MSGSÜ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ PLN 703 KENTSEL POLİTİKALAR I. Bölüm 2014-2015 GÜZ YARIYILI Prof.Dr. Fatma ÜNSAL unsal.fatma@gmail.com
PROGRAM 25.09.2014 Dersin içeriğinin ve yöntemin tanıtımı 02.10.2014 Giriş: anahtar kavramlar ve tanımlar; kentsel planlamanın evreleri 09.10.2014 Kentsel planlamanın iktisat ile ilişkisi; Yenilikçi planlamanın geri planı: Modernizm / post-modernizm 16.10.2014 Yenilikçi planlamanın geri planı: Yeni teknolojik paradigma; Küreselleşme; Avrupa Birliği süreci ve yeni bölge tartışmaları 23.10.2014 5. yarıyıl öğrencilerinin alan gezisi nedeni ile ders yapılmayacaktır 30.10.2014 Yenilikçi planlamanın geri planı: Post-Fordism; yerelleşme ve yerel kalkınma Özelleştirme ve kamu arazileri 06.11.2014 Dünya Şehircilik Günü Kongresi (İTÜ) 13.11.2014 Arasınav 20.11.2014 Türkiye nin kentleşme dinamiklerinin dönemsel değerlendirmesi 27.11.2014 Türkiye nin kentleşme dinamiklerinin dönemsel değerlendirmesi 04.12.2014 Türkiye de kentsel planlamanın yasal-kurumsal yapısına eleştirel yaklaşım 11.12.2014 Türkiye de planlama mevzuatının temel ilkeleri bağlamında İstanbul un kentsel gelişmesinin irdelenmesi 18.12.2014 Güncel kentsel olguların kentsel siyaset çerçevesinde değerlendirilmesi: Bölgesel eşitsizlik; kentsel yoksulluk; kaçak yapılaşma; kentsel dönüşüm 25.12.2014 Yarıyıl sonu Sınavı 2
YÖNTEM Dersin işlenme biçimi Devamın önemi Sınav yöntemi Başarı değerlendirme oranları (Devam (%10) + Arasınav (%40) + Final (%50) 3
GİRİŞ: ANAHTAR KAVRAMLAR VE TANIMLAR Kentsel siyaset Kentsel politika Kentleşme politikası Kelimelerin etimolojik kökenleri Siyaset (Seyis ) Arapça: azgın atı teskin etme, yatıştırma, idare etme Politika (pólis, politeia, politis, akropol, kozmopolit, metropol, nekropol, polis ) Latin ve eski Yunan: Devlet yönetme sanatı Kent Siyasal gücün yayılması ve mekana hakimiyet Siyaset Kentsel değerlerin paylaşımı 4
GİRİŞ: ANAHTAR KAVRAMLAR VE TANIMLAR Kentsel siyaset Mekan dahil kentsel değerlerin paylaşımı Yasalar, kurumlar, süreçler Politikalar Kentsel politika Amaca yönelik Kamuyu ilgilendiren Karar (tercih) içeren Somut ve rasyonel Kentleşme politikası Nüfus akımlarını etkileyen (hızı, demografik niteliği, dağılımı) Birbirleri ile eşgüdümlü eylemler Hangi konularda eşgüdüm? (kentleşme sürecinin kaynakları, ekonominin sektörel yapısı, coğrafi yayılma, uzmanlaşma, sosyo-kültürel ilişkiler) Kentsel politika ile kentleşme politikasının farkı 5
KENTSEL PLANLAMANIN EVRELERİ Geleneksel planlama Geniş kapsamlı planlama Yenilikçi planlama Geleneksel Planlama Kapitalist gelişme ve sanayi kentinin sorunları Toplumsal duyarlılık Ütopyacı gelenek İkili yapı o Ütopyacılar (Owen, St.Simon, Fourier), mekansal determinism o Yasal düzenlemeler, toplumsal düzen için estetik yerine sağlıklı altyapı 6
KENTSEL PLANLAMANIN EVRELERİ Geleneksel planlama Geniş kapsamlı planlama Yenilikçi planlama Geleneksel Planlama 1848 Kırılma noktası ve melez yapı Melez dönemin başyapıtı o Güçlü devlete hizmet eden o Uzmanlık gerektiren o İmar operasyonları yapan 1850 sonrası örnekler o Estetik kaygılar, anıtsal yapılar (Bahçekent, Güzel Kent) o Pratik ve yaşamsal hedefler (Sanayi Kenti) 7
KENTSEL PLANLAMANIN EVRELERİ Geleneksel planlama Geniş kapsamlı planlama Yenilikçi planlama Geleneksel Planlama İlk planlama deneyimlerinde üç temel yöneliş Estetik düzenlemeler Toplumsal sorunlar Devletin gücünün stabilite kazanması Planlamanın özündeki çelişkiler 8
KENTSEL PLANLAMANIN EVRELERİ Geleneksel planlama Geniş kapsamlı planlama Yenilikçi planlama Geniş Kapsamlı Planlama Ekonomik buhran ve savaş Devletin eylemlerinin eşgüdümü, planlamanın misyonu Araçsal akılcılık (Rasyonel planlama: Değerler, hedefler, kaynaklar, araçlar) Meşruiyet zemini Kamu yararının kapsayıcılığı 9
KENTSEL PLANLAMANIN EVRELERİ Geleneksel planlama Geniş kapsamlı planlama Yenilikçi planlama Geniş Kapsamlı Planlama Temel nitelikleri o İçeriği o Coğrafi kapsamı o Hiyerarşik (idari, mekansal) o İç tutarlılık, uzun dönemlilik Ekonomi-politik bağlamı o Refah iktisadı o Refah devleti 10
KENTSEL PLANLAMANIN İKTİSAT OKULLARI İLE İLİŞKİSİ Klasik iktisat Neo-klasik iktisat Refah iktisadı Küresel-liberal iktisat Klasik iktisat o Devlet müdahale etmemeli o Arazi piyasasının dengesi o Planlama yaklaşımı Neo-klasik iktisat o Arz ve talep dengesi belirleyici o Planlama arz ve talebi etkiler o Planlama yaklaşımı 11
KENTSEL PLANLAMANIN İKTİSAT OKULLARI İLE İLİŞKİSİ Klasik iktisat Neo-klasik iktisat Refah iktisadı Küresel-liberal iktisat Refah iktisadı (Keynesian iktisat; John Maynard Keynes) o İktisadi süreçlere müdahale eden devlet anlayışı o Tam istihdamın sağlanması o Sağlıklı ve iyi eğitilmiş işgücü o Güçlü sosyal güvenlik yapısı o Yoksulluk endişesi ve buna dayalı sosyal çöküntünün ortadan kaldırılması Refah iktisadı ve planlama o Devletin arazi piyasalarında aktif rol alması o Planlama kurumunun donatılması o Güçlü bürokratik araçlar o Dengeleyen ve denetleyen bürokrasi o Tanımlı sistem analizleri 12
KENTSEL PLANLAMANIN İKTİSAT OKULLARI İLE İLİŞKİSİ Klasik iktisat Neo-klasik iktisat Refah iktisadı Küresel-liberal iktisat Küresel-liberal iktisat o Ekonominin büyümesi üstün ve öncelikli o Yeni piyasa arayışları o Çevre kalitesi ve sürdürülebilirlik konularında toplumsal farkındalık Küresel-liberal iktisat ve planlama o Planlama ve refah paylaşımı o Sistem analizleri ve değişim hızı o Planlama araçları ve yeni idari yapılar o Planlamanın yeniden ilgi çekmesinin nedenleri (arazi ve kentsel hizmetler) 13
KENTSEL PLANLAMANIN İKTİSAT OKULLARI İLE İLİŞKİSİ Klasik iktisat Neo-klasik iktisat Refah iktisadı Küresel-liberal iktisat Arazi piyasası, planlama ve siyaset o Üretim, tüketim ve dağıtımın örgütlendiği mekan o Sermayenin çökeldiği ve sabitlendiği mekan o Mekanın metalaşması o Arazinin alım-satım ve finans yaratmaya yönelik (morgage) kullanımının kolaylaştırılması o Üretimsizleşme o Üretime dayalı mekansal düzenin çözülmesi 14
KENTSEL PLANLAMANIN İKTİSAT OKULLARI İLE İLİŞKİSİ Klasik iktisat Neo-klasik iktisat Refah iktisadı Küresel-liberal iktisat Kentsel hizmetler planlama ve siyaset o o o o o o Bireylerin üretim yapısı içindeki pozisyonu ve eşitsizlik Kentsel hizmetler ve kolektif tüketim Eşitsizliğin hafifletilmesi veya derinleştirilmesi Devletin küçülmesi ve kolektif tüketim Kolektif tüketim ve yatırımcı Kar maksimizasyonu ve kamu yararı 15
KENTSEL PLANLAMANIN İKTİSAT OKULLARI İLE İLİŞKİSİ Klasik iktisat Neo-klasik iktisat Refah iktisadı Küresel-liberal iktisat Planlamanın arazi piyasası ve kolektif tüketimi denetleme kapasitesi, planlama kurumu üzerinde varlık sebebinden ve temel ilkelerinden sapmasına yönelik baskı kurulmasına neden olur. Baskıya dayanabilmek ve savunma mekanizmaları geliştirmek için, baskı yaratan koşulları iyi tanımak gerekir. 16
17
1980 li yıllar: Modernitenin aşınması / aşılması Modernitenin doğuşu ve tükenişinin nedenleri Modernite: Akıl ve bilim ile doğanın ve toplumun sırlarının açıklanması (araçsal rasyonalite/akılcılık) Modernizmin geliştiği toplumsal yapı Modernist düşünce ve ulus-devlet 18
Modernist düşüncenin gerçekliği ifadesi: nesnel gerçeklik Nesnel gerçekliğe dayalı yol göstericilik Birey adına karar verme yetisi Post-modern bireyin özne olması Bireyin toplum ile ilişkisi 19
Kentin bütünlüğüne yönelik ataklar o İşlevsel bütünlük o Mekan ile toplumun bütünlüğü o Yerleşmeler sisteminin bütünlüğü Zoning ve tek-tip mekanlara yönelik ataklar o Kültürel çeşitlilik ve yerel kimlik o Mahalle dokusu o Tarihselliği yansıtan parçalı kent dokusu X projeler kolajı 20
Plancının değişen kimliği o Elitist plancı x Aktivist plancı o Arabulucu plancı o Teknik ve ütopik bilgi sahibi plancı 21
nın temeli ve yayılma hızı Yeni yaşam döngüsünün belirleyici nitelikleri o Bilgi üretimi, yer e bağımlılık yerine iletişimin yükselişi o Ürün yerine sürecin önem kazanması o Üretimin toplumsal yapıyı belirlemesi Bilgi Üretim Kültür Toplumsal yapı 22
Kentsel sistemin yapısal özellikleri ve örgütlenme biçiminin değişimi Küreselleşmeyi olanaklı kılan unsurlar o Küresel finansman hareketliliği o Post-Fordist Üretim o Az gelişmiş ülkelerin işgücünün özveri kapasitesi o Az gelişmiş ülkelerin bağımlı ekonomileri 23
İstihdam ve yatırım konularında bağımlılığın planlama açısından sonuçları: belirsizlik, istikrarsızlık Küresel krizler (finans krizi, talep daralması, ihracata dayalı ekonomiler) Sermayenin çevre ülkelere yönelişinin paradoksal nedenlerinden biri olarak çevre Küreselleşme döneminde kentsel sistemin örgütlenmesi (ağ düzeni) ve planlamanın geleneksel tavrı Küresel kentler ve hinterlandları (İstanbul ve Türkiye) 24
Ulus-devletin değişimi ve ulus-üstü oluşumlar Üretim ve gelişme biçimlerinin etkileşimi o Temel birikim rejimleri: Kapitalizm ve devletçilik o Artık ürünün paylaşımını kim denetler? o Artık ürünün paylaşımında temel hedef nedir? o Küreselleşme döneminde ulus-devletin güç kaybetmesi ve güçlenen yeni yönetim kademeleri o Güçlü ulus-üstü oluşumlardan biri: Avrupa Birliği o Kuruluş nedenleri (gümrük birliği), siyasal güç haline gelmesi (1992 Maastricht Anlaşması) o Avrupa Birliğinin yayılması ve siyasal derinliği 25
Küreselleşme ile Avrupa Birliği sürecinin karşılaştırılması Yeniden dağıtım mekanizmaları (yapısal fonlar) Yapısal fonlarla teşvik edilen çok aktörlü yönetim yapıları Stratejik gelişme için kurulan ortaklıklar (METREX 1996: Network of European Metropolitan Regions) Avrupa Mekansal Gelişme Perspektifi (ESDP 1999) o kent-kır ilişkilerinin yeniden kurgulanması o altyapı ve yeni teknolojik olanaklara erişimde eşitlik sağlanması o sürdürülebilir kalkınma sağlanması 26
Bölge nedir? Bölgeselleşme tipleri Kent-bölge nedir? Avrupa da farklı bölgeselleşme deneyimleri Fransa modeli Yeni bölgeselleşme ve eleştiriler 27
Türkiyenin bölgesel politikaları 9. Kalkınma Planı (2007-2013): Kentler arası işbirliğinin desteklenmesi Bölgesel Kalkınma Ajansları 28
Fordizmin ortaya çıkışı, üretim sürecinin organizasyonu Bant sistemi, emeğin katkısı Kitlesel üretim, kitlesel tüketim ve kriz dönemi Kitlesel tüketimi koruma çabası, yüksek ücretler, enflasyon ve yine kriz Post-Fordist üretim o esnek üretim o küçük partiler o ürün çeşitliliği o Nicelik x nitelik o Arz x talep, stoksuz üretim 29
Post-Fordist üretim ve toplumsal işbölümü o Alt-sözleşme ilişkileri o Emek kesiminin becerisi o Toplumsal dayanışma x rekabet o İstikrarsızlık, dalgalanmalar o Alternatif olgular 30
Küresel, yerel, küyerel (glocal) Devletin siyasal gücünü desantralize etmesi Denge için demokratikleşme, demokrasi türleri Yerelleşme argümanları o katılım o etkinlik o kanuna uygunluk o Özgürlük 31
Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi (1980 ler) Yapısal uyum programları, subsidiarite ilkesi (1990 lar) Maastricht Anlaşması: CoR (Committe of Regions) Yeniden yapılanma (2000 ler) Yerel ekonomik kalkınma o yerel dinamikleri harekete geçirmek o yerelin rekabet gücünü arttırmak o bölgesel kalkınma ajansları o yerel ekonomik kalkınma ve stratejik bütünlük 32
Devletin ekonomik alanda da küçülmesi Devletin kaynak gereksinimi ve finans aracı olarak özelleştirme Yatırım alanı arayan küresel sermayenin baskısı Özelleştirme ve planlamanın ortak paydası Farklı özelleştirme tipleri Kamu arazilerinin planlama açısından önemi o örnek yaşam alanları o makroformun denetimi o donatı gereksinimi 33