SDÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ METEOROLOJİ DERSİ
DERSİN İÇERİĞİ ATMOSFERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ATMOSFERİN KATLARI GÜNEŞ DÜNYA 1. Hafta
ATMOSFERİN ÖNEMİ 1. Güneşten gelen ultraviyole ışınlara karşı siper görevi yapar. 2. Gök taşlarına karşı kalkan görevi yapar. 3. Gelen ışının geri yansımasını engeller. 4. Işınları yansıtıp dağıtarak gölge alanlarında ısınmasını sağlar. 5. Atm. hareketi, gece gündüz sıcaklık farkını azaltır. (Atm hareketi olmasa gündüz 130 gece -150 o C olurdu) 6. Ses iletimi ve yanmayı sağlar.
ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ Atmosferin alt katları daha sıcaktır çünkü atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla, kutuplarda azdır. Ortalama kalınlığı 10.000 km'dir. Atmosferin yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır. Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif gazlar üst tabakalarda toplanmıştır. Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak atmosferin içerisinde bulunan subuharı Güneş'ten gelen ışınları bir prizma gibi kırarak beyaz ışınların mavi görünmesine sebeb olur. Atmosferin bu mavi görünümü okyanus ve denizlerin üzerine yansıyarak aslında renksiz olan su kütlelerinin mavi görünmesine sebeb olur.
ATMOSFERİN BİLEŞİMİ a. Havada her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar. (Azot, Oksijen ve Asal gazlar) (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton vb.gibi) b. Havada her zaman bulunan ama miktarı değişen gazlar. (CO 2, Su buharı ve Ozon) c. Havada her zaman bulunmayan gazlar. (İyot bileşikleri, amonyak, kükürt ve tozlar) İlk 25 km. de Oksijen ; 20,95; 21% Argon; 0,93; 1% CO2; 0,003; 0% Azot Oksijen Argon CO2 Azot ; 78,08; 78%
ATMOSFERDEKİ GAZLARIN ÖZELLİK VE ÖNEMİ 1. Oksijen (O 2 ): Solunum ve yanma için gereklidir Soğuk Sıcak Su O 2 çok O 2 az Hava O 2 az O 2 çok 2. Karbondioksit (CO 2 ): Miktarının değişmesi iklimi değiştirir. Karaların üzerinde fazla denizlerin üzerinde az bulunur. CO 2 Işınları tutar ve hava ısınır (Sera etkisi)
3. Su buharı : Miktarı sürekli değişim gösterir. Özellikle sıcaklığa bağlı olarak değişir. Faydaları: a. Yağışın oluşumunu sağlar. b. Dünyanın çabuk soğumasını önler. c. Havayı yumuşatarak nefes almayı kolaylaştırır. d. Cildin çatlamasını önler. e. Havada bakterilerin yaşamasını sağlar. 4. Ozon (O3): Ekvatorda kalınlığı 29 km. Orta enlemlerde 22 km. kutuplarda ise daha da ince tabakadır. Güneşten gelen radyoaktiviteyi tutar. Olmasaydı yeryüzü mikro dalga fırın gibi etkilenerek pişerdi. 5. Azot (N2): Renksiz, kokusuz, tatsızdır.önemi: a. Oksijenle birleşerek oksijenin yakma özelliğini azaltır. b. Bitkiler için gerekli nitrat ve nitriti oluştururlar. Yani gübredir.
ATMOSFERİN KATLARI Atmosferin katları; GAZLARA göre KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE göre FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE göre SICAKLIĞA göre sınıflanabilir
1.GAZLARA GÖRE ATMOSFERİN KATLARI UZAY HİDROJEN KATI HELYUM KATI ATOMİK OKSİJEN KATI MOLEKÜLER OKSİJEN KATI 10 000 km 2400 km 965 km 115 km - Hidrojen katı uzayla içicedir. - Helyum katında helyumun %10 u iyon halindedir. - Atomik oksijen katında oksijen atom halindedir ve molekül haldeki oksijenden hafif olduğundan üste yerleşmiştir. Güneş enerjisi etkisi ile atomlara ayrılır. - Moleküler oksijen katında Oksijen ve Azot molekül haldedir.
2.KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GÖRE ATMOSFERİN KATLARI HETEROSFER 10 000 km HOMOSFER 90 km -Heterosferde O ve N dışında Helyumda bulunur. Atmosferin bileşimi değişkendir. -Homosferde gazların hacimsel oranı değişmez. %78 N, %21 O
3.FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GÖRE A. K. EKZOSFER 10 000 km Sıcaklık 1000-2000 0 C üstte Hidrojen altta Helyum. İYONOSFER 300-325 km KEMOSFER 90 km 45 km STRATOSFER (OZONOSFER) Sıcaklık yükseldikçe artar. İyonlar var, radyo dalgalarını iletiyor. Üstünde iyonlar altta ozon bulunur. Ultraviyole etkisi altındadır. Ozon tabakasıdır. TROPOSFER 12 km
4. SICAKLIĞA GÖRE ATMOSFERİN KATLARI Gerçek sınıflandırma sıcaklığa göre yapılır. Bu nedenle ayrıntılı görelim.
Troposfer (0 12) (15-56.5 oc): İçinde canlıların yaşadığı ekvatorda 17 km kutuplarda 7 km kalınlığındaki tabakadır. İnce olmasına rağmen atmosfer ağırlığının %75 ini su buharının da % 90 ını içerir. Yükseldikçe sıcaklığın azalmasına Lapse-Rate denir. Bu tabakada 100 m de 0.65 oc lik + Lapse-Rate yani azalma vardır. Bazen yükseldikçe sıcaklığın azalma yerine arttığı görülür. Buna inversiyon ya da sıcaklık tersimesi denir. Yükseklikle sıcaklık değişmiyorsa buna izotermal durum denir. Hava kuruysa Lapse-Rate 1oC/100 m Hava nemliyse Lapse-Rate 1oC/150 m Hava doygunsa Lapse-Rate 0.5oC/100 olur. Yükseldikçe havanın soğuması bir yerde durur, buraya tropopoz denir. Yani burası Troposfer ile Stratosferin sınırıdır.
Stratosfer (12 45-50) (-56.5 0oC): Bu katmanda sıcaklık yükseklikle artar (-Lapse-Rate). Katmanda O3 vardır. Güneşten gelen ultravioleyi O3 emdiği için tabaka sıcaktır. Mezosfer (45-50 80) (0-90oC): Sıcaklık yükseklikle azalır (+L-R). Atmosferin en soğuk katmanı. Buz halinde parçacıklar bulunur. Termosfer (80 10000) (-90 1000-2000 oc): Yükseldikçe sıcaklık hızlanarak artar. Gece ile gündüz arasında 600 0C civarında fark vardır.
GÜNEŞ Dünyamızın enerji kaynağı olan sıcak gazlardan oluşan gök cismidir. Samanyolu galaksisindeki 10 14 (Yüz Trilyon) yıldızdan biridir. Dünyamıza 150 milyon km uzaklıktadır. GÜNEŞ İN TABAKALARI Işık küre (Fotosfer): Kalınlığı 2000-3000 km dir. Saydam Akkor halinde metalik gazlardan oluşur. Renk küre (Kromosfer): Kalınlığı 10 000 km Parlak kırmızı renkli H ve Ca dan oluşur. Taş küre (Corona): Renk küreden daha sıcaktır. Kalınlığı 682000 km dir.
DÜNYA NIN YAPISI Atmosfer: Hava küre Hidrosfer: Su küre Litosfer: Taş küre DÜNYA Derine doğru sıcaklık 1 o C/ 33 m artar. LİTOSFER SİAL(Kabuk) SİMA(Pirosfer) Mağma-Ateş küre NİFSİMA NİFE çekirdek 6500 km Nikel Demir 1700 Nikel Demir Silisyum Magnezyum 1200 Silisyum Magnezyum 60 km
Dünyanın Hareketleri 1. 2. 3. 4. 5. Kendi ekseni etrafındaki hareketi Güneş etrafındaki hareketi Koniksel hareketi Güneş sistemiyle beraber hareketi Galaksimiz (samanyolu) ile beraber hareketi 1. Kendi ekseni etrafında hareketi 24 saatte olur. Buna 1 gün denir. Dönüş hızı ekvatorda 27 km/dakika, Türkiye nin bulunduğu enlem kuşağında 20 km/dakika dır. 21 Mart ve 23 Eylül de güneş ışınları ekvatora dik gelir ve gece ve gündüz 12 saat olur. 21 Haziran da kuzey yarım kürede, 21 Aralıkta da güney yarım kürede en uzun gün yaşanır.
2. Güneş etrafındaki hareketi: 365 gün, 5 h, 48 dak, 46 sn = 1 yıl SONBAHAR 21 Aralık 23 Eylül K I Ş 10 Ocak 149 milyon km 152 milyon km 1 Temmuz Y A Z 21 Mart 21 Haziran İLKBAHAR
Güneş ışınları yılda iki defa ekvatora, birer defada dönencelere dik gelir. Ekvatora dik gelmesine Ekinoks (21 Mart, 23 Eylül) denir. Dönence, yeryüzü üzerinde, güneş ışınlarının yılda iki kez dik açı ile geldiği, sıcak kuşağın kuzey ve güney sınırlarını oluşturan ve Ekvator'un 23 27' kuzey ve güneyinden geçtiği varsayılan iki enlemden her biri.
Dönencelere dik gelmesine ise SOLSTİS denir. 21 Haziran (Yengeç D.) Yaz Solstisi 21 Aralık (Oğlak D.) Kış Solstisi Dünyanın diğer hareketleri bizim dersimiz açısından önemli değildir.