arazi (da) ĠĢletme Büyüklük Dağılımı (%) <5 178 006 292 514 481 987 0,26 5-9 290 461 664 173 1 952 471 1,06 10-19 539 816 1 650 312 7 378 022 4,01 20-49 950 840 3 831 683 29 531 619 16,01 50-99 560 049 2 836 069 38 127 032 20,69 100-199 327 363 1 881 198 43 884 395 23,8 200-499 153 685 997 015 42 075 497 22,83 500-999 17 429 135 983 11 218 554 6,08 1000-2499 4 199 32 760 5 476 930 2,97 2500-4999 222 1 189 695 541 0,37 5000+ 57 509 3 526 175 1,92 TOPLAM 3 022 127 12 323 405 184 348 223 100,00 Kaynak: TÜİK, 2001 İşletmelerdeki arazi miktarının az ya da çok olması o işletmenin büyüklüğünü göstermez. Bir işletmenin büyüklüğünü bölge, toprak verimliliği ve ekolojik çevre belirler. Ege Bölgesi nde yapılan kuru tarım ile Doğu Anadolu Bölgesi ndeki yapılan tarımda verimlilik aynı sonuç vermemektedir. Türkiye de tarım işletmelerinin sayısı parçalanmadan dolayı devamlı artmaktadır. Tarım arazilerinin çeşitli nedenlerle küçülmesi verimliliği düşürmektedir. Verimin düşmesi ve zaman kaybı olması nedeniyle ekonomik tarım yapılamamaktadır. Bu sorunun ortadan kaldırmak için arazi toplulaştırması yapılması gerekmektedir. 16

Tablo 2: 2001 Tarım sayımı sonuçlarına göre arazi parça sayısı ĠĢletme Büyüklüğü (da) 1 2 3 4-5 6-9 10-15 16+ -5 109 996 80 277 53 928 34 850 12 712 751-5- 9 106 387 182 134 137 427 149 629 77 763 10 073 761 10-19 127 077 304 324 279 444 453 118 371 731 106 501 8 117 20-49 141 829 396 650 503 327 1 017 401 1 149 491 524 630 98 356 50-99 62 493 167 769 257 359 599 885 945 987 562 006 240 570 100-199 26 805 95 790 150 167 309 891 585 659 481 071 231 817 200-499 11 692 38 142 65 792 140 581 268 820 253 049 218 940 500-999 1 967 2 044 7 191 13 982 28 192 28 585 54 022 1000-2499 493 1 052 1 392 2 442 8 571 6 485 12 325 2500-4999 18 97 18 278 708 25 45 5000+ 9 6 9 23 79 242 141 TOPLAM 588 766 1 268 285 1 456 054 2 722 080 3 449 713 1 973 418 865 094 Kaynak: TÜİK, 2001 3.6. Türkiye de Arazi ToplulaĢtırması Uygulamaları Türkiye de ilk defa arazi toplulaştırılması 1961 yılında Tarım Bakanlığı na bağlı TOPRAKSU Genel Müdürlüğü tarafından 7457 sayılı kanunun ve ilgili maddelerine dayanarak yapılmıştır. İlk yapılan toplulaştırma çalışmaları; TOPRAKSU Genel Müdürlüğü tarafından, Konya ili Çumra ilçesi Karkın Köyü nde yapılmıştır. Fakat toplulaştırmanın teknik ve hukuki yönden yeterli mevzuatın ve yetişmiş teknik elemanların bulunmaması gibi sebeplerle çalışmalara bir süre ara verilmek zorunda kalmıştır. Daha sonra çalışmalara tekrar başlanmış, DTP ile Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) nın Antalya Bölgesinde beraber yürüttükleri Proje kapsamında Arazi Toplulaştırma çalışmaları yapılmıştır. 1967 yılında Manisa ve İzmir illerine bağlı Salihli, Turgutlu, Manisa ve Menemen ovalarında sulamanın geliştirilmesi ve tarımsal üretimin arttırılması amacıyla büyük ölçüde çalışmalara başlanmıştır. Daha sonra da çeşitli zamanlarda mevzuat ve yasa değişiklikleri yapılarak, toplulaştırma çalışmaları sürdürülmüştür. 1757 sayılı Kanunun amaçları dikkate alınarak, yapılan öncelik sırasına göre, Şanlıurfa ili toprak reformu pilot uygulama alanı olarak belirlenmiştir. Kanun 17

çerçevesinde bu ilde toprak sahiplerinden norm üstü olarak 1.690.000 da arazi kamulaştırılmış ve bu arazilerin topraksız ve az topraklı çiftçilere dağıtılması planlanmıştır. Tapulama esnasında Şanlıurfa ilinde hazineye intikal eden arazi miktarı ise 1.166.677 da olmuştur. Ancak 1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Kanunu nun 10 Mayıs 1977 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından usul yönünden iptali üzerine, çalışmalar kesintiye uğramıştır. (Ekinci, 2010) 1967 yılında Manisa ve İzmir illerine bağlı Salihli, Turgutlu, Manisa ve Menemen Ovalarında sulamanın geliştirmesi ve tarımsal üretimin arttırılması için arazi toplulaştırma çalışmaları sürdürülmüştür. Belirtilen toplulaştırma tüzüğüne göre uygulanmalar 1973 yılına kadar devam etmiş, 1973 tarihinde 1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu bölgesinin dışındaki alanlarda, toplulaştırma çalışmaları bu kanuna göre, 1978 yılına kadar Toprak-Su Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmüştür. Türkiye genelinde 2009 yılı sonu itibariyle, 42 il 150 ilçe ve 2.590 adet yerleşim biriminde; 692.000 ha alanda arazi toplulaştırma çalışması bitirilmiştir. Tablo 3: Yıllara göre Türkiye de Arazi ToplulaĢtırma çalıģmaları YIL ALAN (ha) 1961-2002 450 2003-2007 132 2008 430 2009 103 2010 26 2011 601,998 2012 1,210,604 TOPLAM 2,953,602 Kaynak: Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, 2015. 18

3.7. Türkiye de Arazi ToplulaĢtırması ÇalıĢmalarında KarĢılaĢılan Problemler Arazi toplulaştırma çalışmalarında karşılaşılan problemleri 4 ana başlıkta toplamak mümkündür (Anonim, 2009e): 1. Yasal Problemler: Türkiye de bir taraftan büyük harcamalar yapılarak toplulaştırma projeleri uygulanırken, diğer taraftan Medeni Kanun un mirasla ilgili hükümleri gereği arazi parçalanmasına seyirci kalınmaktadır. Yani her yıl toplulaştırılandan daha fazla arazi parçalanmakta ve bu kısır döngü devam etmektedir. Bu durum düzeltilmeli ve Medeni Kanun un ilgili hükümleri değiştirilmelidir. 2. Yönetsel Problemler: Arazi toplulaştırma çalışmalarının yürütülmesi Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, DSİ Genel Müdürlüğü, KHGM, TRGM gibi birçok kamu kuruluşunun çalışmaları ve uygulamaları ile ilişkilidir. Hemen hemen her biri bir başka bakanlığa bağlı ve çok farklı yasal düzenlemeler ile yönetilen ve çok farklı önceliklere sahip bu kuruluşlar arasında koordinasyon ve uyumu gerçekleştirmek oldukça zor olup, problem olarak ortaya çıkmaktadır. Benzer konularda çalışan kurumlar birleştirilmelidir. 3. Teknik Problemler: Toplulaştırma çalışmalarının yapılabilmesi için kadastro çalışmalarının tamamlanması veya yapılmış olan kadastro çalışmalarının amaca uygun olması gerekir. Haritaların önemli bir kısmı 1/5.000 ölçekli Standart Topoğrafik Kadastral (STK) niteliğinde olmayıp, yine haritaların bir kısmı ise güncelliğini kaybetmiş ve zemine uymamaktadır. Malik kayıtlarında hatalar söz konusudur. Toplulaştırma çalışmalarının yapılabilmesi için toprak indekslerine veya Arazi Kullanım Kabiliyeti sınıflarının bilinmesi bir başka gerekliliktir. Ayrıntılı toprak etütleri yapılıp 1/5.000 lik STK paftalarına işlenmesi henüz tamamlanamamıştır. 4. Finansal Problemler: Arazi toplulaştırma projeleri için ayrılan yıllık ödenekler en fazla 30.000 ha alanın arazi toplulaştırmasına yetecek miktardadır. Halbuki yılda ortalama 80-90.000 ha alan yeni sulamaya açılmaktadır. Bu durum dikkate alındığında her yıl 100.000 ha alana toplulaştırma hizmeti götürmeye yetecek miktarda, bu projelere ödenek ayrılması gerekmektedir. 19

3.8. Dünya da Arazi ToplulaĢtırması Uygulamaları Arazi toplulaştırması Batı Avrupa'da ilk uygulandığı zaman daha geniş toplumsal ve ekonomik reformlar ile ilişkili olmuştur. Bu 1750'ler Danimarka ilk toplulaştırma girişimleri özel aile çiftlikleri kurarak asil sahiplerine yükümlülüklerini özgür insanlar için büyük bir toplumsal reformun bir parçası olmaktaydı. Arazi toplulaştırması her zaman kırsal kalkınma için bir araç veya bir giriş noktası olarak kabul edilmiştir. Basitleştirilmiş Arazi Toplulaştırılması: Bazı ülkelerde toplulaştırma basitleştirilmiş sürümleri tanıtıldı. Basitleştirilmiş arazi toplulaştırılması parsel ve arazi bankalardan ek topraklarda hüküm yeniden tahsisi veya değişimi ile tarım sektörünün şartlarının optimize eder. Bu basitleştirilmiş projeler genellikle altyapı rehabilitasyonu ve yan dal imkanı sağlanması bazen ile birleştirilir. Büyük Bayındırlık işleri inşaat eklemeyin, ama daha sonraki bir aşamada, inşaat için çerçeve sağlayabilir. Basitleştirilmiş arazi için prosedürleri toplulaştırma projeleri kapsamlı projeler takip eder ama şartları biraz rahat olabilir. Gönüllü Grup Toplulaştırması: Bazı ülkeler hiçbir zorlama olmaksızın karşılıklı anlaşma sağlama şeyliyle yapılmaktadır. Toplulaştırma tamamen gönüllü olarak, tüm katılımcıların tam olarak önerilen projeyi kabul etmeleri gerekmektedir. Sonuç olarak, gönüllü projeleri, küçük olma eğilimindedir ve gönüllü toplulaştırma küçük ve bölgesel sorunları çözmek için en uygun olma eğilimindedir. Bazı ülkelerde en az on katılımcı gönüllü olarak projeye katılırken Danimarka da 50 arazi sahibi müzakerelerde gönüllü olarak yer almıştır. Müzakerede yaklaşık 100 katılımcı yer almıştır. Bireysel Toplulaştırma: Holdinglerin alabileceği bir yerde kayıt dışı ve düzensiz olarak toplulaştırma yapılmaktadır. Devletin doğrudan dahil olmadığını ve bu girişimler kamu tesisleri hükmü yer almaktadır. Ancak, devletin ortak arazi kullanımı sözleşmeleri, finansal kiralama ve emeklilik planları gibi araçlar teşvik ederek tarım geliştirmek için teşvik toplulaştırma için önemli bir rol oynayabilir. 20

3. ARAġTIRMA YÖRESĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER Araştırmaya konu olan Aydın ilinin Yenipazar ilçesi Ege Bölgesi'nde, Asıl Ege Bölümü sınırları içersinde yer alan bir yerleşim yeridir. Aydın'ın 41 km. güneydoğusunda yer alan Yenipazar nüfus ve yüzölçümü yönüyle Aydın'ın diğer ilçelerinden küçüktür. 180 km²'lik' yüzölçümüne olan sahip Yenipazar'ın toprakları Büyük Menderes Havzası'nın orta bölümünde yer alır. Bu arazi güneyde, Madran Baba dağları (1792 m.)' nın kuzeye doğru ormanlarla kaplı yamaçları ve Büyük Menderes'in aktığı yatağa kadar uzanan alan ise, ovalık düz alandan meydana gelmiştir. Yenipazar ilçe Merkezinin denizden yüksekliği (rakımı) 56 m.'dir. Kıyıdan uzaklığı ise yaklaşık 100 km dir. Büyük Menderes Irmağı Yenipazar'ın 1.5-2 km. kuzeyinde doğu - batı yönünde büklüm ve Menderesler (S) çizerek akmaktadır. (TÜİK, 2013) Arazi toplulaştırma çalışmasında yer alan köylerde arazi toplulaştırma çalışmalarında gönüllülük esas alınmıştır. Tablo 3 te görülen muvafakat bilgilerinde görülen Dereköy köyü gönüllülük esasına dayanan ve bu kapsamda en son yapılan proje olması kapsamıyla seçilmiştir. Tablo 4: Yenipazar Ġlçesi ToplulaĢtırma Projesi Muvafakat Bilgileri PARSEL MALiK KÖYLER Sayısı Toplam Ortalama Parsel Toplam Malik Muvafakat Veren Kişi Muvafakat Vermeyen Oranı Alan Büyüklüğü (da) Sayısı Sayısı Kişi Sayısı (%) Merkez 2.125 13.618 6.41 1.728 1.202 526 69.56 Alhan 1.003 4.039 4.03 603 445 158 73.80 Çulhan 1.412 5.216 3.69 795 573 222 72.08 Dereköy 912 3.680 4.04 582 396 186 68.04 Hamzabali 1.643 7.548 4.59 893 686 207 76.82 Kaynak: Aydın Tarım İl Müdürlüğü 21

4. BULGULAR Araştırma kapsamında yer alan Dereköy köyünde yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen verilerden yola çıkılarak üreticilerin yaşlarının en az 22, en fazla 75 olduğu sonucuna varılmıştır. Yaş ortalamasına bakıldığında ortalamanın 48.44 olduğu ve orta yaşlı grubunda yer görülmüştür. Tarım tecrübesi incelendiğinde üreticilerin en az 7, en çok 60 yıldır tarımla uğraştığı sonucuna varılmıştır. Üreticilerin ortalama 31,68 yıllık bir tarım tecrübesine sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Arazi toplulaştırma çalışmalarının öncesi ve sonrası karşılaştırıldığında parsel sayısı ortalamalarında 2.4 lük bir azalma meydana gelmiştir. Arazi toplulaştırma çalışmalarından önce minimum parsel sayısı 1, maksimum parsel sayısı 13 iken; arazi toplulaştırma çalışmalarından sonra minimum parsel sayısı 1 ile sabit kalırken, maksimum parsel sayısı 16 ya yükselmiştir. Arazi toplulaştırma çalışmalarından önce sulanan arazi ortalaması 33,72 iken, proje sonrasında ortalama 34,1 e yükselmiştir. Proje öncesinde ve sonrasında sulanmayan arazi ortalaması 6,79 ile sabit kalmıştır. Tablo 5 : Verilere ait Tanımlayıcı Ġstatistikler Önce Sonra YaĢ Tarım Sulanan Sulanmayan Tecrübesi Arazi Arazi Parsel Sulanan Arazi Sulanmayan Arazi Parsel Ortalama 48,44 31,68 33,72 6,79 4,21 34,1 6,79 1,81 Std Sapma 13,79 14,35 27,63 12,15 2,87 27,89 12,32 2,03 Min 22,00 7,00 2,5 0 1 2,5 0 1 Max 75,00 60,00 105 50 13 108 50 16 Araştırma kapsamında üreticilere yöneltilen sorularla bilinç düzeyleri ölçülmüştür. Proje uygulanmadan önce bu konuda bilgi sahibi olduğu sorusuna %30,65 gibi yüksek bir oranla orta derecede katılıyorum cevabını vermiştir. Toplulaştırmayı gerçekleştiren kurum hakkında bilgi sahibi olup olmadıklarına dair soruya %62,9 ile hiç katılmıyorum cevabını vererek, projeyi gerçekleştiren kurum hakkında bilgi sahibi olmadıkları sonucu elde edilmiştir. Projeyle ilgili 22

bilgilendirmelerin yeterli olmadığı görülmüştür. Üreticilerin %46,77 si proje ile ilgili kararı tek başına almıştır. Tablo 6 : AraĢtırma Yapılan Yörede ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyine ait Veriler Orta Hiç Kısmen Derecede Katılıyorum Tamamen KatılmıyorumKatılıyorum Katılıyorum Katılıyorum Oran % Oran % Oran % Oran % Oran % Köyümde toplulaģtırma projesi yapılmadan öncede konu ile ilgili bilgi sahibiydi ToplulaĢtırmayı gerçekleģtiren kurum hakkında bilgi sahibi Proje uygulaması öncesinde konu ile ilgili yapılan bilgilendirmeler yeterli Projenin arazinin sulama ve drenaj tesviyelerine katkısı olacağını biliyordu Projenin üretim masraflarımı düģürüp gelirimi arttıracağını biliyordu Projenin arazime ulaģım rahatlığı sağlayacağını biliyordu Projenin arazimin parsel sayısını azaltacağını biliyordum Projenin desteklenmesi kararını tek baģıma aldı 0 24,19 30,65 24,19 20,97 62,9 20,97 12,9 3,23 0 14,52 19,35 30,65 25,81 9,68 4,84 16,13 24,19 29,03 25,81 4,84 16,13 17,74 37,1 24,19 4,84 16,13 17,74 35,48 25,81 4,84 16,13 20,97 33,87 24,19 43,55 0 8,06 1,61 46,77 23

Araştırma çalışmalarında karar almada etkilenme düzeyine bakıldığında yenilikleri hemen benimseme sorusunda %32,26 ile tamamen katılıyorum sonucuna varılmıştır. Karar almada aile üyeleri ve eş-dost-akraba etkisi büyüktür. Karar alırken kitle iletişim araçlarının etkisinin olmadığı sonucuna %38,71 ile hiç katılmıyorum cevabıyla varılmıştır. Tablo 7: AraĢtırma Yapılan Yörede Karar Almada Etkilenme Düzeyine ait Veriler KARAR ALMADA ETKĠLENME DÜZEYĠ Orta Hiç Kısmen Derecede Katılıyorum Tamamen Katılmıyorum Katılıyorum Katılıyorum Katılıyorum Oran % Oran % Oran % Oran % Oran % Genel olarak yenilikleri hemen benimserim ĠĢimle ilgili yenilikleri hemen benimserim Kararlarımda Aile üyelerinin etkisi büyüktür Kararlarımda eģdost-akraba etkisi büyüktür Kararlarımda köyün ileri gelenlerinin etkisi büyüktür Kararlarımda mesleki kurumkuruluģların etkisi büyüktür Kararlarımda kitle iletiģim araçlarının etkisi büyüktür 0 11,29 30,65 32,26 25,81 0 1,61 35,48 20,97 41,94 0 6,45 19,35 40,32 33,87 0 27,42 30,65 33,87 8,06 11,29 33,87 30,65 20,97 3,23 3,23 8,06 17,74 35,48 35,48 38,71 20,97 19,35 9,68 11,29 24

Araştırma kapsamında yer alan üreticilerin toplantılara katılmalarıyla ilgili verilere bakıldığında; işletme sahipleri büyük oranda kooperatif toplantılarına katılmaktadır. İşletme sahiplerinin üniversite toplantılarını tercih etmediği sonucuna varılmıştır. Tarım il müdürlüğü toplantılarına katılan kesimin %16,13 olduğu görülmüştür. Tablo 8: Ġncelenen ĠĢletmelerdeki ĠĢletme Sahiplerinin Toplantılara Katılmalarıyla ile Ġlgili Veriler TOPLANTILAR Kooperatif Toplantısı Birlik Özel Toplantısı Toplantılar Tarım Ġl Müdürlüğü Üniversite Toplantısı Diğer Oran % Oran % Oran % Oran % Oran % Oran % Hayır 48,39 64,52 88,71 83,87 100 91,94 Evet 51,61 35,48 11,29 16,13 0 8,06 Araştırma kapsamındaki çiftçilerin karar almada etkilenme düzeyleri bakımından %48,4 ü yüksek, %51,6 sı düşük düzeydedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda karar almada etkilenme düzeyi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 9: AraĢtırma Yöresinde Karar Almada Etkilenme Düzeyine ait Ġstatistiki KARAR ALMADA ETKĠLENME DÜZEYĠ TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Düşük 8 26,7 22 73,3 30 48,4 Yüksek 17 53,1 15 46,9 32 51,6 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P= 4.504 df=1 X 2 =0,034 25

Araştırma kapsamındaki üreticilerin eğitim durumuna bakıldığında ortaokul okuyan %82,3, lise okuyan %17,7 dir. Lise bitiren üreticilerin %36,4 ü düşük, %63,6 sı yüksek grupta yer almıştır. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda eğitim ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 10 : Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Eğitim Durumu ve Eğitim ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki EĞĠTĠM DURUMU TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % <Ortaokul 21 41,2 30 58,8 51 82,3 Lise+ 4 36,4 7 63,6 11 17,7 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=0,087 df=1 X 2 =0,768 Araştırma kapsamındaki çiftçilerin yaş dağılımına bakıldığında %22,6 si genç, %77,4 ü yaşlıdır. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda yaş dağılımı ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 11 : Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin YaĢ Grupları Ġtibariyle Dağılımı ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki YAġ GRUPLARI (Yıl) TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Genç 5 35,7 9 64,7 14 22,6 Yaşlı 20 41,7 28 58,3 48 77,4 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=0,160 df=1 X 2 =0,690 26

Araştırma kapsamındaki çiftçilerin tarım tecrübeleri bakımından %9.7 si az, %29.0 u orta, %61.3 ü çok tarım tecrübesine sahip düzeydedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %11.3 ü düşük, %71.0 ı orta, %17.7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda tarım tecrübesi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 12 : Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Tarım Tecrübesi ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki TARIM TECRÜBESĠ (Yıl) TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Az 14 50,0 14 50,0 28 45,2 Çok 11 32,4 23 67,4 34 61,3 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=1,987 df=1 X 2 =0,159 Araştırma kapsamında yer alan üreticilerin arazi toplulaştırma çalışmalarına katılmaları %40,3 ü zorunlu, %59,7 si isteğe bağlı olmuştur. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda arazi toplulaştırma çalışmalarına katılım ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki %99 oranında önemli bulunmuştur. Tablo 13 : Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin ToplulaĢtırmaya Katılım Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki KATILIM TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Zorunlu 20 80,0 5 20,0 25 40,3 İstekli 5 13,5 32 86,5 37 59,7 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100,00 P=27,407 df=1 X 2 =0,000 27

Araştırma kapsamındaki çiftçilerin danışmanlık hizmetleri almaları araştırıldığında %74.2 si hayır, %25.8 i evet dediği görülmüştür. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %11.3 ü düşük, %71.0 ı orta, %17.7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda danışmanlık hizmetleri alma ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki %95 oranında önemli bulunmuştur. Tablo 14: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin DanıĢmanlık Hizmetleri Alma Durumu ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki DANIġMANLIK HĠZMETĠ TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Hayır 20 43,5 26 56,5 46 74,2 Evet 5 31,2 11 68,8 16 25,8 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=0,738 df=1 X 2 =0,390 Araştırma kapsamındaki çiftçilerin aile dışı kişi ve kurumlara danışma durumuna bakıldığında %72,6 sı az, %27,4 ü çok düzeyindedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda aile dışı kişi ve kurumlara danışma durumu düzeyi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 15: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Aile DıĢı KiĢi ve Kurumlara DanıĢma Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki AĠLE DIġI KĠġĠ ve KURUMLARA DANIġMA DURUMU TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ DÜġÜK YÜKSEK GENEL N Oran % N Oran % N Oran % Az 18 40,0 27 60,0 45 72,6 Çok 7 41,2 10 58,8 2 27,4 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=0,007 df=1 X 2 =0,993 28

Araştırma kapsamındaki çiftçilerin aile bireylerine danışma durumuna bakıldığında %8.1 i az, %91,9 u çok düzeyindedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda aile bireylerine danışma durumu düzeyi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 16: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Aile Bireylerine DanıĢma Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki AĠLEYE DANIġMA DURUMU TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Az 1 20,0 4 80,0 5 8,1 Çok 24 42,1 33 57,9 57 91,9 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=0,993 df=1 X 2 =0,334 Araştırma kapsamındaki çiftçilerin gazete-dergi takip durumuna bakıldığında %4,8 i hiç, %32,3 ü nadiren, %38,7 si ara sıra, %24,2 si her zaman düzeyindedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59.7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda gazete-dergi takip etme durumu düzeyi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 17: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Gazete-Dergi Takip Etme Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki GAZETE-DERGĠ TAKĠP ETME DURUMU TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ DÜġÜK YÜKSEK GENEL N Oran % N Oran % N Oran % Hiç 2 66,7 1 33,3 3 4,8 Nadiren 9 45,0 11 55,0 20 32,3 Ara sıra 10 41,7 14 58,3 24 38,7 Her zaman 4 26,7 11 73,3 15 24,2 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=2,228 df=3 X 2 =0,527 29

Araştırma kapsamındaki çiftçilerin radyo-tv takip etme durumuna bakıldığında %69,4 ü ara sıra, %30.6 sı her zaman düzeyindedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda radyo-tv takip etme durumu düzeyi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 18: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Radyo-Tv Takip Etme Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki RADYO-TV TAKĠP ETME DURUMU TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ DÜġÜK YÜKSEK GENEL N Oran % N Oran % N Oran % Ara sıra 17 39,5 26 60,5 43 69,4 Her zaman 8 42,1 11 57,9 19 30,6 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=0,036 df=1 X 2 =0,849 Araştırma kapsamındaki çiftçilerin internet kullanma durumuna bakıldığında %43,5 i hiç, %16,1 i nadiren, %16,1 i ara sıra, %24,2 si her zaman düzeyindedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda internet kullanma durumu düzeyi ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur. Tablo 19: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Ġnternet Kullanma Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki ĠNTERNET KULLANMA DURUMU TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ DÜġÜK YÜKSEK GENEL N Oran % N Oran % N Oran % Hiç 13 48,1 14 51,9 27 43,5 Nadiren 4 40,0 6 60,0 10 16,1 Ara sıra 2 20,0 8 80,0 10 16,1 Her zaman 6 40,0 9 60,0 15 24,2 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=2,405 df=3 X 2 =0,493 30

Araştırma kapsamındaki çiftçilerin üretim deseni durumuna bakıldığında %8,1 i tek ürün, %80,6 sı iki ürün, %11,3 ü farklı ürünler üretmektedir. Arazi toplulaştırması bilinç düzeyi bakımından %40,3 ü düşük, %59,7 si yüksek düzeydedir. Yapılan Khi-kare analizi sonucunda ürün desen durumu ile bilinç düzeyi arasındaki ilişki %95 oranında önemli bulunmuştur. Tablo 20: Ġncelenen ĠĢletmelerde ĠĢletme Sahibinin Üretim Verileri ile ToplulaĢtırma Bilinç Düzeyi Arasındaki ĠliĢki ÜRETĠM TOPLULAġTIRMA BĠLĠNÇ DÜZEYĠ GENEL DÜġÜK YÜKSEK N Oran % N Oran % N Oran % Tek Ürün 3 60,0 2 40,0 5 8,1 İki Ürün 17 34,0 33 66,0 50 80,6 Farklı Ürünler 5 71,4 2 28,6 7 11,3 TOPLAM 25 40,3 37 59,7 62 100 P=4,450 df=2 X 2 =0,108 31

5. SONUÇ Araştırma Aydın Yenipazar projesi kapsamında yapılan arazi toplulaştırma çalışmalarında üreticilerin bilinç düzeylerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında araştırmaya konu olan Dereköy köyünde üreticilerin sosyoekonomik yapıları incelenmiştir. Ayrıca üreticilerin eğitim durumu ve mesleki deneyimleri incelendiğinde bilinç düzeyleri ile arasında bir ilişki bulunamamıştır. Araştırma kapsamında yapılan Khi-kare analizi sonucunda üreticilerin arazi toplulaştırma çalışmalarına katılımı, danışmanlık ve ürün yelpazesi ile bilinç düzeyleri arasında önemli düzeyde ilişki bulunmuştur. Arazi toplulaştırma çalışmalarında kitle iletişim araçlarının pek önemsenmediği sonucuna ulaşılmıştır. Üreticilerin projeyi uygulayacak kurum hakkında bilgi sahibi olmamaları sonucu ortaya çıkmıştır. Tarım il müdürlükleri tarafından yapılan toplantılara katılımın az olması, daha özverili bir çalışma yapılmasını gerekli kılmaktadır. Tarımsal yayıma daha fazla önem verilmesi bu konudaki başarıyı da arttıracaktır. 32

Kaynaklar Anonim, 2009e. http://tarimkutuphanesi.com Ballı, B., 1993. Arazi toplulaştırması, Gelişimi, Amaç ve Uygulamaları. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi, 89. Bayraç, N. ve Yenilmez, F., 2006. Tarım Sektörünün Yapısal Analizi ve Avrupa Ortak Tarım Politikası, www.econturk.org/türkiyeekonomisi Büker, M,. Girgin, Ġ,. Arıcı, Ġ, Korucu, A. ve Güngör, H., 1990. Arazi Toplulaştırma Projelerinin Hazırlanmasına Yönelik Model Geliştirilmesi ve Eskişehir-Alpu Arazi Toplulaştırma Çalışmalarına Uygulanması. Eskişehir Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü, Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Yıllığı 1989, Genel Yayın No:222, Seri No:R-172, Eskişehir Ekinci, K., 2010. Arazi Toplulaştırması Konusunda Çiftçi Davranışlarının Belirlenmesi (Bafra Ovası Örneği). Gujurati, D. N. 1995. Basic Econometrics. 3 rd Edition, Mcgraw-Hill, Inc., New York. Mirer, T. W. 1995. Economic Statistics and Econometrics. 3 rd Edition, Prentice Hall, Inc., New Jersey. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, 2015. www.tarim.com/trgm Yıldız, N., 1977. Arazi Toplulaştırması ve Yeniden Kırsal Alan Düzenlemesi. YTÜ Yayınları ss:167. İstanbul. Yoğunlu, A., ed. (2013). Arazi Toplulaştırma Faaliyetleri: TRB1 Bölgesi (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli), Teknik Rapor, Fırat Kalkınma Ajansı, Elazığ. 33

Ek: Üretici Soru Formu ÜRETĠCĠ SORU FORMU.../.../2015 1. Anket No : 2. İlçesi : Yenipazar 3. Köyü : Dereköy 4. İşletme sahibinin eğitim durumu:.. yıl 5. İşletme sahibinin doğum tarihi:... 6. İşletme sahibinin tarım tecrübesi:... yıl 7. Arazi toplulaştırmasına katılım: İstekli Zorunlu 8. Tarımsal Danışmanlık Hizmetlerinden Yararlanıyor musunuz? Evet Hayır 9. Üretim: %70 inden fazlası tek ürün %70 inden fazlası iki ürün Farklı ürünler Son üç yıl içinde katıldığınız mesleki etkinlikler. 10. Kooperatif toplantısı 11. Birlik toplantısı 12. Özel sektör bilgilendirme toplantısı 13. Tarım İl Md. bilgilendirme toplantısı 14. Üniversitenin düzenlediği toplantı 15. Diğer (... ) toplantılar 16. Mesleki dergi, gazete vb. takip eder misiniz? Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 17. Radyoda veya Televizyonda tarım ile ilgili programları izler misiniz? Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 18. İnternet kullanır mısınız? Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 19. Üye Olduğunuz KuruluĢlar: Son BeĢ Yılda Toplantılarına Katıldığınız KuruluĢlar: ġu Anda Yönetiminde Yer Aldığınız KuruluĢlar: 20. Ziraat Odası 21. Ziraat Odası 22. Ziraat Odası 23. Tarım Kredi Koop. 24. Tarım Kredi Koop. 25. Tarım Kredi Koop. 26. Kalkınma Koop. 27. Kalkınma Koop. 28. Kalkınma Koop. 29. Pazarlama Koop. 30. Pazarlama Koop. 31. Pazarlama Koop. 34

32. Sığırcılık Birliği 33. Sığırcılık Birliği 34. Sığırcılık Birliği 35. Diğer (. ) 36. Diğer (. ) 37. Diğer (. ) ĠġLETMENĠN ARAZĠ VARLIĞI ToplulaĢtırma Öncesi ĠĢletmenin Arazi Varlığı 38. Toplam Sulanan Arazi...dekar 39. Toplam Sulanamayan Arazi...dekar 40. Toplam Parsel Sayısı... adet ToplulaĢtırma Sonrası ĠĢletmenin Arazi Varlığı 41. Toplam Sulanan Arazi...dekar 42. Toplam Sulanamayan Arazi...dekar 43. Toplam Parsel Sayısı... adet KARAR ALMADA ETKĠLĠ FAKTÖRLER 44. Ailede yer alan birey sayısı: Karar Almada Aile Üyelerine DanıĢma Durumu 45. Herhangi bir yeniliği benimserken Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 46. Mesleki bir yeniliği benimserken Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 47. Gelir harcamalarında Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 48. Aile büyüğünün Kararına uyulur Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 49. Toplulaştırma konusunda Evet Hayır Karar Almada Aile DıĢı KiĢi ve Kurumlara DanıĢma Durumu 50. Herhangi bir yeniliği benimserken Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 51. Mesleki bir yeniliği benimserken Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 52. Gelir harcamalarında Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 53. Köyün ileri gelenlerinin kararına uyulur Her zaman Ara Sıra Nadiren Hiç 54. Toplulaştırma konusunda Evet Hayır 35

Hiç Katılmıyoru m Kısmen Katılıyorum Orta Derecede Katılıyorum Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Hiç Katılmıyoru m Kısmen Katılıyorum Orta Derecede Katılıyorum Katılıyorum Tamamen Katılıyorum YENĠLĠKLERĠ BENĠMSEME VE KARAR ALMADA ETKĠLENME DÜZEYĠ 55. Genel olarak yenilikleri hemen benimserim 56. İşimle ilgili yenilikleri hemen benimserim 57. Kararlarımda Aile üyelerinin etkisi büyüktür 58. Kararlarımda eş-dost-akraba etkisi büyüktür 59. Kararlarımda köyün ileri gelenlerinin etkisi büyüktür 60. Kararlarımda mesleki kurumkuruluşların etkisi büyüktür 61. Kararlarımda kitle iletişim araçlarının etkisi büyüktür ARAZĠ TOPLULAġTIRMASI BĠLĠNÇ DÜZEYĠ 62. Köyümde toplulaştırma projesi yapılmadan öncede konu ile ilgili bilgi sahibiydim 63. Toplulaştırmayı gerçekleştiren kurum hakkında bilgi sahibiyim 64. Proje uygulaması öncesinde konu ile ilgili yapılan bilgilendirmeler yeterlidir 65. Proje uygulanmadan önce, projenin arazinin sulama ve drenaj tesviyelerine katkısı olacağını biliyordum 66. Proje uygulanmadan önce, projenin üretim masraflarımı düşürüp gelirimi arttıracağını biliyordum 67. Proje uygulanmadan önce, projenin arazime ulaşım rahatlığı sağlayacağını biliyordum 68. Proje uygulanmadan önce, projenin arazimin parsel sayısını azaltacağını biliyordum 69. Projenin desteklenmesi ile ilgili kararı tek başıma aldım 36