Sayı 8 Editörden TÜBİTAK 1000 Mersin Üniversitesi Araştırma Proje Potansiyelinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilirliği Projesi, Fikir sizden destek bizden sloganı ile bir yılı aşkın süredir; eğitimler, toplantılar ve medya içerikleri vasıtasıyla proje kültürünün yaygınlaşması adına çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu e-bülten de, hedef kitlede farkındalık yaratmak ve başarı hikayelerinin paylaşılması amacıyla hazırlandı. Her bir sayı 2015 Ocak - 15 Haziran tarihleri arasında başvurusu yapılan ve olumlu sonuçlanan TÜBİTAK projelerinin yürütücüleri ile yapılan röportajları kapsamaktadır. Bu sayımızın konuğu Mersin Üniversitesi Denizcilik Meslek Yüksekokulu öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Esin Yalçın. Röportaj görüşmeleri için vakit ayırma nezaketinde bulunan Yalçın a, proje ekibi adına teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca e-bültenin sizlere ulaşmasına aracılık eden gazetecilik bölümü öğrencilerim, Murat Ataş a (Röportaj), Mazlum Aritürk e, Bahtiyar Yılmaz a (Fotoğraf) ve Gencay Olcan a (Tasarım) da verdikleri emekten ötürü teşekkür ederim. Genç araştırmacıların çalışmalarına ışık tutması dileğiyle. Saygılarımla Yrd. Doç. Dr. Erhan ARSLAN
TÜRKİYE BALIKÇILIK FAALİYETLERİNİN GELİŞİMİNİ AMAÇLIYORUZ Ton balığı olarak da isimlendirilen orkinos, dünya denizlerinde ticari değeri en yüksek balıklardan biridir. Özellikle Japon suşi ve saşimi pazarı için orkinosa olan talebin fazla olması ve yüksek fiyat verilmesi sebebiyle Akdeniz ve Doğu Atlantik te orkinos yakalama oranını bir hayli arttırmıştır. Özellikle 1990 lı yıllarda tüm dünyadaki orkinos kaynağı ve balıkçılığı üzerinde oluşan ciddi endişeler Uluslararası Atlantik Ton Balıklarını Koruma Komisyonu (ICCAT) Sekreteryası nın bir dizi yönetim, koruma ve kontrol tedbirleri almasına sebep olmuştur. 2002 yılında aşırı avcılığa bağlı olarak orkinos stoklarının azalma göstermesi üzerine, ICCAT 2022 yılına kadar yönetim planı oluşturmuş, paydaş ülkelere av kotası uygulanmasına karar vermiş, kontrolü altında avcılık ve kafes besiciliği faaliyetlerini başlatmıştır. Bu uygulamaya göre; avlanacak toplam av miktarı, kota uygulanmaya başlamadan önce ülkede yakalanan toplam orkinos av miktarı üzerinden belirlenmiş ve ülkelere dağıtılan kota miktarı, ülkelerin daha önce rapor ettikleri av miktarı oranında yansıtılmıştır. Ancak ülkemizde stok ve filo izleme kayıtlarımızın olmaması sebebiyle gerçek değerler bilinmediğinden, 2003 te üye olmamıza rağmen toplam kotadan ülkemize verilen kota payı yıllardır süregelen av miktarına ve filo gücümüze karşın düşük miktarda belirlenmiştir. Bu konuda yapılabilecek sağlıklı düzenlemeler ise ülkelerin sahip oldukları bilimsel bulgular ve çalışmalar sonucunda ortaya konulabilmektedir. Bu alanda çalışmalar yürüten Mersin Üniversitesi Denizcilik Meslek Yüksekokulu öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Esin Yalçın ile kabul edilen TÜBİTAK 3001 projesi ile ilgili bir söyleşi gerçekleştirdik. Bu söyleşide projenin amacı, projenin maliyeti gibi sorulara yanıt aradık. Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz? 1977 Muğla Ortaca doğumluyum. Yani Egeli bir deniz çocuğuyum. Lisans eğitimimi Çukurova Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi nden Su Ürünleri Mühendisi ünvanı ile 1998 de tamamladım. Bir yıl ilkokul öğretmenliği yaptım ancak kariyerime akademisyen olarak devam etmek istediğim için görevden ayrıldım. Lisans mezuniyetimden itibaren yaz sezonlarında yatlarda sınırlı kaptan olarak çalıştım. 1999 yılında Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü, Avlama Teknolojisi Anabilim Dalı nda Yükseklisans eğitimine başladım. 2001 de tez çalışmam için Japonya devlet bursu ile Öğrenci Değişim Programı kapsamında Tokyo Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Üniversitesi (TUMSAT), Deniz Bilimleri Fakültesi nde bir yıl süreli olarak çalışmalara katıldım. Bu süre zarfında dört ay üniversitenin araştırma ve uygulama gemisi olan R/V Umitaka-maru ile okyanus seferine katıldım. TUMSAT da Balıkçılık Oşinografisi alanındaki tez çalışmamı tamamladıktan sonra Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi ne dönerek 2003 yılında tezimi sundum. Takiben Ege Üniversitesi, Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü nde doktora eğitimimi tamamlayarak 2009 yılında mezun oldum. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü nde 2010-2011 yıllarında araştırma projelerinde doktora sonrası araştırmacı olarak çalıştım. Eylül 2011 tarihinden itibaren Mersin Üniversitesi, Denizcilik Meslek Yüksekokulu nda çalışıyorum. Mersin Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi lisans eğitiminde denizcilikle ilişkili seçmeli meslek dersleri veriyorum ve değerli meslektaşlarım ile birlikte araştırma projelerinde görev alıyorum. 2
Projenizden kısaca bahseder misiniz? Bu projeyle neyi amaçlıyorsunuz? Ülkemizde Orkinos Balıkçı Filo Davranış Gözlemi (Monitoring of the Turkish Bluefin Tuna Fishing Fleet Behaviour); isminden de anlaşılacağı üzere amacımız ülkemizde Latince adı Thunnus thynnus olan, mavi yüzgeçli Atlantik ton balığı ya da yaygın kullanılan ismi ile orkinosun avcılığını yapan gırgır filosunun davranışlarını gözlemlemek ve orkinos balıkçılığı filo yönetimine katkıda bulunmaktır. Filo davranışının gözlenmesi, orkinos stokunun Doğu Akdeniz deki karasularımız ve uluslararası sularda alan-zamansal olarak izlenmesi ile mümkündür. Bu bağlamda, önerilen projenin hedefleri öncelikle kapsamlı bir şekilde orkinos göç yollarını belirlemek ve istatistiksel yaklaşımlardan faydalanarak ülkemizde orkinos balıkçılık filosu sürekli izleme modelleri geliştirmektir. Niçin orkinos? Öncelikle çok yağlı ama çok lezzetli bir balık. 2002 yılında Dünyanın bir numaralı balık pazarı olan Tokyo Tsukiji Balık Pazarı nda henüz gün aydınlanmadan başlayan orkinos mezatını izlemiştim. En yüksek fiyatlar menşei Akdeniz olan balıklardı. O günden itibaren orkinoslar ile ilgili her şeyi merak ettim ve araştırdıkça hem balık, hem de balıkçılık açısından mevcut kaynaklarımızın aslında ne kadar yüksek değerde olduğunu ancak hak ettiğimiz değeri uluslararası düzenlemelerde göremediğimizi fark ettim. Detaylı inceleyince eksikliklerimiz olan konuları da ortaya çıkarma şansım oldu. Ancak çok şanslı olduğum bir husus var ki; Tokyo Tsukiji Balık Pazarı na giderek özellikle orkinos mezatını izlemem için beni yönlendiren ve araştırmalarımda beni her zaman destekleyen, orkinos balığının ve balıkçılığının öneminin vurgulanması için her yıl ülkemize gelerek üniversitelerde seminerler veren Sayın Prof.Dr. Kohei Kihara ya saygı ve sevgim sonsuzdur. 3
BU ALANDA ÇALIŞMALARI SÜRDÜRMEYI GÖREV EDINDIK Proje fikrinin ardalanından biraz bahseder misiniz? Orkinos özellikle Japon pazarındaki ekonomik değerinin yüksek olması sebebiyle, Dünya üzerinde en kıymetli balıklar arasında yer almaktadır ve çok yoğun bir av baskısına maruz kalmaktadır. Bu nedenle; avcılığı ve her türlü ticareti ICCAT (Uluslararası Atlantik Ton Balıklarını Koruma Komisyonu) adlı komisyonun kontrol ve denetimi altında yapılmaktadır. 1997 yılından beri ICCAT tedbirleri altında olan ilgili uluslararası hukuk hükümleri uyarınca ve AB kanunları dikkate alındığında; Avrupa Birliği (AB) yasal olarak bilimsel kanıtlar ile birlikte orkinosu korumak için tedbir yaklaşımlarını sunmak ve önleyici eylemler yapmakla yükümlüdür. Bu sebeple orkinos avcılığında, her ülke için komisyon tarafından belirlenmiş kota uygulaması mevcuttur. Kota uygulaması; gemi izleme sistemi, seyir defteri, av sertifikası, avlanma ruhsatı gibi sistem ve belgelerin kullanıldığı bir balıkçılık yönetim aracıdır. Stok paylaşımında uluslararası seviyede çabalar ve kararlar mevcuttur. Bu kapsamda uluslararası kararların alınmasında ülkelerin güvenilir veri arşivlerine ve bilimsel çalışmalara dayalı analiz sonuçlarından elde edilmiş rakamsal değerlere olan ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Konu ile ilgili bilimsel çalışmalardan yoksun olan ülkelerde balık stok paylaşımı konusunda, özellikle uluslararası düzenlemelerde sorunlar yaşanması kaçınılmazdır. ICCAT tarafından ülkemize verilen kota miktarını değerlendirelim. 4
Avlanacak toplam av miktarı, kota uygulanmaya başlamadan önce ülkede yakalanan toplam orkinos av miktarı üzerinden belirlenmiş ve ülkelere dağıtılan kota miktarı, ülkelerin daha önce rapor ettikleri av miktarı oranında yansıtılmıştır. Özellikle Japon pazarındaki ekonomik değerinin yüksek olması sebebiyle, 1980'lerin sonlarında 1990'ların başına kadar toplam brüt tonaj ve orkinos balıkçılığı yapan Türk gırgır filosunun motor gücü iki katına çıkmış, aynı zamanda, balıkçılık güç ve veriminde de artış gözlenmiştir. Zaten ülkemiz 8333 km'lik toplam kıyı hattı ile üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır ve Anadolu da orkinos balıkçılığı antik çağlara kadar uzanır. Ancak ülkemizde stok ve filo izleme kayıtlarımızın olmaması sebebiyle gerçek değerler bilinmediğinden, komisyona 2003 te üye olmamız ile birlikte balıkçılarımız tarafından muhtemelen yüksek vergi talebi gibi kaygılarla yıllık karaya çıkartılan orkinos av miktarı düşük gösterildiğinden, toplam kotadan ülkemize verilen kota payı yıllardır süregelen av miktarına ve filo gücümüze karşın, ICCAT tarafından birçok AB ülkesine oranla az miktarda belirlenmiştir. Ülkemizde konu ile ilgili bilim insanlarının ortak görüşü; balıkçılık potansiyeli, filo gücü, tarihsel gerçekler göz önüne alındığında; ICCAT ın Türk orkinos balıkçılığı için makul bir kota belirlemesinin gerekliliğidir. 2007 yılından itibaren ülkemizin bu önemli kaynaktan hak ettiği payı alamıyor olması büyük bir ekonomik kayıptır. Ülkemiz balıkçılığının hak ettiği değeri kazanması için kaynaklarımızın verimli kullanımı, bunun için de ivedilikle yeterli ve güvenilir balıkçılık verilerine dayalı çok yönlü bilimsel çalışmalar yapmak bizlerin görevidir. Proje sonunda elde edilecek olan sonuçların özellikle ulusal ve uluslararası balıkçılık düzenlemelerinde ve yönetim yapısında katma değeri yüksek yaklaşımlar sunacağını düşünüyorum. Toplum olarak bizler bu çalışmalarınızı nasıl yorumlamalıyız? Öncelikle sadece şu anda yaşadığımız zamanı değil, geleceğimizi de düşünerek toplumsal bilincimizi her konuda yüksek tutmalıyız. Benim ve değerli meslektaşlarımın görüşü; tek başına deniz canlılarını değil, denizlerimizi ve ayrılmaz bir bütün içerisinde düşünerek balıkçılığımızı da korumaktır. Sadece canlı stoklarının sürdürülebilir olmasını değil, balıkçılığın sürdürülebilir olmasını da planlayarak konuyu bir bütün olarak birlikte ele almalıyız. Proje sonucunda ortaya çıkacak bilimsel materyaller aracılığıyla hem orkinos stoklarımızı, yanısıra balıkçılığımızı da koruyan ulusal ve uluslararası balıkçılık yönetimi bilinci oluşmasında bir parça da olsa toplumsal katkı sağlayacağını düşünüyorum. 5
EKSİKLİKLERİMİZİ GÖRMELİ VE BİLİMSEL ATILIMLAR GÖSTERMELİYİZ Projeyi hazırlama safhasında ne gibi zorluklarla karşılaştınız? En büyük zorluk veri temini. Bilimsel amaçlar için kullanılabilecek bazı veri arşivlerine ulaşmanın imkansız olduğunu ya da mevcut olmadığını, bazılarına ise ne kadar zor ulaşılabildiğini gördüm. İstatistiksel analizler için gerekli olan uzun yılları içeren verilerin ülkemizde mevcut olmadığını ve günümüzde her geçen gün gelişen teknolojiye rağmen halen veri arşivlemeye gereken önemin ve hassasiyetin gösterilmediğini gördüm, yaşadım. Proje süresi ve bütçesi ne kadar? 2 yılda tamamlanacak olan projenin desteği 60 bin liradır ve bu miktarın yarısı doktora öğrenci bursudur. Ayrıca kuruma Ar-Ge amaçlı kullanmak üzere 24 bin lira ve araştırmacılara ikramiye olarak 12 bin lira verilecek, bu durumda toplam bütçe 96 bin liradır. Son olarak eklemek istediğiniz bir şey? Bana güvenerek kıymetli verilerini benimle paylaşan değerli orkinos av filosu balıkçılarına ve veri kullanım izni için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı na, AIS verisi için Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı na, proje ekibine ve desteği için Mersin Üniversitesi ne, önerdiğimiz çalışmayı yapılmaya değer görüp finanse eden TÜ- BİTAK a çok teşekkür ederim. Sonsöz Yrd.Doç.Dr. Esin Yalçın ile gerçekleştirdiğimiz söyleşide orkinos balığının önemi, orkinos balıkçılığının ülkemize sağladığı katmadeğere dair bilgiler edindik. Her alanda olduğu gibi bilimsel araştırmaların önemini, ancak bilim vasıtasıyla uluslararası platformlarda temsiliyetinin arttırılabileceğini ve bununda yapılan çalışmalara desteklerin artışı ile mümkün olabileceğini gördük. Hem canlı deniz kaynaklarını ve hem de balıkçılığı sürdürülebilir kılmak, toplumların üstlenmesi gereken bir sorumluluktur. TÜBİTAK 1000 Mersin Üniversitesi Araştırma Proje Potansiyelinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilirliği Projesi Kapsamında, hedef kitlede farkındalık yaratmak amacıyla çıkartılan bu bültenin editörlüğüne Yrd. Doç. Dr. Erhan Arslan, sayfa tasarımına Gencay Olcan, röportaja Murat Ataş, röportaj fotoğraflarına Mazlum Aritürk, Bahtiyar Yılmaz ve desteklerinden dolayı TÜBİTAK a teşekkür ederiz (Proje no: 114K502). İletişim: Mersin Üniversitesi İleri Teknoloji Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi ARDEB Ofisi Çİftlikköy Kampüsü Tel: 0(324) 361 00 01 Fax: 0(324) 361 00 15 Email: meuarge@gmail.com Web: http://arge.mersin.edu.tr 6