Vektör kaynaklı Viral Enfeksiyonlar Koray Ergünay
Arbovirus... (arthopod-borne virus) Artropod vektörler ile vertebralılar arasında nakledilen viruslar Robovirus... (rodent-borne virus) Kemirici (rodent) vektörler ile vertebralılar arasında nakledilen viruslar... terimler bulaşma yolunu ifade eder!!!
Genel Özellikler... Farklı ailelerde sınıflandırılan 500 ün üzerinde virus; 100 kadarı insan sağlığı ile ilgilidir... Vahşi hayvanlarda artropodlar tarafından bulaştırılan zoonotik enfeksiyonlara neden olurlar... Çoğu zarflı RNA virusudur!!!
Hastalığın kliniği... Sarı humma: sarılık, yüksek ateş İlk keşfedildikleri bölge... Rift Vadisi Batı Nil Kaliforniya ensefaliti...... üzerine isimlendirilmişlerdir!
Vektörün (sivrisinek, kene, tatarcık vb.) vücudunda hastalık oluşturmadan çoğalırlar Vektörler kan emerken virusu bulaştırır. Atlar, kuşlar, kemiriciler veya insanlar rezervuar görevi yapar.
BULAŞMA DÖNGÜLERİ İnsan - Artropod - İnsan Hayvan - Artropod - İnsan Her iki döngünün izlendiği enfeksiyonlar
İnsan - Artropod - İnsan Örn. Deng, şehir tipi Sarı Humma İnsan ya da artropodlar rezervuar olabilir İnsanlarda artoropodları enfekte edebilecek yüksek düzey viremi izlenmesi gerekir.
Hayvan - Artropod - İnsan Örn. Batı Nil, kır tipi Sarı Humma Genellikle hayvanlar rezervuardır Virus vektör ve rezervuarlar arasında döngüsünü sürdürür İnsanlar aksidental olarak enfekte olur ve genellikle döngüye katkıda bulunmaz!!!
Sınıflandırma Togaviridae Alphaviruslar sivrisinekler Flaviviridae Flaviviruslar sivrisinekler, keneler Bunyaviridae Bunyaviruslar sivrisinekler Phleboviruslar flebotomlar, sivrisinekler Nairoviruslar keneler Hantaviruslar Kemiricilerin sekresyonlarıyla direkt temas ya da kontamine aerosollerin inhalasyonu ile bulaşır... Reoviridae Coltivirus keneler Rhabdoviridae Vesiculovirus sivrisinek, tatarcık Arenaviridae Arenaviruslar Roboviruslar Filoviridae enfekte maymunlarla temas, kişiler arası direkt yayılım
Alfaviruslar Zarflı, sferik, RNA virusu Vektörler Aedes, culex Rezervuar Kuşlar, atlar, kemiriciler Coğrafi dağılım Amerika kıtası Önemli viruslar: Batı At Ensefaliti (EEE) virusu Doğu (WEE) virusu Venezuella At Ensefaliti (VEE) virusu Chikungunya virus O nyong nyong virus Ross Irmağı virusu Sindbis virusu
Flaviviruslar Zarflı, sferik, RNA virusu Vektörler Aedes,culex Reservuarlar Kuşlar, domuzlar, maymunlar Coğrafi dağılım Amerika, Avrupa, Türkiye, Asya, Avustralya, Pasifik Önemli viruslar: Sarı Humma Virusu Deng Virusu (4 serotip) Batı Nil Virusu St.Louis Ensefalit virusu Japon Kene-kökenli (keneler)
BUNYAVIRIDAE Zarflı, sferik/pleomorfik, RNA virusları Rezervuarlar Koyun, sığır, keçi, kemiriciler Coğrafi dağılım Kuzey Amerika, Doğu Avrupa, Rusya, Afrika, Orta Doğu, Türkiye!!! Bunyaviruslar (Aedes) Bunyamwera, Kalifornia Ensefaliti Fleboviruslar (Flebotomlar, sivrisinekler) Rift Vadisi Ateşi, Tatarcık Humması Nairovirus (kene) Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) Hantaviruslar Aerosoller veya kemiricilerin kurumuş sekresyonları ile bulaşma = ROBOVİRUS
ARENAVİRUSLAR Zarflı, RNA virusları Lenfositik Koriomenenjit Virusu (LCV) Junin virus: Arjantin Kanamalı Ateşi (AHF) Machupo virus: Bolivya (BHF) Guanarito virus: Venezuella (VHF) Lassa Ateşi
FİLOVİRUSLAR Zarflı, filamentöz, RNA virusu Enfekte maymunlarla temas, İnsanlar arasında yakın/cinsel ilişki ile bulaşır Yüksek virulans Marburg Ebola virusları...
Arboviral Enfeksiyonların Özellikleri: Belirgin bir coğrafi dağılım gösterirler İklim özellikleri vektörlerin çoğalmasına elverişli olduğunda ortaya çıkarlar Hastalığın ağırlığı... Konak özellikleri ve immünolojik durumu Suşun virulansı İnokulum miktarı vb. ile farklılık gösterir... Geniş bir klinik spektrumda belirti gösterirler... Asemptomatik: Bazı/çoğu arboviral enfeksiyon subklinik seyreder!!! Semptomatik enfeksiyonlar Hafif, ağır veya, fatal olabilir...
Klinik Sendromlar: 1. Ateşli ve Döküntülü Hastalık 2. Ensefalit / meningoensefalit 3. Kanamalı ateş
1. Ateşli ve Döküntülü Hastalık Ateş, başağrısı, anoreksi, bulantı-kusma, miyalji/artralji, makülopapüler deri döküntüleri vb.. Mortalite düşüktür... Örnekler: Deng Virus ( breakborne fever, kemikkıran ateş) Batı Nil Virusu O nyong nyong virusu Chikungunya virusu Ross Irmağı virusu Tatarcık ateşi...
2. Ensefalit / meningoensefalit Yüksek ateş, başağrısı, halsizlik, bulantıkusma, myalji, makülopapüler deri döküntüleri, nörolojik belirtiler Kalıcı nörolojik sekel görülebilir (% 5-20) Örnek viruslar: At Ensefaliti virusları, Kene kökenli ensefalit, Batı Nil, Japon Ensefaliti vb...
3. Kanamalı Ateş Yüksek ateş, başağrısı,myalji, konjunktiviti hipotansiyon ve hemorajiler,karaciğer ve böbrek hasarı, DİK, organ içine kanamalar, peteşi/ekimozlar, şok, koma, ölüm takip eder. Örnek viruslar: Sarı Humma Deng kanamalı ateşi Kırım-Kongo kanamalı ateşi Hantaviruslar Arenaviruslar Marburg, Ebola virusları
Deng kanamalı ateşinde deri altı hemorajiler KKKA da hemorajiler...
Laboratuvar Tanısı Virus izolasyonu Çoğu virus, sadece yüksek biyogüvenlik düzeyli laboratuvarlarda (BGD-3/4) çalışılmaktadır (çalışanlar için tehlikelidir!!!) Antikor saptama IgM varlığı ya da serokonversiyon Direkt antijen saptama Nükleik asit saptama
Tedavi & Korunma Özgül anti-viral terapi YOKTUR!!! Bazı özel durumlarda Ribavirin?? Ağır enfeksiyonlarda destekleyici tedavi veya hiperimmün serum Aşılama (endemik bölegeler seyahat edenlere önerilmektedir) 17D suşundan hazırlanan canlı-attenüe Sarı Humma aşısı vardır Kene ensefaliti (TBE) aşısı vardır At ensefalitleri için inaktive ve canlı-attenüe aşı bulunmaktadır Vektör & rodentlerin kontrolü
Vektör kaynaklı viral enfeksiyonlara muhtemel maruziyet hallerinde değerlendirmede önemli noktalar: Yaş, cinsiyet, meslek, yaşanılan yer Vektörlerle temas öyküsü (kene, sivrisinek vb.) Seyahat öyküsü (endemik / non-endemik bölgelere) Hastalığın bölgesel epidemiyolojisi Aşılanma öyküsü (Sarı Humma, TBE?) Preceding febrile, flu-like disease