TürkçeMino AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ Artık Türkçe den korkmuyorum. Artık Türkçe yi daha çok seviyorum. Artık az yazarak çok zaman kazanıyorum. Artık Türkçe den sıkılmıyorum. Artık Türkçe dersinde eğleniyorum. 8 Artık kelimeleri doğru yazıyorum. Artık daha fazla yazar tanıyorum. Enver YILMAZ Artık daha fazla kelime öğreniyorum.
Bu kitabın her hakkı Arı Defter ve Dağıtım a aittir. İçindeki şekil, yazı, resim ve grafiklerin yayınevinin izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. YAZAR Enver YILMAZ KAPAK TASARIM İhsan SONDOĞAN GRAFİK-TASARIM Ş. Kübra MERAL - Safiye SELALMAZ Bilal KARAGÜLMEZ BASIM YERİ Aykut Basım (0212 428 52 74) Arı Defter ve Dağıtım İnternet Bilişim Hizmetleri Güneşli Yolu Cad. İkebana Evleri H Blok D:26 Bahçelievler/İSTANBUL Tel: 0212 879 20 60 - Faks: 0212 879 20 70 www.ariyayin.com - info@ariyayin.com /ariyayin /ariyayin 2
Merhabalar, Hazırlamış olduğumuz Akıllı Türkçe Defteri ile siz saygıdeğer öğretmenlerimizin işlerini biraz daha kolaylaştırırken, sevgili öğrencilerimizin de Türkçe yi daha iyi öğrenmelerini sağlamak istedik. Akıllı defterlerin amacı, not tutma sıkıntısı yaşayan öğrencilerin ve konu yetiştirme telaşına giren öğretmenlerimizin işlerini kolaylaştırmaktır. TürkçeMino da konu anlatım bölümleri boş bırakılmıştır. Bunun nedeni; her öğretmenin konuyu anlatım ve not alma tarzının farklı oluşudur. Türkçemino'da boş bir defter kadar not kısmı bulabilirsiniz. Öğretmen, gerekli bulduğu ayrıntıları kendi anlatım tarzına uygun olarak yazdırabilecek; soru çözmek, konuyu tekrar etmek, kitap okumak, şiir ve hikaye yazmak vb. gibi bir çok etkinlik için bol bol zaman kalacaktır. Akıllı Türkçe Defteri nin ek bir kaynak olarak algılanmasını istemeyiz. Çünkü bu defter ile öğrenciye ek kaynak aldırmıyoruz, DEFTER İHTİYACINI karşılıyoruz. Bu defteri alan bir öğrencinin başka bir defter almasına gerek kalmayacaktır. Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle Enver YILMAZ 3
İÇİNDEKİLER 1. TEMA - DUYGULAR Sözcükte Anlam (Gerçek, Mecaz, Yan Anlam, Zıt Anlam, Eş sesli, Deyimler)... 8-12 Söz Sanatları (Benzetme, Kişileştirme)... 13-16 Dil Bilgisi (Fiilimsiler)... 17-30 Noktalama - Yazım (Virgül - Büyük Harflerin Yazımı, Sayıların Yazımı)... 31-36 Yazma (Masal, Destan)... 37-40 Şair-Yazar Köşesi... 41-42 2. TEMA - ATATÜRKÇÜLÜK Sözcükte Anlam... 46-47 Cümlede Anlam (Nesnel, Öznel Cümle, Amaç-Sonuç, Neden-Sonuç, Koşul Cümleleri)... 48-54 Dil Bilgisi (Cümlenin Ögeleri)... 55-68 Paragrafta Anlam... 69-70 Yazma (Deneme-Makale)... 71-74 Şair-Yazar Köşesi... 75-76 3. TEMA - DOĞA VE EVREN Sözcükte Anlam (Terim, Yan Anlamı, Anlamdaş, Atasözü)... 80-86 Dil Bilgisi (Cümlenin Ögeleri, Fiilde Çatı)... 87-98 Yazım, Noktalama (Noktalı Virgül)... 99-104 Yazma (Haber Yazıları)... 105-108 4. TEMA - TOPLUM HAYATI Sözcükte Anlam (Yansıma Sözcükler)... 112-114 Cümlede Anlam...115 Paragrafta Anlam (Anlatım Biçimleri)... 116-118 Dil Bilgisi (Cümle Çeşitleri)... 119-126 Noktalama - Yazım (İki Nokta - Ki ve De'nin Yazımı)... 127-130 Yazma (Roman-Hikaye)... 131-136 5. TEMA - İLETİŞİM Sözcükte Anlam (Yakın Anlam, Duyu Aktarımı, Ad Aktarması, Dolaylama, Abartma)... 140-147 Cümlede Anlam... 148-152 Dil Bilgisi (Yapısına Göre Cümleler)... 153-158 Noktalama İşaretleri - Yazım Kuralları (Üç Nokta - Kısaltmaların, Tarihlerin Yazımı)... 159-162 Yazma (Sohbet, Eleştiri)... 163-166 Şair-Yazar Köşesi (Üstün Dökmen)... 167-168 6. TEMA - ZAMAN VE MEKAN Sözcükte Anlam... 172-174 Dil Bilgisi (Anlatım Bozuklukları)... 175-188 Yazım Kuralları... 189-190 Yazma (Biyografi, Otobiyografi, Anı)... 191-192 4
TEMA 1 - KAZANIMLAR Başkalarını rahatsız etmeden dinler. Dinleme - İzleme yöntem ve tekniklerini kullanır. Dinlemenin, okunanın bağlamından yararlanarak kelime ve kelime gruplarının anlamını çıkarır. Dinlediklerine izlediklerine cevap verir. Türkçenin kurallarına uygun cümle kurar. Metnin konusunu belirler. Metnin ana fikrini belirler. Metin türüyle ilgili özellikleri kavrar. Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat eder. Fiilimsiyle, fiil ve isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar. Fiilimsilerin işlevlerini kullanım özelliklerini kavrar. Cümlede fiilimsiyle bağlı kelime gruplarını bulur. Yazım kurallarını kavrayarak uygular. Olay yazıları yazar. 5
6
T EMA 1 - DUYGULAR NANKÖR KEDİ (!) Benim yan okulumda felsefe öğretmenliği yapan aynı zamanda arkadaşım olan bu hanımefendiyi bu sabah okulun önünde gördüm. Etrafına toplanmış en az on tane kediye mama veriyordu. Okulun önü âdeta kedi barınağı gibi olmuştu. Ama benim size anlatmak istediğim hanımefenidinin kedi sevgisi değil, kedilerin ona olan sevgisidir. Evden atılan, sahipsiz kalmış kedileri her gün okulun önünde topluyor; onları tek tek kucaklıyor, başlarını okşuyor. Hepsiyle ayrı ayrı ilgilenip, sağlık durumlarını kontrol ediyordu. Yüreğinde ısıttığı sevgiyi, şefkat ve merhamet duygusunu elleriyle ruhunun güzelliğini de gözleriyle onlara teker teker verdiğini dışarıdan bakan her insan görebilirdi. İlginç olan okulun önündeki o kediler, onu görür görmez yanına sokuluyorlar, ayaklarına dolanıyorlardı. Bir sabah evdeki artan yemekleri alıp okula götürdüm ve kedilerin olduğu yere bıraktım. Ben ordayken hiçbir kedi yemeklere yanaşmadı. Ama o hanımefendi bahçede görünür görünmez bütün kediler yemeğin başına üşüştü: Bu sevgi seli hayvanları öyle etkileyip, büyülemiş ki o kadın her gün onları beslemekten vazgeçse bile onu sevmekten asla geri durmayacaklar. Âdeta kadının etrafında sevgi pervanesi oluşturmuşlar, dönüp duruyorlar. Onu sevmekten başka hiçbir şey umurlarında değil. Aşağıdaki soruları yukarıdaki metne göre cevaplayalım. 1. Kediler hanımefendiyi gördüklerinde ne yapıyorlar? Enver YILMAZ 2. Kediler yazarın onlar için götürdüğü yemeği görünce ne yapmışlar? 3. Yukarıdaki parçanın konusu nedir? 4. Yukarıdaki metnin ana düşüncesi nedir? 7
Sözcükte Anlam Gerçek Anlam Aşağıdaki altı çizili sözcükleri inceleyelim. Örnek 1 Bu kış gecesinde ay gökyüzünde parlıyordu. Gerçek Anlam Gerçek Anlam Altı çizili sözcükler ilk anlamlarıyla kullanılmıştır. Aşağıdaki sözcükleri gerçek anlama gelecek şekilde cümle içinde kullanalım. Parlak: Cümle: Pişkin: Cümle: Mecaz Anlam Örnek 2 Bana attığın iftira üstüme yapışıp kaldı. Mecaz Anlam Altı çizili sözcük gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmıştır. Aşağıdaki sözcükleri mecaz anlama gelecek şekilde cümlede kullanalım. Konmak Cümle: Satmak Cümle: Rüzgâr Cümle: 8
Sözcükte Anlam Zıt (Karşıt) Anlam Örnek 3 Soruların cevaplarını boşluğa yazalım Altı çizili sözcükler birbirinin tamamen karşıtıdır. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin karşıt anlamlılarını cümlenin karşısına yazalım. Derin yerlerde yüzmeyin. Taze ekmekleri sepete koy. Bu maçın galibi sen oldun. Bu yılın ithalat rakamları açıklandı. Eş sesli (Sesteş) Örnek 4 Boz renkli tepeler, çorak topraklar görünüyor. Gri renk Radyonun kapatma düğmesi bozuldu. İş göremez durumuna gelmek Aşağıdaki sözcükleri eş sesli olacak şekilde cümle içinde kullanalım. Yağ: Yağ: Satır: Satır: 9
Sözcükte Anlam Deyimler ASKER ANASI Biricik oğlunu askere gönderen, Emine Hanım oğlunun dönüşü için gün sayıyordu. Oğlunun tezkeresine bir ay vardı. Bir sabah kapısının zili acı acı çaldı. Emine Hanım karşısında jandarmayı görünce nutku tutuldu. Gözünü ayırmadan jandarmanının elindeki kağıda bakıyordu. Jandarma acı haberi alıştıra alıştıra söyledi. Emine Hanım acı haberi alınca kendinden geçti. Kendine gelince bilinçsizce koşmaya başladı. Nefes nefese kalmasına rağmen deli gibi koşuyordu. Köylüler gözlerine inanamıyorlardı, bu yaşlı kadın âdeta şahlanmıştı. Köyün ileri gelenleri Emine Hanım ı durdurup sakinleştirdiler. Zavallı asker ise küçük dilini yutmuştu sanki. Hiçbir şey söyleyemiyordu. Yukarıdaki metinde kullanılan deyimleri bularak karşılarına anlamlarını yazalım. Bunlardan sizin seçeceğiniz dört tanesini anlamına uygun olarak cümle içinde kullanalım. Deyimler Anlamları 1. Cümle: 2. Cümle: 3. Cümle: 4. Cümle: 10
Etkinlik (Sözcükte Anlam) Aşağıda verilen kelimelerin anlamlarını tahmin edelim, sonra anlamları sözlükten bulup yazalım. Sözcük Tahminim Sözlük Anlamı mektep ahali ehemmiyet malumat muhakkak muntazam teselli istikbal sual ihtimam müsvedde Anlamlarını öğrendiğimiz bu sözcüklerden aşağıya yazılanları cümle içinde kullanalım. Sözcük: sual Cümlem: Sözcük: teselli Cümlem: Sözcük: mektep Cümlem: Aşağıdaki defterin birinci sayfasında sözcükler ikinci sayfasında anlamları verilmiştir. Sözcüklerle anlamlarını eşleştirelim. Sözcük Anlamı a) mutaasıp 1) Bağnaz b) zevce 2) Karı, eş c) istiraat 3) Eklemek d) ilave etmek 4) Dinlenme, rahat etme e) istiklal 5) Doğu ülkelerinde beyler için kullanılan unvan. f) han 6) Bağımsızlık 11
Sözcükte Anlam 12
Söz Sanatları Benzetme Örnek 5 Nar gibi kızaran tavuklar hepimizin ilgisini çekiyordu. Benzetilen Edatı Yönü B. B. Benzeyen Yukarıdaki cümlede tavuklar renginden dolayı nara benzetilmiş, gibi edatı ile ilgili kurulmuştur. Biz de aşağıdaki şiirlerde ve cümlelerde kullanılan benzetmeleri bulalım ve örneğin altındaki boşluğa benzetmenin unsurlarını yazalım. Şiir Cümleler Yarin dudağından getirilmiş 1. Kuleden bakınca evler karınca gibi gözüküyor. Bir katre alevdir bu karanfil Benzeyen: Benzeyen: K.Benzetilen: K.Benzetilen: B.Yönü: B.Yönü: B.Edatı: B.Edatı: Kişileştirme 13
Söz Sanatları Örnek 6 Düşünür ağaçlar aylarca gelecek baharı. Beklemek insana ait bir özelliktir. Bu cümlede insana ait bu özellik ağaçlara aktatılmıştır. Ağaç kişileştirilmiştir. Aşağıda verilen cümleleri inceleyelim. Kişileştirme sanatı olanları belirleyelim, kişileştirilen varlığı (varsa) şiirin altına yazalım. O gün bugün, hep ağlaşır geceler Ruhumla bir dost gibi anlaşırlar geceler Kişileştirilen varlık: Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda Geriniyordu bu eskik duvarın sıvasında Kişileştirilen varlık: Serilip hak-i harette vatan can veriyor Yetişin son nefesimdir, gelin imdada! diyor. Kişileştirilen varlık: Toros dağlarının üstüne, Ay un eledi bütün gece Kişileştirilen varlık: Karanlık sıvışıyor Korkunun denizleri saydam değil Uyanıyor düşlerinden ırmaklar Kişileştirilen varlık: 14
Etkinlik (Söz Sanatları) Aşağıdaki şiirleri inceleyelim ve dizelerdeki söz sanatlarını (benzetme, kişileştirme) boşluklara yazalım. Diziler Bir gönül macerası anlatıyor dalgalar Mavi sular söylüyor kalbimin ninnisini Söz Sanatı Göllerde ne bir nefes ne bir kanat sesi Uludağ etekleri al ipekten bu akşam Dinmiş denizin uykusu rüzgar uyumakta Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin Kulağımın dibinde haykırdı fırtına, Isınmak istiyorsan toprağı çek sırtına Mevsimler yas tutup güller ağlasın Âhımla inleyen çöller ağlasın İçmiş gibi geceyi bir yudumda göğün mağrur bakışlı bulutları Ah bu türküler, köy türküleri ana sütü gibi candan ana sütü gibi temiz Aşağıdaki cümlelerle ilgili yargılardan doğru olanın yanına (D), yanlış olanın yanına (Y) yazalım. Mısralar İnciydi adeta dişleri parlardı ağzında güldüğü zaman Yargılar Diş inciye benzetilmiş. Yorgun bir gemi dert yanıyordu limana Benzetme sanatı vardır. Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik Kişileştirme sanatı vardır. Bir sarmaşık uyanıyordu uykusundan Benzetme sanatı vardır. Bir siyah kadındır kaldırımlarda gece Benzetme sanatı vardır. Kutu gibi bir dairede yaşıyorlar. Daire, kutuya benzetilmiştir. 15
Söz Sanatları 16
Dil Bilgisi Fiilimsiler (Eylemsiler) Aşağıdaki altı çizili fiili inceleyelim. Örnek 7 Dinleyiciler yavaş yavaş salona girdiler. Kip: Görülen geçmiş zaman. Kişi: II. Çoğul Şahıs. Sevgili öğrenciler, aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin iş, oluş, hareket bildirip bildirmediklerini inceleyelim, 7. sınıftaki bilgilerimizle bu sözcüklerin kip ve kişisini örnekteki gibi yazalım. Dinleyiciler yavaş yavaş salona girdiler. Kip: Kişi: Hakem sahayı kontrol ettikten sonra futbolcular sahaya çıkacaklar. Kip: Kişi: Bu problemi ancak babam çözer. Kip: Kişi: Nihayet kendine göre bir kıyafet bulmuş. Kip: Kişi: 17
Dil Bilgisi Aşağıdaki altı çizili sözcükleri inceleyelim. Örnek 8 Küçük kavgalarda, yenilmelerde yıkılıyorum. 1 2 1. Sözcüğün kökü: kavga İsim kökü 2. Sözcüğün kökü: yık Fiil kökü Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin köklerini bulalım. (İsim veya fiil kökü.) Örnekteki gibi yazalım. Kapının önünde duran bidonları taşıdılar. 1 2 1. Sözcüğün kökü: 2. Sözcüğün kökü: Büyük ikramiyeyi kazanınca köyünü terk etti. 1 1. Sözcüğün kökü: İşlerini bitirince eve gitmek istedi. 1 2 1. Sözcüğün kökü: 2. Sözcüğün kökü: Karşılaştırma Etkinliği Aşağıdaki tabloda verilen kelimeleri örneğe uygun olarak değerlendirelim. Kişisi, zamanı bellidir. Kişisi, zamanı belli değildir. İş,oluş, hareket anlamı tamdır. İş, oluş, hareket anlamı azalmıştır. Yüklem görevindedir. Yüklem görevinde değildir. duran taşıdılar terk etti kazanınca bitirince gitmek istedi anlatıp gördük 18
Dil Bilgisi 18. sayfadaki etkinlikteki sözcükleri inceledik. Bu sözcüklerin ortak ve farklı yönlerini belirleyelim. Ortak Özellikleri: Farklı Özellikleri: Fiilimsi (Eylemsi) Çeşitleri 1. İsim - Fiil (Ad - Fiil) İsim - Fiil Ekleri: Örnek 9 Ona kitap okuma alışkanlığı kazandırmak için çok çalıştım. Yukarıda verilen örnekte altı çizili fiiller isim-fiil eklerini alarak hareket anlamlarını büyük ölçüde yitirmişler ve fiilerin adı olmuşlar. Bu nedenle isim - fiildir. Örnek 10 Buraya son gelişinde bizi de ziyaret etti. Gelişinde sözcüğü isim - fiildir, -iş isim fiil ekini almıştır. 19
Dil Bilgisi Aşağıdaki cümlelerde geçen isim-fiileri bulup, cümlenin karşısındaki yaprağın içine yazalım. Bu okulun ısınma sorununu çözemedik. Vatan uğrunda ölmek bu milletin töresinde var. Köşe atışından üç sayı kazandık. Oğlunu başka bir şehre göndermek istemiyordu. Musluğu çok açınca havuz dolmaya başladı. Onun gidişine hepimiz üzüldük. Her geçen gün bir tükeniş. Örnek 11 Elindeki kazmayı bir hışımla yere fırlattı. Örnek 12 Danışmada oturan görevliye bir şeyler sordu. Yukarıdaki örneklerde altı çizili verilen sözcükler hareket anlamını tamamen yitirerek bir nesneye ad olmuşlardır. Yani fiilimsi olma özelliklerini kaybetmişlerdir. Bu yapılara kalıcı ad denir. Örnek 13 Evin önünde bir çukur kazmaya çalışıyor. Örnek 14 Sana bir konuda fikir danışmaya geldim. Yukarıdaki örneklerde ise altı çizili sözcükler hareket anlamını korudukları için isim-fiildir. Örnek 15 Anlatmaya çalıştıklarımı anlamadı. 1. sözcükteki -ma isim - fiil eki iken 2. sözcükte -ma olumsuzluk ekidir. 20
Etkinlik (Dil Bilgisi) Aşağıdaki tabloda isim - fiil eki almış sözcüklerden isim - fiil olanları isim - fiil bölümüne kalıcı ad olanları da kalıcı ad bölümüne yazalım. Cümleler Kalıcı Ad İsim - Fiil Duvarlara çivi çakmak yasaktır. Dondurma yediği için boğazı şişmiş. Annemin sarmaları çok lezzetli olur. Bakışlarını bir an bile ayırmadı. Ders anlatışına hayrandık hepimiz. Depremin yaraları sarılmaya başlandı. Bir daha denemeye karar verdik. Sevgi konulu denemesi yarışmada birinci oldu. Fırından sıcak ekmek alalım. İkinci ürün olarak buğday ekmek daha iyi olur. Küçük yavrusuna dokunmaya doyamadı. Uzmanların çevre konusundaki görüşleri dikkate alınmalı. Irak konusundaki görüşmeler devam ediyor. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerde -me, -ma ekinin olumsuzluk eki mi, isim fiil eki mi olduğunu bulalım, parantez içine yazalım. Yazar bu eserinde sade bir dil kullanmamış. ( ) Beni kendi çıkarları için kullanmaya çalıştı. ( ) Yerler ıslak olduğundan çimenlere oturmadık. ( ) Akşam size oturmaya gelebiliriz. ( ) Derste anlamadığım konuları sormaya çekiniyorum. ( ) Benim bu konuda ne düşündüğümü sormadın. ( ) Korunmaya muhtaç çocuklara yardım etmeliyiz. ( ) 21
Dil Bilgisi 2. Sıfat - Fiil (Ortaç) Sıfat - Fiil Ekleri: Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim. Örnek 16 Köprünün üstünde duran otobüsler Bakırköy e gider. Duran fiiline eklenen -an sıfat-fiil eki dur fiilini sıfat-fiil yapmıştır ve kendinden sonraki ismi niteleyerek sıfat görevi görmesini sağlamıştır. Aşağıdaki cümlelerde yer alan sıfat-fiilleri (ortaç) bulalım, cümlenin karşısına yazalım. Bu ülkede üreten insanlara ihtiyacımız var. Koşar adım yanıma geldi. Adamın yüzü tanınmaz hale gelmiş. Tanınmış bir sanatçıydı. Arda, sahada ayak basmadık yer bırakmadı. Başarılı olan öğrencilere ödülleri verildi. 22
Dil Bilgisi Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim. Örnek 17 Bu sitedeki dükkanların çoğu kapanmış. Kapanmış sözcüğündeki -mış eki duyulan geçmiş zaman ekidir. Örnek 18 Kapanmış dükkanların sahipleriyle toplantı yaptık. Kapanmış sözcüğündeki -mış eki sıfat - fiil ekidir. Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili kelimelerdeki eklerin görevlerini belirleyelim (sıfat - fiil eki, kip eki) cümlenin karşısına yazalım. Akacak kan damarda durmaz. Bu hafta bazı ilçelerde sular akmayacak. Her gün iki saat koşarım. Buralarda alışveriş merkezi bulunmaz. Bulunmaz bir nimetti bizim için. Akar sular her zaman temizdir. Baloya tanınmış simalar da katıldı. Eskiden dergilerde kısa hikâyeler yazıyormuş. Utanmaz adam, bir de yaptıklarını savunuyor. Okumuş adamın hâli başka oluyor. Rabbim bizi görünmez kazalardan korusun. İstanbul, yıllar içinde tanınmaz hâle geldi. İşlem görmüş gıdalar sağlığa zararlıdır. 23
Dil Bilgisi Adlaşmış Sıfat-Fiil Örnek 19 Bankta oturanları (insan) çevreyi kirlettikleri için uyardım. Oturanları sıfat - fiilinden sonra gelen isim düşmüştür. Bu yüzden oturanları adlaşmış sıfat - fiildir. Aşağıdaki cümlelerde adlaşmış sıfat-fiil varsa cümlenin karşısına yazalım. Çok okuyan değil, çok gezen bilir. Bütün tanıdıklara bayram ziyaretine gittik. Düğüne gelenleri kapıda karşıladık. Tatilden dönenler trafiğe neden oldu. Pişmişleri hazırlayıp servis edelim. Örnek 20 Yazar son romanını oğluna ithaf etmiş. Yazar sözcüğündeki -er eki sıfat - fiil ekidir. Ancak sözcük hareket anlamını tamamen kaybederek kalıcı ad olmuştur. Aşağıdaki cümlelerde sıfat - fiil eki aldığı halde kalıcı ad olan sözcüklerin altını çizelim. Mizah dergisinin çizerlerine dava açılmış. Köylüler yakacaklarını ormandan temin ediyorlar. 24
Dil Bilgisi Aşağıdaki sözcükleri sözcüğün altına yazılan görevlerde cümlede kullanalım. Dolmuş Kalıcı ad: Çekimli fiil: Sıfat - fiil: Yiyecek Sıfat - fiil: Kalıcı ad: Çekimli fiil: Okur Sıfat - fiil: Kalıcı ad: Çekimli fiil: Yazar Sıfat - fiil: Kalıcı ad: Çekimli fiil: Çizer Sıfat - fiil: Kalıcı ad: Çekimli fiil: 25
Dil Bilgisi 3. Zarf-Fiil (Ulaç) Zarf-Fiil Ekleri: Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim. Örnek 21 Çarpıcı bir konuşma yaparak dinleyicileri etkiledi. zarf-fiil durum anlamı katmış Yap fiiline -arak zarf - fiil eki eklenerek yap- fiilinin cümlede zarf göreviyle kullanılmasını sağlamıştır. Cümleye zaman anlamı katmıştır. Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim. Örnek 22 Onunla tanıştığımda ikimiz de üniversiteye yeni başlamıştık. zarf-fiil zaman anlamı katmış Tanış fiiline eklenen -dığımda zarf - fiil eki'dir. Tanış- fiilinin cümlede zarf göreviyle kullanılmasını sağlamıştır. Cümleye zaman anlamı katmıştır. Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim. Örnek 23 Oraya ulaşır ulaşmaz beni arayın. zarf-fiil zaman anlamı katmış Ulaş fiiline eklenen -r... -maz zarf - fiil eki'dir. Fiilin cümlede zarf göreviyle kullanılmasını sağlamıştır. Cümleye zaman anlamı katmıştır. 26
Etkinlik (Dil Bilgisi) Aşağıdaki cümlelerde zarf fiiller kullanılmıştır. Zarf-fiileri bulalım, zarf-fiil eklerini ve cümleye kattığı anlamı boşluklara yazalım. Bu filmi izleyince çok etkileneceksin. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: Buz gibi sudan kana kana içtik. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: Soruları çözüp sonra uyurum. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: Tedbir alınmadan madenlerde çalışılmamalı. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: Zavallı adamı öldüresiye dövmüşler. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: Gözümün içine bakarak yalan söylüyorsun. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: Konunun içeriğini anlamadan soruları çözmeyin. Zarf-Fiil: Kattığı Anlam: Ulaç Eki: 27
Etkinlik (Dil Bilgisi) HAN DUVARLARI Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya İlk sevgiliye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık. Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı... Arkada zincirlenen yüksek Toros Dağları, Önde uzun bir kışın soldurduğu etekler Sonra dönen, dönerken inleyen tekerlekler... Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu. Gökler bulutlanıyor, rüzgâr serinliyordu. Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince Son yokuş noktasından düzlüğe çevrilince. Faruk Nafiz ÇAMLIBEL Yukarıdaki şiirde kullanılan fiilimsileri bularak, aşağıda boş bırakılan uygun yerelere yazalım. İsim - Fiil: Sıfat - Fiil (Ortaç): Bağ - Fiil (Ulaç): 28
Etkinlik (Dil Bilgisi) ÖĞRETMEN Çocukların çantalarını alıp okula gelişlerini izlemek insana ayrı bir huzur veriyor. Gelir gelmez sınıfa çıkan da var, zilin çalmasını bekleyen de. Onlara her baktığımda çocukluğuma dönmek istiyorum; ancak onlar gelecek günlerimizin umutları. Şimdi onları yetiştirmeye gayret ediyorum. Bazılarının gözlerinde bilgiye susamış bakışlar, bazılarınınkinde de umutsuzluk. Gelecekte ülkeyi omuzlarında yükseltenler onlar olacak. Bazıları doktor olacak, bazıları yazar, bazıları ise avukat. Kısacası onlar bizim umudumuz olacak. Yukarıdaki yazının sözcüklerini değerlendirelim, aşağıda uygun olan yerlere yazalım. Sıfat - Fiiller: Adlaşmış Sıfat - Fiiller: Fiilimsi Eki İle Kalıcı Ad Olanlar: Çekimli Fiiller: İsim - Fiiller: 29
Dil Bilgisi 30