Avian Influenza Kuş Gribi Tavuk Vebası Hastalığı Dr.Fethiye ÇÖVEN Bornova VKAE Kanatlı Hastalıkları Teşhis Laboratuvarı AI/ND Ulusal Referens Laboratuvarı Avian Influenza Tavuk Vebası, Kuş Gribi olarak da bilinen Avian Influenza (AI), evcil ve yabani kanatlılar ile memeli hayvanların çoğunda solunum, sindirim ve sinir sistemine ait belirtilerle birlikte yüksek morbidite ve mortalite ile seyreden çok bulaşıcı olan, insanlardaki grip benzeri bir hastalıktır. 1
Avian Influenza Avian Influenza Uluslararası bir problem Halk sağlığı için çok ciddi bir tehlike Kanatlı endüstrisi için ekonomik felaket Avian Influenza Zoonoz karakterde olması yani hayvanlardan insanlara bulaşması ve insanlarda da ölümcül vakalara sebep olması hastalığın önemini daha da arttırmaktadır 2
Hastalığın Görüldüğü Türler Kanatlı, insan, at, domuz, kedigiller (kedi, aslan), fok, balina, vizon Kanatlılar arasında; -hindi, tavuk, ördek-kaz, bıldırcın, deve kuşu sülün, beç tavuğu, martı, keklik, deniz kuşları, bataklık kuşları muhabbet kuşu, tavus kuşu, papağan En çok etkilenen türler Özellikle tavuk ve hindileri etkileyen, çok bulaşıcı ve öldürücü olan bu hastalık, çok büyük ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Tavuk ve hindilere hastalığın bulaşmasında ördek ve kazlar önemli bir role sahiptir. 3
Hastalık Etkeni Hücreleri enfekte eden mikroorganizma AI virusları H ve N proteinleri ile identifiye edilir. Virus H5 N1 www.influenza-pandemic.com Hastalığa sebep olan Pathogen mikroorganizma Low LP: ölüm oranı oldukça Pathogenic düşük High HP: ölüm oranı Pathogenic oldukça yüksek news.scotsman.com/topics.cfm?tid=161&id=240762006 Grip Etken Grupları Grip Etken Görüldüğü Türler Grupları A B C Kanatlılarda, Memelilerde (insan, at, domuz, vizon, kedi, kaplan, dağ gelinciği ve deniz memelilerinden balina,ayı balığı ve fok) İnsan İnsan, Domuz 4
Kuş Gribi Etkeninin Tanımlanması Etkenin üst yüzeyinde bulunan proteinler Hemaglutinin (H) ve Neuraminidase (N) olarak iki ayrı şekil ve yapıda bulunur. 16 farklı tip H = (H 1, H2,H3 H16) 9 farklı tip N = (N1,N2,N3 N9) Kuş gribi etkeni HXNY (H5N1 gibi) olarak isimlendirilir. Bu etkenin 144 çeşidi bulunmaktadır. HA NA Yaklaşık 1/10,000 milimetre 5
Kırmızı kan hücresi Salmonella hastalık etkeni Kuş gribi etkeni 1/100 milimetre temel taşınma mekanizmaları 1 yabani kuşların göçü Source: www.paulnoll.com Evcil ve yabani 2 kanatlıların ticareti Source: www.news.bbc.co.uk AI nın bulaşma ve yayılma mekanizması göç yada ticaret veya her ikisinin kombinasyonu ile olabilir 6
Etkenin Canlılardaki Dolaşımı Hastalığın Hayvanlar Arasında Bulaşması Bulaşmada göçmen ve özellikle yabani su kuşları önemli rol oynamaktadırlar. Göçmen kuşlar hasta olmadan bu hastalığın etkenini çok uzaklara taşıyabilirler. Hasta veya taşıyıcı kanatlıların dışkıları ve akıntıları ile bulaşık yem, su, alet-ekipman, personel, kuluçkahanede kırılan yumurtalar yayılım nedenleridir. 7
Hastalığın Hayvanlar Arasında Bulaşması Hastalık en çok hayvandan hayvana bulaşma şeklinde olmaktadır. Kanatlı hayvanlardan yumurta yoluyla yavrularına bulaşması ile ilgili kesin bir kanıt bulunmamakla beraber hasta hayvanlardan elde edilen yumurtaların kabuklarında etkenin varlığı tespit edilmiştir. Hastalığın Hayvanlar Arasında Bulaşması Hastalığın hava yolu ile taşınması sınırlıdır. Ayrıca hastalık böcekler, kan emici sinekler ve kemirgenlerle hasta hayvanlardan hassas olan hayvanlara temas yolu ile bulaşır. 8
2005 Nisan Çin de göçmen kuşlarda ilk H5N1 salgını Hastalığın Hayvanlar Arasında Bulaşması Hastalığın hayvanlara bulaşmasından belirtilerinin görülmesine kadar geçen süre birkaç saat ile 1-5 gün arasında değişebilmektedir. Hastalar 1-7 gün içinde ölürler. Genellikle hasta kanatlılar 2 hafta süreyle etkeni çevreye yayarlar ve 4 hafta sonra hastalık etkeni genellikle saptanamaz. 9
Etkenin Çevre Koşullarına Dayanıklılığı - 20 ºC de 7 gün 4 ºC de 35 gün 0 ºC de 90 günden fazla hastalık yapıcı özelliğini korur. Çevresel koşullara bağlı olarak özellikle soğukta ve nemli ortamlarda yaklaşık 105 gün canlı kalır. (Bu durum özellikle göl, gölet, vb. sulak alanlarda dikkate alınmalıdır) Etkenin Çevre Koşullarına Dayanıklılığı Karkaslarda(etlerde) ortam sıcaklığında birkaç gün canlı kalır. Buzdolabı sıcaklığında 20-25 güne kadar canlılığını korur. Kanatlı et ürünleri ette pembe bölge kalmayacak şekilde pişirildiğinde hastalık etkeni ölür. 10
Etkenin Çevre Koşullarına Dayanıklılığı Dezenfektanlar; Başlıca formalin, iyot, fenol bileşikleri, çamaşır suyu, sabun, vb. maddeler etkenin hastalık yapıcı özelliğini yok eder. Asit özellikli maddeler; etkenin hastalık yapıcı özelliğini yok eder. Hastalığın Şiddeti Hiç belirti göstermeden Hiç belirti göstermeden hafife, öldürücüye kadar değişmektedir. 11
Hastalığın Belirtileri Bulaşma çok yüksektir Hastalığın Belirtileri Çok öldürücü olan tipleri ile ölümler % 100 e ulaşabilir 12
Hastalığın Belirtileri Öksürük, hırıltılı solunum ve aşırı göz yaşı akıntısı Hastalığın Belirtileri İbik ve sakallarda ödem ve morarma, kanamalar 13
Hastalığın Belirtileri Gözlerde kızarıklık, kanama ve şişkinlikler Hastalığın Belirtileri İştah kaybı, sulu ishal 14
Hastalığın Belirtileri Tüysüz deride morarma Hastalığın Belirtileri 15
Hastalığın Belirtileri Sinirsel belirtiler Hastalığın Belirtileri Tüylerde bozukluklar, kırılmalar 16
Hastalığın Belirtileri Hayvanlarda bir araya toplanma Hastalığın Belirtileri Koyu kırmızı görünümde deri 17
Hastalığın Belirtileri Parmakların arasında kanamalar, Hayvanın arkasından kan gelmesi, Durgunluk, hareketsizlik ve yem tüketiminde azalma Hastalığın Teşhisi Hastalığın canlı ve ölü hayvanlardaki belirtilere göre hastalık teşhis edilmez. Çünkü hasta kanatlı hayvanlarda bütün tipik belirtiler görülmeyebilir. Mutlaka laboratuvar teşhisi gereklidir. 18
Numune alma Hastalığın teşhisi için Resmi Veteriner Hekim tarafından; En az 5 adet canlı veya ölü hayvan, En az 20 adet kan, En az 10 ar trakeal ve cloacal swap, Ayırıcı Teşhis Ani ölümlerle seyreden hastalık vakalarında Newcastle-Yalancı Tavuk vebası Bulaşıcı Laringo Trakeitis-ILT hastalığı Ani zehirlenmeler Yüz, ibik ve sakallardaki belirtiler de, Tavuk Kolerası Pasterollosis, Klamidiyozis, Mycoplasmosis, Septisemik hastalıklar ile karışabilir. 19
Ayırıcı Teşhis Hastalık laboratuvar teşhisi ile kesinlik kazanır. Karar Kuş gribi nin herhangi bir formuna yakalanmış olan kanatlılar imha edilir. Tedavi Hayvanlarda tedavisi yoktur. 20
Korunma ve Kontrol Bio-güvenlik önlemleri Aşılama Şu anda ülkemizde aşı kullanımı yasaktır. Aşılama Neden Yasak? Hastalık etkenin çok sayıda alt tipi (H1-H16,N1-N9) ve bu alt tiplerin değişik kombinasyonları(h3n5, H5N1,H7N9 gibi) bulunduğundan, aşı üretiminde tip seçimi ve hastalıktan korunma için hangi tip aşıların kullanılacağı ciddi sorun oluşturmaktadır. Bugün için tehlikeli olan H5N1 in yerini, yarın H7N9 alabilir. Aşılar hastalık belirtilerini azaltır, ancak hastalığın çıkışını engellemez. Dolayısıyla hastalığın gizli seyretmesine neden olur. Aşılanan hayvanlar hastalık etkenini azda olsa etrafa saçmaya devam eder. Genel olarak, düşük patojen hastalık etkenini taşıyan hayvanlar aşılandığında hastalık etkeni değişerek yüksek patojen haline gelebilir. Daha fazla ölümlere neden olabilir. Laboratuvarda, aşılı hayvanların hastalık teşhisi zorlaşır. Aşılı hayvanların devamlı, çok iyi laboratuvar yöntemleriyle kontrol edilmesi gerek. 21
Migration agenda Spring Migration Autumn Migration Kuş Gribinin Risk Haritası 22
Konaklama Alanları http://www.milliyet.com.tr/2006/01/12/guncel/resim/axgun02.gif (20.02.2007 tarihli eriş erişim) im) Türkiye Kanatlı Popülasyonu 23
Riskli Yerler Türkiye nin göçmen kuşların önemli göç yolları üzerinde bulunması ve ülkemizde yaklaşık 500 adet sulak alanın bulunması, bunlardan 150 tanesinin de uluslararası öneme sahip kuş alanları olması dikkate alındığında, Türkiye nin tamamına yakın bir kısmının bu hastalığın tehdidi altında olduğu ve bundan sonra da olacağı görülmektedir. 2005-2006 YILI KUŞ GRİBİ MİHRAKLARI (Ekim 2005-Mart 2006) Köy Tavuklarında :201 (50 İl) Toplam Etkilenen İl :54 Yabani Kanatlılarda :30(18 İl) 24
2007 YILI KUŞ GRİBİ MİHRAKLARI (08.02.2007-26.02.2006 Batman-Diyarbakır) Batman: 11 Diyarbakır: 6 Köy Tavuklarında :17 (H5N1) Yabani Kanatlılarda : 1(H5N1) 2008 YILI KUŞ GRİBİ MİHRAKLARI 25
Riskli Dönemler Özellikle son yıllarda dünya gündemini meşgul eden küresel ısınmanın göç yollarının, göç zamanlarının ve göç eden türlerin değişimine neden olması nedeniyle ülkemiz için riskli dönemler tam olarak bilinemese de, son iki yıldır ülke olarak yaşadığımız tecrübeye dayanarak tehlikeli dönemin 15 Eylül ile 15 Nisan arası olduğu söylenebilir. HPAI, Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) tarafından A Listesi hastalıklara dahil edilmiştir. A Listesi hastalıklar, ulusal hudutlarla sınırlı kalmadan çok ciddi ve hızlı yayılma potansiyeli bulunan bulaşıcı hastalıklardır. Bu hastalıklar; ekonomik, sosyal ve kamu sağlığı açılarından çok ciddi sonuçlar doğurabilir ve uluslararası ticarete büyük ölçüde sekte vurabilir. 26
Hayvandan İnsana Bulaşma!.. Kuş gribi hayvanlardan insanlara bulaşan ve insanlarda da ölüme neden olan bir hastalık olduğundan, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de bildirimi zorunlu olan bir hastalıktır. 27
Hastalığın İnsanlardaki Tarihçesi Son yüzyılda insanlarda görülen grip salgınları Credit: US National Museum of Health and Medicine 1918: İspanyol Gribi 20-40 milyon ölüm A(H1N1) 1957: Asya Gribi 1-4 milyon ölüm A(H2N2) 1968: Hong Kong Gribi 1-4 milyon ölüm A(H3N2) Kuş gribi hastalığı nedeniyle Dünya da yeni bir grip salgını tehlikesinin yaşanacağı ve yaklaşık 5 milyon ile 300 milyon arasında insanın bu hastalıktan öleceği beklenmektedir Kuşlardan İnsana Bulaşma!.. Göçmen su kuşları Evcil kanatlılar Hong Kong, Çin 1997, H5N1 Hong Kong, Çin 1999, H9N2 Hollanda, 2003, H7N7 Hong Kong, Çin 2003, H5N1 Tayland, Vietnam, Kamboçya, Endonezya 2004-2005, H5N1 Kaynak: WHO/WPRO 28
Gen değişimi (insanlarda) Avian virus + insan virusu Göçmen su kuşları Pandemi potansiyeli Hastalığın İnsanlara Bulaşması Hasta veya hastalıktan ölmüş hayvanlarla temas, Hayvanların göz yaşı, burun akıntısı, boğaz akıntısı veya dışkılarıyla temas, Hayvanlara ait çıkartılarla kirlenmiş yüzeylere temas edilmesi, Hastalık etkeninin karıştığı havanın solunması. 29
Risk Altında Bulunanlar hayvan sahipleri, bakıcılar, veteriner hekimler, kesimhanelerde çalışanlar, laboratuvarlarda teşhiste çalışan personel, avcılar özellikle riskli dönemlerde göl, gölet, vb. sulak alanlara saz kesimi, balıkçılık yapmak için giren kişiler sulak alanlar çevresinde hayvan otlatanlar Hastalığın İnsanlardaki Belirtileri İnsanlarda ateş, boğaz ağrısı, kas ve eklem ağrıları, kuru öksürük, solunum güçlüğü gibi grip belirtilerinin yanı sıra, gözlerde, akciğerlerde, beyinde problemler yaratmakta, karın ağrısı ve ishal görülebilmektedir. Hastalık etkenin insanlara bulaşmasından hastalık oluşumuna kadar geçen süre yani kuluçka süresi 3-10 gün kadardır. Ölüm oranları %33-100 arasındadır. 30
TEŞEKKÜRLER 31