TÜRKİYE DE SİMMENTAL YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Prof. Dr. Atakan KOÇ Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN atakankoc@yahoo.com ; akoc@adu.edu.tr 06 Ekim2015 1
Bu sunuda; Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Türkiye de Simmental yetiştiriciliği Simmentallerin döl verimi, süt verimi ve süt kalitesi besi performansı ve karkas özellikleri Montbliardelerin döl ve süt verimi ve süt kalitesi Simmental melezlerinin Sonuç süt ve döl verimi besi performansı, karkas ve et kalite özellikleri 2
Simmental sığırının kökeni Evciltmeyle sığırların Süt-et verimi, döl verimi, deri rengi değişmiş, Ürkeklik azalmış, Huy değişmiştir. İnsanların yaşam biçimlerindeki değişim Talepleri farklılaştırmış, Hayvancılıkta ebeveyn-döl bağlantısının bilinmesi Gelecek kuşakların seçimini kolaylaştırmış, Kültür ırklarının elde edilmesiyle sonuçlanmıştır. Yeryüzünde 900 dolayında sığır ırkı vardır. Ancak, dünya süt ve et üretiminin büyük bölümünün elde edildiği ırk sayısı sınırlı 3
Simmental sığırının kökeni Simmental kombine (et+süt+çeki gücü) bir ırk, İsviçre nin Simme ırmağı vadisinden köken almıştır. Thal ya d a Tal = Vadi (Almanca) Simmental = Simme Vadisi 1806 da ilk sürü defteri oluşturulmuş, 1890 da Simmental Sığır Birliği kurulmuştur. Hep istenen hayvanlar olmuşlar, Hızlı gelişme, Süt verimi, yağ ve peynir üretimi vb., Çeki gücü, Yüksek adaptasyon yeteneği ve Uysallığından dolayı. 4
Alp dağlarında merada otlayan Simmental ineği (https://en.m.wikipedia.org/wiki/simmental_(cattle) 5
??? 6
Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Simmentaller Siyah-Alacadan sonra en fazla bulunan ırk Irk içi varyasyon oldukça geniş, Birçok ünlü Avrupa ırkının oluşumuna katkı yapmıştır Fleckvieh Almanya, Avusturya, İsviçre vb. Pie Rouge, Montbeliarde ve Abondance Fransa Pezzata Rossa İtalya- gül renkli para Montbeliarde ve Pezzata Rossa Avrupa Simmental Federasyonu üyesi Dünya Simmental- Fleckvieh Federasyonu üyesi değiller. 7
Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği 1974 de Dünya Simmental Federeasyonu kurulmuş, 1983 de Namibya ya 1905 de Güney Afrika ya 1976 da Çin Halk Cumhuriyeti ne götürülmüş, Eski SSCB nin en önemli sığır ırkı, ABD ye 19. yy nin sonlarında götürülmüş, 1960 yılından sonra yetiştiriciliği önem kazanmış, Irkın etçilik özelliği ön plana çıkarılmıştır. ABD de değişik ırklarla melezlenmiş, Siyah Simmental, SimAngus, SimBrah Eti yağsız ve gevrek, verimi yüksek, Uysal ve çeşitliliği fazla olan bir hayvan. Resimler Amerikan Simmental Birliği web Sayfasından alınmıştır 8
9 Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Kuzey Amerika da saf Simmental boğası ve ineği (https://en.m.wikipedia.org/wiki/simmental_(cattle)
10 Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Simbrah (https://en.m.wikipedia.org/wiki/simmental_(cattle)
11 Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği http://simmental.org/site/index.php/simgenetics/simangus
Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Fleckvieh sığırı Avusturya İmparatorluğu ve Bavyera Krallığı zamanında 1830 lu yıllarda Yerli sığırlar X İsviçre Simmentali melezlenmesiyle elde edilmiştir. Avusturya, Almanya, Belçika, Hollanda, İspanya da İsviçre de 2009 dan bu yana, Paraguay, Peru, Uruguay da vb yetiştirilmektedir. https://en.m.wikipedia.org/wiki/fleckvieh https://en.m.wikipedia.org/wiki/fleckvieh 12
Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Montbeliarde sığırı Fransa nın Montbeliard bölgesinin (Comte) kırmızı-alaca sığırı, Sütü gravyer peyniri üretimi için kullanılır, Kappa Kazen B varyantı frekansı yüksek Peynir üretimini artırır. 1888 de ırk olarak tescil edilmiş (http://www.creativegeneticsofca.com/montbeliarde.htm). 13
Simmental sığırının kökeni ve dünyada yetiştiriciliği Montbeliarde sığırı Sütçü bir hayvandır. Fransa da EÇ verimleri 7500 lt süt %3.9 yağ, %3.45 protein Siyah-Alacalara göre Süt verimi düşüktür Etçilik özellikleri daha yüksek Verimli ömürleri daha uzun Döl verimleri daha iyi Süt SHS daha düşük Dayanaklılar Sıcağa toleransı yüksektir. ABD, Kanada da MB X SA melezlemesi popüler 14
15
TÜRKİYE DE SİMMENTAL SIĞIRI YETİŞTİRİCİLİĞİ 16
17 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Cumhuriyet kurulduktan sonraki araştırmalarda Yerli ırkların genetik kapasitelerinin düşük Ancak, yetiştirici koşulları-genotip yapı uyumlu Üretimi artırmak için Melezleme üzerinde durulmuş, Kültür ırkı ithalatı gerçekleşmiş, 1925 yılında Esmer (Montafon)- Avusturya dan Bonihad (Simmentaller kullanılarak Macaristan da geliştirilmiş) 1958 yılında Siyah-Alaca, Jersey, A. Angus, Hereford 1970 yılında Simmental (Fleckvieh- Almanya dan) eklenmiş.
18 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Türkiye de Simmentallerin performansı Siyah-Alaca ve Esmerler kadar başarılı bulunmamış, Karacabey koşullarında SV=2620 kg gibi düşük bulunmuş ve TR de sığır ıslahında bu ırka gerek olmadığı belirtilmiş (Alpan, 1976). Sonraki yıllarda ise Kuzeydoğu tarımsal bölgesinde sığır ıslahında Esmer ve Simmentallere mutlaka yer verilmesi gerekir (Akman ve ark., 1985).
19 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Türkiye de Ülke ihtiyaçları dikkate alınarak Kombine verimli ırklarla melezlemeler önerilmiştir. Ancak, işletme koşullarına uygun genotipler elde etmek ve bazı işletmelerde melezler kullanmak yerine, Kültür ırkı yetiştiriciliği ve Çevrime melezlemesiyle yerli ırkları kültür ırklarına dönüştürmek özendirilmiştir. Bu anlamda, koşulları uygun olmayan işletmelerde kültür ırkı yetiştirmek bir israf.
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Türkiye de Simmentaller üzerine yapılan çalışmalar Daha önce Akbulut (1998) tarafından derlenmiştir. Toplam 16 çalışma Sonraki yıllarda buna 21 çalışma daha eklenmiştir. Bu çalışmada Simmental (Fleckvieh) ve Montbeliarde sığırlarına ait çalışmalar ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Saf Simmentallere ait 12 çalışmada Süt verimi, döl verimi, süt kalite özellikleri, besi performansı Simmental melezlerine ait 5 çalışma Süt ve döl verimi, besi performansı, karkas özellikleri Montbeliardelere ait 4 çalışma Süt verimi, döl verimi, süt kalite özellikleri 21
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği -Simmentallerin döl verim özellikleri Çizelge 1. Döl verim özellikleri Özellik S Araş. Say n X En Küçük En Büyük X İBY, gün 8 531 913.0 37.03 899.4 974.5 SP, gün 7 1924 98.1 3.59 70.2 116 BA, gün 8 2178 390.5 3.06 377.7 408 GBTS 2 1318 1.8 0.04 1.76 1.94 GS, gün 4 300 286.0 0.40 285 287 İkizlik, % 1 1389 3.53 - - - DA, kg 1 88 40.99 0.30 - - DA, kg 8 388 37.5 0.46 34.0 39.09 22
23 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği -Simmentallerin süt verimi ve süt kalite özellikleri Çizelge 2. Süt verimi ve süt kalite özellikleri Özellik Araş. Say. n En Küçük En Büyük LS, gün 7 2396 299.0 2.61 280 315 305-gSV 10 3090 3963.8 66.63 2350 4700 KKS, gün 2 1324 79.4 4.52 71.58 80.9 Yağı O., % 4 351 4.0 0.14 3.87 4.30 Protein O. % 1 134 3.9 0.41 - - Kazein O., % 1 132 2.7 0.27 - - YKMO, % 1 134 8.6 0.32 - - TKMO, % 1 134 12.6 0.81 - - X S X
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmentallerin Süt verimi- Süt Kalitesi Alman Simmentallerinde (Götz et al., 2015) Süt Verimi: 9500-10.000 kg Yağ Oranı: %3.9 Protein Oranı: %3.5 İtalyan Simmentallerinde (Chessa et al., 2015) Süt Verimi: 6700 kg Yağ Oranı: %3.86 Protein Oranı: %3.44 Sırbistan Simmentallerinde (Petrovic et al., 2015) Süt Verimi: 4000-4500 kg Yağ Oranı: %3.67-3.91 24
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği -Simmentallerin Besi Performansı ve Karkas özellikleri Çizelge 3. Besi performansı ve karkas özellikleri Özellik Araştırma X S X Sayısı n En Küçük En Büyük Besi sonu ağ., kg 1 9 562.1 11.83 530 595 GCAA, gr 9 890 1252.5 3.93 906 1335 Yem Değ., kg yem/ 1 kg CAA 4 27 6.94 0.66 6.26 8.27 Karkas rand. % 5 36 58.4 1.05 53.3 63.0 Sıcak karkas ağ., kg 1 9 324.8 7.42 307 341 25
26 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmentallerin Besi Performansı Yurtdışı kaynaklı çalışmalarda GCAA : 1096 1372 gr arasında değiştiği (Pichler ve Frickh, 2000; Sami et al., 2004) Avusturya Simmentallerinde (Haiger and Knaus, 2010) Besi sonu ağ. (660 kg) Siyah-Alacalardan (565 kg) yüksek, GCAA %12 daha yüksek Kesim performansları daha üstün Gelir %26 daha yüksek.
27
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Montbeliardelerin Süt ve döl verim özellikleri Çizelge 4. M ve SA sığırların döl verimi ve süt verim özellikleri Özellik Irk Araş.Say. n S X En Küçük En Büyük İBY, gün BA, gün LS, gün LSV, kg 305-g SV, kg MB 2 97 955.2 13.62 952.2 981.1 SA 1 167 909.1 13.66 MB 2 274 390.8 5.57 368.8 391.6 SA 1 450 399.6 5.93 X MB 3 630 318.3 3.51 313.9 320.0 SA 2 1146 329.6 3.92 328.32 331.4 MB 3 623 6427.8 83.32 5867.7 6546.41 SA 2 1135 7173.8 93.00 7084.6 7241.85 MB 3 646 6105.6 52.67 5562.4 6227.12 SA 2 1215 6710.9 58.47 6655.2 6748.61 28
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Montbeliardelerin Süt kalite özellikleri Çizelge 5. M ve SA sığırların süt kalite özellikleri Özellik Irk Arş. S Say. n X X En Küçük En Büyük Sabah SV, kg MB 3 163 8.8 0.24 7.69 10.99 SA 3 159 10.73 0.32 9.75 13.2 Yağ O., % MB 3 248 3.93 0.07 3.53 4.31 SA 3 241 3.52 0.08 3.24 3.86 Protein O., % MB 3 241 2.89 0.03 2.86 2.93 SA 3 258 2.83 0.04 2.81 2.85 YKMO, % MB 3 296 8.79 0.04 8.35 10.26 SA 3 303 8.58 0.04 8.23 9.98 TKMO, % MB 3 248 12.87 0.08 11.88 14.59 SA 3 241 12.11 0.10 11.47 13.5 SHS,hücre/ml MB 3 381 160,572 138644 218524 SHS,hücre/ml SA 3 393 232,509 199022 344112 29
30 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Montbeliarde- Süt verimi- Süt Kalitesi- Tartışma Yurt dışında yapılan çalışmalarda (Pauly ve Rieder, 2004; Walsh et al., 2007; Pomies et al., 2007). Süt verimi : MB < SA Ayıklama oranı: MB < SA Buzağılama aralığı: MB < SA Somatik hücre sayısı: MB < SA Sürü Ömür Süresi: MB > SA İsviçre de 4+ laktasyondaki MB ineklerde (Pauly ve Rieder, 2004) İBY: 33 ay Süt Verimi 7607 kg Protein oranı: %3.28 Yağ oranı: % 3.71
31 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği SİMMENTAL X YERLİ IRK MELEZİ PERFORMANSLARI
32 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmental X Yerli Melezi döl verim özellikleri Çizelge 6. Simmental x yerli melezi döl verimi özellikleri Simmental x Zavot F1 Simmental x GAK F1 Simmental x GAK G1 İlkine Buzağılama Yaşı, ay Buzağılama Aralığı, gün Buzağı Yaşama Gücü, % n n n Kaynak X 19 31.13 19 381.12 19 88.11 İlaslan ve ark., 1998 37 28.1 (843±19.1 g) 30 28.18 (845.4±15.3 g) X 91 389.63±7.96 Orman et al., 2004 20 370.2±13.27 Orman et al., 2004
33 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmental X Yerli Melezi süt verim özellikleri Çizelge 7. Simmental x yerli melezi süt verim özellikleri Laktasyon Süresi, gün Laktasyon Süt Verimi, kg Kuruda Kalma Süresi, gün Simmental x Zavot F1 Simmental x GAK F1 Simmental x GAK G1 n n n Kaynak X 19 206.3 19 1661.78 İlaslan ve ark., 1998 108 245.69 ±7.08 27 203.37 ±12.20 X 111 1958 ±104.17 27 1586.43± 199.04 X 91 158.19 ±12.86 20 183.9 ±29.07 Orman et al., 2004 Orman et al., 2004
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmental X GAK Melezi çeşitli verim özellikleri Çizelge 8. Simmental x GAK melezlerinin çeşitli verim özellikleri (Ertuğrul et al., 1999) Dişi Doğum ağırlığı, kg 32.8±0.6 (n=34) Simmental x GAK Erkek 35.3±0.8 (n=46) 18 aylık yaş Ağırlığı, kg 445.3±5.0 516.4±10.4 Kesim canlı Ağırlığı, kg 553.4±10.8 (n=10) GCAA, gr 1012.0±10.1 Yem değerlendirme, kg yem 9.7±0.2 tüketimi/1 kg CAA Sıcak karkas ağırlığı, kg 334.2±10.1 Soğuk karkas randımanı, % 59.0±9.8 34
Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmental X DAK Melezi Besi performansı Çizelge 9. Simmental x DAK, Şarole x DAK ve DAK ların besi performansı ve karkas özellikleri (Özlütürk et al., 2004) n Besi Sonu Ağırlığı, kg GCAA gr Yem Değer. Kg/1kgCA A Sıcak karkas Ağırlığını, kg Karkas Randımanını, % ** ** * ** ÖD Şarole x DAK 23 365.68 ±8.67 a 1037.2 ±37.24 a 6.51 ±0.23 b 212.29 ±5.63 a 57.81 ±0.50 a Simmental x DAK 16 364.22 ±10.95 a 988.6 ±47.01 a 7.44 ±0.29 a 207.68 ±7.1 a 56.95 ±0.63 a DAK 19 253.05 ±9.43 b 724.7 ±40.50 b 7.22 ±0.25 a 138.42 ±6.65 b 55.27 ±0.59 b 35
36 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmental X DAK Melezi çeşitli verim özellikleri Çizelge 10. Simmental x DAK, Şarole x DAK ve DAK ların karkas ve et kalite özellikleri (Özlütürk et al., 2004) n Göz Kası Alanı Şarole x DAK 18 76.32 ±3.90 a Simmental 10 64.37 x DAK ±5.57 a DAK 10 40.29 ±5.21 b Sırt yağı kalınlığı n Protein oranı (%) Gevreklik Shear Force Çiğneme Sayısı ** ÖD * ** ** ** 5.60 ±0.40 6.42 ±0.58 5.58 ±0.54 8 20.46 ±0.18 a 5 21.24 ±0.23 b 5 21.00 ±0.23 ab 6.69 ±0.24 a 5.44 ±0.30 a 5.72 ±0.29 b 8.03 ±0.76 a 11.05 ±0.70 b 11.49 ±0.96 b 33.28 ±1.53 a 38.93 ±1.46 b 37.68 ±1.46 b
37 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği Simmental X DAK Melezi çeşitli verim özellikleri Çizelge 11. Simmental x DAK, Şarole X DAK ve DAK ların çeşitli özellikleri (Özlütürk et al., 2006) n Güç Doğum Oranı, % Buzağı Ölüm Oranı Doğum Ağırlığı, kg n 205-g Ağırlığı, kg Sütten Kesime kadar GCAA ** ** ** Şarole x DAK 55 3.60 9.1 25.80 ±0.50 a Simmental x 34 5.90 2.9 25.59 DAK ±0.63 a DAK 71 0.00 0.00 20.60 ±0.53 b 46 184.97 ±4.34 a 32 195.68 ±5.20 a 70 135.48 ±4.39 b 0.60±0.02 b 0.66±0.02 a 0.43±0.02 c
38 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği SONUÇ-1 Simmental ırkı sığırların Türkiye koşullarındaki Süt verimleri düşük, Sağlanan çevre koşulları yetersiz. Besi performansları iyi. Montbeliarde ırkı sığırların Süt verimleri Siyah-Alacalardan düşük Ancak, Süt yağı oranı ve protein oranı SA da yüksek, SHS SA dan düşük.
39 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği SONUÇ-2 Simmental ırkı sığırların Türkiye koşullarındaki Süt içeriği ve kalitesine yönelik yalnızca 1 çalışma var. Et kalitesine yönelik çalışma yok. Montbeliarde ırkı sığırların Besi performansı ve et kalitesi üzerine yapılış çalışma yok.
40 Türkiye de Simmental sığırı yetiştiriciliği SONUÇ-3 Simmental x Yerli Melezlerinin Türkiye koşullarındaki Performanslarına yönelik çalışma sayısı yeterli değil. Süt ve döl verimi Süt kalite özellikleri Besi performansı ve et kalite özellikleri. Montbeliarde ırkı sığırların melezlerine ait Türkiye de yapılmış çalışma yok. Siyah-Alaca X Montbeliarde melezlemesi denenebilir.
Dinlediğiniz için teşekkürler Montbeliarde buzağıları 41