Telif Hakları ve Lisans Anlaşmaları BBY 166 - Bilimsel İletişim Dr. Gülten ALIR Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü galir@ybu.edu.tr
Plan Telif Hakları Yasal Düzenlemeler Bilimsel Yayınlar ve Telif Hakları Creative Commons Örnek Uygulamalar Ek Telif Sözleşmeleri Lisans Anlaşmaları Değerlendirme 6 Mayıs 2013 2
Telif Hakları Bir ürünün yayını, yeniden basımı, dağıtımı, uyarlanması, gösterimi ya da sahnelenmesi hakkıdır. Herhangi bir bilgi veya düşünce ürününün kullanılması ve yayılması ile ilgili hakların, yasalarla belirli kişilere verilmesidir. Kısaca, orijinal bir yaratının kopyalanmasına veya kullanılmasına izin verme hakkıdır. Telif hakkı, genellikle belirli bir süre için geçerlidir. Sembolü çember içinde bir "C" harfidir, harfi üzerinde bulunduğu yaratının telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce "copyright" kelimesini ifade eder. 6 Mayıs 2013 3
Telif Hakları Bu haklar yazar/yaratıcı tarafından imzalanan ve hukuki geçerliliği olan bir sözleşme ile yayıncıya devredilir. Telif hakları sözleşmesi, sınırlı ya da tüm hakların lisansı, yayıncı sözleşmesi, yazar sözleşmesi v.b... 6 Mayıs 2013 4
6 Mayıs 2013 5
Elektronik Yayıncılık Eser sayısı Format çeşitliliği Yayıncı Üniversite/araştırma kuruluşu Dergi sayılarındaki artış Yasal boşluklar 6 Mayıs 2013 6
Paydaşlar Yazarlar Yayınevleri Kuruluşlar 6 Mayıs 2013 7
Yasal Düzenlemeler Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization-WIPO) 1967 Telif hakları konusunda ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlemeleri desteklemek ve işbirliği sağlanması Fikir ve sanat eser sahiplerinin eserlerinin, İnternet ve diğer dijital ortamlarda dağıtımı konusunda eser sahiplerinin haklarının korunması 183 ülke WIPO Sözleşmesine taraftır 6 Mayıs 2013 8
...Yasal Düzenlemeler AB: DIRECTIVE 96/9/EC ABD: U.S. Copyright Law, The Fair Copyright in Research Works Act WIPO Üniversite Girişimi (The WIPO University Initiative) Türkiye; 1951 yılında yürürlüğe giren 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 1983, 1995, 2001 ve 2004 gözden geçirilmiş 23 Mayıs 2007 de yayınlanan İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun WIPO ya 1976 yılında taraf olmuş, Kasım 2008 anlaşma kabul edilmiş 6 Kasım 2010 Sayı: 27751 Fikrî Haklar Ortak Veri Tabanı Yönetmeliği http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2010/11/20101106-7.htm 6 Mayıs 2013 9
Telif Hakları Sözleşmesi Eserin kullanımı, dağıtımı, değiştirilebilmesi, başka bir formatta yeniden üretilebilmesi, satılması gibi haklarının belirlendiği, yazar ve yayıncı/kurum/dernek arasında gerçekleştirilen sözleşme. 6 Mayıs 2013 10
Elektronik Yayıncılık Olumlu etkiler; Dergi yayın sürecinin kolaylaşması Eserlerin sayısında/çeşitlilikte artış Üniversitelerin yayıncı olarak yer alması Yayınların maliyetlerindeki düşüş Elektronik dergiler/paralel yayıncılık Sorunlar; Yayınlara erişim maliyetlerindeki artış Kurumların telif hakkı tartışmaları Ticari yayıncıların yüksek etki faktörlü dergiler üzerindeki kontrolleri Ağır lisans anlaşmaları 6 Mayıs 2013 11
Youtube Kazandı!! Dijital Milenyum Telif Yasası(DMCA)- Güvenli liman 6 Mayıs 2013 12
... Digital Millennium Copyright Yasası (DCMA) Güvenli liman: Şirketler kullanıcıların gönderdiği içerikten sorumlu tutulamaz. 6 Mayıs 2013 13
6 Mayıs 2013 14
Adil Kullanım (Fair Use) ABD Telif Hakları Yasası'nda bulunan, telifli malzemelerin, telif sahibinden izin istenmeden, kısıtlı olarak kullanılmasına imkân veren bir doktrindir. Adil kullanım, yorum, eleştiri, gazete haberi, akademik amaçlarla, eğitim, kütüphane kullanımı ya da arşivlemesi gibi amaçlarla kullanım için ortaya atılmıştır ve bu terim sadece ABD yasalarına özgüdür. Uluslar arası genel geçer yasalarda, "adil anlaşma" adı verilen yakın anlamlı bir doktrin bulunur. 6 Mayıs 2013 15
Bilimsel Yayınlar ve Telif Hakları Dijital Arşivler Budapeşte Açık Erişim Bildirisi; Açık Toplum Enstitüsü (Open Society Institute - OSI) 2001 Açık arşivler araştırmacıların, dergilerde yayımlanmak üzere gönderdikleri yayınlarını yasal, maddi ve teknik engeller olmaksızın internet üzerinde erişilebilir biçimde kamuya açık biçimde depolanmasına olanak sağlarlar. Kendi kendine arşivleme (self archiving) Açık erişim dergiler (open access journals) 6 Mayıs 2013 16
Bilimsel Yayınlar ve Telif Hakları Dijital Arşivler Kişisel/Kurumsal arşivler Ön bası (pre-print): Bilimsel eserin hakem denetimine kabul edildiği kopyası Son bası (post-print): Yayının süreç sonunda aldığı son kopyası Elektronik bası (e-print): Bir yazarın hakem denetimine kabul edilmiş eserinin Web üzerinde herhangi bir zaman diliminde (farklı ya da orijinal sürüm) erişilebilir olarak sunulmasıdır. 6 Mayıs 2013 17
6 Mayıs 2013 18
Bilimsel Yayınlar ve Telif Hakları Dijital Arşivler Açık arşivlerle birlikte telif hakları yeniden gündeme gelmiştir; Lisans anlaşmalarına rağmen yazar haklarının transferi? WIPO nun önerisi: Bir makalenin ya da araştırmanın telif haklarının ihlâl etmeden yayımlanabilmesi için söz konusu eserin son-bası formatında olmaması gerekmektedir. İçerik açısından bazı editoryal düzeltmelerin bulunmaması, format açısından yayınevi formatında olmaması v.b. Son basım formatından farklı olacağından açık arşivlerde yayımlanması telif hakları açısından herhangi bir sorun oluşturmamakta, herhangi bir kişi veya kuruluştan izin isteme gereksinimi bulunmamaktadır. 6 Mayıs 2013 19
Creative Commons (CC) 2001 Center for the Public Domain Telif hakkı sınırlarını yazarlar belirler Özel olarak hazırlanmış telif lisans sözleşmeleri önerir her hakkı saklıdır ilkesi yerine bazı hakları saklıdır Elektronik ortamda bulunan bilimsel çalışmaların telif hakkı ihlali yapılmadan, daha geniş kesimlerce erişimi sağlanır 6 Mayıs 2013 20
Creative Commons - Lisanslar Eserin ilk sahibi belirtilecek (Attribution) by lisansı Orijinal lisans korunacak (Share Alike) sa lisansı Ticari kullanılmayacak (Non-Commercial) nc lisansı Orijinali korunacak (No Derivative Works) nd lisansı Kopyalanabilir, Üzerinde değişiklik yapılıp yenisi üretilebilir, Eserin tüm kopyalarında eserin orijinal sahibinin belirtilmelidir. Tüm kopyalarında ya da eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı lisans kullanılmaya devam edilmek zorundadır. Kopyalanabilir, Üzerinde değişiklik yapılıp yenisi üretilebilir, Ticari amaçla kullanılamaz. Kopyalanabilir, Eserin orijinalliğinin korunmalıdır, 6 Mayıs 2013 21
Creative Commons - Lisanslar 6 Mayıs 2013 22
Creative Commons Lisans Seçimi 6 Mayıs 2013 23
CC Lisans Oluşturma 6 Mayıs 2013 24
6 Mayıs 2013 25
6 Mayıs 2013 26
6 Mayıs 2013 27
6 Mayıs 2013 28
6 Mayıs 2013 29
6 Mayıs 2013 30
6 Mayıs 2013 31
Springer - Copyright Transfer Sözleşmesi http://www.springer.com/o pen+access/authors+right s?sgwid=0-176704-12-683201-0 6 Mayıs 2013 32
Springer Open Choice 6 Mayıs 2013 33
6 Mayıs 2013 34
6 Mayıs 2013 35
6 Mayıs 2013 36
Göttingen University Press 6 Mayıs 2013 37
6 Mayıs 2013 38
6 Mayıs 2013 39
Ek Telif Sözleşmeleri SPARC Author Addendum 6 Mayıs 2013 40
Ek Telif Sözleşmeleri SPARC Author Addendum 6 Mayıs 2013 41
Lisans Anlaşmaları Yayıncı Lisansı Yazar Lisansı Konsorsiyum Lisansı Ulusal Site Lisansı 6 Mayıs 2013 42
6 Mayıs 2013 43
6 Mayıs 2013 44
6 Mayıs 2013 45
6 Mayıs 2013 46
Değerlendirme Açık erişim farkındalığının artırılması Creative Commons lisansının yaygınlaşması Uluslararası girişimler Yayıncılar ile ortak platformlar oluşturulması Kamu kaynaklarıyla oluşturulan yayınlara erişim koşullarının yumuşatılması 6 Mayıs 2013 47
Teşekkür ederim Dr. Gülten ALIR galir@ybu.edu.tr