YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ Öğr. Gör. Şadiye Nur GÜLEÇ

E-Yayıncılık Ünite 7 Medya ve İletişim Önlisans Programı YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ Öğr. Gör. Şadiye Nur GÜLEÇ 1

Ünite 7 E-YAYINCILIK Öğr. Gör. Şadiye Nur GÜLEÇ İçindekiler 7.1. E-YAYINCILIK... 3 7.1.1. E-YAYINCILIK SÜRECİ... 4 7.1.2. GELENEKSEL E-YAYINCILIK... 4 7.2. KAYNAKÇA... 8

E-Yayıncılık Ünite 7 7.1. E-YAYINCILIK Elektronik yayıncılığın kısaltılmış hali olan e-yayıncılık, basılı kopyaları (hard copy) kapsamayan bir yayıncılık türüdür. E-yayıncılık, yazarlar için yapıtlarını iletişim teknolojilerini kullanarak tüm dünyaya dağıtma, yayma, gerektiğinde arşivleme ve depolama olanaklarını sunan yeni bir seçenektir. Kısacası e-yayıncılık; internet, optik diskler gibi bilgisayara dayalı depolama araçları yardımıyla, bilginin dağıtımı arşivlenmesi ve gerektiğinde güncellenmesi etkinliklerini kapsamaktadır (Eby, 2013: 78). Elektronik yayıncılık (e-yayıncılık) bilginin, yazılımın ya da sanatın, internet, CD-Rom ya da diğer elektronik araçlar yardımıyla elektronik olarak üretilmesi ve izleyiciye ulaştırılmasıdır. E-yayıncılık ayrıca tüm bilgi hizmetlerinde (bilginin alınması, işlenmesi, depolanması ve dağıtımı vb.) bilgisayarın bilgi teknolojisinin öngördüğü biçimde kullanılması işlemlerini kapsayan bir bütün olarak da algılanabilir. E-yayıncılıkta aşama, bilimsel çalışmanın bir kelime işlemci ile metin haline getirilmesidir. Sonraki aşama bir ağ ortamında editörlük ve hakem denetimi gibi bir dizi işlemin yapıldığı yayıncılık sürecinden geçerek kullanıcılara sunulmasıdır. E-yayıncılık bilimsel çalışmayı üreten kişi ile diğer kişiler arasında elektronik iletişim kullanılarak yapılan yayıncılık olarak da tanımlanabilir. Kısaca e-yayıncılık, bilginin bilgisayar ve ağları aracılığıyla üretilip yayılması sürecidir. E- yayıncılıkta bilgisayardan yararlanma biçimleri iki şekilde görülebilir. Bu aşamalardan birincisi yayının hazırlanış aşaması, bir diğeri ise kullanıcılara ulaştırılması aşamasıdır. Bir yazarın çalışmasını bir kelime işlemcide oluşturması birinci aşamaya, yazarın çalışmasının tam metin bir veri tabanında hizmete sunulması ise ikinci aşamaya örnek olarak gösterilebilir. E- yayıncılık yalnızca CD-ROM ya da internet kanalıyla yapılan yayıncılık olmayıp, genel bağlamda elektronik araçlarla yapılan bütün yayınları da kapsamaktadır. Fax, televizyon gibi araçlar elektronik yayıncılığın kapsamına girse de, günümüzde elektronik yayıncılık denilince web sitelerinde çevrim içi (online) yapılan yayıncılık akla gelmektedir. Bununla birlikte, internetten yüklenilen sayısal seslere sahip olan uzun metrajlı sinemalar, video klipler (hareketli kısa görüntüler) üç boyutlu hareketli görüntüler, parıltılı parça görüntüler (flash klipler), saydam gösterileri ve web sayfaları elektronik yayınlardır (https://odabashuseyin). Gazete ve dergiler nasıl basılı yayın araçları ise aşağıda sıralanan araçlar da bilginin, belgenin, bir sanat yapıtının ve hareketli görüntünün yer aldığı e-yayın araçlarıdır; E-dergiler; Aslı basılı ama elektronik olarak yayımlanan (koşut yayıncılık), Aslı elektronik az miktarda da basılı yayımlananlar, Yalnızca elektronik olarak yayımlanan dergiler. E-bültenler Web sayfaları Tartışma listeleri / haber öbekleri belgelikleri 3

Yeni İletişim Teknolojileri E-gazete, magazin E- posta grubu E-kitap E-haber bültenleri mektup yayıncılığı, E-yayın, yukarıda sıralanan yayımlanma biçimlerinin yanı sıra bilgiye ulaşmak isteyen İzleyiciye/okuyucuya web yayıncılığı, kablosuz yayıncılık, talebe göre yayıncılık, e-mürekkep gibi yöntemlerle ulaştırılır. E-yayıncılık, içeriği okuyucuya etkili ve çabuk iletmek için yeni teknolojiyi kullanır (https://odabashuseyin). 7.1.1. E-YAYINCILIK SÜRECİ E-yayınevleri, e-yayıncılık alanında başarılı olmak ve kaliteli ürünleri okuyucularına ulaştırabilmek için, bu süreçteki stratejilerini açıkça belirlemek zorundadırlar. Özellikle, e-yayınevleri bir e-yayın sürecinde aşağıdaki dört nokta için yayın politikaları geliştirmek zorundadırlar: 1. Üyelerine kaliteli hizmetler sunmak ve bu hizmetleri gereksinimler ve beklentiler doğrultusunda güncellemek; 2. Yararlandığın hizmet kadar ödeme yap anlayışını benimsemek ve geliştirmek; 3. Kurumlar, kuruluşlar ve kütüphanelerle yapılacak iletişim ve etkileşimleri artırmak ve 4. E-yayın teknolojilerini edinmek, güncellemek ve bilginin dağıtımında etkin olarak kullanmak. Öte yandan, e-yayıncılık süreci, geleneksel yayıncılık sürecinden çok da farklı değildir. E-yayıncılık, geleneksel yayıncılıktan sadece iki noktada ayrılır: 1. E-yayıncılık süreci, sonul ürünü ortaya çıkarmada ofset baskı tekniğini kullanmaz ve 2. E-yayıncılık süreci, ürünün okuyuculara ya da kullanıcılara fiziksel yollarla ulaştırılmasıyla ilgilenmez; çünkü e-yayın, e-yayınevleri tarafından internet tabanlı olarak hizmete sunulur. E-yayıncılık sürecinin, yıllar içerisinde gözlenen bilişim teknolojilerindeki gelişmelere göre, iki ana başlık altında incelenmesinde yarar vardır: 1. Geleneksel e-yayıncılık 2. Yeni medya ve e-yayıncılık 7.1.2. GELENEKSEL E-YAYINCILIK Geleneksel e-yayıncılık, tarihsel olarak, internet ve diğer iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle 1990 lı yılların başlarından 2000 li yılların başına kadar geçen sürede, ilk defa yoğun olarak kullanılmaya başlayan araç ve ortamlar yardımıyla yapılan e-yayıncılığı ifade etmektedir. Geleneksel yayıncılıkta üretilen elektronik içerikler, genellikle, tek yönlü, eş zamansız ve bilgisayar-insan etkileşimli ortamlardır (Eby, 2013: 82-83). 4

E-Yayıncılık Ünite 7 7.1.2.1. CD-ROM CD-ROM (Compact Disc Read-Only Memory), bilgi ve verileri kalıcı olarak kaydetmeye yarayan bir elektronik kayıt ortamıdır. 1990 lı yıllarda, bir disketin kapasitesi, 1,44 MB idi. Sınırlı kapasiteleri yüzünden disketler aracılığıyla bilginin dağıtılması, yayılması, depolanması ve saklanması işi oldukça zordu. Örneğin, Windows gibi bir işletim sistemini kurmak için, yaklaşık 20-30 disketi sürücüye takıp çıkarmak gerekiyordu. Aynı yıllarda, Sony ve Phillips tarafından kullanıma sunulan CD-ROM lar 650 MB lık kapasiteleriyle çeşitli formatlardaki ses ve görüntüyü içeren bilginin dağıtılması, yayılması, saklanması ve depolanmasında yeni bir dönemi başlattılar. Giderek satın alma maliyetlerinin düşmesi ve kaydedilebilir (CD-ROM) olma özelliğini kazanmalarıyla, ev kullanıcıları da bilgisayar ya da ağ üzerindeki bilgilerini yedeklemek ya da aktarmak için CD-ROM ları kullanmaya başladılar. Öte yandan, 2000 li yıllara gelindiğinde bilginin niteliği ve niceliğinde yaşanan gelişmeler sonucunda; CD-ROM ların bilgi depolama kapasiteleri sınırlı bir duruma geldi. Bu nedenle, e-yayıncılıkta giderek popülaritelerini yitirmeye başladılar. 7.1.2.2. E-Posta Yayıncılığı E-posta (elektronik posta, elektronik ileti), en genel tanımıyla, internet üzerinden gönderilen sayısal (dijital) mektuptur. Bilindiği üzere, e-postalara resim, müzik, video gibi her türlü dosya türü eklenebilir ve alıcının bilgisayarına aktarılabilir. İlk e-yayıncılık türlerinden olan e-posta yayıncılığı, yazılımı edinme ucuzluğu ve ileti göndermenin ücretsiz ve kolay olması nedeniyle, bilgi iletme, dağıtma ve depolamada yaygın olarak kullanılmaktadırlar. 2010 lu yıllarda, özellikle, ortak ilgi alanı olan bilimsel ya da bilimsel olmayan gruplar, e-posta servisleri üzerinden list serverler aracılığıyla, e-yayınlarını sürdürmektedirler. 7.1.2.3. PDF PDF (Portable Document Format; Taşınabilir Belge Biçimi), platformlar arası taşınabilir ve yazdırılabilir belgeler oluşturmak amacıyla üretilmiş sayısal bir dosya biçimidir. Birçok platform için bedava görüntüleyicinin olması dolayısıyla PDF yazdırılabilir ve düzenlenmesi beklenmeyen e-yayınların dağıtımı için tercih edilmektedir. PDF dosyaları, Post Script e karşılık gelen bir sayfa betimleme dilinde betimlenmiş grafik elemanları ya da belge ile ilişkilendirilmiş bağlantı, anahtar tümce gibi metaverilerden oluşabilir. Uygun bir yazılım ile belge içeriğinin şifrelenmesi ya da elektronik imzalanması da olanaklıdır. Diğer yandan, PDF ile düzenlenmiş bir e-yayının yazdırılması, düzenlenmesi ya da içeriğinin kopyalanması kısıtlanabilir, formlar koyarak doldurulabilir ve internet üstünden (POST/GET ile) gönderilebilir formlar yerleştirilebilir. Tüm bu özellikleri nedeniyle, PDF e-yayıncılıkta halâ yaygın olarak kullanılan bir uygulamadır. 7.1.2.4. E-Dergi E-dergi (elektronik dergi, elektronik seri), bir ağ üzerinden erişilebilen bilimsel ya da bilimsel olmayan dergi ve magazinlerdir. 2000 li yıllar öncesinde yayınlanan e-dergiler, sadece, ASCII metin tabanlı ortamları kullanmaktaydılar. Daha sonraki yıllardaysa e-dergiler, genellikle, HTML, PDF ya da her iki formatta da yayınlanmaya başladılar. 5

Yeni İletişim Teknolojileri Bunun dışında, günümüzde, DOC formatında olan ya da z-metinlere ses ve görüntü dosyalarını da ekleyen e-dergiler vardır. E-dergilerin bir kısmı sadece çevrimiçi yayınlanırken; bir kısmının hem çevrimiçi hem de basılı kopyaları vardır. Öte yandan e-dergiler, genellikle, abonelik sistemiyle çalışırlar; ancak, Okuduğun Kadar Öde (OKÖ) iş modelini benimseyenler de vardır. Üniversite kütüphaneleriyse farklı e-dergilere abone olarak, öğrenci ve çalışanlarının bu e-yayınlara herhangi bir ücret ödemeden erişimlerini sağlarlar (Eby, 2013: 84). 7.1.2.5. E-Gazete E-gazete (Web gazete), günlük gazetelerin basılı kopyalarının çevrimiçi ortamda yayınlanan sürümleridir. E-gazeteler, sıcak gelişmeleri anında Web sayfalarında güncelleyebildikleri için, TV-Radyo yayıncılığıyla rekabet eder duruma gelmiştirler. Bir e- gazetenin güvenirliği yüksek ve iyi yapılandırılmış olması gerekmektedir; ayrıca, bir e-gazete yayın hayatını sürdürebilmek için, reklam şirketleriyle sıkı ilişki içinde olması gerekebilir. Tüm bunların yanında, e-gazeteler, basılı gazetelerin uymak zorunda oldukları yasal sınırlılıkları, telif haklarını ve gizlilik haklarını benimsemek zorundadırlar. 7.1.2.6. E-Kitap Diğer bir e-yayın biçimi de elektronik kitap ya da e-kitaptır. E-kitap ve e-kitap araçlarının birbirinden farklı kavramlar olduğu unutulmamalıdır. E-kitap araçları, hem donanım hem yazılımı ifade etmektedir ve PDA ve diğer elektronik ortamlarla, kitap içeriklerinin okunmasını sağlayan araçlardır. E-kitap ise geleneksel basılı kitaplardan farklı olarak, özellikle elektronik ortamlarda kullanılmak üzere hazırlanmış olan kitaplardır. Bu bağlamda, internet gibi genel bir ağ üzerinden belli bir sayfaya doğrudan bağlanarak kullanılan çevrimiçi kitaplar da e-kitap tır. E-kitap, geleneksel kitap ile kıyaslandığında; hem yazara hem yayıncıya hem de kullanıcıya geleneksel kitabın sunamadığı kolaylıklar sağlayan bir e-yayın türüdür. Elektronik ortamın sağladığı olanaklar sayesinde bir e-kitap, elektronik içerikler ses, müzik ve görüntü ile desteklenebilir. Bunun ötesinde, e-kitap içerisinde yapılan arama işlemleri, geleneksel kitaba göre, çok daha kolaydır. E-kitap içerisinde vurgulanmak istenen bölümler, kolaylıkla dikkat çekilebilecek hale getirilebilir; ama her e-kitap bu yapıda olmayabilir. E-kitabın en büyük dezavantajı sadece bilgisayar, avuç içi bilgisayar gibi elektronik bir ortamda kullanılabilmesidir. Okuyucu isterse e-kitabı, bir yazıcı yardımıyla kâğıda basarak, geleneksel kitap gibi de kullanılabilir (Eby, 2013: 85). Son yıllarda özellikle ABD de ticari yayınevleri elektronik kitap yayınına başlamıştır. Ders kitapları alanında istek üzerine yayıncılık (on-demand publishing) uygulamalarının artışı elektronik kitap yayıncılığına olan talebi de artırmıştır. Yayınevleri doğrudan üniversitelerle ilişki kurarak derslerde okutulan ve kendi yayınları olan kitapların elektronik kopyalarını öğrencilerin erişimine açma girişiminde bulunmaktadırlar. 6

E-Yayıncılık Ünite 7 Daha önceden yayımlanmış kitap ve dergilerdeki bazı bölümler ve makaleler derlenerek reader adı verilen elektronik ders kitapları yayımlanmaktadır. Benzeri bir biçimde, belirli dersler için rezerv dermesine konulan ve sadece o dersleri alan öğrencilerin Web aracılığıyla erişimine açık olan kaynaklar da bulunmaktadır (http://yunus.hacettepe.edu.tr/) 7.1.2.7. E-Kütüphane E-kütüphane (sayısal kütüphane), koleksiyonların sayısal formatta depolandığı ve bu koleksiyonlara bilgisayarlar aracılığıyla ulaşıldığı kütüphanelerdir. Genellikle, sayısal içerikler yerel olarak depolanırlar ve bilgisayar ağları aracılığıyla uzaktan ulaşılırlar. Bu açıdan e-kütüphaneler, bir bilgi geri kazanım sistemidir (information retrievalsystem). İlk e-kütüphane, 1988 yılında National Research Initiatives tarafından kuruldu ve okuyucuların hizmetine sunuldu. 1994 yılında kurulan NSF, DARPA ve NASA e-kütüphane sistemi ise e-kütüphanecilik kavramı daha da popüler hale getirerek tüm dünyada yaygınlaşmasını sağladı. 2010 lu yıllara gelindiğinde, tüm dünyadaki çoğu üniversite ve kuruluşlar kendi e- kütüphanelerini oluşturmuşlar ve internet üzerinden birbirlerine bağlanarak e-yayın paylaşımına da başlamışlardır (Eby, 2013: 85). 7

Yeni İletişim Teknolojileri 7.2. KAYNAKÇA EBY, Gülsün (2013). Dijital Radyo, Yeni İletişim Teknolojileri (Ed. Volkan YÜZER ve M. Emin MUTLU), Açıköğretim Yayınları, Eskişehir. KEŞ,Yusuf,https://odabashuseyin.files.wordpress.com/2011/09/elektronikyayc4b1ncc4b1lc4b1k-ve-web-tasarc4b1mc4b1-yusuf-kec59f.pdf TONTA, Yaşar http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2002/kut655/02-eyayincilik-e-bilgi-kaynaklari.pdf TONTA,Yaşarhttp://eprints.rclis.org/9451/1/Elektronik_ Yay%C4%B1nc%C4%B1l%C4%B1kta_Son_Geli%C5%9Fmeler.pdf TONTA, Yaşar http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/eyayin97--33.pdf 8

E-Yayıncılık Ünite 7 9

10 Yeni İletişim Teknolojileri