Kitap L. Ifl l ÜNAL (*) NEOL BERAL ZM VE E T M POL T KALARI ÜZER NE ELEfiT REL YAZILAR Çeviri Grubu: Fatma Gök, Meral Apak, Banu Can, Dilek Çankaya, Filiz Keser, Hüseyin Ala, E itim-sen Yay nlar. Ankara, Mart 2004 Michael W. Apple dan E itim mgelemimize Sahip Ç kma Ça r s Kapitalist küreselleflmenin ideolojik sald r lar, e itim alan nda kamusal e itim imgelemini tümüyle yok etmeye dönük olarak iflliyor. E itim sistemleri, giderek, yaln zca bireysel ç - karlar n öne ç karan, topluma, yak n çevresine ve kendisine yabanc laflm fl, köfle dönme ve mülk edinme peflinde koflan, gereksindi i her fleyi sat n almaya çal flan bireyler yetifltiren holding lere/dev iflletmelere dönüflüyorlar. Kuflkusuz, bu sald r lara/gidiflata karfl durmaya çal flanlar n varl klar n hissetmeye, seslerini duymaya ve güçlerini duyum- 108 (*) Ankara Üniversitesi, E itim Bilimleri Fakültesi, Prof. Dr. / Iunal@dialup.ankara.edu.tr
samaya/gözlemeye ve kendi gücümüzle birlefltirmeye her zamandan daha fazla ihtiyac m z var. Bilincini neoliberal ideolojiye teslim etmeyen ve neoliberal e itim politikalar na karfl mücadeleyi bilimsel çal flmalar ile sürdürenlerden biri de Michael W. Apple. Genellikle radikal-elefltirel e itim anlay fl n n önde gelen bir temsilcisi olarak adland r lan Paulo Freire in demokratik ve elefltirel e itim mücadelesinin dünyadaki en seçkin kuramc lar ndan biri oldu unu belirtti i Apple n çeflitli ödülleri vard r ve kitaplar birçok ülkede yay nlanm fl. Wisconsin Üniversitesinde ö retim üyesi olan Apple n, kitab n ilk sayfalar nda da belirtildi i gibi, birçok kitab ve makalesi bulunmas na karfl n bunlar n hiçbiri bugüne dek Türkçe ye kazand r lamam flt r. Bu nedenle, Prof. Dr. Fatma Gök ve çeviri ekibinin bu çal flmas, Türkiyeli e itimciler ve e itim bilimciler aç s ndan büyük bir kazan md r. E itim- Sen, bu yay nla, neoliberal e itim politikalar na karfl Türkiye de en kararl ve güçlü mücadeleyi sürdüren bir e itim emekçileri sendikas olarak, kuflkusuz, üyelerinin entelektüel birikimine önemli bir katk da bulunmufl olmaktad r. Bu kitap, yazar n tek bir kitab n n çevirisi niteli inde olmay p, kitaplar n n baz bölümlerinin yer ald bir yap t. Kitab n birinci bölümünde, Carlos A. Torres in, 1998 y l nda Michael W. Apple ile yapt ve E itim, ktidar ve Kiflisel Biyografi: Elefltirel E itimcilerle Görüflmeler adl kitab nda yay mlad bir görüflme yer al yor. Birinci bölüm, Apple n kendisini anlatt ve bu nedenle de okuyucunun onu tan mas n sa layan bir bölüm olarak de erlendirilebilir. Torres, Apple n kitaplar na, yaflam na, araflt rmalar na, yazma tarz na dair birçok soru soruyor, fakat görüflme derinlefltikçe, okuyucu bu sorular n yan tlar yan nda, Apple n baflka pek çok konudaki görüfllerini de ö renmifl oluyor. Kitapta yer alan iki bölüm, yazar n Sa l kl E itim: Piyasalar, Standartlar, Tanr ve Eflitsizlik adl kitab n n birinci ve ikinci bölümünün çevirisi; bir baflka bölüm ise, bu kitaba dayanarak yazar n yapt bir çal flman n çevirisidir. Son bölüm ise, yazar n Devleti E itmek, Bilgiyi Demokratiklefltirmek: Brezilya Porto Allegre deki Yurttafl Okulu Projesi adl ortak çal flmadan al nm flt r. Apple n, metaforlarla ve gündelik yaflamdan somut örneklerle bezenmifl, yal n ve çok çarp c bir anlat m tarz oldu unu öncelikle belirtmek gerekiyor. Türkçe ye çevrilirken bu ak c l n bozulmam fl olmas n da çevirmenlerin ustal na vermek gerekir. Sa c gündemin en önemli konular ndan birinin,..sa duyuyu de ifltirmek, temel kategorilerden birço unun, toplumsal ve e itimsel dünyay anlamak ve bunun içinde kendi yerimizi tespit etmek için kulland m z anahtar kelimeleri de ifltirmek oldu unu belirten Apple, sa c politikalar n çok güçlü oldu unun da alt n çizmektedir. Yazar n özellikle vurgulad ve kendi yaz lar n n bafll ca gerekçesi olarak gördü ü bir konu, bu politikalarla bafl etmek için onlar çok iyi anlamak gerekti idir. Apple a göre, sa durdurmak istiyorsak, onun neler yapt n iyice incelememiz gerekmektedir. Yazar, dikkatleri, e itim üzerine yap lan tart flmalarda sürekli olarak ortaya at lan anahtar kelimeler e çekmektedir. Bu kavramlardan her birinin kendi tarihleri olmakla birlikte, bunlar n giderek birbirleriyle ba lant l bir hale geldikleri gözlenmektedir. Bunlar belirtmek kolayd r: Piyasalar, standartlar, Tanr ve eflitsizlik. Bunlar n alt nda ise, gündelik yaflam m zda farkl özelliklere sahip iktidarlara ifllerlik kazand ran ve hassas anlamlar olan demokrasi, özgürlük, tercih, erdem, aile, kültür gibi kavramlar bulunmaktad r. Piyasalar 109
anahtar sözcü ünü kullanmak, kifliyi, tek yöne giden ve baz yerlerde ç k fllar olan ama di er yerlerde ç k fl olmayan bir otobana sokar. Bu yol insan ülkenin ekonomi denen bölgesine götürür. Yollar oluflturan güçlü ç karlar oldu unu belirten yazar, belirtti i bu yol d - fl nda bir baflka yol oldu undan da söz ederek, ikinci yola iliflkin olarak, yaln zca nereye gitmek istedi imiz konusunda de il, izleyece imiz güzergâh konusunda da kolektif bir tart flman n yap lmas n n gerekti ini vurgulamaktad r. Apple a göre, otobandan gitmek isteyenlerin çeflitli nedenleri vard r ve bu gruplar neoliberaller, yeni-muhafazakârlar, otoriter popülistler (tüm kurumlarda Tanr lar na dönmek isteyen muhafazakârlar), ve yeni orta s n f t r. Sa daki bu ç kar gruplar n çözümleyen yazar, özgürlük kavram n irdelemekte, demokrasi tahayyülümüz ün politik olmaktan ç kar lmaya, ekonomik bir kavram haline getirilerek dönüfltürülmeye çal fl ld - na dikkat çekmektedir. Demokrasinin, canl bir politik kültür için, insanlar n birbirleriyle iletiflim kurmalar na olanak sa layan kamusal toplanma yerlerine, toplumsal gruplara, derneklere, sendikalara ihtiyac oldu u belirtilerek, neoliberal demokrasi nin piyasalar mant yla bunlara kör bakt, semt merkezleri açmak yerine al flverifl merkezleri aç ld - na dikkat çekilmekte, sonuçta demoralize olmufl ve kendilerini toplumsal olarak güçsüz hisseden, birbirleriyle iliflkisiz, atomize bir toplum yarat ld vurgulanmaktad r. Sa sald r lar n birço unun, e itimi yeniden ekonomik gündeme dahil etme giriflimlerini temsil etti i, ancak sald r lar n yaln zca ekonomiyle s n rl görülemeyece i vurgulanmaktad r. Apple a göre, kültürel alandaki ve rk, toplumsal cinsiyet ve cinsellik alan ndaki mücadeleler s n f ittifaklar ve s n f iktidar ile örtüflmektedir. E itimin bir mücadele ve uzlaflma alan oldu unu, bu alan n iktidar n ve ideolojinin iç içe geçti i arenalardan biri oldu unu vurgulayan yazar, e itim hem neden hem sonuç, hem belirleyici hem de belirlenendir demektedir. E itim üzerindeki neoliberal sald r lar üzerinde ayr nt l olarak duran Apple, bu konuda üzerinde durulan tüketici düflüncesinin ve bundan türetilen tüketici tercihi kavram - n n, e itimin, özünde devasa bir süpermarket olan dünyada al n p sat lan ekmek, araba, televizyon gibi mallardan biri olarak ele al nmas n getirdi i için çok önemli görmektedir. Bu mant k içinde, bir yurttafl n ideali bir müflterinin idealinden farkl olamaz. Burada herhangi ba olmayan birey, bir tüketici olarak, rks zlaflt r l r, s n fs zlaflt r l r ve cinsiyetsizlefltirilir. Yazar, neoliberal politikalar n, üretenden çok tüketiciye yapt klar vurguyla, kamu çal - flanlar na yönelik daha kapsaml bir sald r n n parças olarak da görülmesi gerekti i görüflündedir. Bu politikalar, özellikle e itimde afl r güçlü ve masrafl alg lanan ö retmen sendikalar na karfl bir sald r oluflturmaktad r. Kad n çal flanlar n e itimdeki yo unlu u dikkate al nd nda ise, bu sald r n n, ayn zamanda, kad n eme ine karfl daha uzun bir geçmifle sahip sald r lar n bir parças olarak yorumlanmas gerekti i de belirtilmektedir. 110 Apple, sa içindeki kesimlerden biri olan ve piyasalaflma politikalar ile e itimde daha s - k merkezi denetimi öngören, hesap verebilme, ölçme, ürün kontrolu, de er takdiri konular nda profesyonel teknik bilgiye sahip, iflletme ve verimlilik alan nda donan ml olan kesimlerin, e itimdeki sa sald r lar konusundaki destekleri üzerinde de durmaktad r. Bunlar, uzmanl n, ölçme ve verimlili in yayg nlaflmas yla hareketlilik kazan rlar; böyle bir kontrolun hakl l ve iyi li i konusundaki profesyonel ideolojilerin yayg nlaflmas yöneticilerin etkisini art r r.
Apple a göre, piyasalar, tercih, ulusal e itim program, ülke çap nda s navlar, standartlar gibi kategorilerin bizzat kendisi, tart flmay neoliberallerin ve yeni muhafazakârlar n kendi sahas na çekmektedir. Olan n çözümlenmesi, olmas mümkün olanlar n göz ard edilmesine neden olmufltur. Böylece, neoliberal ve yeni muhafazakâr vizyonlar n n, politikalar n ve pratiklerin çok daha ötesine gidebilecek makul alternatiflerin büyük ölçekli, kayda de er tart flmalar bitmifltir. Yazar, uzun vadede, yerel ama geniflletilebilir, bireyler hakk nda özcü olmayan, evrenselci ve erkek egemen iddialar bulunmayan bir politik proje gelifltirmemiz gerekti ini belirtmektedir. Kitab n son bölümünde, Apple, Brezilya n n Rio Grande do Sul eyaletinin baflkenti olan Porto Allegre de, ütopyac enerjiyi tekrar diriltmek ve yeni bir yaflam n temellerini oluflturmak üzere belediye yönetimine gelen Halk Yönetimi nin önemli baflar lar n aktarmakta ve bu çabalar çözümlemektedir. Kat l mc bütçe ve kentin kaynaklar n n fakirleflen semtlere yeniden da t m n sa layan mekanizmalar n hayata geçirilmesi, tarihsel olarak d fllanm fl olan yoksul nüfusun karar alma süreçlerine kat l m plan ve tüm kent sakinlerinin yayg n bir e itim projesine kat lmalar, sözü edilen projenin temel özellikleri aras nda say labilir. Yazar, bu projeyi hem kent yaflam n n dönüfltürülmesi aç s ndan çözümlemekte hem de Yurttafl Okulu projesini tart flmaktad r. Bu kitab okumak, Türkiye li e itimcilerin, kulland klar anahtar kelimeleri gözden geçirmek ve politik imgelemlerine uygun baflka türlü anahtar kelimeler yaratmalar /türetmeleri aç s ndan ufuk aç c olacakt r. Tam da, E itim-sen in Aral k 2004 te gerçeklefltirece i Demokratik E itim Kurultay öncesinde bu kitab n yay nlanm fl olmas, Kurultay haz rl k çal flmalar aç s ndan bir flans olarak de erlendirilebilir. Kurultay dan sa e itim politikalar n n iyice anlafl lm fl olarak ç k lmas, bununla da yetinilmeyerek, örgütsel enerjinin yo unlaflt r laca yeni politik proje nin kavramsal temellerinin at lmas büyük bir kazan m olacakt r. Egemenlerin anahtar kelimeleriyle hiç istemedikleri bir e itim dünyas na girmek STEMEYENLERE... 111
bofl sayfa