Europeana User and Functional Testing, AccessIT ve LoCloud

Europeana User and Functional Testing, AccessIT ve LoCloud Yurdagül Ünal Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yurdagul@hacettepe.edu.tr

Europeana Avrupa kültürel mirasına tek bir noktadan erişim sağlamak amacı ile geliştirilmiş dijital kütüphane http://www.europeana.eu 2

Kültürel miras İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana insanın yaratıcılığı ve toplumlararası etkileşimler sonucunda ortaya çıkan, gelecek nesillere aktarılması, korunması gereken, somut ve soyut kültürel değerlerin tümü (Deren, 2006, s. 7).

Europeana Kültürel dolaşıma imkân sağlaması, Bilgi toplumunun gelişmesine katkı sağlaması, Kaynak aktarılabilmesi için dijitalleştirme eğitimi ve çalışmalarını desteklemesi, Bilgi teknolojilerinin kültürel miras alanına uygulanmasına öncülük etmesi, Kültürel mirasın dijitalleştirilerek koruma altına alınmasını sağlaması ve konuya dikkat çekmesi, Her geçen gün artan kaynak ve kullanıcı sayısı ile kültürel miras kapsamındaki en büyük ve önemli dijital kütüphanelerden birisidir.

Europeana 34 Avrupa ülkesinden, kütüphane, müze, arşiv, galeri gibi 2.200 ün üzerinde farklı kurum 26 milyonun üzerinde dijital obje: Metin: Kitap, gazete, mektup, günlük, arşiv belgeleri Görüntü: Resim, çizim, fotoğraf, tablo, harita, müze objelerinin fotoğrafları Video: Film, belgesel, TV yayını Ses: Müzik, kasetten, disklerden ya da radyo yayınlarından gelen ses kayıtları vb. 29 farklı dilde arayüz 5

İçerik sağlayıcı / Toplayıcı İçerik sağlayıcı Europeana tarafından erişilebilir dijital içerik sağlayan herhangi bir organizasyon/kurum Toplayıcı (Aracı)/Aggregator Farklı içerik sağlayıcılardan / kurumlardan dijital objeleri toplamak Objelerin dosya formatlarını ve metadata bilgilerini standart hale getirmek Europeana ya aktarmak Europeana aracıları tercih etmekte 6

İçerik sağlayıcılar Bibliothèque nationale de France British Library National Archives of Scotland Louvre Museum Netherlands National Archive The European Library Aggregatorlar: Culture.fr: Fransa Scran: Birleşik Krallık 7

İçerik.. 15,549,798 imaj, resim, çizim, harita, fotoğraf 10,602,899 kitap, gazete, mektup, günlük, arşiv belgesi 448,653 müzik ve ses kayıtları 171,195 video, haber, TV yayınları 13,533 üç boyutlu dijital modeller 8

Europeana ya içerik sağlayan ilk 10 ülke Almanya 4,175,834 (%16) Fransa 2,728,849 (%10) İspanya 2,525,987 (%9) Hollanda 2,519,464 (%9) İsveç 2,128,680 (%8) Birleşik Krallık 1,825,601 (%7) Norveç 1,563,843 (%6) Polonya 1,457,931 (%5) İtalya 1,440,759 (%5) İrlanda 983,503 (%4) (18.03. 2013 tarihiyle) 9

Ziyaretçiler 2012 de 214 ülkeden 3,907,032 tekil ziyaretçi İlk 10 ülke Almanya 712,337 Fransa 614,537 Polonya 347,686 Hollanda 322,509 İtalya 306,096 İspanya 289,562 A.B.D. 266,828 Birleşik Krallık 227,618 Belçika 182,715 İsveç 128,193 10

Kaynak aktarma süreci Europeana; Metadataların toplanması, indekslenmesi, harmanlama Önizlemeyi sağlayan thumbnails Objenin orijinalinin olduğu kaynağa bağlantı Dijital objenin orijinali içerik sağlayıcının kendisinde ya da aggregator larda Dijital objenin gösterimi, paylaşımı (ücretli/ücretsiz, üyelik/serbest vb) 11

Metadata alanları Title / Başlık Date / Tarih Creator / Yaratıcı Language / Dil Description / Tanımlama Provider / Sağlayıcı Subject / Konu Publisher / Yayıncı 12

Metadata alanları 14

Önizlemeyi sağlayan thumbnails Orijinal kaynağa bağlantı 15

Geographic coverage.. 19

İstanbul 21 farklı kurum 23

Europeana User and Functional Testing Proje: Avrupa Birliği destekli (econtentplus) Ekim 2009 Ocak 2010 CDLR (Centre for Digital Library Research), Università degli studi di Macerata, Glasgow Caledonian University Milena Dobreva, Emma McCulloch, Duncan Birrell, Pierluigi Feliciati, Ian Ruthven, Jonathan Sykes, Yurdagül Ünal 41

Amaç Kullanıcıların (özellikle genç) Europeana dan beklentilerini ve Europeana yı kullanırken karşılaştıkları güçlükleri tespit etmek Projede önceden tanımlanmış görevlerin yerine getirilmesi sırasında sergilenen kullanıcı davranışları, kullanıcılardan alınan anket ve sözlü geri bildirimlerle birleştirilmiştir. 42

Proje İskoçya 1 odak grup (24 kişi) - genel, med. lab Bulgaristan 2 grup (22 kişi)- ortaöğretim Hollanda 2 grup (23 kişi)- ortaöğretim İtalya 1 grup (20 kişi), üniversite 43

Odak gruplar 44

Yöntem Moderatör tarafından çalışma hakkında giriş Ön-anket (demografik bilgi, Europeana ile tanışıklık, çevrimiçi tarama tecrübeleri vb.) Moderatör tarafından Europeana nın genel bir tanıtımı Tartışma 1 (Europeana nın sitesine ve temel özelliklerine genel bir bakışın ardından katılımcıların ilk izlenimleri) Anket 2 (ilk izlenim hakkında yazılı geri bildirimler) Görev (PowerPoint sunum hazırlamak) Tartışma 2 (görev için ayrılan 30 dakikanın ardından oluşan izlenimler) Anket 3 (daha detaylı izlenimler hakkında yazılı geri bildirimler) Sonuç 45

Sunum için farklı senaryolar 1. Şehir (Sofya, Amsterdam, Roma, Glasgow) ile ilgili metin (İnsanlar Roma hakkında ne yazdı?) 2. Şehir ile ilgili görüntü 3. Şehir ile ilgili ses/video 4. Şehrin farklı zamanlarını gösteren materyal 5. Şehir ile ilgili belirli bir kişi, yer, bina vb. hakkında materyal 6. Şehir ile ilgili belirli bir tarihi olay hakkında materyal (1919 da Glasgow da George Square de ne oldu? 7. Katılımcıların kendi seçtikleri bir konu hakkında materyal 8. Europeana ya şehirle ilgili en fazla içerik sağlayan kurum 46

Media Labs Eye tracking (göz hareketlerini izleme) 47

Isı haritaları (heat maps) 48

Ana sayfa Fixation (%) 49

Gaze plots 50

Arama ekranı Areas of interest Fixation (%) 51

Projeden çıkan yayınlar Projenin sonuç raporuna aşağıdaki adresten erişilebilir: http://version1.europeana.eu/c/document_library/get_file?uuid=1c25ae28-9457-4b0f-be62-654a7cf6c5b7&groupid=10602 M. Dobreva, D. Birrell, E. McCulloch, Y. Ünal, P. Feliciati, Digital Natives and Specialised Digital Libraries: a Study of Europeana Users, Submitted to the 2nd International Symposium on Information Management in a Changing World, September 22-24, 2010, Ankara, Turkey. Duncan Birrell, Milena Dobreva, Yurdagül Ünal and Pierluigi Feliciati, Constituencies of Use: Representative Usage Scenarios in International Digital Library User Studies, a Case Study on Europeana. In: Turid Hedlund & Yaşar Tonta (eds.). Publishing in the Networked World: Transforming the Nature of Communication Proceedings of the 14th International Conference on Electronic Publishing, 16-18 June 2010 (pp. 245-257). Helsinki, Finland, 2010 J. Sykes, M. Dobreva, D. Birrell, E. McCulloch, I. Ruthven, Y. Ünal, P. Feliciati, A New Focus on End Users: Eye-Tracking Analysis for Digital Libraries, European Conference on Research and Advanced Technology for Digital Libraries (ECDL), Glasgow, 6-10 September 2010. 52

AccessIT Project AccessIT: Accelerate the Circulation of Culture through Exchange of Skills in Information Technology / Bilgi Teknolojilerinin Değişen Yetenekleri Aracılığıyla Kültür Dolaşımının Hızlandırılması Avrupa Birliği destekli (7. Çerçeve Kültür Programı) 2009 Mayıs 2011 Nisan Türkiye, İngiltere, Polonya, Yunanistan, Sırbistan Türkiye adına kurumsal sahibi Hacettepe Üniversitesi 53

AccessIT Project Projenin temel amacı Türkiye, Yunanistan ve Sırbistan dan kültürel miras kapsamındaki belirli miktardaki kaynağı dijitalleştirerek Europeana ya aktarmak ve bunun için gerekli eğitim altyapısını sağlamaktır. Proje ile işbirliği yapan ülkelerde dijitalleştirme için bir kapasite yaratmak/varolan kapasiteyi geliştirmek, ulusal kültürel çalışmaların AB deki dolaşımını Europeana ile ortaklıklar yoluyla artırmak hedeflenmektedir. 54

Türkiye nin proje kapsamındaki başlıca sorumlulukları Europeana ya kültür kapsamında dijitalleştirilmiş elli bin kaynak aktarmak, Proje ekibinin dijitalleştirme konusunda eğitim alması Türkiye den toplam 590 kütüphane, arşiv, müze çalışanına Dijitalleştirme, dijital içerik yönetimi ve Europeana konularını kapsayan uzaktan eğitim verilmesi Türkiye den bazı üst düzey yöneticilerin dijitalleştirme ile ilgili hizmetleri, gelişmeleri yerinde görmesi için Polonya ya ziyaret düzenlenmesi, Türkiye deki müze ve kütüphanelerin yöneticilerini bilgilendirme amaçlı Ankara da bir tanıtım toplantısı düzenlenmesi Kitle iletişim araçları ile kişileri proje ve Europeana konusunda bilgilendirmek, Makale, broşür vb. projeyi tanıtıcı yayınlar yapmak 55

Kaynak aktarımı 50.000 dijital objeyi sağlayabilmek için çeşitli kurumlarla görüşmeler yapılmıştır: Milli Kütüphane Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Anadolu Medeniyetleri Müzesi Etnografya Müzesi Yetkililerin tamamı olumlu yanıt vermiş fakat sadece - Milli Kütüphane (yaklaşık 48.000) - Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü nden (yaklaşık 2000) kaynak aktarılabilmiştir. 56

Kaynak aktarımı sırasında yapılan işlemler Kayıtların üstverilerinin (metadata) Europeana Ofisi tarafından belirlenen ve Dublin Core Metadata Standardı temel alınarak oluşturulmuş, Europeana Semantic Elements e uyumlu hale dönüştürülmesi. Metadata uyum çalışmaları Devlet Arşivleri ndeki sadece dijitalleştirilmiş fermanlar Hangi alan hangi alana denk.. Örnek kayıtların Europeana Ofisine kontrol için gönderilmesi Gerekli değişiklikler ve düzenlemelerden sonra 50.000 kaydın metadata, thumbnails ve kaynağın orijinaline yönlendiren URL adreslerinin Europeana ya aktarılması. Milli Kütüphane nin web sayfasından Europeana ya aktarılan kayıtların orijinaline erişim için gerekli birtakım teknik düzenlemelerin yapılması (ücret/üyelik sistemi) 57

Uzaktan Eğitim Programı Proje ortaklarından Polonya daki Poznań Supercomputing and Networking Center tarafından dijitalleştirme konusunda bir uzaktan eğitim içeriği oluşturulmuştur. Türkiye ekibi Moodle tabanlı bir uzaktan eğitim programı geliştirmiş ve Polonya ekibi tarafından oluşturulan uzaktan eğitim programı içeriğini üç farklı sertifika programına dönüştürmüştür. 1. Sertifika Programı nın tamamı Türkçe ye çevrilmiş, diğer iki sertifika programı ise İngilizce sunulmuştur. 65

Uzaktan Eğitim Programının İçeriği Dijitalleştirme adlı 1. Sertifika Programı: dijitalleştirmeye giriş, dijitalleştirme ekipman ve yazılımı, dijital kütüphanelerin temelleri, dijital koleksiyon oluşturma, dijital nesneleri tanımlama Dijitalleştirme ve İçerik Yönetimi adlı 2. Sertifika Programı: 1. Sertifika Programının konularına ek olarak, kültürel miras nesnelerinin dijital versiyonlarını hazırlama, nesneleri online olarak yayımlama, dijital kütüphane değerlendirme ve izleme Europeana ile Ortaklıklar adlı 3. Sertifika Programı: 1. ve 2. Sertifika Programında verilen konuların tamamı ile birlikte Europeana ya genel bakış Metadata, Europeana Semantic Elements, Europeana ile bağlantı kurma 66

Uzaktan Eğitim Programı 805 kişi kayıt yaptırmıştır. 10 Ocak 6 Mart 2011 tarihleri arasında uygulanmıştır. Her hafta bir önceki haftanın konusu ile birlikte toplamda iki konu Moodle uzaktan eğitim programı aracılığıyla sistemden katılımcılara sunulmuş ve yine aynı haftanın sonunda iki gün ilgili konuların sınavı programa yüklenmiştir. Her konu için 2 sınav hakkı ve 30 dakika sınav süresi verilmiştir. Başarı notu 100 lük sistem üzerinden 50 olarak belirlenmiştir. 544 kişi eğitimi başarıyla tamamlayıp sertifika almaya hak kazanmıştır. 67

Projeden çıkan yayınlar Bülent Yılmaz, Özgür Külcü, Yurdagül Ünal ve Tolga Çakmak. (2012). AccessIT Projesi ve Dijitalleştirme Uzaktan Eğitim Programının Değerlendirilmesi. Türk Kütüphaneciliği, 26(2), 370-390. Bülent Yılmaz. (2011). Dijital Kütüphane Becerileri Konusunda Türkiye de Durum: AccessIT Projesi Çerçevesinde Bir Değerlendirme. Türk Kütüphaneciliği, 25, 1. Özgür Külcü ve Yurdagül Ünal. (2011) AccessIT Projesi Kapsamında Gerçekleştirilen Faaliyetler ve Geliştirilen Elektronik Sistemler. Türk Kütüphaneciliği, 25, 1. Bülent Yılmaz. (15 Temmuz 2011). Kültürel mirasın dijitalleştirilmesi ve bir proje deneyimi. Cumhuriyet Bilim Teknik. 70

LoCloud, Avrupa Komisyonu tarafından Europeana nın ve içeriğinin geliştirilmesi için desteklenen proje paketlerinden biridir. Mart 2013-2016 28 ülke, 32 ortak Bilimsel Koordinatörü: Norveç Milli Arşivi Proje yürütücüsü: İngiltere, MDR Teknik partnerler: AIT, Athena RC, AVINET, IPCHS, NTUA and PSNC. Ulusal ya da bölgesel içerik sağlayıcılar: Sırbistan, Türkiye, Romanya vb. Bazı uygulamalarda uzmanlığı, deneyimi olan partnerler

Küçük ve orta ölçekli müzeler, arşivler ve kütüphaneler gibi kurumlardaki içerik, dijital Avrupa arenasında halen yeteri kadar temsil edilmemektedir. Bulut tabanlı teknolojiler bu çerçevede küçük ve orta ölçekli kurumlardaki içeriğin çevrimiçi ortamda yer alması için uygun ve kullanıcı dostu çözümler sunmaktadır. LoCloud Projesi, küçük ve orta ölçekli kurumların dijital kaynaklarını biriktirmeyi ve Europeana.eu aracılığıyla bu kaynakların çevrimiçi ortamda erişilebilir olması için bulut tabanlı teknolojiler ve hizmetler geliştirmeyi amaçlamaktadır. LoCloud Projesi etkinlikleri sonucunda, 4 milyondan fazla materyale ait dijital içerik Europeana aracılığıyla erişilebilir hale gelecektir.