D Ticaret ubesi Ara rma Servisi D YET GIDA ÜRÜNLER BANU YAPAR

D Ticaret ubesi Ara rma Servisi D YET GIDA ÜRÜNLER BANU YAPAR 2004

NDEK LER TERM NOLOJ VE ÜRÜN KAPSAMI YET NED R YET GIDALAR Diyet G dalara Olan Gereksinim YET GIDALARIN GRUPLANDIRILMASI çecekler Yiyecekler YET GIDA ÜRET NDE KULLANILAN NGRED YENTLER ngrediyent / Bile en Ya kame Ediciler eker kame Ediciler Yo un Tatland lar n Türk G da Kodeksine Göre zin Verilen Maksimum Kullan m Dozlar DO AL NGRED YENTLER Do al ngrediyentler ile lgili Yasal Düzenlemeler Do al ngrediyentlerin Kalori De eri YET L FLER Diyet Liflerin Kalori Azaltma Özelli i Diyet Liflerin G da Alanlar nda Kullan Diyet Lifli G dalar n Raf Ömrünün Uzamas Diyet Lif ngrediyentlerinin F n Ürünlerinde Kullan YET GIDA ÜRÜNÜ Kalorisi Azalt lm Diyet ( Light ) Ürünler Kalorisi Azalt lm Ürünler Diyet midir? D YET GIDA ÜRÜNLER PAZAR YAPISI 2

D YET SÜT ve SÜT ÜRÜNLER N YILLAR BAR YLE TÜKET M ORANLARI TABLO-1 UN ve UNLU MAMÜLLER N 2003 YILI BAR YLE TÜKET M M KTARI TABLO-2 TATLANDIRICI EKER ve Ç KOLATALARIN YILLAR BAR YLE TÜKET M M KTARI TABLO-3 YET ME RUBAT BUZLU ÇAY ve MEYVE SULARI TABLO-4 SEKTÖRLE LG MEVZUAT Enerjisi K tlanm Diyetler çin Haz rlanan G dalar n Temel Bile imi Yönünden Mevzuat Ambalajlama, Etiketleme ve aretleme Yönünden Mevzuat Diyet G da Ürünlerinin thalat nda Aranan Belgeler YET GIDA ÜRÜNLER NDE THALAT / HRACAT KONTROLLER hracat Kontrolleri Kontrole ili kin esaslar thalat Kontrolleri SEKTÖRDE FAAL YET GÖSTEREN BA LICA ÜRET VE / VEYA HRACATÇI F RMALAR Ba ca Üretici ve / veya hracatç Firmalar Yararlan lan Kaynaklar 3

TERM NOLOJ VE ÜRÜN KAPSAMI Beslenme bilimi insan sa iyile tirme ve iyi durumda ( sa kl ) olmas sa lamak amac yla g dalar veya besleyici ö eler hakk ndaki bilgileri bütünle tirerek uygulayan bir disiplindir. 20 inci yüzy lda ise temel olarak vücudun onar, bak ve geli imini desteklemek ve yetersizlikleri önlemek için elzem olan besleyici ö eler belirlenmi beslenme standartlar ile birlikte çe itli diyet ve g da k lavuzlar yay nlanm r. Ancak son 30 y l içinde ise, özellikle baz besin ö elerinin sa k üzerine olumsuz kronik etkilerinin ortaya ç kmas ile birlikte a tüketimlerinden kaç lmas önerileriyle kar la lm r. 21 inci yüzy la girerken, dünyada hemen tüm geli mi ülkelerde art k toplumlar, uzun ömür beklentileri yeni ya am tarzlar yla ortaya ç kan teknolojinin geli mesi sonucu yeniliklerle kar kar ya kalm r. Art k beslenme bilimi dengeli beslenme üzerindeki vurguyu azaltmadan optimum beslenme kavram n geli tirilmesi üzerine yo unla acakt r. Optimum beslenmeye giden bu yolda diyet dalar oldukça geli me vaat eden bir kavramd r. Literatürde çok say da diyet g da tan vard r. Bu tan mlar en basit olarak temel beslenmenin ötesinde sa k yarar sa layan g dalar tan ndan daha ayr nt olarak normal bir diyetin bir parças olarak tüketilebilen geleneksel g daya benzer olan ancak basit beslenme gereksinmelerinin sa lanmas n ötesinde fizyolojik roller kazand rmak üzere modifiye edilen g dalard r tan yap labilir. D YET NED R: a) Düzenli olarak tüketilen besinler ve içeceklerin, b) Zay flama amac yla haz rlanm besinleri tüketmenin c) Tedavi veya koruma amac yla tüketilecek besinlerin çe it ve miktarlar n düzenlenmesidir. D YET GIDALAR Diyet G dalara Olan Gereksinim Enerji girdisini kontrol etme gereksinimi, sa koruma, özellikle manl k, kalp ve damar hastal klar önleme ve bazen de formda kalmay ba arma arzusundan do ar. Uzmanlar kalp rahats zl klar, manl k hiperlipoproteinamia ve diyabet gibi risk gruplar ndaki insanlara eker, ya, tuz ve enerjisi dü ük g dalar önermektedirler. Diyet dalar n sa kl bir hayat için yard mc olaca na inan lmaktad r. Son y llarda birçok ülkede diyet g da tüketimindeki art, yeni g da al kanl klar n yerle meye ba lad göstermi tir. G da teknolojisindeki yo un geli meler ve diyet g dalar n tüketimi al kanl n giderek toplumlarda yerle mesi, g da üreticilerini bu konuda sürekli artan talebi kar lamaya yöneltmi tir. 4

YET GIDALARIN GRUPLANDIRILMASI Diyet g dalar iki grup alt nda incelenmektedir: 1. çecekler 2. Yiyecekler çecekler çeceklerin enerji içerikleri çe itli yollarla azalt labilir. En basit yolu çözünür ekerler olan glukoz, fruktoz ve sükrozun, daha az kalori içeren tatland larla yer de tirmesidir. Bu yöntem çay, kahve gibi tüketiciler taraf ndan tatland eklenen alkolsüz içeceklerde kullan r. Sütlü ve kakaolu içeceklerde ya içeri inin k smen ya da tamamen azalt lmas ve sakkorozun yerini yo un tatland lar n almas yeni ürünün enerji de erini dü ürür. Yüksek oranda içecek tüketen, di çürümelerinden ikayetçi ve diyabetik kimseler azalt lm çözünür karbonhidrat içeri i ve yo un tatland larla ikame edilmi karbonhidrat içeri ine sahip içeceklerden yararlan rken kalp-damar hastal klar ndan ikayetçi kimseler ya içeri i dü ük, man kimseler ise eker, ya ve alkol içeri i dü ük içeceklere yönelmi lerdir. Yiyecekler dalar n kalori içeri inin dü ürülmesi karbonhidrat ve ya lar n azalt lmas veya smi yada tam ikamesiyle sa lan r. Tereya, margarin,sosis, salça, sos,peynir,yo urt ve koruyucular gibi pek çok g dan n enerji de erleri bu yolla azalt labilmi tir. Özellikle kalsiyum miktar ndaki art, genç, menopoz sonras ve kilolar kontrol etmek amac yla s k s k günlük g da al azaltan kad nlara oldukça yararl r. Bir di er avantaj ya ikamesinde bitkisel proteinler kullan ld nda doymu ya içeri inin dü mesidir. Bunlara kar n ya içeri indeki azalma ya da çözünen vitaminlerde de bir azalmay beraberinde getirmektedir. nsanlar n sa k ve formda kalma gibi ihtiyaçlar ndan dolay eker ve ya yerine geçebilecek maddelerin kullanma iste i gittikçe artm ve bu g da üreticilerini bu tür maddeleri üretmeye zorlam r.bu tür ürünlerde genel strateji kalori yükselten ö eler olan ekerler ve ya lar n ikamesidir. YET GIDA ÜRET NDE KULLANILAN NGRED YENTLER ngrediyent / Bile en da katk maddesi olmay p, hammaddeden sonra a rl kl önemi olan, üretilen ürüne spesifik özellikler kazand lmas amac yla mutlaka kat lmas gereken ve o g da maddesinin tan nda yer alan maddeler için kullan lan bir terimdir. dalar n kalori içeri inin dolay yla ki ilerde enerji al n azalt lmas ürün yap nda yer alan ya ve ekerlerin tam veya k smi ikamesiyle sa lan r. 5

Ya kame Ediciler Ya ikame ediciler, fiziksel ve kimyasal özellikler bak ndan ya a benzeyen da ingrediyentleridir. Bir ya ikame edici ya n verdi i a z hissi, zenginlik, yumu akl k ve ya sa lamal, duyusal bir denge için tat bile enleriyle ya a benzer ili kide olmal r. Ya ikame edicilerin üründe yeniden olu turdu u özellikler içinde en ba ar dokudur. Protein kökenli ya ikame edicilerin ya a göre daha az lipofilik olmas ndan dolay sa lad duyusal özelliklerin s rl oldu u görülmektedir. Karbonhidrat kökenli ya ikame ediciler, dokusal özellikleri suyu ba layarak sa larlar. Ya k ve gevreklik sa lamak amac yla ürünün do al su içeri i artt r ancak bu kez raf ömrü problemleri ortaya ç kar. eker kame Ediciler eker ikamesi amac yla yo un tatland lar kullan r. Bunlar vücut taraf ndan metabolize edilmeyen sakarin, siklamat, acesülfam potasyum, aspartam, neosperidin dihidrokalkon gibi yapay tatland lard r. Sakarin ve siklamat n yol açt bir tak m sa k sorunlar bu iki tatland n popülerli ini yitirmesine neden olmu, alternatif olarak aspartam ve acesülfam-potasyum insanlar n diyet ihtiyaçlar kar lamak üzere dalarda kullan lmaya ba lanm r. Yo un Tatland lar n Türk G da Kodeksine Göre zin Verilen Maksimum Kullan m Dozlar Ülkemizde kullan na izin verilen yo un tatland lar acesülfem potasyum, aspartam, siklamik asit ve sodyum, potasyum tuzlar, sakarin ve sodyum, potasyum ve kalsiyum tuzlar thaumatin ve neohesperedin dihidrokalkon dur. Bu maddeler için Türk da Kodeksine göre izin verilen maksimum kullan m dozlar k saca öyle özetlenebilir. Acesülfam potasyuma, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 350 mg/i, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz tatl lar ve benzeri ürünlerde 350mg/kg, ekerlemeler ve dü ük kalorili içeceklerde 25 mg/i ile 2500 mg/kg aras nda de en miktarlara izin verilir. Aspartama, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 600 mg/i, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz tatl lar ve benzeri ürünlerde 1000 mg/kg, meyve ve sebze bazl tatl larda 500-1000 mg/kg, ekerlemeler ve dü ük kalorili içeceklerde 25 mg/i ile 5500 mg/kg aras nda de en miktarlara izin verilir. Siklamik asit, sodyum ve kalsiyum tuzlar na, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 400 mg/i, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz tatl lar ve benzeri ürünlerde 250 mg/kg, ekerlemeler ve di erlerinde 250 mg/i ile 2500 mg/kg aras nda de en miktarlara izin verilir. Thaumatin e ekerlemelerde 50 mg/kg ve diyet tamaml larda 400mg/kg a izin verilir. Neohesperedin Dihidro Kalkona enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 30mg/I ve 50mg/I, enerjisi azalt lm veya eker ilavesiz tatl lar ve benzeri ürünlerde 50 mg/i, ekerlemeler ve di erlerinde 10 mg/i ile 400 mg/kg aras nda de en miktarlara izin verilir. 6

DO AL NGRED YENTLER nülin ve oligofruktoz, meyan kökünden elde edilen ve ya veya eker ikamesi amac yla kullan labilen karbonhidrat yap da do al ingrediyendir. Sa kl ki ilerin normal diyetinin bir parças olan p rasa, so an,bu day, sar msak, enginar, gibi pek çok bitkide de yayg n olarak bulunurlar. nülin do ada yayg n bir karbonhidrat kayna r. nülin pek çok bitkide karbonhidrat kayna olarak görev al r. nülini do al olarak içeren bitkiler içinde en zengini so and r. Di erleri; kökleri % 30 inülin içeren ku konmaz, % 65 inülin içeren enginar yapraklar r. Do al ngrediyentler le lgili Yasal Düzenlemeler Do al kaynaklardan elde edilen inülin yasal olarak katk maddesi de il, g da veya da bile eni ingrediyen olarak s fland lmaktad r. Bu durum Avrupa Birli i ülkelerinin (Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, rlanda, talya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, spanya, sveç, ngiltere, Slovenya, Slovakya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Malta, Polonya, Estonya ) ve sviçre, Norveç resmi otoriteleri taraf ndan onaylanm r. Avustralya, Kanada, srail, Japonya ve Yeni Zelanda da ise konu halen gündemdedir. ABD de GRAS ( Generally Recognized As Safe ) genel olarak güvenli addedilen maddeler statüsüne al nm r. nülinden üretilen oligofruktoz da bir g da katk de il g da ya da g da bile eni olarak de erlendirilmektedir. Bu durum Avrupa Birli i Komisyonunun G da Maddeleri Devaml Komitesi ve Avrupa Birli i üyelerinin ço unun yasal otoriteleri taraf ndan onaylanm r. Oligofruktoz, g da bile eni olarak s fland ld ülkelerde herhangi bir rlamaya ihtiyaç duymaks n kullan labilmektedir. nülin ve oligofruktoz, kimyasal ve fizyolojik özelliklerinden dolay diyet lif tan na girmektedir. Avrupa Besin Etiketleme Yönergesi 90/496 ya göre bu bile enler, hem karbonhidrat hem de diyet lif olarak s fland labilir ve ürün etiketinde diyet lif olarak belirtilebilir. Do al ngrediyentlerin Kalori De eri Avrupa Besin Etiketleme Yönergesi 90/496 da kalori de erleri belirtilirken diyet lifin kalori de eri 0 olarak gösterilmi tir. nülin ve oligofruktozun hesaplanan kalori de erleri oldukça dü ük düzeylerde olmas na kar n, inülin ve oligofruktozun çok yüksek oranlarda kullan ld durumlarda kalori de erinin 0 al nmas n tüketiciye yan lt olaca dü üncesinden hareketle inülinin kalori de erinin 1 kcal /g ve oligofruktozununkinin ise 1.5 kcal/g olarak al nmas önerilmektedir. 7

DIYET LIFLER Diyet lifler, insanlar n sindirim enzimleri taraf ndan indirgenemeyen bitkilerin organik bile ikleridir. Günümüz toplumunda, ya am tarz ndaki de iklikler beslenme al kanl klar da de tirmi tir. G da maddeleriyle beraber fazla miktarda kalori, doymu ya, kolesterol, sodyum ve yetersiz miktarda lif al diyetetik ürünlere olan talebi artt rm ve dü ük kalorili g da maddeleri için de dünya genelinde en h zl geli me gösteren ürünler haline gelmi tir. Dengeli bir diyet yapmak isteyen ve kilolar ndan endi elenen tüketicilerin artan taleplerinin sonucunda g da mühendisleri ve g da biliminde bu konu ile ilgili ki iler taraf ndan gerçekle tirilen çal malarla, zevk al nabilecek bir diyetle ortalama tüketilen g dalardan al nan kalori de erini dü ürmek mümkün k nm r. dan n kalori içeri inin dü ürülmesi, ( lightening ) ya da sa a zararl ingredientlerin (hayvan ya lar, kolesterol, karbonhidratlar, sodyum klorid gibi) oran n azalt lmas ve sa a faydal olanlar n (vitaminler, minareller, oligo-elementler ve lifler gibi) eklenmesiyle gerçekle tirilmektedir. Diyet Liflerin Kalori Azaltma Özelli i Genel olarak, liflerin s r kalorili oldu u dü ünülmektedir. Bu nedenle, kullan m miktar na ba olarak lif ilavesi yap lm g dalar n referans olarak al nan herhangi bir daya göre kalori de erinin tatmin edici bir dü üklükte oldu u belirlenmi tir. ABD de halen yürürlükte olan ve geçerlili i devam eden besinsel etiketleme ile ilgili kanunlarda, g dalar n kalorik içerikliklerinin hesaplanmas ndan önce, toplam karbonhidrat içeri inden sadece çözünemeyen lif miktar n ç kart lmas na izin verilmi tir. Diyet Liflerinin G da Alanlar nda Kullan da ürünlerinin lifler ile zenginle tirilip, kuvvetlendirilmesi, ilk olarak 1970 li llarda, lif ilavesi içeren birkaç de ik marka beyaz ve bu day (kepek) ekme inin üretimiyle ba lam r. lk ba ta, bu i lem kilo vermeye ba olarak sa k yarar için yap lm r. Bunun sebebi, bu tip ekmeklerin normal ürünlerden daha az kalori içermesi olmaktayd. O zamanlardan günümüze kadar geçen bu sürede, diyet liflerinin ba ka fonksiyonel yönleri saptanarak geli tirilmi, hatta sa lanan birçok ilerleme ile geni bir ürün yelpazesinde kullan r hale gelmi tir. G da sanayinin birçok kategorisi için lif, çok önem ta yan de erli bir ingrediyent haline gelmi tir. da içerisine kat lan lifler sayesinde, son ürünün dokusu, yo unlu u ve duyusal özellikleri de tirilebilmektedir. Yeni lif kaynaklar n ortaya ç, lif fonksiyonelli inin (g da ürününe uygulanan i lemler ve tüketiciler taraf ndan daha kabul edilebilir yapan tüm parametreler) geli tirilmesi ve daha anla r hale gelmesi liflerin kullan m alanlar konusunda g da endüstrisinde birçok yeni olanaklar tan maktad r. Lifler teknolojik birimler olarak d art maddelerden ya ikame edici maddelere kadar uzayan geni bir kullan m alan yaratmaktad r. Diyet liflerinin en çok kullan m gördü ü alanlar: F n ürünleri, kahvalt k hububatlar, makarna ve eri te, içecekler, et ürünleri, süt ürünleri, ve daha birçok çe itli ürünlerdir. 8

Diyet Lifli G dalar n Raf Ömrünün Uzamas Ya azalt lm ürünlerin raf ömürlerinin art, yüksek lifli ingrediyentlerin su ba lama kabiliyetleri ile ürünün nemini koruyabilmesine ba olmaktad r. DIYET LIF INGREDIYENTLERININ FIRIN ÜRÜNLER NDE KULLANIM AVANTAJLARI Uygulama alan Genel f n ürünleri Ekmek Bisküvi ve Kraker Dü ük ya içerikleri f n ürünleri Dü ük kalorili f n ürünleri Avantajlar Besleyicili i art rmas Kalori azalt için hacim art sa lamas Art lm dokusal özellikler Geli tirilmi kalite Uzun raf ömrü Beyaz ekmek tad, rengi ve dokusunun korunarak lif içeri inin art lmas Kalori azalt lm na yard mc olmas Hamur absorbsiyonunu art rmas Art lm dokusal özellikler Geli tirilmi kalite Uzun raf ömrü Lif bak ndan zenginle me Do al dane rengi vermesi A zda nemlilik hissi yaratmas Kalori azalt lm na yard mc olmas Kalori içermeyen ingrediyentlerin kalorik ingrediyentlerin yerini alarak kalori azalt na yard mc olmas A zda nemlilik hissi yaratmas YET GIDA ÜRÜNÜ Kalorisi Azalt lm Diyet ( Light ) Ürünler Türk G da Kodeksine göre, enerji yada kalorisi; yani ya, karbonhidrat ve eker oranlar % 25 azalt lan ürünler light s na girmektedir. Kilo sorunu ya ayanlar n öncelikle ba vurdu u yöntem kalorisi azalt lm ürünleri tüketerek fazla kilo olu umunu engellemektir. Bu ürünlerin ana tüketici grubu kilo sorunu olanlar ile sa k aç ndan az ya beslenmeyi tercih edenlerdir. 9

Özellikle kilo sorunu olanlar n tercihleri nedeniyle ilkbaharda light ürün talebi art a geçmektedir Son senelerde y lda 40 milyon dolar buldu u tahmin edilen light ürün pazar nda faaliyet gösteren ve bu ürün pazar n daha da büyüyece i konusunda hem fikir olan firma yetkilileri, pazar paylar büyütmek amac yla son y llarda ürün çe itlemesine gittiklerini, y llard r bisküvi gibi g da maddeleri ve belli içeceklerle s rl kalan ürünlere Türk tüketicisinin geleneksel tüketim maddelerinin light da eklediklerini ifade etmektedirler. Formda kalmak isteyen kesimlerin ilgi gösterdi i bir ba ka ürün gurubu light süt ve süt ürünlerinin olu turdu u gruptur. Ambalajl süt ürünleri pazar nda isim yapan firmalar n yetkilileri de formda kalmak isteyenlerin sezondan sezona de en bir yakla m sergilemeleri nedeniyle bahar aylar nda ciddi anlamda yükselen tüketim miktarlar n, k a girerken normal seviyelerine dü tü ünü belirtmektedirler. Zaman içerisinde Türkiye de de Avrupa ülkelerinde veya geli mi ülkelerde oldu u gibi form / sa k diye adland rabilece imiz genel yap n sa k k sm ndaki beklentileri do rultusunda do ru ürünlerin ortaya ç kmas ile standart bir yap ya ula lacakt r. Ya am biçiminin getirece i yeniliklerle de form k sm nda de iklikler beklenmektedir. Sonuç olarak henüz Türkiye de zay flamak ve formda kalmak isteyenlerin ihtiyaçlar n olu turdu u bu pazar yeni yeni geli mektedir. Ancak sektör temsilcilerinin bulu tu u ortak payda bu pazar n büyüklü ünün önümüzdeki y llar içinde u an bulundu u rakamlar n çok çok üstünde olaca yönündedir. Kalorisi Azalt lm Ürünler Diyet midir? Bu ürünlerin gerçekten diyet olup olmad sorusuna uzmanlar; özellikle eker hastalar ve zay flama diyeti yapanlar için daha faydal oldu unu sa kl beslenmede ekerli yiyecek ve içeceklerin yerinin olmad bildirerek, nas l olsa kilo ald rmaz dü üncesiyle hareket etmemek ve kalori hesab n yap lmaya devam edilmesinin gerekti i görü ünü payla maktalar. Beslenme uzmanlar da kilo vermek isteyen ki ilerin ilk tercihlerinin diyet ürünlerden yana oldu unu ve Türkiye de diyet ürün içeriklerinin çok fazla bilinmemesi nedeniyle, özellikle bilinçsiz tüketicilerin bu tür ürünleri s rs z yiyebileceklerini dü ündüklerini, oysa diyet ürünlerin dozunda ve ak lc bir ekilde kullan ld n da, ki inin ideal kilosuna ula mas na yard mc olabilece ini belirtmektedirler. YET GIDA ÜRÜNLER PAZAR YAPISI Devlet statistik Enstitüsü taraf ndan Diyet G da Ürünleri grubu ad alt nda bir flama bulunmad ndan,genel bir fikir edinilmesi amac yla Diyet G da Ürünlerini üreten, pazarlayan özel kurulu lardan toplanan bilgilerden yararlan larak tablolarda yer alan tüketim miktarlar tespit edilmi tir. 10

Tablo-1 de Süt ve Süt Ürünleri ( Beyaz peynir, ka ar peyniri ve yo urt ) nin 2001, 2002, 2003, (2004 ilk üç ay ) y llar itibariyle diyet ürünlerin diyet olmayan ürünlere oranla tüketim miktarlar verilmi tir. Tabloda belirgin bir biçimde görülen light beyaz peynirin tüketim oran n di er light ürünlere göre daha yüksek oldu udur. Sade light yo urdun tüketim oran nda dü gözlenmektedir. Bu tüketim miktarlar n dü me ve yükselme nedenlerinde ekonomik yap n ve ürünün fermante özelliklerinin (doku, tat vb.) bozulmas veya iyile tirilmesi gibi nedenler gösterilmektedir. TABLO-1 ENERJ AZALTILMI SÜT ve SÜT ÜRÜNLER N YILLAR BAR YLE TÜKET M ORANLARI LIGHT ÜRÜN TONAJ ( % ) 2001 2002 2003 2004 BEYAZ PEYN R 7,89 5,86 10,35 12 KA AR PEYN R 4,85 3,91 3,94 8,00 SADE SÜT 4,17 4,05 4,26 6,00 SADE YO URT 5,42 5,19 5,03 3,50 Tablo-2 de kepek un, kepekli makarnalar, lifli diyet çorbalar ve diyet keklerin 2003 y ve 2004 ilk 3 ay tüketim miktarlar ve kendi grubunda yer al p diyet olmayan ürünlere oranla tüketim paylar verilmi tir. TABLO-2 UN VE UNLU MAMÜLLER N 2003 YILI BAR YLE TÜKET M M KTARI (Adet) Kepek Un (1kg-paket) Lifli Diyet Çorbalar (66gr-paket) Kepekli Makarnalar (250gr-paket) Diyet Kekler (200gr-1paket) 2003 2004-3 AY 2003 PAY ( % ) 2004 PAY ( % ) 41,219 14,999 0.89 1.32 647 407 0.16 0.39 647 14,999 0.61 0.64 1,294 15,406 1.82 1.11 11

Tablo-3 de tatland, eker ve ekerli ürünlerin 1999 dan 2003 y na kadar olan tüketim miktarlar birim de erleri ile verilmi tir. TABLO-3 TATLANDIRICI EKER VE Ç KOLATALARIN YILLAR BAR YLE TÜKET M M KTARI (adet) Diyet Ürünler 1999 2000 2001 2002 2003 Reçel,bal,marmelat 250-350gr kavanozlarda Tatland lar 40-80gr po etlerde Çikolata ve ekerli ürünler 80-100gr paketlerde Bisküviler 125-250gr paketlerde Lifli Ürünler 130-325gr ambalajlarda 158091 161146 130831 133216 110595 80959 97601 89769 61994 85635 168271 191553 137547 92777 89226 20445 18709 10896 6974 5541 150302 98258 75001 66133 67633 Tablo-4 te verilen diyet me rubat, buzlu çay ve meyve sular de erlerinin incelenmesinde öncelikle May s Ekim tarihleri aras nda me rubat sezonu oldu u ve Ramazan ay n n 2002 y nda Aral k, 2003 y nda Kas m ay oldu u göz önünde bulundurulmal r. TABLO-4 YET ME RUBAT, BUZLU ÇAY VE MEYVE SULARI TÜKET (litre) 2003 2002 1.Çeyrek 2003 1.Çeyrek 1.Çeyrek light light GHT ÜRÜNÜN ER NDEK PAYI GHT ÜRÜNÜN ER NDEK PAYI 2002 1.Çeyrek 2002 pay (%) 2003 pay (%) Me rubatlar 7388041 7213000 1075000 1054000 14.55 14.61 Buzlu Çaylar 110.040 165.485 0 44.000 0 29.55 2002 2003 2002 2.Çeyrek 2003 2.Çeyrek 2002 pay 2003pay 2.Çeyrek 2.Çeyrek light light (%) (%) Me rubatlar 16744000 17775000 2433155 2517000 14.53 14.16 Buzlu Çaylar 372.000 500.000 0 3.800 0,00 0,76 2002 y ll k 2003 y ll k 2002 pay 2003pay 2002 12 ay 2003 12 ay light light (%) (%) Meyve Sular 11.148.000 12.125.000 5.041.000 5.489.800 45,22 45,28 2003 2004 2003 1.Çeyrek 2004 1.Çeyrek 2003 pay 2004pay 1.Çeyrek 1.Çeyrek light light (%) (%) Me rubatlar 7212000 8510000 1054000 1389000 14.61 16.32 Buzlu Çaylar 165.000 185.000 6.095.000 6.878.800 3693,94 3718,27 Meyve Sular 2.570.000 2.801.000 7.149.000 8.267.800 278,17 295,17 12

SEKTÖRLE LG MEVZUAT Sa k Bakanl 560 say Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili yönetmeli inde diyet ürünler Özel Beslenme Amaçl G dalar olarak belirtilmektedir. Türk G da Kodeksi Yönetmeli i nde uygulamaya yol göstermek üzere daha ayr nt tan mlar Kilo Verme Amaçl Enerjisi K tlanm G dalar 2001/41 tebli i ve Özel T bbi Amaçl Diyet G dalar 2001/42 tebli lerinde ayr nt olarak düzenlenmi tir. 2001/41 say Türk G da Kodeksi Kilo Verme Amaçl Enerjisi K tlanm dalar Tebli i nde haz rlanan ürünlerin tekni ine uygun ve hijyenik ekilde üretim, haz rlama, i leme, muhafaza, depolama ta ma ve pazarlamas sa lamak üzere bu ürünlerin bile im ve etiketleme artlar belirlenmi tir. Bu Tebli a) günlük diyetin tamam kar layabilecek g dalar ve b) günlük diyetin bir ya da daha fazla ö ününün yerini alabilecek g da ürünlerini kapsamaktad r. Enerjisi K tlanm Diyetler çin Haz rlanan G dalar n Temel Bile imi Yönünden Mevzuat 1) Enerji: Günlük diyetin tamam kar layabilecek g dadan sa lanan enerji, toplam günlük miktar için 800 kcal den az ve 1200 kcal den fazla olmamal r. 2) Protein: Bu Tebli de belirtilen ürünlerdeki proteinlerden gelen enerji, ürünün toplam enerji de erinin %25 inden az ve %50 sinden fazla olmamal r. 3) Ya : Ya dan sa lanan enerji, ürünün toplam enerji de erinin %30 undan fazla olmamal r. 4) Diyet Lifi: Günlük diyetin tamam kar layabilecek g dan n diyet lifi içeri inin günlük miktar 10 gr dan az ve 30 gr dan fazla olmamal r. 5) Vitaminler ve Mineraller: Toplam günlük diyette al nmas gereken vitamin ve mineral miktarlar n en az % 100 ünü sa lamal r. Ambalajlama, Etiketleme ve aretleme Yönünden Mevzuat Bu tebli kapsam nda yer alan ürünlerin ambalajlanmas, etiketlenmesi ve aretlenmesi, Türk G da Kodeksi Yönetmeli i nin Ambalajlama Etiketleme- aretleme bölümünün ilgili k sm ndaki hükümlere ek olarak a daki hükümlerine uygun olmas belirtilmi tir. a) Günlük diyetin tamam kar layabilecek g dalar olu turan bile enlerin tümü,ayn pakette sat lmal r. 13

b) Günlük diyetin tamam kar layabilecek g dalar; Kilo kontrol amaçl toplam günlük diyetin yerini al r. ad alt nda sat lmal r. c) Günlük diyetin bir yada daha fazla ö ününün yerini alabilecek g da ürünleri Kilo kontrol amaçl ö ün yerini al r. ad alt nda sat lmal r. d) Tüketime haz r olarak sunulan g dan n belirtilen miktar ndaki protein, karbonhidrat ve ya miktarlar ile enerji de eri ve kcal cinsinden say sal olarak etikette yer almal r. e) Tüketime haz r olarak sunulan ürünün belirli miktar ndaki al nmas zorunlu her bir vitamin ve mineralin ortalama miktarlar etikette yer almal r. Ayr ca günlük diyetin bir ya da daha fazla ö ününün yerini alabilecek g dan n Ambalajlama ve Etiketleme- aretleme bölümünde yer alan vitamin ve mineral miktarlar n yüzde olarak ne kadar kar lad etikette belirtilmelidir. f) Uygun haz rlama kurallar ve gerekti inde bu kurallar n önemini belirten ifadeler etikette yer almal r. g) Ürün, üretici talimatlar na göre kullan ld nda, günde 20 gr dan fazla günlük poliol al sa yorsa, etikette g dan n laksatif etkisinin olabilece ini belirten bir ifade olmal r. h) Günde yeterli miktarda s al n önemine dair bir ifade yer almal r. I) Günlük diyetin tamam kar layabilecek ürünlerde;1) Ürünün günlük temel besin ö elerini yeterli miktarlarda sa lad na dair bir ifade 2) Ürünün t bbi tavsiye olmaks n üç haftadan fazla kullan lmamas gerekti ine dair bir ifade bulunmal r. j) Günlük diyetin bir ya da daha fazla ö ününün yerini alabilecek ürünlerde, ürünlerin yaln zca enerjisi k tlanm diyetlerin bir parças olarak kullan ld nda yararl oldu una ve di er g da maddelerinin de, bu diyetin gerekli bir parças oldu una dair bir ifade yer almal r. Bu kapsamdaki ürünlerin etiketleme, reklam ve sunumunda, bunlar n kullan sonucunda ortaya ç kan kilo kayb h veya miktar na yada açl k hissinin azalmas veya tokluk hissinin artmas na dair herhangi bir ifade olmamas gerekir. Diyet G da Ürünlerinin thalat nda A daki Belgeler Aranmaktad r: 1) Dilekçe, 2) Kontrol Belgesi 3) Analiz Sertifikas (Bile en, mikrobiyolojik, kimyasal) 4) Sa k Sertifikas veya Serbest Sat Sertifikas ( hracatç ülkenin resmi makamlar nca onayl olacak ve g da takviyesi olarak tüketildi i belirtilecek ) 5) Türkçe etiket örne i 14

6) Reklam taahütnamesi 7) Numune; numunenin etiket üstü bilgilerinin noter onayl tercümesi 8) Distribütörlük belgesi YET GIDA ÜRÜNLER NDE THALAT / HRACAT KONTROLLER Sa k Bakanl nca özel beslenme amaçl g dalarda ithalat kontrolleri yap lmaktad r. Özel beslenme amaçl g dalar; bebek mamalar, devam mamalar, kilo kontrolü için enerjisi azalt lm dü ük enerjili g dalar, sporcu g dalar, diyet tamamlay g dalar ve diabetik g dalar içermektedir. 23367 no lu ve 9.6.1998 tarihli Resmi Gazete de Tar m ve Köyi leri Bakanl n n G dalar n Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik gere ince thalat ve hracat kontrollerine ili kin esaslar unlard r. hracat Kontrolleri Bu yönetmelik kapsam ndaki ürünlerin ihracat kontrolleri Bakanl kça yap r. Kontrole ili kin esaslar: a) hracat kontrolü, al ülke talepleri do rultusunda ihracatç n veya temsilcisinin mal n denetlenmesini isteyen bir beyanname vermesi üzerine en seri ekilde üretim, depo, antrepo veya i yerinden denetlemeye en uygun olan nda ihracatç veya temsilci de haz r bulunmak suretiyle yap r. Denetim esnas nda muayene ve analiz edilmek üzere gerekti inde numune al r. Denetim raporu ve analiz sonuçlar n de erlendirilmesinde al ülke talebi ve/veya G da Kodeksi esas al r. Bu yönetmelik kapsam ndaki ürünlerin g da güvenirli i aç ndan ihracat kontrolleri sadece Bakanl k taraf ndan yap r. hracattan vazgeçilmesi halinde verilen belgeler Bakanl a iade edilir. b) Bu yönetmelik kapsam ndaki ürünlere ihracatç n veya temsilcisinin bir beyanname vermesi üzerine Bakanl kça; 1) hracata konu ham yar mamül ve mamül maddelere kimyasal, fiziksel ve biyolojik yönden insan tüketimine uygun oldu una dair g da sertifikalar düzenlenir. 2) Sertifikan n özellikleri ve geçerlilik süresi ürünün özelli ine ve ihraç edildi i ülkeye göre Bakanl kça belirlenir. c) hraç amac yla üretimi yap lan ancak G da Kodeksine uygun olmayan ürünlerin yurt içinde mübadele konusu yap lmas Bakanl n iznine tabidir. 15

Mübadele konusu ürünler g da güvenirli i aç ndan Bakanl kça kontrol edilir. Kontrol sonucu uygun bulunan ürünler G da Kodeksinin ambalajlama ve etiketleme-i aretleme ile ilgili hükümlerine uygun olmas halinde piyasaya arz edilir. d) hracat kontrol sonucu uygun bulunan ürünlere belge düzenlenir. thalat Kontrolleri Bu yönetmelik kapsam ndaki ürünlerin ithalat kontrollerinde; a) Bu yönetmeli in kontrol ve denetim ile ilgili hükümleri uygulan r ve G da Kodeksine uygunluk aran r. b) da Kodeksinde yer almayan ürünlerin ithalat nda uluslar aras mevzuata uygunluk aran r veya ikili ve/veya çoklu anla malar dikkate al r. c) thal edilen herhangi bir g da maddesi, G da Kodeksine uygun etiketleme ve ambalaj yap lmas ve sat a haz r hale getirilmesi art yla yurt içinde mübadele edilebilir. d) Ambalajlama ve etiketleme i lemleri, raf ömrü ile k tl olmak kayd yla, ithalattan sonraki iki ay ve lüzum halinde Bakanl n belirleyece i ek süre içinde tamamlanmad takdirde ürünlerin yurt içinde sat na izin verilmez. Ancak bu yasaklar; 1) Gümrük nezareti alt nda gümrük depolar ile antrepolar na konulan veya transit nakledilen, 2) Yabanc devlet ba kanlar ile refakatindekiler taraf ndan bulunduklar süre içinde kullan lmak üzere veya tüketilmek üzere getirilen, gönderilen, 3) Diplomatik veya konsüler temsilciliklerine ait, 4) Bilimsel amaçlar, sergiler veya benzer maksatlar için getirilen, 5) Ola an üstü hallerde hibe olarak gönderilen, 6) Ürün cinsine göre Bakanl kça uygun görülen miktarda numune olarak 7) Gemilerde bulunup aç k denizlerde tüketilecek olan, g da maddelerine uygulanmaz. e) Gümrüklerde yap lan kontrollerde G da Kodeksine veya uluslar aras standartlara uygun bulunmayan ürünler mahrecine iade edilir. f) Bakanl kça gümrüklerde yap lan kontrollerde mevzuata veya uluslararas da standartlar na uymayan g da maddelerinin serbest bölgeler hariç, yurt içine sokulmas, da lmas ve sat yasakt r. 16

SEKTÖRDE FAAL YET GÖSTEREN BA LICA ÜRET VE / VEYA THALATÇI F RMALAR: Atlas G da Paz. San. Ve Tic. A.. Tel: 0212 567 68 00 Faks: 0212 577 76 28 Mavi-Ye il G da ve Kozmetik Ltd ti. Tel: 0212 279 27 72 Faks: 0212 270 89 96 Web Sitesi: www.mavi-yesil.com.tr Do a Bitkisel Ürün San. ve Tic. A.. Tel: 0216 593 15 06 Faks: 0216 593 15 11 Web Sitesi: - www.doga.com.tr Otac laç Kozmetik Besin Tic A.. Tel: 0212 557 00 99 Faks: 0212 575 22 05 Web Sitesi: www.otaci.com.tr E Posta: otaci@otaci.com Dora D Ticaret A.. Tel: 0216 463 30 20 Faks: 0216 463 20 01 Söke De irmencilik ve Teks San.A.. Tel: 0212 659 43 68 Faks: 0212 659 4370 Web Sitesi: www.sokeun.com.tr E Posta: soke@sokeun.com.tr Nuh un Ankara Makarnas San. Tic. A.. Tel: 0312 341 21 00 Faks: 0312 341 08 43 Web Sitesi:www.nuh.com.tr Kaan Dizayn.Tur.Mad.Kim.G da ve San A.. Tel: 0216 345 72 41 Faks: 0216 345 90 42 17

Tamek G da ve Konsantre San. Ve Tic.A.. Tel: 0266 656 62 80 Faks: 0266 656 62 90 Web Sitesi: www.tamek.com.tr Teksu Ticaret A.. Tel: 0212 885 73 64 Faks: 0212 885 56 91 Eti G da San ve Tic. A. Tel: 0212 325 21 71 Faks:0212 325 22 60 Web Sitesi:www.eti.com Filiz G da San Tic. A.. Tel: 0212 252 50 46 Faks: 0212 252 65 55 Web Sitesi:www.filizgida.com Saray Bisküvi ve G da San. Tic.A.. Tel: 0338 224 11 00 Faks: 0338 224 11 15 Web Sitesi: www.sarayholding.com.tr Süta Bursa Havalisi Pastörize Süt ve Süt Mamülleri San Tic. A.. Tel: 0212 549 67 67 Faks: 0212 549 67 70 Web Sitesi: sutas.com.tr E- Posta: sutas@sutas.com.tr nar G da Grubu Ya ar Holding A.. Tel: 0232 482 22 00 Faks: 0232 482 22 00 Web Sitesi: www.pinar.com.tr E- Posta: info@pinar.com.tr Danonesa Danone Sabanc G da ve çecek San.Tic.A.. Tel: 0216 425 56 90 Faks: 0216 425 56 95 Web Sitesi: www.danone.com.tr 18

Unilever Tüketim Ürünleri Sat. Paz. Tic.A.. Tel: 0216 463 90 00 Faks: 0216 463 95 16 Web Sitesi:www.bealive.com.tr Coca Cola Me rubat Paz ve Dan manl k Hiz A.. Tel: 0216 327 00 00 Faks:0216 326 32 32 Web Sitesi: www.coca-cola.com Pepsi Cola International Tan m Ltd. Tel: 0212 280 88 05 Faks: 0212 280 88 09 Web Sitesi: www.pepsi.com Nestle Türkiye G da San A.. Tel: 0212 281 20 00 Faks: 0212 288 19 63 Web Sitesi: www.nestle.com Dimes Meyve Sular Nobel Pazarlama Ltd. ti. Tel: 0216 499 74 06 Faks: 0216 499 74 18 E - Posta: nobel@diren.com Piyale Besin San ve Tic A.. Tel: 0216 544 14 14 Web Sitesi: www.piyale.com.tr E- Posta: info@piyale.com.tr 19

YARARLANILAN KAYNAKLAR 1) Konuyla ilgili çe itli web siteleri 2) G da Teknoloji Dergileri, muhtelif say lar 3) Dünya G da Dergileri, muhtelif say lar 4) http://www.cnbce.com 5) http://www.itu.edu.tr 6) http://www.migros.com.tr 7) T.C. Sa k Bakanl Web Sayfas ( http://www.saglik.gov.tr ), 8) Mevzuat Bankas 20