HEDEFLER İÇİNDEKİLER İNTERNET UYGULAMALARI İnternet Uygulamaları World Wide Web E-posta Haber Grupları Anlık Mesajlaşma FTP Video Konferans Forum Arama Motorları TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; İnternet uygulamalarının temel özelliklerini açıklayabilecek, E-posta, video konferans, forum gibi internet uygulamaları üzerinden iletişim kurabilecek, İnternet uygulamalarını örneklendirebilecek, İnternet üzerinde etkili aramalar yapabileceksiniz. ÜNİTE 12
Alıştırma İnternet Uygulamaları GİRİŞ Önceki bölümde İnternetin dünya çapındaki bir ağ olduğu ve bilgi iletiminin ne şekilde gerçekleştiği üzerinde durulmuştu. İnternet ağının fiziksel olarak var olması ve iletişimin sağlanabilmesi önemli ancak tek başına yeterli değildir. Aslında birçok İnternet kullanıcısı bu altyapıyla çok fazla ilgilenmez. Kullanıcılar için önemli olan işlemleri kolaylaştıran uygulamalardır. Bu bölümde neredeyse İnternet kelimesiyle bütünleşmiş olan uygulamalar ve işleyişleri anlatılmıştır. WORLD WIDE WEB (WWW) Worl Wide Web (WWW) birbirine bağlantılarla ilişkilendirilmiş içeriklerin internet üzerinden iletimini sağlamaktadır. Web teknolojisi sayesinde internet üzerinde zengin biçimlerde resim ve animasyon içeren renkli sayfalar oluşturulmuş ve yaygınlaşmıştır. Web, bu potansiyeli sayesinde diğer internet uygulamalarının önüne geçmiştir. Uzunca bir süre internet dendiğinde insanların aklına web gelmiştir. Web uygulamalarının web sunucu ve web tarayıcı olarak isimlendirilen iki temel bileşeni vardır. Web sunucu: Üzerinde web uygulamalarının yüklü olduğu, web sayfalarının ve bu sayfa üzerindeki diğer kaynakların tutulduğu bilgisayarlardır. Web sunucu uygulamaları, web içeriklerini bilgisayarın hafızasından alıp istemciye sunar. Sunucuya bağlanarak web sayfalarını görüntüleyen programlara web tarayıcı adı verilir. Web tarayıcı: Sunucuya bağlanarak web sayfalarını görüntüleyen programlardır. Internet Explorer, Firefox, Chrome ve Opera gibi programlar web sayfalarında gezinti için kullanılan tarayıcılardır. Bu programlar; temelde aynı işlemleri yapmalarına rağmen rekabet gereği hız, dosya indirme ve araç çubuklarında özelleştirebilme yetenekleri gibi konularda farklı seçenekler sunmaktadırlar. Kullandığınız bilgisayarda hangi web tarayıcıları bulunmaktadır? Explorer Chrome Firefox Safari Opera Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Web teknolojilerinin temel öğelerinden biri de Hyper Text Transfer Protokol (http) dir. Bu protokol, sunucu ve istemci arasındaki mesajların yapısını ve mesaj alışverişlerinin nasıl yapılacağını belirler. Bu protokol sunucu ve istemci üzerinde çalışan programlarda web sunucu ile tarayıcı arasındaki iletişim için tanımlanmış komutlar vardır. Örneğin, tarayıcıya bir adres yazıldığında sunucudan dosya istenmesi ya da sayfa üzerindeki bilgilerin sunucuya gönderilmesi sağlanır. Http Http Resim 1. Http Protokolü İstemci Sunucu İlişkisi Https güvenli web iletişimi sağlar. Html, web içeriklerinin oluşturulması ve görüntülenmesi için kullanılan biçimlendirme dilidir. İnternet üzerinden istemci ve sunucu arasında güvenli iletişim sağlamak için Https (Hyper Text Transfer Protocol Secure) protokolü kullanılmaktadır. Güvenliğin sağlanmasında Https protokolü hem açık hem de özel anahtarlama şifrelemesini bir arada kullanabilen SSL (Secure Socket Layer) teknolojisinden faydalanmaktadır. Https protokolü ile istemci ve sunucu arasındaki iletişim sadece bu iki birimin anlayacağı şekilde oluşturulmaktadır. İstemci, sunucunun kimliğini tanımlar ve sunucudan almış olduğu dijital imzadan yararlanarak bir anahtar oluşturur ve bunu sunucuya yollar sunucu bu anahtarı alır ve kontrol eder. Web sayfaları HyperText Markup Language (HTML) adı verilen ortak biçimlendirme dili ile oluşturulmuş basit metin dosyalarıdır. HTML, çeşitli biçimsel ve işleyişsel bilgilerin yorumlanıp gerekli yapının her ortamda oluşmasını sağlayan kurallar kümesi olarak tanımlanabilir. Web sayfası dosyası içerisinde, sayfaya ait renk, boyut, metin biçimleri gibi biçimsel veriler, sayfada görüntülenecek resim, animasyon vb. bileşenlerin dosya adresleri ve bunların boyutu, konumu gibi biçimlendirmeler yer alır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Web tarayıcı programlar (ör: Microsoft Internet Explorer) HTML çerçevesinde bu dosyayı çözümler ve sayfayı arzu edilen biçimlendirme yapısına uygun olarak gösterir. HTML ortak dili sayesinde editörler ve tarayıcılar arasında sayfaların biçimlendirilmesi ve gösterimi konusunda bir anlaşma sağlanmış olur. Genellikle html uzantısına sahip olan bu web kaynak dosyaları, web editörleri veya yardımcı programlar tarafından kolaylıkla oluşturulur. Resim 1 de TUBİTAK web sayfasındaki bölüme ait html kodları örnek olarak gösterilmiştir. Resim 2. HTML kodları ve tarayıcılar Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
E-POSTA Sunucu; e-posta hesabı açma, e-postaları saklama, yönetme ve filtreleme işlemlerini yerine getirir. İstemci programlar ise mail alma ve gönderme işlemlerini gerçekleştirir. Elektronik posta (e-mail, e-posta) internete veya bilgisayar ağlarına bağlı olmak koşuluyla iletişim amaçlı kullanılan uygulamalardan birisidir. E-mailin genel işleyişi istemci sunucu mimarisiyle gerçekleşmektedir. E-posta sunucuları ve e- posta istemci programları yardımıyla işlemler yürütülmektedir. Sunucu; e-posta hesabı açma, e-postaları saklama, yönetme ve filtreleme işlemlerini yerine getirir. İstemci programlar ise mail alma ve gönderme işlemlerini gerçekleştirir. Bu programlar Microsoft Outlook ve Netscape Mail gibi sıkça karşılaştığımız programlardır. Günümüzde hotmail, gmail ve mynet gibi servisler e-posta hizmeti vermektedir. E-postalar da birçok internet verisi gibi aynı yöntemle iletilir. Kısaca, mesajlar TCP de paketlere bölünür, IP bu paketleri yerine ulaştırır ve TCP bu paketleri tekrar okunabilir bir mesaj haline getirir. Aslında e-postalar gerçek mektuplara hem yapı itibari ile hem de iletim itibari ile benzerlik gösterir. Tıpkı mektuplarda olduğu gibi e-posta mesajları da etiket olarak; kime gönderildiği, kimden geldiği ve tarih bilgisini içerir. Bu etiketlerin altında ise metnin kendisi yer alır. E-posta okuma ve gönderme işlemleri, uygulamalar aracılığıyla yapılabildiği gibi e-posta sunucusunun web hizmeti aracılığıyla da yapılabilir. Örneğin, gmail hesabı olan bir kullanıcı www.gmail.com adresinden Kullanıcı Adı ve Şifre bilgileri ile e-posta işlemlerini gerçekleştirebilir. E-postaları kolaylıkla yönetebilmek için sunucu üzerinde gelen kutusu, gönderilmiş öğeler ve silinmiş öğeler gibi klasörler bulunur. Böylece kullanıcılar alıp gönderdikleri iletileri kolaylıkla görebilirler. Uygulamalar ayrıca özel klasör oluşturma ve iletileri bu klasörlerde saklama imkânı verir. Resim 3 te gmail e-posta sunucusunun web hizmetindeki klasör yapısı gösterilmektedir. Resim 3. Gmail e-posta Sunucusu Web Hizmeti Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Sık kullanılan e-posta işlemleri ve açıklamaları aşağıdaki gibidir: Yeni posta oluşturma: Yeni, New, Compose şeklinde isimlendirilen düğmeler yardımıyla boş bir ileti gönderme penceresinin açılması sağlanır. Cevaplama (Reply): İletin cevaplandığında alıcı kısmında yer alması istenen adres. Otomatik olarak e-postayı yollayanın adresi alınır. Böylece alıcı cevap yazarken gönderenin adresini tekrar yazmak zorunda kalmaz. Herkesi cevapla (Reply All): Cevap olarak yazılan iletiyi gelen e-postanın To ve CC kısmında yazılmış olan tüm adreslere yollamak için kullanılır. Yönlendirme (Forward, Fwd): Gelen bir e-postanın bir başka adrese yönlendirilmesini sağlar. Ek (Attachment): Yazıya ek olarak yollanan dosyalardır. E-posta iletisindeki etiketler ve anlamları Gönderen ya da Kimden (From): İletiyi gönderenin adresi ve gözükmesini istediği adı. Genellikle bir kere tanımlandıktan sonra uygulama tarafından otomatik tüm postalara eklenir. Alıcı ya da Kime (To): Alıcının adresi ve adı. E-posta adreslerinin arasına "," virgül koyarak birden fazla kişiye e-mail yollamak mümkündür. Böyle bir durumda e-mail adresi yazılan tüm kişiler aldıkları e-mail ile diğer alıcıların e- mail adreslerini görebilmektedirler. Karbon Kopya "KK" (CC, Carbon Copy): Gönderilen kişi ya da kişilerin yanı sıra iletinin başka alıcılara gönderilmesini sağlar. Adresleri alıcı satırına yazmaktan tek farkı e-postanın bu kişilere bilgilendirme amacı ile yollandığını belirtilmesidir. Gizli Karbon Kopya (BCC, Blind Carbon Copy): E-postanın gönderildiği adresleri alıcılardan gizlemek için kullanılır. İleti buraya yazılı olan adreslere de ulaşır fakat bu kullanıcılara gönderildiği alıcılar tarafından gözükmez. Konu (Subject): İletiyi özetleyen başlık olarak ifade edilebilir. Etik olarak yazılması tavsiye edilir. Tarih (Date): İleti gönderildiğindeki yerel tarih ve saat. Genelde yollayan sunucu veya e-posta programı bu saati otomatik olarak ekler. E-posta gövde metni (Body): İleti metninin yer aldığı kısımdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
E-posta Grupları Çok sayıda kişiden oluşan çeşitli çalışma ya da ilgi gruplarındaki bireyler, birbirlerine e-posta göndereceklerinde herkesin e-posta adresini tek tek yazmak ya da eklemek durumunda kalır. Ancak e-posta grupları sayesinde gruba ait tek bir e- posta bulunur ve bu adrese gönderilen tüm iletiler, üyelerin adreslerine yönlendirilir. Örneğin, bir iş yerinde çalışan kişiler çalıştıkları projeyle ilgili gelişmeleri, duyuruları ve sorunları tek bir adrese göndererek kolaylıkla paylaşabilirler. Google groups yaygın kullanılan e-posta grup sunucularından biridir (groups.google.com). Bu resim http://png-3.findicons.com/files//icons/977/rrze/720/send_email_group.png adresinden alınmıştır. E-posta grup hizmeti sayesinde bir takım ilgi gruplarını aramak ve bunlara üye olmak mümkündür. Sağlık, haber, bilim, teknolji gibi kategorilendirilen alanlarda çok sayıda e-posta grubu bulunmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Haber Grupları Haber grupları, e-posta gruplarına benzer yapıda çalışan ve güncelliğini giderek yitiren bir haber dağıtım sistemidir (Usenet). Kullanıcılar bu gruplara ileti (haber) gönderip alabilirler. Haber gruplarının önemli bir özelliği çok sayıdaki haber sunucuları kendilerine gelen haberleri birbirlerine ileterek tüm kullanıcıların iletilere ulaşmasını sağlamasıdır. Merkezi bir sunucusu olmadığı için dağıtık olarak nitelendirilmiştir. Outlook, Netscape Communicator gibi programlar yardımıyla haber gruplarına ulaşılabilir. Bir haber sunucusunda gruplar listelenir ve istenilen haber grubundaki haberler okunur. Üyeler, gruba ileti gönderebilir ya da mevcut iletilere yorum yazabilir. Bu haberleri sadece okumak için haber grubuna üye olmaya gerek yoktur. Usenet, haberleri depolar, yönlendirir ve istemcilere temin eder fakat her kullanıcıya ayrı ayrı postalamaz. Anlık Mesajlaşma Son zamanlarda sıklıkla kullanılan Msn Messenger, Yahoo Messenger gibi programlar anlık mesajlaşma (Instant Messaging) uygulamaları olarak bilinir. Bu uygulamalar sayesinde eş zamanlı yazılı, sesli ve görüntülü görüşmeler yapılabilmektedir. Ayrıca kişi listesi hazırlayabilme, listedeki kişilerin çevrimiçi olup olmadığını görebilme ve çevrimiçi olduğunda uyarıların verilmesi gibi kolaylıklar sağlar. Anlık mesajlaşma kapsamındaki son teknolojiler sayesinde, ses ve görüntülü iletişimin kurulması sağlanmıştır. Anlık mesajlaşma için kullanıcının bilgisayarına istemci programının yüklenmiş olması gerekir. Kullanıcı adı ve parola bilgileri sunucuya gönderilir. Bu bilgiler kontrol edildikten sonra kullanıcı oturumu başlatılır ve listedeki kişilerin çevrimiçi olup olmadığı belirlenerek kişi listesi görüntülenir. Çevrimiçi olan kullanıcılardan birine mesaj gönderildiğinde bu mesajlar ya anlık mesajlaşma Resim 4. Anlık Mesajlaşma sunucusu üzerinden ya da doğrudan hedef bilgisayara iletilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
FTP FTP bir dosya iletişim protokolüdür. İnternet üzerinde e-mail yoluyla ya da web arayüzüyle dosya gönderme ya da alma işlemleri yapılabilir. Ancak çok sayıda dosya ya da büyük boyutlu dosyaların alış-verişi ve paylaşımı için bu yöntemler pratik değildir. Bu işlemi kolaylaştırmak için bir dosya sunucusunun bulunduğu kullanıcıların bu dosya sunucusundan dosya alıp yükleyebildiği dosya transfer sistemi geliştirilmiştir. Dosya iletişim sistemi FTP adı verilen dosya iletişim protokolü üzerinden çalışır. Hatta bu sistem genel olarak FTP olarak isimlendirilir. FTP, farklı yetkilerin gerektiği ortak dosya paylaşım alanı ihtiyacı için çok iyi bir çözümdür. FTP ye erişim için kullanıcı adı ve şifreye ihtiyaç vardır. Dosya transferi bu yetkilendirme bilgileri sağlandıktan sonra gerçekleşebilir. Ancak anonim olarak adlandırılan şifresiz erişimler de mümkündür. Ayrıca bu dosya transferini gerçekleştirmek için kullanıcı, FTP kullanıcı ara yüzüne ihtiyaç duyar. FTP üzerinden dosya transferi için FTP istemci uygulaması kullanılır. Bazı web tarayıcılar, FTP istemcisi olarak kullanılabilir (Ör: İnternet Explorer). Bunun yanı sıra FTP istemcisi olarak kullanılan özel yazılımlar da bulunmaktadır (Ör: CuteFTP, FileZilla). FTP çoğunlukla web sunucularına dosya yüklemek ve kurum içerisinde dosya paylaşımı sağlamak gibi işlemlerde kullanılır. Örneklerden sonra: FTP programı sunucudaki ve istemcideki dosyaların görüntülendiği iki bölümü aynı anda görüntüler. Günümüzdeki FTp istemcileri basit sürükle bırak işlemleriyle dosya aktarımı yapar. Aşağıdaki bir FTP istemci uygulamasına ait görüntü yer almaktadır. Resim 5. Bir ftp sunucu bağlantısı ve istemci programın kullandığı ftp komutları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Video Konferans Video konferans, farklı noktalardaki insanların kamera ve mikrofon yardımıyla görüntülü ve sesli olarak aynı anda bir iletişim kurması anlamına gelir. Önceleri video konferans, özel olarak geliştirilmiş aygıtlar yardımıyla kiralık hat benzeri ortamlar üzerinden gerçekleştirilirdi. Günümüzde bu sistemlerin yerine internet üzerinden video konferans aracılığıyla gerçekleştirilir. İnternet üzerindeki video konferanslarda görüntü ve ses sinyalleri, sayısal bir biçimde sıkıştırılıp ortama kodlanarak iletilir. Bu sayede, görüntü dosyalarının internet üzerinden gönderilmesi için gerekli olan zaman minimuma indirilir. Bu iletim ek bir bağlantı olmaksızın mevcut internet hattı üzerinde gerçekleşir. Video konferans uzaktaki bireylerin birbirleriyle iletişimini sağlar. Bu iletişimler sağlıktan eğitime, hukuktan iş dünyasına farklı çözümler ve alternatifler sunar. Genel olarak video konferansın sunduğu olanaklar aşağıdaki gibi sıralanabilir; Daha çok sayıda insana ulaşabilme Düzenli ve sağlıklı iletişim Seyahat yükü ve masrafını ortadan kaldırma Etkileşimli uzaktan toplantı Uzak bireylerin ekip çalışması yapabilmeleri Resim 6. Video Konferans Örneği Anlık mesajlaşma sistemi video konferans yapmaya izin versede ikiden fazla kişinin eşzamanlı görüşme yapmasına izin vermez. Ancak ikiden fazla kişinin eş zamanlı görüşme yapabilmesi için video konferans yazılımları mevcuttur (Ör: Skype, Adobe Connect). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Forum İnternet kullanıcılarının herhangi bir konu hakkında fikir, görüş, tecrübe paylaşımında bulundukları web sayfalarına forum adı verilmektedir. Forumlar aslında sanal mesaj panosu olarak düşünülebilir. Tartışmalar belli kategoriler altında soru cevap yapısı korunarak gerçekleştirilir. Bir başka ifadeyle soru cevap zinciri şeklinde görüntülenir. Farklı başlıklarda tartışmaların açılıp yürütülebileceği forum siteleri mevcuttur. Ancak web sunucularına istenirse forum yazılımları kurularak özel bir forum alanı oluşturulabilir. Forum sitelerini izlemek ya da yorum yazmak için üyelik gerekebilir, üyeler izin verilen kategoriler altına mesaj gönderebilir ve ya yeni konu ya da kategoriler açabilirler. Aşağıda örnek bir forum ekran görüntüsü yer almaktadır. Bebek bakımı, araba, bilgisayar, fotoğrafçılık gibi birçok konuyu ele alan çok sayıda forum mevcuttur. Forumlardaki bilgilerin güvenirliği tartışılabilir. Ancak kullanıcı deneyimlerine, görüşlerine ulaşma açısından faydalı olabilir (Ör: Bir bilgisayar programcısı çözemediği bir problemi forumda paylaşarak aradığı cevabı bulabilir). Forumlar yapısı itibariyle çoklu etkileşim ve iletişim takibini oldukça kolaylaştırmıştır. Forum hizmetini özel olarak sunmak için ya sunuculara özel forum yazılımları kurulur ya da mevcut forum siteleri kullanılır. Forum siteleri aracılığı ile forum uygulamaları gerçekleştirmek için hizmet veren forum sitesine üye olmak gerekmektedir. Üyelik sayesinde mevcut kategoriler altında yer alan konulara mesajlar gönderilebilir, yeni konular ve/veya kategoriler açılabilir. Resim 7. Forum- örnek ekran görüntüsü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
Arama Motorları İnternet kaynakları üzerindeki bilgilere hızlı ve kolay bir şekilde erişmeyi sağlayan uygulamalar arama motorları olarak tanımlanmaktadır. İşleyiş itibariyle internetteki kaynaklar listesinin yer aldığı bir veri tabanına sahiptirler. Kullanıcılar anahtar kelime girdiğinde arama motoru kendi veri tabanı üzerinden arama yapar ve sonuçları gösterir. Arama yapılırken girilen anahtar kelimelerin sayısı arttıkça istenilen bilgiyi bulma imkânı da artar. Arama motorlarında belli bir konuda araştırma yaptırabilmek için sadece anahtar bir kelime ya da sözcüğü girilmesi yeterlidir. Girilen verilere göre arama yapılır ve konuyla ilgili linkler bir liste halinde sunulur. Bu linklerin hepsi istenilen bilgiyi içermeyebilir. Bu noktada listede verilen konu başlıklarına göz atıp gerekli olduğu düşünülen linkler seçilmelidir. Arama yapılırken girilen anahtar kelimelerin sayısı arttıkça istenilen bilgiyi bulma imkânı da artar. Böylece zaman kaybı yaşanmadan bilgilere daha hızlı ve kolay bir şekilde erişilebilir. Arama işlemleri için Google, Microsoft Bing, Yahoo en yaygın kullanılan arama motorları arasında yer alır. Bu bölümde Google üzerinden çeşitli örneklerle arama işlemleri anlatılacaktır. Resim 8 de Google web sayfasından yapılan bir arama sonuçlarının görüntüsü verilmiştir. Resimde gösterilen her numara bir bölümü temsil etmektedir. Aşağıda bu bölümlerin açıklamaları yapılmıştır. 1 Resim 8. Google Arama Sonuçları 1 1 Bu resim Google Yardım sayfasından alınmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
1 2 Başlık: Görseller, Haber, Gmail, Dökümanlar gibi çeşitli Google hizmetlerinin bağlantılarının bulunduğu bölümdür. Bu bağlantılar kullanılarak istenilen Google hizmetine erişilebilir. Arama Çubuğu: İstenilen bilgiye erişmek için açıklayıcı birkaç arama teriminin girildiği alandır. Bu alana herhangi bir ifade yazıldıktan sonra Enter tuşu veya Ara düğmesi kullanılarak arama başlatılır. Arama Sonuçları: Bu bölüm Başlık, Url ve Snippet olmak üzere 3 kısımda 3 incelenebilir. Herhangi bir arama sonucunun ilk satırı Başlık olarak adlandırılır. Arama sonucunun web sayfasına ait yeşil renkteki metin Url, bu metnin altında bulunan aranılan sayfadan alıntı olan açıklama ise Snippet olarak adlandırılır. Resim 9 da bir arama sonucunun kısımları gösterilmiştir. Başlık Snippet Url Resim 9. Arama Sonucu Örneği Araçlar ve Filtreler: Sonuçlar sayfasının yanındaki panelde hem bir konum 4 hem de belirli bir aramaya yönelik çeşitli arama modları ve filtreler bulunmaktadır. Arama sonuçlarını filtrelemek veya özelleştirmek için bu paneldeki seçenekler kullanılır. Örneğin arama kutusuna Atatürk Üniversitesi yazıldığında, Google bu ifadeyle ilgili tüm sonuçları listeler. Ancak Araçlar ve Filtreler panelindeki Görseller seçeneği tıklandığında sadece yazılan ifadeyle ilgili görsel içerikler listelenir. Aynı şekilde videolar seçeneği tıklanırsa bu ifadeyle ilgili videolar listelenir. 5 Reklamlar: Google da arama yapıldığında arama sonuçlarının üstünde ve yan tarafında reklam metinleri gösterilir. Bu reklamlar arama ifadesiyle alakalıdır aksi durumlarda reklem gösterilmez. Sayfanın Altı: Bu kısımda aranılan ifade ile ilgili alternatif terimler bir 6 bağlantı şeklinde yer alır. Örneğin, arama kutusuna Başnakanlık ifadesi yazılarak bir arama yapıldığında Google arama sayfanın altında başbakanlık mevzuat, başbakanlık etik kurulu, başbakanlık yatırım ajansı gibi çeşitli arama önerilerinde bulunur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Google da filtreleme, özelleştirme, içerik türüne göre arama gelişmiş arama seçenekleri gibi çeşitli yöntemler kullanılarak arama sonuçları daha istendik düzeye getirilebilir. Bu seçenekler örnek uygulamalar üzerinden gösterilecektir. Örnek-1 Arama işleminde tırnak ( ) işaretinin kullanımı Bu örnekte ( ) işaretinin arama işlemlerindeki etkisine değinilecektir. Örnekte Türkiye deki eğitim vakıflarının araması yapılarak farklı şekillerde listelenmesi sağlanacaktır. Resim 10 da görüldüğü gibi arama kutusuna herhangi bir işaret ve mantıksal ifade kullanılmadan sadece aranan ifade yazılmıştır. Bu şekilde yapılan arama sonucu, arama kutusundaki herhangi bir terimi içeren sayfaların listesiyle oluşturulur. Listede Türkiye Eğitim Vakıfları kelimlerini bir arada veya ayrı ayrı içeren sayfalar bulunmaktadır (Resim 10). Resim 10. Arama Örneği Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
Bu aramada 13.100.000 sonuç bulunmuştur. Ancak arama sonucunu daha özelleştirmek ve elverişli sonuçlar elde etmek için ( ) işareti kullanılabilir. ( ) işareti kullanılarak yapılan aramalarda tırnak ( ) içerisindeki ifade bir bütün olarak aranır ve bu ifadeyle birebir örtüşen içeriklerin listesi oluşturulur (Resim 11). Resimden de görüldüğü gibi aranılan ifade tırnak ( ) işaretleri arasına alınmıştır. Bu sayede aynı arama ifadesi bir önceki aramaya göre oldukça farklı sonuçlar üretmektedir. Bir önceki aramada sonuç sayısı 13.100.000 ken bu aramada bu rakam 2.030 a düşmüştür. Bu da erişilmesi gereken bilginin daha hızlı ve kolay bir şekilde bulunmasını sağlar. Resim 11. Arama Örneği (") Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
Tırnak işareti arama kurusundaki ifadenin bir bütün olarak aranmasını sağlar. Tırnak işareti bu kullanımının yanında kelimeleri gruplandırarak aratma özelliğine de sahiptir. Örneğin, Türkiye Eğitim Vakıflari ifadesinin ilk iki kelimesi ayrı son kelimesi de ayrı gruplandırılarak aratılabilir. Bu işlem tırnak içindeki kelimelerin tek bir ifadeymiş gibi aranmasını sağlar. Resim 12 de bu arama işleminin sonucu gösterilmiştir. Arama sonucunda diğerlerinden farklı bir arama tekniği kullanıldığı için 23.000 sonuç listelenmiştir (Resim 12). Resim 12. Arama Örneği (") Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
Örnek-2 Filtreleme (Görseller ve Haberler) Google da yapılan arama sonuçları, içerik türü, yayınlanma zamanı gibi kriterlere göre filtrelenebilir. Filtreleme işlemi bir örnek üzerinden gösterilecektir. Örnekte, Sakarya şehri ile ilgili bir sunum hazırlanacağını varsayalım. Google arama kutusuna, Sakarya ifadesi yazıldığında Resim 13 te görüldüğü gibi bu ifadeyi içeren tüm sayfalar listelenir. Sakarya ifadesini içeren tüm sayfalar listelenir. Resim 13. Arama Örneği Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
Arama sonucunda yaklaşık 58 milyon sonuç listelenmiştir. Ancak şehirle ilgili hazırlanacak sunumda resim, grafik, harita gibi görsel nesnelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için Araçlar ve Filtreler panelinde yer alan Görseller seçeneği kullanılır. Bu seçenek kullanıldığında Sakarya ifadesiyle ilgili sadece görsel nesneler listelenir (Resim 14). Bu şekilde yapılan aramada sonuç 58 milyondan 4 milyon civarına düşmüştür. Buradan da anlaşılacağı gibi Görseller seçeneği kullanılarak filtreleme yapılmıştır. Resim 14. Arama Örneği (Görseller) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
Filtreleme işlemi arama kutusuna yazılan ifadeyle ilgili haberlerin listelenmesine de olanak tanır. Örneğin, Sakarya şehri ile ilgili sadece haberlerin yer aldığı sayfaların listelenmesi mümkündür. Hatta bu işlem zaman dilimleri belirlenerek kendi içerisinde bile filtrelenebilir. Resim 15 te Sakarya şehri ile ilgili son 24 saatte yayınlanan haberlerin listesi gösterilmiştir. Resim 15. Arama Örneği (Haberler Yayınlanma Zamanı) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
Örnek-3 Filtreleme (Videolar ve Tire - ) Arama sonuçlarından görsellerin, haberlerin süzülebildiği gibi videoların da süzülmesi mümkündür. Örneğin, Asit Yağmuru ile ilgili videoların arandığını varsayalım. Bu videolara erişmek için arama kutusuna asit yağmuru ifadesini yazdıktan ve video olarak filtreledikten sonra aşağıdaki gibi bir liste görüntülenir (Resim 16). İstenmeyen içerikler Resim 16. Filtreleme (Videolar) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
Arama ifadesiyle ilgili istenmeyen sonuçların listede yer almaması için tire (-) işareti kullanılır. Kullanıcı asit yağmurlarının oluşumunu ve çevreye verdiği zararları içeren videoları beklerken karşısına asit yağmuru isimli video klipler öncelikli olarak çıkacaktır. Bu video kliplerin listeden çıkarılması için ortak anahtar kelime olan sanatçı ismi başına tire (-) konarak arama ifadesine eklenir. Arama ifadesiyle ilgili istenmeyen sonuçların listede yer almaması için tire (-) işareti kullanılır. İstenmeyen içerikleri listeden çıkarma Asit yağmuru -Ege Arama kutusuna bu ifade yazıldığında Ege ifadesini içeren sayfalar listelenmez. Resim 17. Filtreleme (-) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
Örnek-4 Gelişmiş Arama Seçenekleri Google dosya türü, site veya alan adı, dil, bölge gibi gelişmiş arama seçenekleri sunmaktadır. Bu örnekte yemek tarifi isminde bir pdf dosyası aranacaktır. Bu işlem için Resim 18 de gösterilen dişli çark düğmesi açılır listesinden Gelişmiş arama seçeneği kullanılır. Resim 18. Gelişmiş Arama Bu seçeneğin kullanılmasıyla birçok arama filtresine sahip gelişmiş arama sayfası açılır. Bu sayfada bulunan Dosya türü alanından pdf seçilir ve Gelişmiş Arama Yap düğmesi tıklanır (Resim 19). Resim 19. Gelişmiş Arama Sayfası Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
Resim 20 de yemek tarifi ifadesi için sadece pdf türündeki dosyaların listelendiği arama sonuçları gösterilmiştir. Resim 20. Gelişmiş Arama (Dosya Türü) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
Arama işlemlerinde mantıksal ifadelerin ve işaretlerin kullanılması Arama yaparken mantıksal ifadelerin kullanılması da doğru sonuca daha hızlı ve kolay bir şekilde ulaşmaya yardımcı olur. Bu ifadeler web üzerinde arama yaparken birer filtre gibi düşünülebilir. And: Yapılan aramada iki kelimenin birden yer alması gerektiğini gösterir. Örneğin, arama kutusuna Temel and Bilgi and Teknolojileri ifadesi yazıldığında Temel Bilgi Teknolojileri terimlerinin tümünün bir arada yer aldığı sayfalara erişilebilir. Or: Genellikle birbirine benzer iki kelime için kullanılır. Örneğin, arama kutusuna Masa or Sandalye ifadesi yazıldığında içerisinde bu iki kelimeden herhangi birini bulunduran sayfalar listelenir. And not: Bu yapı ilk kelimeyi içeren fakat ikinci kelimeyi bulundurmayan sayfaları aramak için kullanılır. Örneğin, arama kutusuna Çiçek and not Yapay ifadesi yazıldığında yapay olmayan çiçeklerin bulunduğu sayfalar listelenir. Near: Yanında, yakınında anlamına gelen bir sözcüktür. Örneğin, arama kutusuna Bmw near Otomobil ifadesi yazıldığında içerisinde sadece Alman firması Bmw nin otomobil modelleri bulunan sayfalar listelenir. Arama yaparken mantıksal ifadelerin yanısıra soru (?), yıldız (*), tırnak ( ) gibi işaretler de kullanılır. Soru işareti (?) tek bir harfin yerini tutarken (Ör:?rhan - Orhan, Erhan), yıldız işareti (*) birden fazla harfin yerini tutar (Ör: do*- dolap, dosya). Arama kutusuna tırnak işeretleri arasında bir ifade yazılırsa girilen metinle birebir örtüşen ifadelerin yer aldığı sayfalar listelenir. Arama sırasında uygun sonuçlar elde etmek için doğru anahtar kelimeleri bulmak, aramaları sınırlandırabilmek, gelişmiş arama seçeneklerine hâkim olmak gerekir. Bu noktada aramalar için yapılabilecek öneriler şunlardır; Aranacak konunun ne olduğu tam ve net bir şekilde belirlenmeli Bu konu ile ilgili temel 3-4 kelime belirlenmeli İndeks veya dizinlere de göz atılmalı Arama daraltma-filtreleme seçenekleri kullanılmalı And or gibi mantıksal ifadeler kullanılarak anahtar kelimeler birleştirilebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24
Özet İnternet Uygulamaları İnternet uygulamaları, kullanıcılara yansıyan ve yaptıkları birçok işi kolaylaştıran uygulamalardır. İnternet kelimesiyle bütünleşmiş olan uygulamalar ve işleyişleri aşağıdaki gibidir; WWW: Birbirine bağlantılarla ilişkilendirilmiş içeriklerin internet üzerinden iletimini sağlamaktadır. Elektronik posta : İnternete veya bilgisayar ağlarına bağlı olmak koşuluyla iletişim amacıyla kullanılan uygulamadır. Haber grupları: Birçok kişiden gelen mesajların (haber) Usenet (dağıtık tartışma) sistemi içerisinde tutulduğu bir uygulamadır. Anlık mesajlaşma: Eş zamanlı görüşmelerin yapıldığı uygulamalardır. FTP: Kullanıcının, bulunduğu bilgisayardan uzaktaki bir bilgisayara dosya göndermesini veya bu bilgisayardan dosya indirmesini sağlayan uygulamadır. Video konferans: Farklı noktalardaki insanların temelde kamera ve mikrofonun aldığı görüntü ve ses bilgilerini aynı anda bir iletim ortamından diğerine taşınmasını sağlamaktadır. Forum: Kullanıcıların çeşitli kategoriler altında yer alan konular hakkında bilgilerini, fikirlerini, görüşlerini ve tecrübelerini paylaştıkları sanal ortamlardır. Arama motorları: İnternet kaynakları üzerindeki istenen bilgilere hızlı ve kolay bir şekilde erişmeyi sağlayan uygulamalardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25
Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Kullanıcıların çeşitli kategoriler altında yer alan konular hakkında bilgilerini, fikirlerini ve görüşlerini paylaştıkları sanal ortam aşağıdakilerden hangisidir? a. Forum b. Anlık Mesajlaşma c. E-Posta d. Arama Motorları e. Video Konferans 2. FTP ye ilişkin aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Uzaktaki bir bilgisayara dosya gönderilebilir. b. Anonim ya da kullanıcı adı ve şifres ile kullanılır. c. Dosya aktarım iletişim kuralı olarak adlandırılır. d. Uzaktaki bir bilgisayardan dosya alınabilir. e. Aynı anda görüntü ve ses bilgilerinin paylaşımıdır. 3. Üzerinde web uygulamalarının yüklü olduğu, web sayfalarının ve bu sayfa üzerindeki diğer kaynakların tutulduğu bilgisayarlara ne ad verilir? a. Web Tarayıcı b. Web Sunucu c. İstemci d. Web Konferans e. Web Okuyucu 4. I. Daha çok insana ulaşma II. Seyahat yükü ve masrafını ortadan kaldırma III. Etkileşimli uzaktan toplantı Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri video konferansın sunduğu olanaklardandır? a. Yalnız I b. Yalnız III c. I ve II d. II ve III e. I, II ve III Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26
5. I. Soru cevap zinciri II. Sesli ve görüntülü görüşme III. Özgürce bireysel tecrübe paylaşımı Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri forumların sunduğu avantajlardandır? a. Yalnız I b. Yalnız III c. I ve III d. II ve III e. I, II ve III 6. Aşağıdakilerden hangisi arama motorlarında arama yapılırken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri değildir? a. Mantıksal ifadeler kullanılmalıdır. b. Konu ile ilgili temel 3-4 kelime belirlenmelidir. c. Arama daraltma-filtreleme seçenekleri kullanılmalıdır. d. İndeks veya dizinlere de göz atılmalıdır. e. Konuyla ilgili genel ifadeler kullanılmalıdır. 7. E-posta iletilerindeki BCC (Gizli Karbon Kopya) alanı hangi amaçla kullanılır? a. İletiyi özetleyen bir başlığın girileceği alandır. b. İleti metninin yer aldığı kısımdır. c. İletiyi gönderen kişi adresinin yer aldığı kısımdır. d. İletinin gönderildiği adresleri alıcılardan gizlemek için kullanılır. e. Diğer alıcılar tarafından görülmesi istenmeyen adresler bu alana yazılır. 8. Tırnak içerisinde Atatürk Üniversitesi şeklinde bir ifade arandığında arama motoru aşağıdakilerden hangisini listeler? a. Atatürk sözcüğünü içeren sayfalar b. Atatürk Üniversitesi ifadesinin birebir aynısını içeren sayfalar c. Atatürk veya Üniversitesi ifadelerini içeren sayfalar d. İçinde Atatürk bulunan Üniversitesi bulunmayan sayfalar e. Atatürk ve Üniversitesi ifadelerini farklı yerlerde içeren sayfalar Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27
9. Web üzerinden istemci ve sunucu arasında güvenli iletişim sağlamak için kullanılan protokol aşağıdakilerden hangisidir? a. Ftp b. Https c. Ip d. Utp e. Rtp 10. E-posta iletilerindeki Yönlendirme (Forward, Fwd) işlemi hangi amaçla kullanılır? a. İletinin geldiği adresi kopyalayarak aynı adrese ileti yazılmak b. Gelen iletiye cevap yazmak c. Gelen iletinin bir başka adrese yönlendirmek d. İletinin gönderildiği adresleri kopyalamak e. Gelen iletiyi Okunmadı olarak işaretlemek Cevap Anahtarı: 1.A, 2.E, 3.B, 4.E, 5.C, 6.E, 7.D, 8.B, 9.B, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 28