T.C. MİLLÅ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÅ EĞİTİM VE ÉĞRETİM SİSTEMİNİN GÑÖLENDİRİLMESİ PROJESİ BAHÖECİLİK SERA YAPIM TEKNİĞİ ANKARA 20007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modéller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait ÑerÑeve Öğretim programlarında amañlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş Öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). ModÉller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel Öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla Öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek Ézere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. ModÉller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amañlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim Öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması Önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. ÜrgÉn ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modéllere internet Ézerinden ulaşabilirler. Basılmış modéller, eğitim kurumlarında Öğrencilere Écretsiz olarak dağıtılır. ModÉller hiñbir şekilde ticari amañla kullanılamaz ve Écret karşılığında satılamaz.
İÖİNDEKİLER AáIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÜĞRENME FAALİYETİ-1...3 1. SERA TARIMI...3 1.1. Seranın Ünemi ve Tanımı...3 1.1.1. Ünemi...3 1.1.2.Tanımı...3 1.2. Sera Tarımı ve Gelişmesi...4 1.2.1. DÉnyada Seracılık...4 1.2.2. TÉrkiye de Seracılık...5 1.3. Sera Yerinin SeÑiminde Etkili Olan FaktÖrler...5 1.3.1. Ekolojik FaktÖrler...5 1.3.2. Sulama Suyu...8 1.3.3. Ekonomik FaktÖrler...8 UYGULAMA FAALİYETİ...10 ÜLáME VE DEĞERLENDİRME...11 ÜĞRENME FAALİYETİ-2...13 2. SERA TİPLERİ VE YAPI MALZEMELERİ...13 2.1. Sera Tipleri...13 2.1.1. Seranın Kullanılma Amacı...13 2.1.2. Serada Gereksinilen BÉyÉklÉk...13 2.1.3. Yerleşim Yerinin İklim Koşulları...14 2.1.4. Sera Yerinin Topografik ve Ekolojik Üzellikleri...14 2.1.5. İşletmenin Mali GÉcÉ...14 2.1.6. İşletmenin Alet ve Ekipman Olanaklar...14 2.1.7. Gelecekteki Değişiklik ve Gelişmeler...14 2.1.8. İşletme Sahibinin Beğenisi...15 2.2. Seraların Sınıflandırılması...15 2.2.1. BÉyÉklÉğÉne GÖre Sera Tipleri...15 2.2.2. Kuruluş Şekillerine GÖre Sera Tipleri...17 2.2.3. Yapı İskeletine GÖre Sera Tipleri...17 2.2.4. Sıcaklıklarına GÖre Seralar...18 2.2.5. áatı iskeletine GÖre Sera Tipleri...18 2.2.6. Yararlanma Şekillerine GÖre Seralar...18 2.2.7. ÜrtÉ Malzemesine GÖre Seralar...19 2.2.8. İskelet Malzemesine GÖre Seralar...19 i
2.2.9. Taşınabilirlik Durumuna GÖre Seralar...20 2.3. Sera Yapı Malzemeleri...20 2.3.1. Temeller...20 2.3.2. áatı Elemanları...23 2.3.3. ÜrtÉ Malzemesi...25 2.3.4. Kapılar...26 2.3.5. Havalandırma AÑıklıkları...26 2.4. Serayı Etkileyen YÉkler...27 2.4.1. Sabit YÉkler...27 2.4.2. Hareketli YÉkler...28 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÜLáME VE DEĞERLENDİRME...31 MODåL DEĞERLENDİRME...34 CEVAP ANAHTARLARI...35 ÜNERİLEN KAYNAKLAR...36 KAYNAKLAR...37 ii
KOD ALAN DAL / MESLEK MODÑLÑN ADI MODÑLÑN TANIMI AÖIKLAMALAR 622B00001 BahÜeÜilik Ortak Alan SÑRE 40/ 16 ÉN KOŞUL YETERLİLİK AÖIKLAMALAR Sera Yapım Tekniği Üğrenciye, sera yerini señme ve sera tipini belirleme konularının anlatıldığı Öğrenme materyalidir. Ün koşul yoktur. Sera térlerini araştırmak.. MODÑLÑN AMACI EĞİTİM ÉĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÉLÖME VE DEĞERLENDİRME Genel AmaÜ Bu modél ile gerekli ortam sağlandığında uygun sera yerini señerek sera kurabileceksiniz. AmaÜlar 1. Ekolojik ve ekonomik şartlara uygun sera yerini señebileceksiniz. 2. Yetiştirilecek bitki téréne uygun olarak sera tipini belirleyebileceksiniz. Ortam: TepegÖz, yazı tahtası, internet ortamı, sınıf, sera, serada yetiştirilecek bitkiler, saksı, nem ÖlÑer, aydınlatma ve gölgeleme malzemeleri Donanım: Televizyon, VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ModÉlÉn iñinde yer alan her Öğrenci faaliyetinden sonra verilen ÖlÑme arañları ile kendinizi değerlendireceksiniz. ModÉlÉn sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri, tavırları ÖlÑmek amacıyla Öğretmen tarafından hazırlanacak ÖlÑme arañları ile değerlendirileceksiniz. iii
iv
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Éğrenci, GÉnÉmÉz koşullarında tarımda ÉrÉn artışının sağlanması iñin ÖrtÉ altlarında ve seralarda Éretim yapılmaktadır. BÖylelikle piyasaya sérekli taze ÉrÉn Ñıkmakta ve tarımda mevsimlik iş gécé kullanımı bétén bir yıla dağıtılmış olmaktadır. Seraların bu olumlu etkisi Élkemizde de seracılığın hızlı bir şekilde gelişimini sağlamıştır; ancak bu konudaki Ñalışmaların Ñok sınırlı olması seracılığın gelişimi konusunda olumsuz etkiler yaratmaktadır. Sera yapımındaki hatalar, seralarda yetiştirilen ÉrÉnlerin miktarının azalmasına ve kalitesinin déşmesine neden olmaktadır. Siz bu modélé aldığınızda, seracılıkla ilgili tanımların, genel ilke ve projeleme esaslarını Öğrenerek; seraların iñ dizaynını yapabilecek, teknolojik gelişmeleri rahatlıkla uygulayabileceksiniz. Bu modélé başarı bitirdiğinizde Ñalışacağınız bu sektörde aranan eleman olacaksınız. 1
2
ÉĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÖ ÉĞRENME FAALİYETİ-1 Ekolojik ve ekonomik şartlara uygun sera yerini señebileceksiniz. ARAŞTIRMA áevrenizde yer alan seraları gezerek yapılarında nasıl farklılıklar olduğunu not alınız. áevrenizdeki seralarda hangi ÉrÉnlerin yetiştirildiğini tespit ediniz. Etrafınızda yer alan seraların hangi bölgelerde yaygınlaştığını ve hangi yönlerde tesis edildiğini nedenleriyle araştırınız.sonucu rapor ederek sınıfta tartışınız. 1. SERA TARIMI 1.1. Seranın Énemi ve Tanımı 1.1.1. Énemi ålkemizde kırsal kesimde néfusun tutulmasının en Önemli sorunlarından biri toprak - sermaye béyékléğédér. NÉfusun hızlı artması sonucu, gittikñe parñalanan arazi, her geñen gén kéñék alanlardan daha fazla yararlanmayı gerektirmektedir. Sera, Élkemizde işsizliği azaltan, daha fazla ÉrÉn alınmasını sağlayan, néfusu kırsal kesimde tutarak Ñarpık kentleşmeyi engelleyen Önlemlerden biri olacaktır. 1.1.2.Tanımı Seralar; bitki yetişmesine uygun şartların sağlanması amacı ile Ñevre şartları kontrol edilebilen veya dézenlenen cam, plastik, fiberglas gibi ışığı geñiren materyallerle ÖrtÉlÉ yapı veya yapı elemanlarıdır. Kısacası sera; iklime bağlı kalmadan, bétén yıl boyunca ekonomik olarak bitkilerin Éretilebileceği tesisler olarak tanımlayabiliriz. İklimle ilgili Ñevre koşullarına, téméyle veya kısmen bağlı kalmadan gerektiğinde sıcaklık, ışık, nem, ve hava gibi etmenler denetim altında tutularak bétén yıl boyunca Ñeşitli kéltér bitkileriyle bunların; tohum, fide, fidanlarını Éretmek; korumak, sergilemek amacıyla cam, plastik vb. ışık geñebilen malzeme ile kaplanarak değişik şekillerde yapılan, yéksek sistemli bir ÖrtÉ altı yetiştiriciliğidir. Bu tér tesislerin bulunduğu işletmelere sera işletmesi denir. 3
Sera iñindeki Ñevre şartlarının istenildiği gibi kontrol edilebilmesi ve dézenlenmesi, dış Ñevre şartlarından etkilenmeden yıl boyunca bitki Éretmek ve pazara sunma imkanını verir. Dış Ñevre şartlarında olduğu gibi déşék ve yéksek sıcaklıktan, fazla ve eksik ışıktan, nisbi nemden, kar, yağmur, dolu ve rézgar gibi iklim olaylarından etkilenmez. Bitkilere göre ÉrÉn programı yapılabilir. Hastalık ve zararlılar kontrol edilebilir. Birim alandan, yıl boyunca, fazla ve kaliteli ÉrÉn alınır. Buna karşın seraların inşası, donatımı ve Ñalıştırılması oldukña zor ve pahalıdır. Sera yetiştiriciliğinin yararlarını şöyle sıralayabiliriz: Bitki yetiştirme devresi uzar. Bir yılda birden fazla bitkisel Éretim sağlanır. Serada yetişen ÉrÉnlerin pazara erken ya da geñ Ñıkarılması sorunu yoktur. Pazarda sérekli ÉrÉn vardır. Yetiştirilen bitkinin birim alandaki verimi arttırılmış, kalite yékseltilmiştir. İşletmede Ñalışma sérekli olduğundan işñilik yönénden yıl boyunca béyék değişiklik olmaz. BÖylece mevsimlik sorunu azaltılmış olur. Sera yetiştiriciliğinin birñok teknolojiye gereksinimi vardır. BÖylece bu teknoloji dallarının gelişmesine yardımcı olur. 1.2. Sera Tarımı ve Gelişmesi 1.2.1. Dånyada Seracılık DÉnya Élkeleri arasında sera yetiştiriciliği en Ñok ABD, Japonya ve Hollanda da yapılmaktadır. ABD de sera yetiştiriciliği en Ñok Kaliforniya, Florida da yapılmakta olup %39 unu cam seralar oluşturmaktadır. Seraların % 78 i ÑiÑekÑilikle uğraşmaktadır. Avrupa da ise Hollanda, sera yetiştiriciliği bakımından ilk sırada yer alır. Soğanlı ve yumrulu ÑiÑek Éretiminde ÖncÉlÉk yapmaktadır. İspanya, Fransa ve İtalya gibi Élkelerde de plastik seralar kullanılmaktadır. Sera yapılan Élkeleri bulunduğu iklim kuşağına göre serin-soğuk ve ılıman sıcak iklim kuşaklarına ayırmak olasıdır. Serin-soğuk iklim bölgesi iñerisinde yer alan Élkeler arasında Hollanda, İngiltere, Romanya, Almanya, Bulgaristan ı sıralayabiliriz. Serin soğuk iklim kuşağındaki seraların ortak Özellikleri şöyle sıralanabilir. a) Seraların ÖrtÉ malzemesi cam olup, seraların ısıtılması zorunludur. b) Seraların yapımı yéksek maliyet gerektirmektedir. c) İşletme masrafı yéksek, iş gécé pahalıdır. d) åretim teknolojisi yéksektir. Verim miktarı ve kalitesi yéksektir. 4
Ilıman-sıcak iklim kuşağında bulunan Élkeler arasında (TÉrkiye nin de iñinde bulunduğu) Japonya, İtalya, İspanya, Fransa, İsrail, Yunanistan ı sıralayabiliriz. Bu kuşakta sera yetiştiriciliği, genel olarak soğuk aylara yöneliktir. Bu kuşağın seracılık Özelliklerini şöyle sıralayabiliriz. a) Yatırım maliyetleri déşéktér. ÜrtÉ materyali plastiktir. Isıtma asgari dézeydedir. b) İşletme giderleri azdır; ÑÉnkÉ ısıtma masrafı az, işñilik daha ucuzdur. c) åretim teknolojisi déşéktér. Verim ve kalite, serin soğuk iklim kuşağındakine göre daha déşéktér. 1.2.2. Tårkiye de Seracılık ålkemizde seracılık, diğer Élkelere oranla daha yenidir. İlk seralar, kamu kuruluşlarınca Antalya, İÑel illerinde deneme amacıyla yapılmıştır. Zaman iñerisindede Ege ve Marmara bölgelerinde yaygınlaşmıştır. ålkemiz seracılığı Marmara, Ege, Akdeniz kıyı şeridinde gelişme göstermiştir. ålkemizdeki sera alanlarının son yıllardaki dağılımına baktığımızda % 65 nin Antalya da yer aldığını görmekteyiz. ålkemizde seracılığın bölgelerimize göre belirgin Özelliklerini Özetlersek; seracılığın yoğun olarak yapıldığı en kuzeydeki yöre Yalova dır. Mikroklima Özelliği gösteren ekolojik yapısı ve İstanbul gibi béyék bir téketim merkezine yakın oluşu Önemini artırmaktadır. Buralarda saksı ve kesme ÑiÑek yetiştiriciliği yaygındır. İzmir de seraların béyék bölémé BalÑova tarafındadır. Mikroklima Özelliği gösteren ekolojik yapısı, jeotermal enerjiden faydalanmaları ve İzmir e yakınlığı burada da seracılığın gelişmesini sağlamıştır. Antalya yöresinde ise seralar daha Ñok Kaş tarafında yer almaktadır. Seralarda sebze yetiştiriciliği ağırlıktadır. TÉrkiye de seracılığın yıllık ortalama artış hızı % 15 dolayındadır. 1.3. Sera Yerinin SeÜiminde Etkili Olan Faktérler 1.3.1. Ekolojik Faktérler Bitkilerin normal olarak yetişip gelişebilmesi iñin uygun Ñevre koşullarına gereksinim vardır; bu nedenle sera planlaması yapılırken Ñevre koşulları bilinmelidir. 5
1.3.1.1. Işık Işık, yeşil bitkilerin gelişmelerinde temel faktördér. Bitkiler, fotosentez yaparken géneş ışığından yararlanır. Bitkiler, ancak ışık enerjisi olduğu zamanlarda havanın karbondioksidi ile bényelerindeki suyu birleştirerek karbonhidratların oluşumunu sağlar. Bitkilerin optimum gelişme sağlayabilmesi iñin bitki yetiştirecek bölgede géneşlenmenin istenilen dézeyde olması gerekir. Her bitkinin, gelişme sırasında géneşlenme miktarı farklıdır. GÉneşlenme miktarı arttıkña bitki gelişmesi de artar. Üzellikle kış aylarında havaların sérekli bulutlu olduğu déşénélérse, géneşlenmesi fazla olan yerin, sera yeri señiminde Önemli olduğu görélér. ålkemizde ışıklanma yönénden hemen hemen her yerde sera yapımı mémkéndér. Şekil 1.1:Gåneş ışınlarının seraya girişi ve sera iüindeki dağılımı 1.3.1.2. Sıcaklık Sera iñinde arzu edilen sıcaklığın elde edilmesinde, Ñevre sıcaklığı Önemlidir. Kış ayları ılık geñen yerler, tercih edilmelidir; ÑÉnkÉ ısıtma masrafı azdır. Soğuk mevsimlerde, Özellikle geceleri seraların ısıtılması gerekir. Ayrıca mikroklima yerler, sera kurmak iñin uygun alanlardır. Sera bitkilerinin sıcaklık istekleri farklıdır. Sera yerini señerken yetiştireceğimiz bitkiyi tanımalıyız. 6
Şekil 1.2:Gåneş ışınlarının sera iüine girişi 1.3.1.3. Hava Hareketi Sera kurulacak yerde yerel rézğarların incelenmesi gerekir. Sera yerleri señilirken soğuk ve kuvvetli rézgarlardan korunaklı yerler tercih edilmelidir. RÉzgarlı bir yerde sera kurma zorunluluğu varsa sera etrafına rézgar kıranlar tesis edilmelidir. RÉzgarlar; sera Ézerinde yıkım yapabilir, ÖrtÉ malzemesinin yırtılmasına, kırılmasına neden olabilir; ayrıca ÖrtÉ malzemesi ne kadar sağlam yapılırsa yapılsın sera iñi sıcak havanın Ñeşitli yollarla dışarı kañmasına neden olur. 1.3.1.4. Toprak ve Topografya Seralar yoğun tarım yapılan yerler olduğu iñin toprağın kaliteli olmasına Özen gösterilmelidir; ancak saksı bitkisi yetiştireceksek o zaman toprak, Önem teşkil etmez. Sera kuracağımız yerde, drenajın iyi olmasına Özen göstermeliyiz. Taban suyu yéksek yerler; toprağın soğuk kalmasına, havasızlığa ve bitkilerin köklerinin hastalanmasına neden olacağından seramızı askıya almamız gerekmektedir. Sera toprağı yanında arazi topografyası da sera yerinin señiminde etkilidir. Sera kurulacak alanların Ñok eğimli olması sera yapımı, sulama ve toprak Ñalışması bakımından géñlék yaratabilir. 7
1.3.1.5. Yén Seralarda azami géneşlenmeyi sağlamak amacıyla seranın géneye, géneydoğuya, géneybatıya yönlendirilmesi istenir. Eğimin géney yönénde olması, soğuk ve kuvvetli rézgarların engellenmesine neden olur. Sera yönéné belirlerken, bitkilerin birbirlerine gölge yapmayacak biñimde olmasına Özen gösterilmelidir. Bunun iñin genellikle bitki sıraları, géney-kuzey doğrultusunda olmalıdır. Seraların kış aylarında, en iyi şekilde ısınmalarının sağlanması iñin seranın doğu-batı yönénde yönlenmesi gerekir. 1.3.2. Sulama Suyu Serada yetiştirilecek bitkilerin su gereksinimlerini karşılamak, sıcak génlerde serayı nemlendirmek veya soğutmak iñin sera kurulan yerde su bulunması gerekir. Ayrıca hasat edilmiş ve kirli olan sebzelerin pazara gönderilmeden Önce yıkanması, seradan kullanılan tarımsal savaş ilañlarının sulandırılması ve kirlenen sera ÖrtÉsÉnÉn yıkanması iñin de suya gereksinim vardır. Eğer sera kurulacak yerde su bulunmuyorsa, bölgedeki yağışlardan yararlanılarak toplanılan yağmur suları seralarda kullanılır. 1.3.3. Ekonomik Faktérler Seraya yapılan yatırımdan en iyi biñimde yaralanma ve karşılığında belli bir gelirin elde edilmesi gerekir; bu nedenle sera yerinin señiminde şu konulara Önem verilmelidir. 1.3.3.1. Enerji Seranın kurulacağı yerde, sérekli ve ucuz olarak kullanılabilecek bir enerji kaynağı olmalıdır. Serada enerji; ısıtma, arañ ve gereñlerin Ñalışmasında kullanılır. Enerji olarak; elektrik, jeotermal enerji, géneş enerjisi, doğalgaz, kömér, kalorifer yakıtları kullanılabilir. 1.3.3.2. Yol Seralarda Éretilen ÉrÉnler; Ñok taze, hassas ve su oranı fazla olan ÉrÉnler olduğundan yolda taşıma anında zarar görmemeleri iñin ulaşım yollarına yakın olmalıdır; ayrıca serada kullanılacak malzemelerin seraya taşınabilmesi iñin de seranın yola yakın olması gerekir. 8
1.3.3.3. Pazar ve Satış Olanakları Serada yetiştirilen ÉrÉnlerin daha pahalı olması nedeniyle satış olanaklarının iyi değerlendirilmesi gerekir. Bunun iñin serada Éretilecek ÉrÉnlerin yéksek fiyatla ve Ñabuk satılması istenir. Seracılık yapmaya daha az uygun olan fakat béyék yerleşim merkezlerine yakın olan yerlerde, sera kurulup işletmesi mémkén olabilir. İÑ pazarın yetersiz olması durumunda mutlaka dış pazar aranmalı ve pazar isteğine uygun Éretim yapılmalıdır. 1.3.3.4. İşletmenin Yerleşim Dåzeni Bir işletme iñerisinde seralardan başka yapıların da bulunması gerekir. Seraların işletme merkezinden uzak kurulması seranın bakımını ve kontroléné zorlaştırır; bunun iñin işletme iñindeki bölémler, görevlerini en iyi şekilde yerine getirebilecek dézende kurulmalıdır. Bir sera işletmesinde bitki yetiştirme amacına yönelik bölémlerle birlikte yardımcı yapılar da bulunur. Bunlar; sterilizasyon, gébre hazırlama, ÉrÉn paketleme, depolama ve ısıtma bölémleridir. Bu bölémler, Ñalışma kolaylığı añısından bir bétén olarak dézenlenmelidir. 9
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları 1. Ekolojik faktörleri dézenleyiniz. Yetiştireceğin bitkinin ışık ihtiyacına göre ilave ışık ya da gölgeleme yapınız. Yetiştireceğin bitkinin sıcaklık ihtiyacına göre ısıtma ya da soğutma yapınız. Yetiştireceğiniz bitkinin ortamının havalanmasını sağlayınız. Toprağı kontrol ediniz. Toprağı hazırlayınız. Seranın yönéné belirleyiniz. Éneriler GÉnÉmÉze kadar seracılık sektörénén gelişimi hakkında bilgi edininiz. áevrenizdeki seraların resimlerini Ñekiniz. Burada yetiştirilen ÉrÉnlerin ihtiyañları hakkında bilgi edininiz. Seranın bulunduğu konum hakkında bilgi edininiz. Serada yetiştirilen ÉrÉne uygun ışıklanma sağlayınız. 2. Sulama suyunu belirleyiniz. Toprak ve su tahlili yaptırmayı unutmayınız. 3. Ekonomik faktörleri belirleyiniz. Seraları yola yakın yerlere kurunuz. Enerji kaynağını tespit ediniz. Seranızı pazara yakın yerlere kurunuz. Kaynak olarak suyu nereden getireceğinizi belirleyiniz. Seraya su, yol, elektrik getirilirken yaşanan zorlukları araştırınız. Size en uygun enerji kaynağını señmeyi unutmayınız. YÖrenizdeki en gelişmiş seranın Özelliklerini dikkatlice not alınız. 10
ÉLÖME VE VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi ÖlÑÉnÉz. ÉLÖME SORULARI 1. İklime bağlı kalmadan, bétén yıl boyunca ekonomik olarak sebze, meyve ve ÑiÑekÑiliğin yapıldığı tesislere.. denir. 2. Sera yerinin señiminde etkili olan faktörler, toprak ve topoğrafya, yöndér. 3. ålkemizde ışıklanma yönénden hemen hemen her yerde. yapımı mémkéndér. 4. Sera iñinde arzu edilen sıcaklığın elde edilmesinde.. Önemlidir. 5. RÉzgarlı bir yerde sera kurma zorunluluğu varsa sera etrafına. tesis edilmelidir. 6. Taban suyunun yéksek olduğu yerlerde toprağımız soğuk kalacağından, havasızlığa ve bitki köklerinin hastalanmasına neden olacağından seramızı... gerekir. 7. Seranın kurulacağı yerde, sérekli ve ucuz olarak kullanılabilecek bir.... kaynağı olmalıdır. 8. Seraların kış aylarında, azami ısınmalarının sağlanması iñin seranın yönénde yönlenmesi gerekir. 9. İÑ pazarın yetersiz olması durumunda mutlaka. aranmalı ve.. uygun Éretim yapılmalıdır. 10. Bir seracılık işletmesinde; bitki yetiştirme amacına yönelik Énitelerle, yardımcı yapılar olarak sterilizasyon, gébre hazırlama, gibi yapıların bir bétén olarak dézenlenmesi gerekir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iñin konuyu tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı doğru ise değerlendirme ÖlÑeğine geñiniz. 11
Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda grup Ñalışması yaparak ténel seranın maketini yapınız.yapmış olduğunuz Ñalışmayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME ÉLÖEĞİ Değerlendirme Kriterleri EVET HAYIR Sera yapacağınız yeri belirlediniz mi? Seranızın yönéné belirlediniz mi? Materyallerinizi hazırladınız mı? Toprağı hazırladınız mı? Serayı kurdunuz mu? Naylonunu dézgén Ñektiniz mi? Havalandırma pencereleri añtınız mı? Uygun yere kapı yaptınız mı? Dikim yerlerini belirlediniz mi? Sulama sistemini belirlediniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Hatalı yanıtlar iñin bilgi konularını tekrar ediniz. TÉm yanıtlarınız doğru ise bir sonraki Öğrenme faaliyetine geñiniz. 12
ÉĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÖ ÉĞRENME FAALİYETİ-2 Yetiştirilecek bitki téréne uygun olarak sera tipini belirleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA áevrenizde yer alan değişik tipteki seraların resimlerini Ñekerek, bu seralar arasındaki farklılıkları araştırınız. Yakın Ñevrenizdeki sera yapımı yapan işletmelere giderek, kullandıkları materyaller hakkında bilgi alınız. Bir ténel seranın maliyetini Öğreniniz. BÖlgenizde yer alan meteoroloji médérléğéne giderek, yörenize ait maksimum ve minimum sıcaklık derecelerini Öğrenerek, hangi aylarda don tehlikesi olduğunu Öğreniniz. BÖlgenizde yer alan meteoroloji médérléğéne giderek, yörenize ait hakim rézgarların neler olduğunu araştırınız. Bulduğunuz bilgileri rapor haline getiriniz. 2. SERA TİPLERİ VE YAPI MALZEMELERİ 2.1. Sera Tipleri Seralar Ñeşitli bitkilerin yetişme, béyéme ve gelişmelerini engelleyen Ñevre koşullarında bile en uygun bitki gelişme ortamlarını sağlamak amacıyla planlanır. Sera tiplerinin señiminde ve planlanmasında en uygun gelişme etmenlerinin ne şekilde yaratılacağı konusu Ézerinde durulmalıdır. Sera tipinin señiminde Ñeşitli etkenler vardır. Bu etkenleri şöyle sıralayabiliriz: 2.1.1. Seranın Kullanılma Amacı Seranın kullanılma amañlarını; ekonomik yarar sağlamak, boş zamanları değerlendirmek, araştırma yapmak, Ñeşitli bitkileri sergilemek ve eğitim yapmak şeklinde sıralayabiliriz. Üzellikle ekonomik añıdan kurulan seralar kèr amañlı kuruldukları iñin genellikle béyék işletmelerdir; bunun yanında diğer amañlarla kurulan seralar ise daha kéñék işletmeler olarak déşénélér. 2.1.2. Serada Gereksinilen Båyåklåk Bir sera işletmesinde sera bölémlerinin béyékléğé, işletmede Ñalışan eleman sayısına ve yetiştirilen ÉrÉnlerin Ñeşidine bağlıdır. Eğer işletmede kullanılacak fazla sayıda alet ve ekipman varsa, seralar daha béyék ve daha fazla sayıda bölémlerle planlanabilir. 13
2.1.3. Yerleşim Yerinin İklim Koşulları Seranın kurulmak istendiği bölgelerin ve aynı bölge iñindeki iklim koşullarının farklı oluşu seraların değişik şekillerde yapılmasına neden olur. BÖlgenin sıcaklık değerleri, rézgar durumu, yağış şekli ve yoğunluğu, séresi, géneşlenme durumu, enlem derecesi gibi faktörler sera tipinin señiminde etkilidir. Ürneğin soğuk, rézgarlı ve kar yağışlı bölgelerde seraların daha basık, sıcak yerlerde daha yéksek, karlı ve fırtınalı bölgelerde sera iskelet ve Ñatısının daha dayanıklı yapılması gerekir. 2.1.4. Sera Yerinin Topografik ve Ekolojik Ézellikleri Sera kurulmak istenen yerin topografik durumu, arazinin eğimi ve yöné, déz bir alanda veya vadide bulunuşu gibi koşullar seranın tipini etkileyebilir; Örneğin déz alanlarda, blok seralar kolaylıkla yapılırken eğimli arazilerde oldukña zordur. 2.1.5. İşletmenin Mali Gåcå Sera yapımı, béyék masraf gerektirir; bu nedenle işletmenin mali gécé Önemlidir. İşletmeci mali gécé doğrultusunda, kuruluş maliyeti az fakat yıllık yapı gideri fazla olan plastik seraları veya kuruluş maliyeti daha fazla olan cam seraları tercih eder. 2.1.6. İşletmenin Alet ve Ekipman Olanaklar Seralardaki işñilik maliyet giderleri, işletmenin alet ve ekipman olanaklarına bağlıdır. İşÑiliğin elle yapıldığı işletmelerde işñilik gideri yéksek, işñiliğin makine ile yapıldığı işletmelerde ise işñilik maliyeti déşéktér. 2.1.7. Gelecekteki Değişiklik ve Gelişmeler Seralar kurulurken ileride yetiştirilebilecek bitki térleri dikkate alınarak planlanmalıdır; aksi takdirde ileriki dönemlerde problemler yaşanabilir. Ürneğin, alñak boylu bitki yetiştirmek iñin kurulan basık seralarda daha sonra uzun boylu bitkileri yetiştirmek mémkén olmayabilir. Sera işletmelerinde başlangıñta, tek bir sera yapılabilir; ancak ileride, Éretim alanını genişletme zorunluluğu doğabilir. Bu nedenle sera tipi señilirken planlanması aşamasında ilerideki béyéme ve gelişme olanakları göz ÖnÉnde bulundurulmalıdır. 14
2.1.8. İşletme Sahibinin Beğenisi Sera tipini belirlemede; işletme sahibinin genel kéltéré, tarımsal bilgisi, estetik göréşé ve gezip gördéğé yerlerdeki seralara ilişkin görgésé etkilidir. ålkemizdeki yetiştiriciler, sera tiplerini gereksinimlerine göre değil, genellikle yakın Ñevrede görép beğendikleri sera tiplerine göre belirler. Seranın Yapı Ézellikleri Seranın Ñatısının eğimine, Ñatı ÖrtÉsÉne, Énitelerin bireysel veya blok şeklinde oluşuna, iskelet malzemesinin Ñeşidine göre seralar, yapı Özellikleri bakımından birbirinden ayrılır. Seracılık işletmesi iñin sera tipi señilir, planlanır ve sera kurulurken şu genel ilkeler gözönéne alınmalıdır; a) Seralar, tarım işletmesi iñindeki diğer yapılarla estetik bir görénéşte olmalıdır. b) Sera, bitki yetişmesine, sağlığına ve verimine en uygun Ñevre koşullarını sağlayabilmelidir. c) Seralar iñin ayrılan alanın béyékléğé ve yeri, işletmenin ilerde uygulamayı planladığı seracılığa yeterli ve uygun olmalıdır. d) Seranın bölémleri ve kısımları iş gécénén en verimli şekilde kullanılmasını sağlayabilmelidir. e) Sera yapı malzemesinin sağlam, dayanıklı ve estetik bir görénéşé olmalıdır. 2.2. Seraların Sınıflandırılması 2.2.1. Båyåklåğåne Gére Sera Tipleri Seranın béyékléğé taban alanının genişliği ve uzunluğu ile tanımlanır. Bu iki boyutun Ñarpımı, taban alanını verir. BÉyÉklÉk verilirken uzunluk ve genişliğin birbirine uyumlu olması gerekir. Dar ve kısa olan seralarda, dar ve kısa boyutlara paralel bitki sıraları kullanılır. Burada yetiştirilen bitkiler, kritik Ñevre koşullarının olumsuz etkilerinden zarar görér. Aynı béyéklékte taban alanına sahip, fazla sayıda kısa seralar yerine, uygun boyutlara sahip bir sera planlanması yapılırsa bitki yetiştirilmesi iñin ekolojik koşullar daha kolay yaratılabilir. İlk yapı maliyeti ve yıllık ısıtma giderlerinden de tasarruf sağlanmış olur. 15
Seralar béyékléklerine göre béyék, orta ve kéñék seralar olarak ayrılır. BÉyÉk seralar, bireysel veya blok seralar olabilir. Bunlar, taban alanları 1000 m 2 den daha fazla ve boyu 50-100 m arasında olan ve yetiştiricilikte kullanılan seralardır. Şekil. 2.1: Bireysel sera Şekil 2.2: Blok seralar Şekil 2.3: Bitişik sera 16
2.2.2. Kuruluş Şekillerine Gére Sera Tipleri Seralar kuruluş biñimlerine göre bireysel ( tek Ñatılı ), blok ve bitişik seralar olmak Ézere ÉÑe ayrılır. Bitişik seralar, bir duvara veya binaya dayalı olarak kurulur. Bu seraların bir veya birkañ yézeyi duvarla kaplı olursa da, Ñatının eğimi géneye bakar ve şeffaf bir malzeme ile kaplanır. Blok seralar, birkañ bireysel seranın birleşmesiyle oluşur. Bireysel seraların birleşme yerlerinde duvarlar olmazsa, Ñatı ağırlığını taşıması iñin dikmeler bulunur. Bireysel seralar birleştirilirken yan duvarlar kaldırılmışsa bunlara bölmesiz blok seralar, yan duvarlar kaldırılmamışsa bu seralara bölmeli blok seralar adı verilir. 2.2.3. Yapı İskeletine Gére Sera Tipleri Yapı iskeletini oluşturan Önemli yapı elemanlarından biri kiriş, diğeri de Ñatı taşıyıcı kolondur. Bu asal elemanlardan oluşan seralar, Ñatı biñimlerine göre planlanır. áift eğimli Ñatıya sahip seralar, Ñatıyı taşıyıcı kolona ( mesnet ) göre sınıflandırılır. BÖylece bu tip seralar; iki mesnetli, ÉÑ mesnetli, beş mesnetli, Ñok mesnetli olabilir. İki mesnetli Ñift eğimli seralarda Ñatı kirişi yalnız iki ucundan iki kolonla taşındığından, sera iñinde işñilik rahatlıkla yapılabilir. Sera iñi istenildiği gibi dézenlenebilir. áatı kirişi ikiden fazla kolonla taşınan seralarda ise kolonlar fazlalaştıkña ve kolon aralıkları daraldıkña sera alanında işñilik zorlaşır. BirÑok Élkede seralar iskelet durumuna göre farklılık gösterir. Ürneğin, Hollanda da geliştirilen Venlo tipi, en hafif yapı tarzına sahip sistem olarak bilinmektedir. Bu seralarda sera havalandırması belirli aralıklarla cam béyékléğéndeki pencerelerin añılması ile yapılır. RÉzgarı az olan karasal iklime sahip bölgelerde bireysel añılma ile yapılan havalandırma yeterli olmamaktadır. Bu yézden bu sistem şartlara uygun olarak değiştirilerek kullanılabilir. İskelet malzemesinin cinsine göre seralar değişik Ñeşitlere ayrılır. Bunlar; ahşap iskeletli seralar, demir iskeletli seralar, beton iskeletli seralar, aléminyum iskeletli seralar, suni elyaf iskeletli seralar ve hava şişirmeli seralardır. 17
2.2.4. Sıcaklıklarına Gére Seralar Sera iñi sıcaklığına göre seralar; sıcak, ılık ve soğuk olarak ÉÑ Ñeşittir. Sıcak seraların ortalama iñ sıcaklığı 20-24 o C arasında bulunur. Sıcaklık 18 o C nin altına déşmez. Bu seralarda sıcaktan hoşlanan bitkiler yetiştirilir. Ilık seralarda, sıcaklık 10-20 o C arasındadır. Soğuk seralarda herhangi bir ısıtma yapılmaz, genellikle sera sıcaklığı 0-10 o C arasındadır; bu nedenle, bu tip seralar ancak iklimi uygun olan ılıman bölgelerde yetiştirme amacıyla kullanılabilir. 2.2.5. Öatı iskeletine Gére Sera Tipleri Seralar; Ñatıları basit, beşik ve yuvarlak Ñatılı olabilir. Basit Ñatılı seralar, tek yézeyli ve seranın bir duvara dayanması ile olur. Bu seraların kuzey tarafı duvar olarak yapılmalıdır. Beşik Ñatılı seralarda, iki Ñatı yézeyi bulunur. Bu tip seralar, doğu-batı doğrultusunda kurulmalıdır; böylece seralar daha fazla ışık alabilir. Blok seralarda, beşik Ñatıların birleşmesiyle M tipi Ñatı şekli ortaya Ñıkar. Yuvarlak Ñatılı seralar, géneş ışığından en fazla yaralanabilen Ñatı tipine sahip seralardır. Bunlar, ÖrtÉ malzemesi plastik olan ve ucuza mal olan seralardır. Yuvarlak Ñatılı seralar, bireysel olabildiği gibi blok biñimde de inşaa edilebilir. 2.2.6. Yararlanma Şekillerine Gére Seralar Yararlanma şekillerine göre seralar; yetiştirme, koruma-sergileme, Éretme ve araştırma seraları olarak dört kısma ayrılır.. Yetiştirme seralarında, sera iñindeki toprak doğrudan yetiştiricilikte kullanılır. Koruma ve sergileme seraları, satılacak saksı ÑiÑekleri ile o bölgede yetişmeyen bitkilerin tanıtılması ve gösterilmesinde kullanılır. åretme seralarında; tohum, fide ve Ñelik Éretimi yapılır. Araştırma seralarında, birñok araştırmanın yapılabilmesi iñin hemen bétén olanaklar vardır. 18
2.2.7. Értå Malzemesine Gére Seralar ÜrtÉ malzemesi yönénden seralar; cam, plastik, suni elyaf ve plexicam seralar olarak sınıflandırılır. Camlar kalınlıklarına ve tel iñermelerine göre sınıflara ayrılır. Camların ışık geñirgenliği ve dayanıklılığı fazladır; ancak camlar pahalıdır. Plastik ÖrtÉlÉ seralar gittikñe yaygınlaşmaktadır. En Ñok kullanılan plastikler PE (polietilen) ve PVC (polivinilklorit) dir. Plastikler dış etkilerden Ñabuk yıpranır ve yırtılır. ÜmÉrleri 6 ay ile 1-2 yıl arasında değişir. ålkemiz dışında, suni elyaf malzeme kullanımı artmaktadır. Bunlar sert ve tabakalar şeklindedir. Tabakaların dayanımını arttırmak iñin şekilleri dalgalandırılır. PVC levhalardan sertleştirilmiş olanları, şeffaf ÖrtÉ malzemesi olarak kullanılır. Plexicam olarak satılan tek ve Ñift katlı akrilcamlar dayanım yönénden cama göre daha iyidir. Kullanmada da kesilip delinme, yontulma ve yapıştırılma gibi ÉstÉnlÉkleri vardır. 2.2.8. İskelet Malzemesine Gére Seralar Seralarda eskiden beri iskelet malzemesi olarak ahşap kullanılmaktadır; ancak Ñabuk ÑÉrÉmesi nedeniyle yerini diğer malzemelere bırakmıştır. Demir iskelet malzemeleri dayanaklıdır; ancak dayanıklılığının artırılması iñin dézenli olarak macunlanması ve boyanması gerekmektedir. Beton, iskelet malzemesinden Ñok, sera temel ve sömellerinde kullanılır; ayrıca diğer iskelet malzemeleriyle birlikte kullanılabilir. Son yıllarda, hafif ve dış hava koşullarından pek etkilenmeyen aléminyum, iskelet malzemesi olarak kullanılmaya başlanmıştır; fakat oldukña pahalıdır. Bir de hava ile şişirme seralar vardır; ancak dış etkenlerden Ñok Ñabuk etkilendikleri iñin pratikte fazla kullanılmaz. 19