Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s

Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 387-397 Harun AKÇAM 1 VOLGA BULGARLARINA AİT MEZAR TAŞLARINDA KİŞİ ADLARI Özet Ad verme, eski Türk topluluklarından beri Türklerde, önemini taşıyan bir gelenektir. Bu gelenek Türklerde sosyal hayatta çok önemli bir yere sahiptir çünkü ad, kişinin etiketi diyebileceğimiz bir konumdadır ve ölene onunla yaşar, öldükten sonra ise hatırlanması, anılması için gereklilik taşır. Ayrıca bir bölgeye ait olan kişi adları o bölge insanlarının örf, gelenek, inanç sistemleri hatta dünyayı algılayış şekilleriyle de birebir alakalıdır. Bu açıdan kişi adları incelemeleri bir bölgenin sosyal yapısını da algılayabilmek açısından önem taşıyan çalışmalardır. Kişi adları çalışmaları ile bir bölgenin sosyokültürel yapısı belirlenip bölge halkının dünya algısı değerlendirilebilir. Karadeniz in kuzeyinde kurulmuş olan Türk devletleri tarih içinde önemli bir yere sahiptirler. Tahmini olarak kavimler göçünde Karadeniz in kuzey bölgesine gelmiş olan Bulgarlar, Attila nın kurmuş olduğu Avrupa Hun Devleti nin asli unsurlarından biridir. Bu devletin yıkılmasından sonra ise Bulgarlar iki ana kolda varlıklarını sürdürüp devletleşmişlerdir. Tuna Bulgarları, Tuna Nehri civarında; Volga Bulgarları ise Volga Nehri civarında devletlerini kurmuşlar ve bu nehirlerden gelen isimlerle genel Türk tarihi içinde yer almışlardır. Volga Bulgarları İslamiyet i kabul ederek Müslüman olmuşlar ve yaklaşık yedi yüzyıl varlıklarını sürdürmüşlerdir. Çalışmamızda Volga Bulgarlarının İslamiyet e geçmelerinden sonraki döneme ait olan mezar taşları Talat Tekin in Volga Bulgarlarına ait çalışmasındaki mezar taşları sırasına göre incelenmiş ve bu taşlarda bulunan kişi adları belirlenip tasnif edilmiştir. Anahtar kelimeler: Volga Bulgarcası, Türkiye Türkçesi, kişi adları, mezar taşları. 1 Öğr.Gör.,İstanbul Arel Üniversitesi, Halkbilimi ABD.,h.akcamm@gmail.com

Harun Akçam PERSON NAMES ON GRAVESTONES BELONGING TO VOLGA BULGARIANS Abstract Naming has been an important tradition for the Turks since ancient Turkish societies. This tradition has an important place in social life for the Turks, because the name can be regarded as the label of the individual and survives until the death of that individual. It is also necessary to remember and commemorate that individual after his/her death. Analyzing for person names is a study of high importance in order to be able to percept the social structure of a region. Bulgarians, who inferentially came to the north of Black Sea in the Migration of Tribes, are one of the main elements of European Hun Empire founded by Attila. After the fall of this state, Bulgarians survived in two main branches and became a state. Danube Bulgarians founded their state around Danube River while Volga Bulgarians founded their state around Volga River and they survived within Turkish history with the names of these rivers. Volga Bulgarians adopted Islamism, became Muslims and survived for approximately seven centuries. In our study, gravestones belonging to the period after the adoption of Islamism by Volga Bulgarians were analyzed in accordance with the sequence of gravestones in Talat Tekin s study of Volga Bulgarians, person name on these graveyards were determined and classified. Keywords: Volga Bulgarians, Turkey Turkish, person names, gravestones. 1. Proto Bulgarlar ve Volga Bulgarları Bulgarlar, Orta Asya dan Avrupa içlerine göç eden Türk boylarındandır. Araştırmacılara göre resmi kayıtlarda Bulgar adı, ilk defa 482 yılında geçmektedir. 2 Avrupa Hun Devleti nin hükümdarı Attila nın kurmuş olduğu Hun Konfederasyonu zamanında bu devlete bağlı bir boy olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Attila nın ölümünden sonra, oğlu İrnek bu konfederasyonu bir süre daha idare etmiştir. Bir süre Avar idaresinde yaşayan Bulgarlar, Bulgar Kağanı Kurt (Kobratos, Kuvratos) Avar hegemonyasını reddederek 635 yılında ilk Bulgar devletini kurmuştur (Kafesoğlu 1983: 96). Hazar Türklerinin Kafkasya nın kuzeyindeki Bulgar ilkesine yaptıkları baskı sonucu VII. yüzyıl ortalarında bu Bulgar Kağanlığı yıkılır ve Bulgar kabileleri Don Irmağı ile Kuban Irmağı arasındaki ana yurtlarında Hazar ların egemenliği altına girerler (Tekin 1987: 4). Büyük Bulgaristan yıkıldıktan sonra Kurt un oğulları çeşitli bölgelere göç etmişlerdir. Kurt un ikinci oğlu Kotrak (Votrak), VII. yüzyılın ikinci yarısında Otuz-Ogurların başında kuzeye giderek, 1236 yılında Moğollar tarafından yıkılacak olan İtil (Volga) Bulgar 388 2 Talat Tekin (1987), Tuna Bulgarları ve Dilleri, s. 1, Ankara: TDK Yayınları. Nesimi Yazıcı (2002), Türkler Ansiklopedisi, İdil (Volga) Bulgar Hanlığı nda İslamiyet Maddesi, s. 715, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Akdes Nimet Kurat (1972), IV XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, s. 107, Ankara: TTK Yayınları. İbrahim Kafesoğlu (1983), Türk Bulgar ların Tarih ve Kültürüne Kısa Bir Bakış, s. 92, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 387-397

Volga Bulgarlarına Ait Mezar Taşlarında Kişi Adları Devleti ni kurdu (Aydın 2002: 117). Kurt'un diğer oğlu Asparuh kendisine bağlı boylarla birlikte batıya yönelerek Tuna nehri boyuna geldi. Balkanlar'ı ele geçirerek 681 yılında Tuna Bulgar Devleti'ni kurdu. Yaklaşık iki yüzyıl Türk karakterini koruyarak varlığını devam ettiren Tuna Bulgar Devleti, zamanla Slav nüfusunun içinde eriyerek hem Slavlaştı hem de Hıristiyanlığın etkisine girdi. 864 'te hükümdarları Boris (Pars) Han'ın Hıristiyanlığı resmen kabul etmesinden sonra tamamen Türk özelliğini yitirdi (Taşağıl 2000: 472). Volga Bulgar Devletinin kuruluş yılı tam olarak bilinmemekle birlikte VII. VIII. yüzyıllarda devletin kurulduğu tahmin edilmektedir. Volga Bulgar Devleti nin kuruluş dönemine ait sosyal ve dini hayat ile ilgili pek bilgi bulunmamaktadır. Ancak Volga Bulgarları, 920 (921?) yılında Müslüman olmuşlardır. Tarihi anlatımlara göre Almış Han, 308/920 veya 921 de Abbasi Halifesi Muktedir Billah a, İslâmiyet i kabul ettiklerini bildirerek, kendisinden müslüman âlimler ile mescit ve kale inşa etmek üzere mimarlar göndermesini talep etmiştir. Bu arada Almış Han, ismini Emir Cafer b. Abdullah olarak değiştirmiştir (Yüksel 2001: 70). Makalemizin asıl konusu olan Volga Bulgarlarına ait mezar taşları da Volga Bulgarlarının İslamiyet e geçmelerinden sonraki döneme aittir. 13 ve 14. yüzyıllara ait olan mezar taşlarında İslami etki görülmektedir. 2. Volga Bulgarlarına Ait Mezar Kitabelerinde Kişi Adları ve Tasnifleri Mezar taşlarına kişilerin adlarının yazılması önemli bir gelenektir. Eski Türk inançlarından bugüne kadar mezar taşlarında kişinin adının yazıldığını görebiliyoruz. İslamiyet öncesi dönem için Yenisey mezar taşlarında kişi adı yazımına dikkat çekmek gerekmektedir. Bu yazıtlarda kişi adının belirtilmesinin önemi kadar kişinin eşinin, çocuğunun, beyinin veya arkadaşlarının isimlerinin yazıldığı da görülmektedir. Nurdin Useev, bu yazıtlarda eşlerin özellikle belirtildiğini dile getirerek Eski Türk sosyal yaşamında kadına verilen öneme dikkat çekmiştir (Useev 2012: 61). Yenisey mezar taşlarının kompozisyonu hakkında detaylı bir çalışma yapılmamıştır ancak İslamiyet öncesi dönemi örneklemek açısından bu mezar taşlarında üç önemli nokta olduğunu söyleyebiliriz. Mezar taşlarında kişi adının belirtilmesi, kişinin yakınlarının isimleri ya da unvanlarının belirtilmesi ve üzülme bölümleri vardır. 389 Volga Bulgarlarına ait mezar taşlarının ise kompozisyonu Talat Tekin tarafından belirlenmiştir. Buna göre mezar taşları açılış, giriş, künye, rahmet dileme, vefat bildirme, tarih ve kapanış (Tekin 1988: 7) bölümlerinden oluşmaktadır. Künyenin belirtildiği üçüncü bölümde awli (oğlu) veya hiri (kızı) kelimeleri ya da mezar bir kadına aitse kocasının ismi yazılarak ayâli (ayali) kelimesi kullanılarak, kişinin cinsiyetleri ve kadınların medeni durumları belirtilmiştir (Tekin 1988: 8). Volga Bulgarlarına ait mezar taşlarındaki kişi adlarını Talat Tekin in Volga Bulgarlar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası adlı kitabında belirttiği kitabe sırasına göre yazdıktan sonra bu kişi adlarının tasnifini yapacağız. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 387-397

Harun Akçam Kitabe Numarası Satır Numarası 1 Agur. Erkek adıdır. 2 1. Satır. 3 Buldas. Erkek adıdır. Altın Bürti. Kadın adıdır. 4 Ali Yuwârî. Erkek adıdır. 5 6 7 2. Satır Kişi Adı Türükmen Muhammad. Erkek adıdır. Yaqûb. Erkek adıdır. Hacı Hikmet. Kadın adıdır. 3 Ahmad Aga. Erkek adıdır. Ötey. Erkek adıdır. 8 Almuş. Erkek adıdır. 9 6. Satır. 10 11 Hamdullah. Erkek adıdır. Yusuf Hacı. Erkek adıdır. Husayn. Erkek adıdır. Mamat. Erkek adıdır. Delvih. Erkek adıdır. Atraç. Erkek adıdır. Alkıs. Kadın adıdır. 12 Meyre İbrahim İnal. Erkek adıdır. 13 14 15 1. Satır. 16 Suyarlı Asnaba. Erkek adıdır. Satılmış. Erkek adıdır. Usman. Erkek adıdır. Harmas. Kadın adıdır. Armaş. Erkek adıdır. Yakut. Kadın adıdır. Usman. Erkek adıdır. Atraç. Erkek adıdır. 17 Yahım. Kadın adıdır. 18 Ramadan. Erkek adıdır. Seyte. Kadın adıdır. 19 Zahraş. Erkek adıdır. 390 3 Rahmat-l-lâhi aleyhâ ve hîrhûm (cariye) ibareleri dolayısıyla mezarın bir kadına ait olduğu anlaşılmaktadır. Böylece Hacı Hikmet bir kadın ismi olarak kullanıldığını anlıyoruz. Ancak günümüz Türkiye Türkçesi nde Hacı ve Hikmet isimleri erkek adı olarak kullanılmaktadır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 387-397

Volga Bulgarlarına Ait Mezar Taşlarında Kişi Adları 20 İnük. Erkek adıdır. Sabar. Kadın adıdır. 21 Mamat. Erkek adıdır. Marcân. Kadın adıdır. 22 Raqiyâc. Erkek adıdır. A maş. Kadın adıdır. 23 Munci. Erkek adıdır. 24 İsuh. Erkek adıdır. Sulaymân. Erkek adıdır. Şamci. Erkek adıdır. 25 Câlûr. Erkek adıdır. Toktar. Erkek adıdır. 26 Tatar Al-Bulgarî. Erkek adıdır. Salih. Erkek adıdır. 27 6. Satır. Saruç. Erkek adıdır. Akça. Kadın adıdır. 28 Amul. Erkek adıdır. 29 Tokaç. Erkek adıdır. Sare. Kadın adıdır. 30 Samân. Erkek adıdır. Cevher. Kadın adıdır. 31 Muhsin. Erkek adıdır. Sali. Erkek adıdır. 32 İsma îl Yuvarî. Erkek adıdır. Kemali. Kadın adıdır. 33 Altın Bu. Erkek adıdır. Süs Alma. Kadın adıdır. 34 Beltürek. Erkek adıdır. 35 Yelbe. Erkek adıdır. Asya. Kadın adıdır. 36 Tatar Beltük. Erkek adıdır. Hacime. Kadın adıdır. 37 Mamali. Erkek adıdır. Ali. Erkek adıdır. 38 Sübeyte. Kadın adıdır. 39 6. Satır. Balan. Erkek adıdır. Hasan. Erkek adıdır. 391 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 387-397

Harun Akçam 40 Mamduh. Erkek adıdır. 41 Ahac. Erkek adıdır. Alhamad. Erkek adıdır. 42 Galay Amat. Erkek adıdır. Îsâ. Erkek adıdır. 43 Ali. Erkek adıdır. Ahmad. Erkek adıdır. Ramadan. Erkek adıdır. 44 45 Âşura. Kadın adıdır. 46 Yûsuf. Erkek adıdır. Muhamad. Erkek adıdır. İsmâ îl. Erkek adıdır. 47 Usmân. Erkek adıdır. Atrac. Erkek adıdır. 48 Ali. Erkek adıdır. Cewher. Kadın adıdır. 49 Arcawu. Erkek adıdır. Aywu. Kadın adıdır. 50 Hayyit. Erkek adıdır. Calwi. Erkek adıdır. Agı Balcır. Kadın adıdır. 51 İsmâ îl. Erkek adıdır. Hasan. Erkek adıdır. Muhammad. Erkek adıdır. 52 1-2. Satırlar. Emetci Bikey. Erkek adıdır. 53 Yusuf. Erkek adıdır. Muhammad. Erkek adıdır. İbrahim. Erkek adıdır. 54 Ali. Erkek adıdır. 55 Hasana. Kadın adıdır. 56 Yaqûb. Erkek adıdır. Yûnus. Erkek adıdır. Asan. Erkek adıdır. 392 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 387-397

Volga Bulgarlarına Ait Mezar Taşlarında Kişi Adları 57 58 59 60 61 62 1. Satır. 63 64 65 66 67 68 69 70 İsmâ îl. Erkek adıdır. Abu Awal Husayn. Erkek adıdır. Asan. Erkek adıdır. Asad. Erkek adıdır. Yûnus. Erkek adıdır. Hâcî. Erkek adıdır. Ahmad. Erkek adıdır. Kemali. Kadın adıdır. İmre. Erkek adıdır. Muhamad. Erkek adıdır. Yuwarî. Erkek adıdır. Yûsuf. Erkek adıdır. Afîfa Zâhida. Kadın adıdır. Receb. Erkek adıdır. Asbal Hâcî Asbal. Erkek adıdır. Atalmış. Erkek adıdır. Ucih. Erkek adıdır. Alıptay. Erkek adıdır. Mûsi. Erkek adıdır. Bahşî. Erkek adıdır. Hamâd. Erkek adıdır. Hasan. Erkek adıdır. Meçke. Erkek adıdır. Alhamad. Erkek adıdır. Bek. Erkek adıdır. Ayman. Erkek adıdır. Alek. Erkek adıdır. Yaqûb. Erkek adıdır. İbrahim. Erkek adıdır. Alhamad. Erkek adıdır. Allay. Erkek adıdır. Berke. Erkek adıdır. Muhammad. Erkek adıdır. 393 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 387-397

Harun Akçam Hacî Alha. Kadın adıdır. 71 Ahrac. Erkek adıdır. Abhumi. Erkek adıdır. Arşi. Erkek adıdır. Mahmûd. Erkek adıdır. 72 İlyas. Erkek adıdır. İsmâ îl. Erkek adıdır. Muhamad. Erkek adıdır. 73 Umar. Erkek adıdır. Asna. Erkek adıdır. Salman. Erkek adıdır. Receb. Erkek adıdır. 74 1. Satır. 3-4. Satırlar. Usmân Ecke. Erkek adıdır. Husayn. Erkek adıdır. Ceker Elti. Kadın adıdır. 75 2-3. Satırlar. Mecke. Erkek adıdır. Sawmar. Kadın adıdır. 76 1. Satır. 1. Satır. İbrâhim. Erkek adıdır. Aşit. Erkek adıdır. Argat. Kadın adıdır. 77 Tôhci İsmâ îl. Erkek adıdır. İsah. Erkek adıdır. İbrahim. Erkek adıdır. Fatıma. Kadın adıdır. 78 2. Satır İbrahim. Erkek adıdır. Aşli. Erkek adıdır. Hâcî. Erkek adıdır. 79 Böcük. Erkek adıdır. Mamad. Erkek adıdır. Yuwârî. Erkek adıdır. İshaq. Erkek adıdır. Yûsuf Hâci. Erkek adıdır. 80 81 İmre. Erkek adıdır. Hâci. Erkek adıdır. Muhamad. Erkek adıdır. 82 394 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 387-397

Volga Bulgarlarına Ait Mezar Taşlarında Kişi Adları 83 1. Satır. Mahmûd. Erkek adıdır. 84 Receb. Erkek adıdır. Mihrî el Yuwârî. Kadın adıdır. 85 1. Satır. Mahmud. Erkek adıdır. 86 Awran. Erkek adıdır. Wurum Alıb. Erkek adıdır. 87 Mamli. Erkek adıdır. Ali. Erkek adıdır. 88 Aşan. Erkek adıdır. Alıb. Erkek adıdır. 89 Galû. Erkek adıdır. Muhamad. Erkek adıdır. 90 7. Satır. 7. Satır. 8. Satır. 9. Satır. Ali. Erkek adıdır. Atrac. Erkek adıdır. Abû-Beker. Erkek adıdır. Alıb. Erkek adıdır. 91 7. Satır. İsmâ îl. Erkek adıdır. 2.1. Kadınlara Ait Adlar a. Tek Addan Oluşan Kadın Adları: Sawmar, Argat, Fatıma, Alkıs, Harmas, Yakut, Yahım, Seyte, Sabar, Marcân, A maş, Akça, Sare, Cevher, Kemali, Asya, Hacime, Sübeyte, Âşura, Cewher, Aywu, Hasana. b. İki Addan Oluşan Kadın Adları: Altın Bürti, Hacı Hikmet, Agı Balcır, Haci Alha, Ceker Elti, Süs Alma, Afifa Zahida, c. Aidiyet İçeren Kadın Adları: Mihrî el Yuwarî. 2.2. Erkeklere Ait Adlar a. Tek Addan Oluşan Erkek Adları: Agur, Buldas, Ötey, Almuş, Hamdullah, Husayn, Mamat, Delvih, Atraç, Yaqub, Satılmış, Usman, Armaş, Ramadan, Zahraş, İnük, Raqiyâc, Munci, İsuh, Sulaymân, Şamci, Câlûr, Toktar, Salih, Saruç, Amul, Toktaç, Samân, Muhsin, Sali, Beltürek, Yelbe, Mamali, Ali, Balan, Hasan, Mamduh, Ahac, Alhamad, İsâ, Ahmad, Yûsuf, Muhamad, İsma il, Arcawu, Hayyit, Calwi, İbrahim, Yûnus, Asan, Asad, Hâcî, İmre, Receb, Atalmış, Ucih, Mûsi, Bahşî, Hamad, Meçke, Ayman, Alek, Allay, Berke, Ahrac, Abhumi, Arşi, Mahmûd, İlyas, Umar, Asna, Salman, Mecke, Aşit, İsah, Aşli, Böcük, İshaq, Awran, Mamli, Aşan, Galû, Abû-Beker. b. İki ve Daha Fazla Addan Oluşan Erkek Adları: Yusuf Hacı, Meyre İbrahim İnal, Altın Bu, Galay Amat, Emetçi Bikey, Abu Awal Husayn, Asbal Hâcî Asbal, Usman Ecke, Tôhci İsmâ îl. 395 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 387-397

Harun Akçam c. Aidiyet İçeren Erkek Adları: Ali Yuwarî, Türükmen Muhammad, Suyarlı Asnaba, Tatar al Bulgarî, İsma il Yuwarî, Tatar Beltük, Yuwarî. d. Hakimiyet Düşüncesi Veren (Hazar 2008: 24) Erkek Adları: Ahmad Aga, Alıptay, Bek, Wurum Alıb, Alıb. 3. Türkiye Türkçesi nde Kullanılan Kişi Adları Volga Bulgarlarına ait 91 mezar taşında tespit edilmiş olan kişi adlarından pek çoğunun bugün Türkiye Türkçesinde kullanıldıkları belirlenmiştir. Bunlar daha çok İslamiyet in etkisiyle verilen isimlerdir. Bu isimlerde fonetik çeşitlenmeler görülmektedir. Ali, Muhammad (Muhammet), Yaqûb (Yakup), Hikmet, Ahmad (Ahmet), Ramadan (Ramazan), Husayn (Hüseyin), Usman (Osman) gibi isimler Türkiye Türkçesinde de kullanılan İslamiyet kökenli isimlerdir. Bunların dışında ise Agur ismi Türkiye Türkçesinde Yağız olarak kullanılan isim olabilir. 4 Bu şekildeki isimlere baktığımızda Almuş 5, Alkıs 6, Sabar 7 gibi isimler de Türkiye Türkçesinde kullanılan isimler olabilir. 4. Değerlendirme Karadeniz in kuzeyinde bulunan Türk devletlerinden olan Volga Bulgar Devleti tarihte önemli bir yere sahip olan Türk devletlerinden birisidir. Volga Bulgar Devleti, İslamiyet i kabul etmiş olan ilk Türk Devletidir. Volga Bulgarları bugün Rusya Federasyonu içinde etnik bir grup olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Volga Bulgar Devletine ait mezar taşları ilk olarak Rus Çarı I. Petro zamanında incelenmeye başlanmıştır. Bu taşlar üzerine ilk çalışmaları Ahunt Kadir Muhammed Sünceleyev, Yusuf İzbulat, İ. Lepehin, J. Klaproth, P.F. Erdman ve İ. Berezin yapmıştır. Daha sonra Hüseyin Feyzihanov, N.İ. İl minskiy, Şihabüddin Mercanî, N.İ. Aşmirin, S. Malov, N.F. Kalinin, G.V. Yusupov gibi bilim adamları tarafından incelenmiştir. 8 Bu mezar taşlarının 13 ve 14. yüzyıllara ait oldukları belirlenmiştir. Bu yüzyıllar Volga Bulgarlarının İslamiyet i kabul ettikleri dönemden sonrasıdır. Bu yüzden mezar taşlarında İslamiyet in etkisi açıkça görülmektedir. Kişi adlarında da pek çok İslami isim bulunmaktadır. Kişi adlarının yanı sıra mezar taşlarının kompozisyonunda da bu etki görülmektedir. 396 4 Ana Türkçe Çuvaşça z r ses denkliği açısından kelime sonundaki /-r/ sesi /-z/ sesine dönerek Aguz haline dönmüş; daha sonra başta /y/ protezi türemesiyle Yaguz > Yağuz > Yağız olarak gelişme göstermiş olabilir. 5 Almuş adından önce bir unvan olabilir. Bu şekliyle Türkiye Türkçesinde Atalmış (ün salmış), Ersalmış (yiğitliğiyle tanınan kimse), İlalmış (ülke fetheden kimse), Oralmış (kale fetheden kimse) vb. şekilleriyle kullanılmaktadır. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari (Erişim Tarihi: 03.05.2015). 6 Alkıs adı Türkiye Türkçesi Kişi Adları Sözlüğünde Alkış (hayır dua) şeklinde erkek adı olarak kullanılan isim olabilir. Volga Bulgarlarında bu isim kadın adı olarak kullanılmıştır. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari (Erişim Tarihi: 03.05.2015). 7 Sabar ismi Türkiye Türkçesi Kişi Adları Sözlüğünde döven, vuran anlamlarıyla Erkek adı olarak kullanılmaktadır. Volga Bulgarlarında bu isim kadın adı olarak kullanılmıştır. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari (Erişim Tarihi: 03.05.2015). 8 Volga mezar taşlarının araştırılması tarihçesi için detaylı olarak bkz. Talat Tekin, Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, 1988, Ankara: TTK Yayınları. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 387-397

Volga Bulgarlarına Ait Mezar Taşlarında Kişi Adları Mezar taşlarındaki isimleri kadın isimleri ve erkek isimleri olarak iki grupta tasnif ettik ve bu isimlerden erkeklere ait olan isimlerde hâkimiyet düşüncesi içeren kişi adlarını, Hâkimiyet Düşüncesi Veren Kişi Adları olarak farklı bir alt gruba daha ayırdık. Volga Bulgarlarına ait 91 mezar taşında toplam 134 farklı kişi adı tespit edilmiştir. Bu kişi adlarından 30 tanesi kadınlara aitken, 104 tanesi erkeklere aittir. Böylelikle Volga Bulgarlarında erkek kişi adlarının kadın kişi adlarından daha fazla olarak kullanıldığını tespit ettik. Sanıyoruz ki künye yazımında kadınların kocalarının veya babalarının isimlerinin yazılmış olması erkek adlarının fazla kullanılmasına neden olmuştur. Çalışmamız, Volga Bulgarlarına ait az sayıdaki yazılı vesikalarda kişi adlarının tespit ve tasnifi çalışmasıdır. Volga Bulgarcası ile Türkiye Türkçesi arasındaki benzerlik ve farklılıklar açısından da yeni çalışmalar yapılarak bu iki dil grubu arasındaki ilişki daha geniş çıkarımlar ile ortaya koyulabilir. KAYNAKLAR AYDIN, Mithat (2002), Tuna Bulgarları Tarihine Genel Bir Bakış (681 1018), Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 11, s. 116-126. HAZAR, Mehmet (2008), Artukoğulları Zamanında Dedekorkut Kitabı ndaki Kişi Adları, TURKİSH STUDİES, S. 3, C. 1, s. 22-33. KAFESOĞLU, İbrahim (1983), Türk Bulgar ın Tarih ve Kültürüne Kısa Bir Bakış, Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. 397 KURAT, A. Nimet (1972), IV XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara: TTK Yayınları. TAŞAĞIL, Ahmet (2000), İdil Bulgar Kağanlığı Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C. 21, s. 472, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. TEKİN, Talat (1987), Tuna Bulgarları ve Dilleri, Ankara: TDK Yayınları. TEKİN, Talat (1988), Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, Ankara: TTK Basımevi. USEEV, Nurdin (2012), Köktürk Harfli Yenisey Yazıtlarındaki Kadını Bildiren Kelimelerin Anlamına Göre Eski Türklerde Kadın İmajı, Dil Araştırmaları Merkezi, S. 11, s. 57-66. YAZICI, Nesimi (2002), İdil (Volga) Bulgar Hanlığı nda İslamiyet Maddesi, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. YÜKSEL, A. Turan (2001), İlk Müslüman Türk Devletlerinin Siyasi, Kültürel ve Medeniyet Tarihi Üzerine, S.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 11, s. 67-99. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari (Erişim Tarihi: 03.05.2015). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 387-397