ANTONIO NEGRI 1933 y l nda talya n n Padua kentinde do du. Yirmi üç yafl nda, Alman tarihselcili i üzerine haz rlad teziyle felsefe diplomas ald.

ANTONIO NEGRI 1933 y l nda talya n n Padua kentinde do du. Yirmi üç yafl nda, Alman tarihselcili i üzerine haz rlad teziyle felsefe diplomas ald. 1957-1958 y llar aras nda, Benedetto Croce Tarihsel Çal flmalar Enstitüsü nde çal flt ve 1959 y l nda Hukuk Felsefesi profesörlü ü unvan n kazand. 1967 y l na dek Padua Üniversitesi nde asistan olarak görev yapt ve ayn y l Devlet Doktrinleri profesörü oldu. Negri nin yay mc l k faaliyeti, 1956 da Padua Üniversitesi nin ö renci temsilcileri dergisi olan Il Bo nun direktörlü üyle bafllad. 1959 da talyan Sosyalist Partisi nin yerel konseyine seçilen Negri, partinin Padua bölgesi yay n olan Il Progresso Veneto dergisinin yöneticili ini yapmaya bafllad. H ristiyan Demokrat Parti yle koalisyona girmesi üzerine Sosyalist Parti den ayr ld. Bu dönemde yay mlanmaya bafllayan, iflçi s n f n n özerkli ine a rl k veren bir dergi olan Quaderni Rossi de yaz lar yazd. Negri bu y llarda, bir felsefe dergisi olan Aut-Aut ve hukuk felsefesi üzerine makaleler yay mlayan Critica del Dritto gibi dergilere de katk da bulundu. Negri, 1973 y l nda da lacak olan Potere Operaio çevresinde, bu siyasal oluflumun en ünlü kuramc s olarak ön plana ç kt. Autonomia hareketinin do uflu bu döneme denk gelir. Padua daki genifl bir ayaklanma üzerine suçlanan Negri, 1977 sonlar nda bu suçlamalardan aklan p Padua ya döndü. 1978-79 y llar nda zaman n n ço unu Paris te École Normale de geçirdi. Nisan 1979 da Milano ya geri dönen Negri, Aldo Moro nun K z l Tugaylar taraf ndan kaç r l p öldürülmesi sonras nda aç lan soruflturma çerçevesinde niteli i belirsiz suçlamalarla tutukland. K z l Tugaylar üyesi birçok insan daha önceleri Potere Operaio benzeri siyasal oluflumlarda yer alm fl olmakla birlikte, Negri nin bu örgütle do rudan bir iliflkisi yoktu. Marx Beyond Marx yay mlan p talya da edebiyat d fl kitap listelerinde bir numaraya yerleflti inde, Negri hapisteydi ve 1983 y l nda Radikal Parti nin yürüttü ü bir kampanya sonunda bu partinin listesinden talyan Parlamentosu na seçilene dek dört buçuk y l boyunca hapiste kald. Eylül 1983 te Bakanlar Kurulu nun dokunulmazl n kald rmaya karar vermesiyle Negri talya y terk etti ve 1997 y l na dek yaflayaca Fransa ya geçti. 1 Temmuz 1997 günü devlet terorizminden kaynaklanan "kurflun y llar "na bir son vermek için talya ya geri döndü. Negri nin ngilizce olarak yay mlanan kitaplar : The Savage Anomaly: The Power of Spinoza s Metaphysics and Politics, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1991; Marx Beyond Marx: Lessons on the Grundrisse, New York: Autonomedia, 1991; The Politics of Subversion: A Manifesto for the Twenty-First Century, Cambridge: Polity Press, 1989; Revolution Retrieved: Selected Writings on Marx, Keynes, Capitalist Crisis and New Social Subjects 1967-1983. Londra: Red Notes, 1988; Michael Hardt ile birlikte Labor of Dionysus: A Critique of the State-Form, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1994 [Dionysos un Eme i-devlet Biçiminin Bir Elefltirisi, çev.: Ertu rul Bafler, letiflim Yay., 2003]; Félix Guattari ile birlikte: Communists Like Us: New Spaces of Liberty, New Lines of Allience, New York: Semiotext(e), 1990; Michael Hardt ile birlikte Empire, Harvard University Press, 2000 [ mparatorluk, çev.: Abdullah Y lmaz, Ayr nt Yay., 2003]; yine Hardt ile Multitude-War and Democracy in the Age of Empire, Penguin Press, 2004 [Çokluk- mparatorluk Ça nda Savafl ve Demokrasi, çev.: Bar fl Y ld r m, Ayr nt Yay., 2004].

Ayr nt : 474 nceleme dizisi: 209 Devrimin Zaman Antonio Negri ngilizceden çeviren Yavuz Alogan Yay ma haz rlayan Çiçek Öztek Çeviride kullan lan metin Time for revolution, Continuum 2003 Tr. Matteo Mandarini Kitab n özgün ad La consituzione del tempo, Manifestolibri 1997 Kairòs, Alma Venus, Multido, Manifestolibri 2000 ngilizce bas m The Continuum International Publishing Group, Inc ve Manifestolibri iflbirli iyle yap lm flt r. Antonio Negri, 2003 Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir Kapak illüstrasyonu Sevinç Altan Kapak düzeni Arslan Kahraman Düzelti Mehmet Celep Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46 Birinci bas m 2005 Bask adedi 2000 ISBN 975-539-450-8 AYRINTI YAYINLARI www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr Dizdariye Çeflmesi Sk. No.: 23/1 34400 Çemberlitafl- st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77

Antonio Negri Devrimin Zaman

N C E L E M E D Z S fienl KL TOPLUM/I. Illich Ë YEfi L POL T KA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT R S /B. Brown Ë KA- DINLIK ARZULARI/R. Coward Ë FREUD DAN LACAN A PS KANAL Z/S. M. Tura Ë NASIL SOSYAL ZM? HANG YEfi L? N Ç N T NSELL K?/R. Bahro Ë ANTROPOLOJ K AÇIDAN fi DDET/Der: D. Riches Ë ELEfiT REL A LE KURAMI/M. Poster Ë K B N E DO RU/R. Williams Ë DEMOKRAS ARAYIfiINDA KENT/K. Bumin Ë YARIN/R. Havemann Ë DEVLETE KARfiI TOPLUM/P. Clastres Ë RUSYA DA SOVYETLER (1905-1921)/O. Anweiler Ë BOLfiEV KLER VE fiç DENET M /M. Brinton Ë EDEB YAT KU- RAMI/T. Eagleton Ë K FARKLI S YASET/L. Köker Ë ÖZGÜR E T M/J. Spring Ë EZ LENLER N PEDAGOJ S /P. Freire Ë SA- NAY SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë fikencey DURDURUN!/T. Akçam Ë ZORUNLU E T ME HAYIR!/C. Baker Ë SES- S Z YI INLARIN GÖLGES NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. Baudrillard Ë ÖZGÜR B R TOPLUMDA B L M/P. Feyerabend Ë VAHfi SAVAfiÇININ MUTSUZLU U/P. Clastres Ë CEHENNEME ÖVGÜ/G. Vassaf Ë GÖSTER TOPLUMU VE YORUMLAR/G. Debord Ë A IR ÇEK M/L. Segal Ë C NSEL fi DDET/A. Godenzi ALTERNAT F TEKNOLOJ /D. Dickson Ë ATEfi VE GÜNEfi/I. Murdoch Ë OTOR TE/R. Sennett Ë TOTAL TAR ZM/S. Tormey SLAM IN B L NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah Ë MEDYA VE DEMOKRAS /J. Keane Ë ÇOCUK HAKLARI/Der: B. Franklin Ë ÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. Blackburn Ë DÜNYANIN BATI- LILAfiMASI/S. Latouche Ë TÜRK YE N N BATILILAfiTIRILMASI/C. Aktar Ë SINIRLARI YIKMAK/M. Mellor Ë KAP TAL ZM, SOS- YAL ZM, EKOLOJ /A. Gorz Ë AVRUPAMERKEZC L K/S. Amin Ë AHLÂK VE MODERNL K/R. Poole Ë GÜNDEL K HAYAT KILA- VUZU/S. Willis Ë S V L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. Keane Ë TELEV ZYON: ÖLDÜREN E LENCE/N. Postman Ë MODERNL - N SONUÇLARI/A. Giddens Ë DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. Cantzen Ë GELECE E BAKMAK/M. Albert - R. Hahnel Ë MEDYA, DEVLET VE ULUS/P. Schlesinger Ë MAHREM YET N DÖNÜfiÜMÜ/A. Giddens Ë TAR H VE T N/J. Kovel ÖZ- GÜRLÜ ÜN EKOLOJ S /M. Bookchin Ë DEMOKRAS VE S V L TOPLUM/J. Keane Ë fiu HA N KALPLER M Z/R. Coward Ë AK- LA VEDA/P. Feyerabend Ë BEY N FAL fiebekes /A. Mattelart Ë KT SAD AKLIN ELEfiT R S /A. Gorz Ë MODERNL N SI- KINTILARI/C. Taylor Ë GÜÇLÜ DEMOKRAS /B. Barber Ë ÇEK RGE/B. Suits Ë KÖTÜLÜ ÜN fieffafli I/J. Baudrillard Ë ENTELEKTÜEL/E. Said Ë TUHAF HAVA/A.Ross Ë YEN ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques Ë TAHAKKÜM VE D REN fi SANAT- LARI/J.C. Scott Ë SA LI IN GASPI/I. Illich Ë SEVG N N B LGEL /A. Finkielkraut Ë K ML K VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANT POL T K ÇA DA POL T KA/G. Mulgan Ë YEN B R SOL ÜZER NE TARTIfiMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRAS VE KAP - TAL ZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, RON VE DAYANIfiMA/R. Rorty Ë OTOMOB L N EKOLOJ S /P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜfiME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER NE/A. Phillips Ë MKÂNSIZIN POL T KASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER Ç N HA- YAT B LG S EL K TABI/R. Vaneigem Ë CENNET N D B /G. Vassaf Ë EKOLOJ K B R TOPLUMA DO RU/M. Bookchin Ë DE- OLOJ /T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK YE/A. nsel Ë AMER KA/J. Baudrillard Ë POSTMODERN ZM VE TÜKET M KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLE N Y T REN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARfiI HAYAT/N. O. Brown Ë S V L TAATS ZL K/Der.: Y. Coflar Ë AHLÂK ÜZER NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall Ë TÜKET M TOP- LUMU/J. Baudrillard Ë EDEB YAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard ORTAK B R fieyler OLMAYANLARIN ORTAKLI I/A. Lingis Ë VAK T ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AfiKI/M. Viroli Ë K ML K MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZER NE/S. Lynch Ë K fi SEL L fik LER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë T RAF ED LEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZER NE/A. Phillips Ë FELSEFEY YAfiAMAK/R. Billington Ë POL T K KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHUR YETÇ L K/P. Pettit Ë POSTMODERN TEOR /S. Best-D. Kellner Ë MARKS ZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHfiET KAV- RAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJ K DÜfiÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ET K/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL C NS - YET VE KT DAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. Kymlicka Ë KARfiIDEVR M VE SYAN/H. Marcuse Ë KU- SURSUZ C NAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAfiTIRILMASI/G. Ritzer KUSURSUZ N H L ST/K.A. Pearson Ë HOfiGÖRÜ ÜZER NE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARfi ZM /Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ET /G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETEC L KTE ET K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DE ER /J. Harris Ë POST- MODERN ZM N YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DE fit RMEK ÜZER NE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN DEN DÜfiÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJ /A. Game & A. Netcalfe EDEPS ZL K, ANARfi VE GERÇEKL K/G. Sartwell Ë KENTS Z KENTLEfiME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARfiI/P. Feyerabend Ë HAK KAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. nceo lu Ë ANARfi Z- M N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOL KADINDIR/D. Binkert Ë S YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODER- N ZM, EVRENSELL K VE B REY/fi. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYAL ZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN V CDANI/R. Sennett Ë KÜ- RESELLEfiME/Z. Bauman Ë ET E G R fi/a. Pieper Ë DUYGUÖTES TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEB YAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë MAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAfiAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇA I/J. Kovel Ë KOLONYAL ZM POSTKOLONYAL ZM/A. Loomba Ë KREfiTEK YABAN /A. Phillips Ë ZAMAN ÜZER NE/N. Elias Ë TAR H N YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAfiLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARfi ZM N S YASET FELSEFES /T. May Ë ATE ZM/R. Le Poidevin ËAfiK L fik LER /O.F. Kernberg Ë POSTMODERNL K VE HOfiNUT- SUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D ER HAYAT STRATEJ LER /Z. Bauman Ë TOPLUM VE B L NÇ- DIfiI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFER /B. Sanders ËEDEB YATIN YARATILIfiI/F. Dupont Ë PARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKS ZM VE D L FELSEFES /V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLER /J. Derrida Ë ERDEM PEfi NDE/A.MacIntyre Ë DEVLET N YEN DEN ÜRET M /J. Stevens Ë ÇA DAfi SOSYAL B L MLER FELSEFES /B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë P YASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK M, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL NSAN/G. Agamben Ë B L NÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAfiADI IMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAfiAMA SANATI FELSEFES /A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë E T MDE ET K/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton Ë ELEfiT REL TEOR /R. Geuss Ë AKT V ST N EL K TABI/R. Shaw Ë KARAKTER AfiINMASI/R. Sennett Ë MODERNL K VE MÜPHEML K/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: B R AHLÂK KARfiITININ ET /P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, K ML K VE S YASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIfi ANARfi /M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLER /D. Crane Ë B L M ET /D. Resnik Ë CEHENNEM N TAR H /A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë S YASAL KT SADIN ABC si/r. Hahnel ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ET /P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEfiMES /P. Singer Ë MODERNL N SOSYOLOJ S /P. Wagner Ë DO RUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Baflaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVEN /J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë KT DARIN PS fi K YAfiAMI/J. Butler Ë Ç KOLATANIN GERÇEK TAR H /S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVR M N ZAMANI/A. Negri

çindekiler ngilizceye çevirenin girifli / Matteo Mandirini............... 9 Zaman n oluflumu Sermayenin saatleri ve komünist özgürleflme Bafllang ç........................................... 37 I. B R NC YER DE fit RME: BOYUNDURUK ALTINA ALINANIN ZAMANI.......... 39 A. Ölçü olarak zaman ve üretken zaman................... 39 B. Totoloji ve bileflim.................................. 47 C. Bir antagonizm umwelt i............................. 54

D. Yer de ifltirme, histerezis, asimetri, yenileme............ 61 II. B R NC KURULUfi: KOLEKT F ZAMAN A............. 68 A. Çilecilik ve esriklik: Dolafl m n analiti i................ 68 III. B R NC KURULUfi: KOLEKT F ZAMAN B............. 77 A. Kriz: bir kolektif praksis fenomenolojisine do ru......... 77 IV. K NC KURULUfi: ÜRETKEN ZAMAN A............... 89 A. Para, de er ve isimlendirme: Saat ve savafl aras nda....... 89 B. Enerji: Uzam n yavafl yavafl kaybolmas................. 96 V. K NC KURULUfi: ÜRETKEN ZAMAN B............... 99 A. flin ve üretken iflbirli inin reddi....................... 99 B. çsel zaman ve d flsal zaman......................... 106 VI. ÜÇÜNCÜ KURULUfi: KURUCU ZAMAN A............ 111 A. Devletin zor zaman : Bildiriflim ve meflrulaflma.......... 111 VII. ÜÇÜNCÜ KURULUfi: KURUCU ZAMAN B............ 122 A. S n f mücadelesi zaman : Yeni kurumsall k............ 122 B. Ço ulculuk ve ikicilik: Mant ksal matrisler üzerine....... 130 C. Beden ve oluflum zaman............................ 134 VIII. K NC YER DE fit RME: DEVR M N W ZAMANI..... 140 A. Proje ve ölüm: fiimdi-zaman (Jetzt-Zeit)............... 140 B. çsel süreçler ve d flsal süreçler: Analitik ve felaket....... 149 IX. ÜÇÜNCÜ YER DE fit RME: DEVR M N Y ZAMANI... 154 A. Zaman makinesi.................................. 154 B. Anayasa ve s n f mücadelesi......................... 157 Sonsöz............................................ 162

Kairòs, Alma Venus, Multitudo Kendim için dokuz ders Girifl.............................................. 175 KAIRÒS........................................... 185 Bafllang ç.......................................... 185 Ortak isim........................................ 185 Ölçülemez olan.................................... 199 Maddeci alan...................................... 210 ALMA VENUS..................................... 224 Bafllang ç.......................................... 224 Ortak olan........................................ 224 Yoksulluk........................................ 239 Aflk............................................. 256 MULTITUDO...................................... 273 Bafllang ç.......................................... 273 Siyaset........................................... 273 Canl emek....................................... 284 Karar............................................ 299 Kaynakça.......................................... 315 Dizin.............................................. 321

TEfiEKKÜR Continuum dan Tristan Palmer ve Rowan Wilson a bu proje s ras nda gösterdikleri sab r ve yard mlar ndan ötürü teflekkür ederek bafllamak isterim. Bir okur olarak paha biçilmez becerilere sahip olan Michael Hardt beni yüreklendirdi i için kendimi flansl say yorum. Tek bir (yanl fl çevrilmifl) sözcükten hareketle Hegel e yap lan bir göndermenin izini sürdü ü için Stephen Houlgate e çok fley borçluyum. Susan ve Francesco Mandarini bu projenin bafl ndan sonuna kadar vazgeçilmez bir destek sa lad lar ve tavsiyelerde bulundular. Onlar olmasayd bu proje gerçekleflemezdi. Sözdizimime ve bana karfl ola anüstü bir sab r ve sebat gösterdi i için Juliet Rufford a teflekkür ederim. Bu girifl onun zorlu çal flmas sayesinde çok daha anlafl l r hale geldi. Ayr ca bu kitaba bir biçimde katk da bulunan, saatler süren tart flmalar için, Eliot Albert, Tariq Goddard ve Alberto Toscano ya da teflekkür etmek isterim. Alberto Toscano bu giriflin çeflitli taslaklar üzerine tipik biçimde konunun özüne inen yorumlar yapt, çeviri notlar konusunda önerilerde bulundu. Son olarak, bu iki metni bir araya getirmemi önerdi i için en çok Antonio Negri ye minnettar m. Onun eserlerini okumak, çevirmek, onlar hakk nda yazmak; ama daha çok onun entelektüel cömertli i ve ba l l bana çok fley kazand rd. Matteo Mandarini

ngilizceye çevirenin girifli Emek, yaflayan, biçim veren atefltir; fleylerin geçicili i, onlar n zamansall, canl zamanla oluflumudur. (Karl Marx, Grundrisse) Antonio Negri nin ngilizceye çevrilen ve ilk kez burada bir araya getirilen iki metni, müthifl bir özetleme kapasitesi sergiler. 1976-81 döneminde kaleme al nan denemelerden derlenen Macchina tempo nun (Negri 1982a) son bölümü olarak yay mlanan The Constitution of Time [Zaman n Oluflumu] (1981), Antonio Negri, yoldafllar ve çal flma arkadafllar n n on y l aflk n bir süre içinde gerçeklefltirdikleri teorik ve pratik çal flman n en önemli noktas n temsil ederken, çözümü Negri nin bir on y l n daha alacak olan üretken aporialar 1 da sergiler. Negri nin en son kitab olan Kairòs, Alma Venus, Multitudo (2000a), yo unlaflma bak m ndan onun daha ön- 1. Üretken aporia ile belirli bir kavramsal kümenin içindeki belirli problemlerin çözümsüzlü ünün araflt rmay t kamas n, ancak tam da bu t kanma sayesinde yeni araflt rma yollar n n aç lmas n ve bizatihi kavramsal kümenin yer de ifltirmesini kastediyorum. Negri nin deyifliyle, T kan kl n gerilimi k r l r ve t kan k-

ceki çal flmalar na denk düfler ve 1980 lerde ve 1990 larda Zaman n Oluflumu nu izleyen çal flman n sonuçlar n tek bir yo un metin içinde bir araya getirir. Kairòs, Alma Venus, Multitudo, Negri nin Empire [ mparatorluk] * üzerine çal flmas sona erdikten sonra yaz ld ; ancak bu metin daha sonra ortaklafla yaz lan çal flmada oluflturulan kavramsal kümede bir derinleflmeyi temsil eder. Antonio Negri nin talyanca yaz lar zorlu uyla tan n r ve bu zorluk Operaismo 2 tart flmalar na genelde aflina olmayan okur için iki kat na ç kar. Il Movimento nun bast r lmas n n ve 1970 lerin belli bafll teorisyenlerinden baz lar n n pek çok yaz s n n (Negri ninkiler dahil) ortadan kayboldu u 3 1980 lerin karfl devrim inin l n zapt etti i güç aç a ç kar. [Aporia: Zorluk. Zihin kar fl kl yaratan fley. Kuramsal bir konuda ortaya ç kan karfl t, çeliflen düflüncelerin do urdu u kuramsal zorluk.] * Michael Hardt, Antonio Negri, mparatorluk, çev.: Abdullah Y lmaz, 5. bas m, Ayr nt Yay., 2003. Al nt lar bu çeviriden yap lacakt r. 2. Operaismo, iflçi s n f n kapitalizmin dinamik ancak özerk nüvesi olarak konumland ran, özgül olarak talyan bir Marksizm çeflitlemesidir. Mario Tronti nin yeni ufuklar açan Operai e Capitale sinde (Turin, Einandi Editore, 1966) öne sürdü ü gibi, iflçi s n f kapitalizmin hem içinde hem de ona karfl dolays z biçimde iflledikçe onu do rudan (maddi olarak ve teorik olarak) elefltirdi i ayr cal kl bir elefltirel konumda yer al r. flçi mücadelelerinin temel geliflmedeki merkezili i, krizin ça dafl mücadelelerin ve iflçi örgütlenmesinin ilerlemesiyle olgunlaflt anlam na gelir. Bu hareketle derinlemesine ilgilenen Negri, siyasal olan n, üretim alan ndaki somut mücadelelerden ayr ve özerk hale gelmesinin aksine, siyasal olan n iktisadi olan tamamen özümleme ve onu sadece hâkimiyet kurallar n tayin etti i ölçüde ayr olarak tan mlama e ilimi gösterdi i ni öne sürerek bir sonraki geliflmeyi siyasal olan n özerkli i ni reddetti. (A. Negri, Twenty Theses on Marx, çev.: M. Hardt, S. Makdisi, C. Casarino ve R. E. Karl (der.), Marxism Beyond Marxism (New York, Routledge, 1996), s. 153) [Bkz. http://korotonomedya.net/chiapas/zapatur.html]. Negri nin Operaismo yla iliflkisi için bkz. Harry Cleaver, Reading Capital Politically (Brighton, The Harvester Press, 1979), ss. 51-66; Yann Moulier nin, A. Negri nin The Politics of Subversion una (çev. J. Newell, Oxford, Polity Press, 1989) yazd Girifl, ss. 1-44. Steve Wright n bilgi verici Negri ye bir ölçüde düflmanca olan de erlendirmesi: Storming Heaven: Class Composition and Struggle in Italian Autonomist Marxism (Londra, Pluto Press, 2002) ve Michael Hardt n 1990 tarihli tezi, The Art of Organisation: Foundations of a Political Ontology in Gilles Deleuze and Antonio Negri (http://www.duke.edu/~hardt/). 3. Ancak Manifestolibri ve DeriveApprodi gibi yay mc lar n çabalar sayesinde, bu kitaplar n ço u talya daki yeni radikalleflmifl genç izleyicilerin eline geçmifltir. Bu izleyiciler, sömürü stratejileri ve mparatorluk taki kolektif eylem imkânlar arac l yla düflünmeye önceki kufla n yapt önemli katk lar bu metinlerde bulmufllard r. 10

ard ndan talyan yay n dünyas n n neredeyse tam bir otosansür uygulamas bu durumu daha da a rlaflt rd. Raniero Panzieri nin Lotte Operaie Nello Sviluppo Capitalistico sundan (1976b) ve Mario Tronti nin ufuk aç c Operai e Capitale sinden (1966) seçilen parçalar, geç 1970 lerde ve erken 1980 lerde 4 sadece fazla bilinmeyen dergi ve derlemelerde olsa da ngilizceye çevrildi; ancak onlar n il Movimento dan (o s rada hareketin pek çok üyesi ya cezaevinde ya da sürgündeydi) soyutlanmas, daha genifl kapsaml bir uluslararas tart flman n ve toplumsal hareketin bileflenleri haline asla gelememeleri anlam na geliyordu. Son y llarda, pek çok düflünür bu duruma çare bulmaya bafllam flt r. 5 Ancak bu düflünürlerin ürettikleri eserler, hatta bizatihi mparatorluk bile, talya da Il popolo di Seattle olarak bilinen fleyin ve bu Amerikan kentinden, flimdiye kadar Cenova, Barselona ve Floransa ya geçen yeni mücadeleler çevriminin oluflum halindeki küresel öznellikleriyle kesiflmemifl olsayd, akademi d fl nda etki yaratmay baflaramazd. Çevirmen dipnotlar nda Zaman n Oluflumu hakk nda okura daha fazla bilgi verdim (esas olarak Negri nin kendi yaz lar ndan hareketle). Kairòs, Alma Venus, Multitudo bölümündeyse, dikkat çekici biçimde kendine yeterli olan bu metnin büyük ölçüde kendi bafl na konuflmas n sa lad m. Metnin geliflimi, özerk bir mant kla, kümülatif bir bileflimle yönlendirilir; bu metin, kendisini tekrar tekrar y kan ve kuran geri besleme etkileri bar nd r r. Birinci, ikinci, üçüncü kurucu esastan n inci esasa kadar. Çok fazla dipnot koymak, pek çok d flsal 4. Raniero Panzieri için bkz. The Capitalist Use of Machinery: Marx Versus the Objectivists, çev. Q. Hoare, P. Slater (der.), Outlines of a Critique of Technology (Londra, Ink Links, 1980), ss. 44-68 ve Surplus Value and Planning: Notes on the Reading of Capital, çev. J. Bees, CSE (der.), The Labour Process and Class Strategies içinde (Londra, Stage 1, 1976), ss. 4-25. Mario Tronti için bkz. Social Capital, Telos, 17 (güz 1973), ss. 98-121 ve The Strategy of the Refusal, Red Notes (der.), Working Class Autonomy and the Crisis: Italian Marxist Texts of the Theory and Practice of Class Movement: 1964-79 içinde (Londra, Red Notes and CSE Books, 1979), ss. 7-21. 5. Örnek olarak bkz. Robert Lumley, States of Emergency. Cultures of Revolt in Italy from 1968 to 1978 (Londra, Verso, 1994); P. Virno ve M. Hardt (der.), Radical Thought in Italy (Minneapolis, University of Minnesota Press, 1996); Wright, Storming Heaven. Antonio Negri nin 1990 lardan bugüne yazd çok say da kitab n n da bu ba lama yerlefltirilmesi gerekir. 11

göndermenin yapt gibi, ancak bileflimin tutarl l n bozard. Öte yandan, Zaman n Oluflumu na pek çok al nt ve referans serpifltirilmifltir. Cezaevinde bulundu u s rada Antonio Negri herhangi bir zamanda edinmesine izin verilen s n rl say da kitaptan yapt al nt ve referanslar defterlere kaydediyordu. 1997 tarihli Girifl te (burada Sonsöz olarak yeniden bas ld ) hat rlatt gibi, bu defterlerin pek ço u, Ödlek ve cahil bir cezaevi gardiyan sürüsünün kindarl ndan baflka hiçbir sebep olmaks z n, zalimlerin sidi i ve atefliyle imha edildi. Onun ve benim bütün çabalar m za ra men, bu referanslar bulmak imkâns z olmufltur. Bu nedenle kaynakça neredeyse bütünüyle bellek gücüyle ve tahmini olarak oluflturulmufltur. 1981 de Antonio Negri neredeyse iki y ld r hakk nda hüküm verilmeksizin cezaevinde tutuluyordu. Radikal Parti üyesi olarak parlamentoya seçilmesinden önce iki y l daha orada kalacak, Vekiller Meclisi parlamenter dokunulmazl n kald rd ktan sonra sürgün olarak Paris e kaçacakt. Kendisini bir kez daha iki y l kalmak üzere bir talyan cezaevinde buldu u zaman (1999) 6 Negri nin Kairòs taki ironik sözleriyle, yeniden erdem e itimine aylakl k yoluyla ulafl lan bu özel koflullar belki de önceki y llarda üstesinden gelinen teorik ve pratik çal flmay de erlendirmek için en uygun vesileyi oluflturdu. ki ayr cezaevi; iki ayr kitap. Ancak bu metinleri birbirine ba layan sadece yazma koflullar de ildir; bu kitab keyfi bir derlemenin ötesine geçiren de, bu iki metinde ortak olan özetleme gücü, ola anüstü s k flt rma ve yo un geçen önceki y llar anlamland rma arzusundan öte bir fleydir. Bu fley, Negri nin düflüncesinin geliflimini sadece sürgün y llar nda gelifltirdi i düflünceyi de il, Michael Hardt la ortaklafla yapt çal flmay da anlamak ve Negri nin teorik eme inin kal c kayg s n ifade eden, kapitalist birikimin yeni Emperyal biçimleri karfl s nda kolektif eylemin yeni imkânlar n kavramak için vazgeçilmez malzeme sa lar. O halde, birlikte ele al nd nda bu metinler, Marx Be- 6. Negri nin 1997 de talya ya ve cezaevine dönmesinin nedenlerine iliflkin bir de erlendirme için bkz. A. Negri, Exil (Paris, Editions Mille et une Nuits, 1998). Yol gösterme y llar n n sonuna ve hâlâ cezaevinde ya da sürgünde olan bütün yoldafllar n serbest kalma zorunlulu una iflaret etmek için dönüyorum. (s. 67 Frans zcadan çevirdim) 12

yond Marx tan (1979) mparatorluk a (2000), proleter özde erlemeden, iflbirli i halindeki çokluk kümelenmelerine kadar Negri nin düflünce çizgisini aç klar. kisini birbirine ba layan k rm z iplik, bu derlemenin bafll n n da gösterdi i gibi, zamansall n ipli idir. I Burada çevrilen iki metni bir ba lama oturtmak için mparatorluk u k saca de erlendirmek gerekir. mparatorluk un ortaya koydu u, genifl çapta tart fl lan teorik sentez, 1990 lar n ortas nda ortaya ç kan yeni militanl k ça nda ifade edilen iyimserli i ak tmay ve ona ak lc bir ifade kazand rmay baflarm fl, böylece tarihin sonu nu savunanlar n k sa süreli zafer duygusunu isabetli biçimde sona erdirmifltir. Operaismo nun temel ilkelerinden baz lar n tekrar ele alan Hardt ve Negri, XX. yüzy l n son çeyre inde sermayenin, önceki birikim rejimini parçalam fl olan iflçi ve antikolonyal mücadeleleri k rmak için yeniden yap lanmak zorunda kald n öne sürerler. Hardt ve Negri nin, mparatorluk un antagonist öznesi olan çoklu un gücüne iliflkin de erlendirmelerinde belirttikleri gibi, mparatorlu un eylemi etkin oldu u zaman bunun nedeni kendi kuvvetinden çok emperyal iktidar karfl s nda çoklu un direniflinin geri tepmesiyle eylemin ivme kazanmas d r (Hardt ve Negri, mparatorluk, s. 366). Böylece sermayenin, küreselleflmede vücut buldu u öne sürülen o çok övülen zaferi, sermayenin sa l n n ve yarat c l n n bir belirtisi de il, daha çok art k ulus devletin içinde denetlenemeyen mücadelelerin sonucudur. Sermayenin bu türden mücadelelere gösterdi i tepki, üretimi merkezsizlefltirmek, iflçilerin (göreli) ve sermayenin hareketlili ini art rmakt ; ancak bunun do al sonucu, ulus devletin art k onu aflan ak fllar denetleyememesi oldu. Ne var ki, ulus devletin egemen gücünün göreli zay flamas yla birlikte egemenlik asl nda ortadan kalkmam fl, sadece biçim de ifltirmifltir; siyasal denetimler, devlet ifllevleri ve düzenleme devam ediyor. mparatorluk, Hardt ve Negri nin küreselleflmenin siyasal biçimine verdikleri isimdir. Can a- l c nokta fludur: Burada söz konusu olan, yeni bir emperyalizmin 13

(belki de ABD temelinde) oluflmas de ildir. Hardt n talyan gazetesi Il Manifesto ya verdi i bir röportajda 7 belirtti i gibi, emperyalizm Avrupa uluslar n n egemenli inin gerçekten kendi s n rlar n n ötesine geçen bir uzant s n oluflturur, ve karmafl k bir içsel ve d flsal diyalektikle 8 nitelendirilir. Öte yandan, mparatorluk nosyonuyla Hardt ve Negri radikal bir paradigma de iflikli inin ana hatlar n ortaya koyarlar. Kitab n eksenini oluflturan bir bölümde ( Emperyal Egemenlik, ss. 198-216) öne sürdükleri gibi, emperyal dünyaya geçiflte [ ] art k bu s n r çizgileri kalmam flt r (a.g.y., s. 198). Baflka deyiflle mparatorluk un hiçbir merkezi ve hiçbir s n r yoktur. Daha ziyade o, bütün küreyi giderek kapsayan kural n merkezsizlefltirilmifl ve yersizyurtsuzlaflt r lm fl bir ayg t d r (a.g.y., s. 18). mparatorluk un oluflumu, Polybios un Roma mparatorlu u tart flmas nda (1979) söz etti i bafll ca üç yönetim biçiminin monarfli, aristokrasi ve demokrasi bir araya getirildi i karma bir modelle anlafl l r. Bunlar n günümüzdeki modern ard llar, International Monetary Fund [Uluslararas Para Fonu] (IMF), World Bank [Dünya Bankas ], World Trade Organization [Dünya Ticaret Örgütü] (WTO), NATO (monarfli); ulusötesi sermaye (aristokrasi); ulus devletler ve sivil toplum kurulufllar (NGO lar) (demokrasi) taraf ndan temsil edilir. Bu model metaforik olarak anlafl lmamal d r; bu kurumlarla bu yönetim biçimleri resmen örtüflür. Küresel oluflumun bu flekilde anlafl lmas ktidar n hatlar ve iflleyifline iliflkin yumuflat lm fl ve tekanlaml olmayan bir anlay fla olanak tan r. 9 Bu 7. M. Hardt, Un leviatano descritto fuor di metafora, Il Manifesto, 28 Eylül 2000 ve M. Hardt ve A. Negri, mparatorluk, s. 18. 8. çsel ve d flsal ile mparatorluk taki ayr m n çöküflü aras ndaki diyalekti e iliflkin tart flma için bkz. Empire, s. 183-90. Ayr ca bkz. Michael Hardt ve Thomas Dunn söyleflisi, Sovereignty, Multitudes, Absolute Democracy, Theory and Event, 4:3 (2000). 9. Negri, The Savage Anomaly de (çev. M. Hardt, Minneapolis, University of Minneapolis Press, 1991) potere ile potenza aras nda önemli bir ayr m yapar. Bu ayr m Spinoza n n potestas ile potentia aras nda yapt ve filozofun eserlerinin ngilizce çevirisinde atlanan ayr mdan türetir. Michael Hardt n, Antonio Negri nin The Savage Anomaly çevirisinde bu iki terimi s ras yla ktidar ve iktidar olarak ifade ediflini benimsedim. Bu ayr m hem siyasal hem de ontolojiktir: potere ( ktidar) merkezileflmifl aflk n bir komuta gücünü ifade ederken, potenza (iktidar) ol- 14

küresel yasal oluflum maddi oluflumdaki de iflikliklere iflaret eder. Baflka deyiflle, o kapitalist iliflkilerin toplumsal üretim ve yeniden üretimin bütün veçhelerini, bütün yaflam alanlar n kuflatacak flekilde geniflletilmekte oldu unu varsayar (Hardt ve Negri mparatorluk, s. 288). 10 Bu kuflat c boyunduruk, mparatorluk ta art k bir d fl taraf n olmad iddias n gerekçelendiren maddi koflullar ifade eder. Sermaye toplumsal hayat n tamam n boyunduruk alt na al r ve oluflum halindeki yasal yap iliflkileri küresel düzeyde gözetip denetleyerek ve düzenleyerek süreci korur. Emperyal komutan n genel ayg t üç ayr u raktan ya da Hardt ve Negri nin mparatorlu un üçlü buyru u dedikleri fleyden ibarettir (a.g.y., s. 211-12). lk unsur, mparatorluk un yüce gönüllü, liberal yüzü dür (a.g.y., s. 211). Herkes hofl karfl lan r ve rk, inanç, renk, toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim ve di erlerine bak lmaks z n onun s n rlar içinde yer al r. mparatorluk farkl l klar formel olarak bir yana b rakarak olas çat flma alan n n büyük k sm n etkisiz hale getirmeye çal fl r. kincisi diferansiyel u rakt r; do al ya da biyolojik olmaktan çok kültürel ve olumsal oldu u ve böylece d fllay c olmad düflünülen farkl l klar bar flç l bölgesel kimliklerin bir kuvveti olarak savunulur (a.g.y., s. 213). Son olarak, bu farkl l klar n genel komuta ekonomisi içinde yönetimine ve hiyerarfliklefltirilmesi ne s ra gelir. Art k bölme ve fethetme yoktur, mparatorluk, en az ndan, bölünme yaratmak yerine var olan ya da potansiyel farkl l klar tan r, onlar kutlar ve genel bir komuta ekonomisi içinde düzenler (a.g.y., s. 214). dukça içkin ve yerel kurucu güçleri belirtir. Bu ayr ma iliflkin özlü bir de erlendirme için bkz. The Savage Anomaly ye Girifl. Bu terminolojik ayr m, mparatorluk ta muhafaza edilmemifltir, halbuki kavramsal ayr m edilmifltir. 10. Negri ve Hardt, Foucault nun de iflen ktidar biçimleri çözümlemesini benimserler, ancak bunu gerçek boyunduruk ya da postmodernite dünyas na yerlefltirerek yaparlar. Onlar ktidar n, bizatihi hayat kendi nesnesi haline getiren ve bizatihi hayat düzeyinde iflleyen bir biyoiktidar haline getirmek üzere tam bir de iflimden geçti ini öne sürerler. Gerçek boyunduruk sorunu Zaman n Oluflumu na iliflkin afla daki II. K s m da yer alan tart flmada daha genifl biçimde ele al nacakt r. Hardt ve Negri mparatorluk ta gerçek boyunduru u flu flekilde özetlerler: Toplumsal iliflkiler, toplumsal üretim ile ekonomik üretim aras nda herhangi bir d flsall imkâns z hale getirerek üretim iliflkilerini tümden sarm flt r. (s. 223) 15

Ancak Negri ve Hardt, mparatorluk un pekifltirilmesine yönelen sürecin bütünlefltirici do as n n umutsuzlu a sebep olmamas gerekti inde srar ederler. Roma da La Sapienza Üniversitesi nde sundu u bir makalede Negri, bunun lanet biçimde pozitif oldu- unu, bir özgürlük belirtisi, ulus devletin cehennemi kafesini k - ran tarihsel süreçlere iliflkin zorun bir belirtisi oldu unu iddia edecek kadar ileri gitti. 11 Zira bir taraftan, iflçi mücadeleleri, önceki ulus devlet temelindeki birikim rejimine son verir 12 ve böylelikle onlar n ontolojik ve yarat c gücünü aç a vurur; öte yandan, mparatorluk un öteki öznesi olarak çoklu un oluflumuna iflaret eden, tam da egemenlik biçimindeki paradigma de iflikli idir. Bu özne, mutlak pozitif bir kuvvet olarak, hâkim gücü alternatifi olarak ortaya ç kt soyut ve bofl bir birleflmeye iten bir güç olarak ifllev görür [...] mparatorluk yaln zca çoklu un hayat damarlar n kurutan bir kapand r; ya da Marx n söyleyebilece i gibi, ancak canl lar n kan n emerek hayat n sürdürebilen, ölü eme in biriktirilmesinden beslenen bir vampir rejimidir. (Hardt ve Negri, mparatorluk, s. 85, 86) 13 Çokluk mparatorluk un eksen niteli inde önemli bir nosyonudur; ayn zamanda yeterince kuramsallaflt r lmam fl olmas üzücüdür. * 2001 de Londra da sunulan The Politics of Multitude bafll kl bir makalede 14 Hardt çokluk kavram n n önceki ortak çal flma- 11. Bu k sa makalenin talyanca bir kopyas ( Impero, moltitudini, esodo ) için bkz. http://www.sherwood.it 12. Bu Girifl in II. K sm nda tart fl laca gibi, Gerek Negri gerekse Hardt egemen ulus devlet ça na iliflkin her türlü nostaljiye karfl uyar da bulunur. Bizatihi devlet [ ] kendi temelinde bir hâkimiyet ayg t d r (Hardt, Sovereignty, Multitudes, Absolute Democracy ); bu arada Negri, Auschwitz f r nlar n n ulus devlet ideolojisinin zorunlu sonucu oldu unu söylerken daha da lanetleyicidir (bkz. La Sapienza da sundu u makale: http://www.sherwood.it ) 13. Çok önemli bir nosyon olan zorla ele geçirme ayg t konusunda bkz. G. Deleuze ve F. Guattari, A Thousand Plateaus, çev. B. Massumi (Londra, Athlone Press, 1988), ss. 424-73. * Yazarlar 2004 tarihinde bu kavram tart flt klar bir kitap yay mlad lar: Multitude: War and Democracy in the Age of Empire, Penguin Putnam, 204. Türkçe çevirisi için bkz. Çokluk: mparatorluk Ça nda Savafl ve Demokrasi, çev.: Bar fl Y ld r m, Ayr nt Yay., 2004. (y.h.n.) 14. Michael Hardt bu makaleyi Radical Philosophy konferans nda sundu. Bkz. Look. No Hands! Political Forms of Global Modernity, Londra, Birkbeck Colle- 16