TESCİLLİ TASARIM SAHİBİNE KARŞI TECAVÜZ DAVASI AÇILABİLİR Mİ? -YENİ BİR KARAR, YENİ BİR UFUK- May the Holder of a Registered Design Be Sued for Infringement? -A New Judgement, A New Horizon- Doç. Dr. Feyzan Hayal ŞEHİRALİ ÇELİK* Fikri mülkiyet hakları sahiplerine tekelci yetkiler veren mutlak nitelikte haklardır. Aynı konuya ilişkin birden fazla tescilin söz konusu olması halinde bu tekelci yetkilerin ne şekilde kullanılacağı sorusu akla gelebilir. Bu soru, özelikle tescilli bir hakkın sahibine karşı tescilin hükümsüzlüğü talep edilmeksizin tecavüz davası açılıp açılamayacağı noktasında önem taşımaktadır. Yargıtay uygulamasında, tescilli hakkın kullanımının münhasıran sahibine ait olduğu gerekçesiyle bu soru olumsuz yanıtlanmaktadır. Avrupa Birliği Adalet Divanı nın Topluluk tasarımlarına ilişkin yeni tarihli bir kararında ise sınai haklarda öncelik ilkesi çerçevesinde bu soru olumlu yanıtlanmıştır. Karar, konuya ilişkin Türk yargı uygulamasının en azından tartışmaya açılması için bir fırsattır. Anahtar kelimeler: Tescilli tasarım, tescilli Topluluk tasarımı, tekelci haklar, tecavüz, hükümsüzlük, kötüniyet Intellectual property rights confer their holders absolute and exclusive rights. In 39
Makaleler case, where two registered rights are in conflict of eachother, the question arises, how the exclusive rights granted by each registration shall be exercised. This is in particular of great importance for the question, whether the holder of the registered prior design may prevent the use of the later registered design, without claiming its invalidity. In the settled case law of the Turkish Supreme Court of Appeal, this question is rejected on the ground that the holder of a registered industrial property right enjoys exclusive rights conferred by registration until the registration is declared invalid. However, in a recent judgement regarding Community designs, the European Court of Justice ruled that in the light of the priority principle, the earlier registered Community design takes precedence over the later Community designs and the use of the later designs may be prevented by the holder of the earlier Community design. This judgement may be an opportunity for a new discussion to review the Turkish practice regarding this question. Keywords: Registered design, registered Community design, exclusive rights, infringement, invalidity, bad faith *Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı 40
Tescilli Tasarım Sahibine Karşı Tecavüz Davası Açılabilir Mi? -Yeni Bir Karar, Yeni Bir Ufuk- Doç. Dr. Feyzan Hayal ŞEHİRALİ ÇELİK* I. Sorun Tescil edilmiş bir hakkın sahibine tekelci (inhisari) yetkiler vermesi fikri mülkiyet hukukunun en temel ilkelerindendir. Bu ilke gereği, tescil edilmiş hakkın sahibi tescil konusu ile ilgili olarak üçüncü kişilerin ticari amaçlı kullanımlarını engelleyebilmektedir. Tescil ile korunan hakların en önemli özelliği, sahibine tanınan bu negatif yasaklama, bir başka ifade ile üçüncü kişilerin izinsiz kullanımlarını engelleme hakkıdır. İncelemesiz tescil sisteminin geçerli olduğu fikri mülkiyet haklarında farklı kişilerin birbiriyle çatışma içinde olabilecek konularda farklı tescil belgelerine sahip olmaları halinde tescilin sahibine sağladığı bu tekelci yetkilerin kullanımının ne şekilde gerçekleşeceği hususunda soruna neden olabilir. Zira bu durumda birden fazla kişi tescil belgesine sahiptir, ancak taraflardan birinin tescil belgesine verilen üstünlük diğer tarafın tescilini anlamsız hale getirebilmektedir. Örneğin birbirine belirgin şekilde benzeyen iki tasarımın iki farklı kişi adına tescil edilmiş olması halinde, tescili daha eski tarihli olan tasarım sahibinin hakkının sonraki tarihli tasarım sahibinin kullanımı nedeniyle tecavüze uğraması söz konusu olabilir. Öte yandan, sonraki tarihli tasarım sahibi de kendi adına tescil edilmiş bir hakkı kullanmakta olduğundan, bu kullanımın hukuka uygun olduğu söylenebilir. İkinci kullanımın hukuka uygun olduğunun kabulü ise bu tescil varlığını sürdürdüğü sürece önceki hak sahibinin tescilli hakkını bu kişiye karşı ileri sürememesi anlamını taşıyacak, önceki tarihli hakkın ileri sürülebilmesi ancak sonraki tescilin hukuki etkisinin ortadan kalkması, bir başka ifade ile hükümsüzlüğüne karar verilmesi ile mümkün olacaktır. Birbiriyle çatışan tasarım tescilleri arasında bu çerçevede çıkan uyuşmazlıklar uygulamada önemli yer tutmaktadır. Avrupa Birliği Adalet Divanı nın (ABAD) Topluluk tasarımlarına ilişkin vermiş olduğu yeni tarihli kararı Türk hukukundaki tartışmalara da ışık tutacak niteliktedir. 41
Makaleler II. Konuya İlişkin Temel İlkeler ve Yasal Altyapı A. Sınai Haklar Sisteminde Tescil İlkesi ve Tescilin Etkisi Sınai hakların ve bu kapsamda tasarımların korunmasında temel ilke tescil ilkesidir 1. Dolayısıyla korumanın elde edilebilmesi için hakkın tescil edilmesi gerekmektedir 2. Hukukumuzda bu ilke tasarımlar ve markalar açısından ilgili yasal düzenlemelerde korumanın tescil ile elde edileceği belirtilmek suretiyle ifadesini bulmaktadır 3. Patent ve faydalı model belgeleri de ancak tescil suretiyle elde edilebilecek belgeler olduğundan, bir başka ifade ile tescilsiz patent veya faydalı model söz konusu olamayacağından ilkenin bu haklar açısından da geçerli olduğuna herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır 4. Fikri mülkiyet sistemi kapsamında hakların tescili, her şeyden önce hakkın konusunun kamuya açıklanarak toplum ile paylaşılması anlamına gelir. Bu nedenle tescile konu sınai hakların sahipleri tarafından gizli tutulmaları söz konusu olamaz. Esasen tescil ilkesi geliştirilen yeniliklerin açıklanması suretiyle teknolojik ve ekonomik gelişmeye katkıda bulunma amacını taşımaktadır. Tescil ile birlikte, hak sahibi açısından tekelci nitelikte bir hak doğarken, üçüncü kişiler açısından hakkın konusundan haberdar olma, bu konuyu geliştirme ya da ticari faaliyetlerinde tescil ile korunan hakkın kapsamını dikkate alma gibi birtakım sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Böylelikle tescil bir yandan hak sahiplerini korurken, diğer yandan toplumun diğer bireyleri üzerinde koruma konusunun sınırlarının bilinmesi ve hukuk güvenliğinin sağlanması gibi işlevleri yerine getirmektedir. Öte yandan, fikri mülkiyet sisteminin temelinde yeniliklerin toplumla paylaşılması amacı yattığından sistem kapsamında tescil başvurusunda bulunulması özendirilmektedir. Bu nedenle, herhangi bir sınai hak konusunun birden fazla kişi tarafından bağımsız şekilde gerçekleştirilmesi halinde hak, başvuruda öncelik ilkesi 1 *Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Bu konuda bkz. Öztürk, Ö.: Türk Hukukunda Patent Verilebilirlik Şartları, İstanbul 2008, s. 15. 2 Bununla birlikte, bu ilkenin bazı istisnalarına da rastlamak mümkündür. 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında KHK çerçevesinde tanınmış markalara ve markayı başvuru tarihinden önce kullanmış olan kişiye sağlanan koruma gibi durumlar bu kapsamda değerlendirilebilir. 3 554 sayılı KHK md. 1/II; 556 sayılı KHK md. 6. 4 Bu haklar açısından hakkın konusunun tescilsiz olarak kullanılması buluşun yenilik niteliğini ortadan kaldıracağından sonraki aşamada tescilin gerçekleştirilmesi de mümkün olamayacaktır. 42
çerçevesinde, tescil başvurusunda ilk bulunan kişiye tanınmaktadır. Dolayısıyla buluşu veya tasarımı üzerinde tekelci hak elde etmek isteyen kişinin bir an önce tescil başvurusunda bulunması gerekmektedir 5. Hatta, buluş veya tasarımını kamuya açıklamış olan kişinin belli bir süre içinde tescil başvurusunda bulunmaması, kendi geliştirmiş olduğu ürün üzerinde tekelci hak elde etme olasılığını tamamen ortadan kaldırma tehlikesini de taşımaktadır 6. Görüldüğü gibi, kişinin herhangi bir yeniliği kendi emeğiyle geliştirmiş olması, bu yeniliğin fikri mülkiyet hukuku çerçevesinde mutlaka korunacağı anlamına gelmemekte, yeniliğin kamuya sunulması yeniliği geliştiren kişi tarafından gerçekleştirilse de tekelci hakkın elde edilmesine engel olabilmektedir. Tescil ile birlikte, tescil sahibi tescil konusu üzerinde tekelci yetkiler içeren bir mutlak hak elde etmektedir 7. Tescilin sahibine sağladığı hakkın mutlak ve tekelci niteliği sınai hakların en temel özelliklerindendir. Çoğu kez hakkın mutlak ve tekelci niteliği iç içe geçmiş nitelikler olarak ele alınmaktadır. Özellikle hakkın mutlak niteliğinin tekelci yetkilerden mi kaynaklandığı yoksa, bu yetkilerin mutlak niteliğin bir sonucu mu olduğu ve hak sahibine tanınan olumlu ve olumsuz cepheye sahip yetkilerin hakkın hangi niteliği ile ilişkili olduğu hususunda farklı yorumlara rastlanmaktadır. Bu çerçevede sınai hakların tekelci yetkiler sağlamasına bağlı olarak mutlak hak niteliği taşıması üzerinde duran görüşler mevcuttur. 8 Bu kapsamda, tekelci hakların hakkın konusunun her üçüncü kişi tarafından kullanılmasını engelleme yetkisi vermesi nedeniyle mutlak nitelikte olduğu ifade edilmektedir 9. Sınai hakların olumlu ve olumsuz cepheye sahip mutlak hak niteliğinde olduğu yönünde görüşlere 5 Markalar açısından tescile konu markanın başvuru tarihinden önce bir başkası tarafından ticaret alanında kullanılmış olması halinde bu kişinin marka tesciline itiraz etmesi ve eğer tescil edilmiş ise hükümsüzlüğünü talep etmesi mümkündür (556 sayılı KHK md. 8/III ve md. 42/I-b). Dolayısıyla markalar açısından öncelik hakkının kime ait olduğu, markanın ticaret alanında kim tarafından daha önce kullanıldığına bağlı olarak tespit edilmektedir. 6 Grace period olarak adlandırılan ve patent veya tasarım sahibinin kendi yapmış olduğu açıklamaların patent veya tasarımın yenilik ve buluş basamağı/ayırt edicilik niteliğinin ortadan kaldırmayacağına ilişkin düzenlemeler buluş veya tasarım sahibine buluş/tasarımın kamuya sunulduğu tarihten itibaren oniki aylık süre içinde tescil başvurusundan bulunma zorunluluğu getirmektedir (551 sayılı KHK md. 8; 554 sayılı KHK md. 8). Aksi takdirde, kişinin kendi yaptığı açıklama nedeniyle kendi ürünü üzerinde tekelci hak elde etmesi olanaksız hale gelmektedir. 7 Kraβer, R.: Patentrecht Ein Lehr- und Handbuch, 6. Aufl., Verlag C.H. Beck, München 2009, 19, s. 344. 8 Tekinalp, Ü.: Fikri Mülkiyet Hukuku, İstanbul 2012, s. 14, Nr. 41. 9 Örneğin bu yönde Ayiter, N.: İhtira Hukuku, Ankara 1968, s. 2. 43
Makaleler de rastlanmaktadır 10. Bu yaklaşımda hakkın olumlu cephesi, hak sahibinin hakkın konusunu tek başına kullanma yetkisine sahip olması, olumsuz cephesi ise hakkın konusunun üçüncü kişilerce kullanılmasının yasaklanabilmesi ile açıklanmaktadır. Olumsuz cephe kapsamında görülen bu yasaklama hakkının üçüncü kişilerin bağımsız (paralel) olarak gerçekleştirdikleri faaliyetlere karşı da ileri sürülebilmesi halinde kilitleyici etkiye (Sperrwirkung) sahip olduğu kabul edilmektedir 11. Hakkın olumlu ve olumsuz cephelerini tekelci niteliğinden hareketle açıklayan görüşler de vardır 12. Bu görüşlerden de anlaşıldığı üzere, sınai hakların mutlak haklardan oldukları, tekelci nitelik taşıdıkları ve sahiplerine tek başına kullanma ve üçüncü kişilerin izinsiz kullanımlarını engelleme yetkilerini içeren olumlu ve olumsuz cepheye sahip oldukları konusunda bir tartışma yoktur. Ancak hakkın sayılan bu niteliklerinin birbiriyle ilişkisi konusunda farklı tanımlama veya sınıflandırmalar yapılmaktadır. Konuya bu tartışmalardan bağımsız olarak yaklaşıldığında, uygulama açısından önem taşıyan nokta, sınai hak sahibinin ne tür yetkilere sahip olduğu ve bunları kime, ne şekilde ileri sürebileceğidir. Yukarıda belirlenen nitelikler kapsamında konuya ilişkin genel bir değerlendirme yapmak gerekirse, sınai haklar her şeyden önce maddi olmayan mallar üzerinde mutlak haklardır. Mutlak haklar, kişilere maddi olan ve olmayan mallar üzerinde veya diğer kişilere karşı en geniş yetki veren haklardır. Bu hakların en önemli özelliği, belli bir veya birkaç kişiye değil, herkese karşı ileri sürülebilmeleridir 13. Mutlak hak olması nedeniyle hakkın konusu üzerinde doğrudan hâkimiyet sağlanmakta ve bu hak herkese karşı ileri sürülebilmektedir. Bu haklara herkes tarafından riayet edilmesi gerektiğinden hakkın kapsamının bir şekilde tespit edilebilir olması gerekmektedir. Sınai hakların tescilinin bu anlamda hakkın üçüncü kişiler tarafından tespit edilebilmesine hizmet ettiği vurgulanmaktadır 14. Öte yandan, tescilin sahibine sağladığı hak tekelci niteliktedir. Genel olarak bu 10 Hubmann, H./Götting, H.-P.: Gewerblicher Rechtsschutz, Verlag C.H. Beck, München 2002, 5, Rdnr. 3. 11 Hubmann/Götting, 5, Rdnr. 3. 12 Bkz. bu yönde patent hakkı için Kraβer, 33, s. 744; Benkard, G./Scharen: Patentgesetz, 10. Aufl., Verlag C.H. Beck, München 2006, 9, Rdnr. 4; marka hakkı için Fezer, K.-H.: Markenrecht, 4. Aufl., Verlag C.H. Beck, München 2009, 14, Rdnr. 11, 12. 13 Bilge, N.: Hukuk Başlangıcı, Ankara 2006, s. 217. 14 Reinisch, B.: Das Nichteingetragene Gemeinschaftsgeschmacksmuster und Sein Verhältnis zum ergänzenden wettbewerbsrechtlichen Leistungsschutz, Herbert Utz Verlag GmbH 2008, s. 49. 44
tekelci etkinin olumlu ve olumsuz iki cephesi olduğu kabul edilmektedir. Olumlu cephe olarak, tescil, sahibine tescil konusunu tek başına kullanma hakkı tanımaktadır ( pozitif kullanma hakkı ). Esasen sınai hak sahiplerinin kendi adlarına tescilli hakkı kullanmaları için özel bir yasal düzenlemeye ihtiyaç olmadığı, bunun zaten ekonomik özgürlükler kapsamında mümkün olduğu hususuna işaret edilmektedir. Bu nedenle hak, tescil sahibinin tek başına veya münhasıran kullanma hakkına sahip olması ile anlamlı hale gelmektedir 15. Ancak hakkın yasal olarak ifadesini bulması, hak sahibinin bu hakkı hiçbir sınırlamaya tâbi olmaksızın kullanabileceği anlamını da taşımamaktadır. Zira, birtakım yasal düzenlemeler veya üçüncü kişilerin haklarının ihlal edilmesi durumlarında bu hakkın sahibi tarafından kullanılması olanaksız hale gelebilmektedir 16. Örneğin bir ilaç patentine konu ürünün piyasaya çıkabilmesi için gerekli ruhsatın alınması yasal bir zorunluluk olup patent sahibinin bu ruhsat olmaksızın ilacı piyasaya çıkarması ve dolayısıyla patentini kullanması mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla hak sahibine tanınan pozitif kullanma hakkı, hak konusunun bütün sınırlandırmalardan arındırıldığı anlamına gelmez 17. Tescilin olumsuz cephesini ise üçüncü kişilerin tescil kapsamına giren fiilleri izinsiz olarak gerçekleştirmesini engelleme hakkı oluşturmaktadır (negatif yasaklama hakkı) 18. Tescil sahibine tanınan negatif yasaklama hakkı, hakkın kapsamına giren konuyu ticari amaçlı kullanan herkese karşı ileri sürülebilecek bir husus olup, üçüncü kişinin bu kullanımının kusurlu veya kötüniyetli olup olmaması tescil sahibinin hakkını sınırlandırmamakta, 19 bir başka ifade ile tescil ile korunan hakka tecavüzden söz edilebilmesi için tecavüz ettiği ileri sürülen kişinin kusurlu davranması şartı aranmamaktadır. Önemli olan, bu kişinin fiilinin objektif olarak daha önce tescil belgesi elde etmiş olan hakkın kapsamına girmesidir. Bu nedenle bir buluşun ya da tasarımın aynısının farklı tarihlerde birbirinden bağımsız kişiler tarafından 15 Kraβer, 33, s. 744-745. 16 Kraβer, 33, s. 744-745. 17 Patentin kullanımının yasal sınırlar içinde gerçekleşmesi gerektiği hususu 551 sayılı KHK nın 80. maddesinde açıkça ifadesini bulmaktadır. Patentin Kullanımın Sınırları başlıklı maddeye göre; Bir patent konusunun kullanımı yasalara veya genel ahlaka veya kamu düzenine veya genel sağlığa zarar verecek şekilde olamayacağı gibi; bu kullanım, mevcut veya gelecekte kabul edilecek belirli veya belirsiz süreli kanuni yasaklamalara ve sınırlamalara da bağlı olacaktır. 18 Hakkın bu iki yönü için bkz. Saraç, T.: Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara 2003, s. 34-36. 19 Bu konuda bkz. Öztürk, s. 158 vd. 45
Makaleler gerçekleştirilmesi ve ilk gerçekleştirenin patent/faydalı model veya tasarım tescil belgesi alması halinde, bu kişinin hakkını kendisinden sonraki buluş veya tasarım sahibine karşı ileri sürmesi mümkündür. Bağımsız buluşçu veya tasarımcı, önceki tescil belgesinden haberdar olmasa, tamamen kendi emeğiyle buluş veya tasarımı gerçekleştirmiş olsa da, tescil belgesinin sağladığı mutlak hak kapsamında tescil konusu hakka tecavüz etmiş olmaktadır. Bu kişinin kusurlu davranmış olup olmaması ancak açılacak olası bir tazminat davası çerçevesinde dikkate alınabilecek bir husustur. Aynı zamanda hakkın mutlak etkisinin sonucu olarak herkese karşı ileri sürülebilirlik kapsamında da değerlendirilebilecek olan, sınai hakkın bağımsız geliştirilen paralel ürünlerin sahiplerine karşı ileri sürülebilmesi kilitleyici etki ( Sperrwirkung ) veya mutlak kilitleyici etki ( absolute Sperrwirkung ) olarak adlandırılmaktadır 20. Ancak hakkın kilitleyici etkisi, hakkın elde edilmesinden sonraki tarihte gerçekleştirilen fiillere ilişkin olup, tescil başvurusundan önceki bir tarihte tescile konu ürünün bir başkası tarafından kullanılmış olması halinde önceki kullanıma dayalı olarak ön kullanım hakkı elde edilmesi mümkündür 21. Yukarıda belirtildiği gibi, sınai hakkın mutlak, tekelci niteliği ile hakkın olumlu ve olumsuz cephelerinin kaynağı konusunda öğretide farklı yorumlar mevcuttur. Ancak uygulamada önemli olan, hak sahibinin yetkilerinin kapsamı ve bunları ne şekilde kullanabileceğidir. Bu ise konuya ilişkin yasal düzenlemeler kapsamında belirlenen bir husustur 22. İnceleme konumuzu oluşturan tasarımlar açısından tescilli tasarım sahibine tanınan tekelci hak 554 sayılı KHK nın 17. maddesinde ifadesini bulmaktadır. Maddeye göre; Tasarımın kullanılması hak ve yetkileri münhasıran tasarım hakkı sahibinindir. Üçüncü kişiler, tasarım hakkı sahibinin izni olmadan koruma kapsamındaki tasarlanan veya tasarımın uygulandığı bir ürünü üretemez, piyasaya sunamaz, satamaz, sözleşme yapmak için icapta bulunamaz, ithal edemez, ticari amaçlı kullanamaz veya bu amaçlarla elde bulunduramaz. Görüldüğü gibi maddede tasarımın kullanılması hak ve yetkilerinin münhasıran tasarım hakkı sahibine ait olduğu düzenlenmekte (pozitif kullanma hakkı) ve bu hak kapsamındaki fiillerin üçüncü kişiler tarafından izinsiz gerçekleştirilmesi yasaklanmaktadır (negatif yasaklama hakkı). Düzenlemede, tasarım tescili ile elde edilen kullanma ve yasaklama 20 Kraβer, 1, s. 6; Eichmann/von Falkenstein, Geschmacksmustergesetz, 3. Aufl. Verlag C.H. Beck, München 2005, 38, Rdnr. 23. 21 Bkz. örn. 551 sayılı KHK md. 77; 554 sayılı KHK md. 23. 22 551 sayılı KHK md. 73; 556 sayılı KHK md. 9. 46
haklar açık yasal ifadesini bulmuştur 23. Maddede geçen üçüncü kişiler ifadesinin herhangi bir şekilde sınırlandırılmamış olması örneğin tescilli tasarımdan haberdar olma veya onu taklit etme gibi şartlar aranmadığından hak, mutlak kilitleyici etkiye sahiptir. Bu hükmün tamamlayıcısı niteliğinde olan 48. madde ise üçüncü kişiler tarafından gerçekleştirilecek hangi fiillerin tasarım hakkına tecavüz sayılacağını hükme bağlanmaktadır. Topluluk tasarımları açısından benzer düzenleme Topluluk Tasarımı Tüzüğü nün 24 19. maddesinde 25 yer almaktadır. Maddede tescilli Topluluk tasarımının sahibine tasarımı kullanma ve herhangi bir üçüncü kişinin izinsiz kullanımlarını engelleme konusunda tekelci hak tanıdığı hükme bağlanmaktadır 26. 23 Patentler ve markalara ilişkin yasal düzenlemelerde ise negatif yasaklama hakkının daha ön planda düzenlenmiş olduğu görülmektedir. 556 sayılı KHK md. 9 da marka sahibinin kullanma hakkından söz edilmeden izni alınmadan markasının kullanılmasının önlenmesini talep etme yetkisinden söz edilmektedir. 551 sayılı KHK nın 73. maddesinin birinci fıkrasında patent hakkı sahibinin buluşun yeri, teknoloji alanı ve ürünlerin ithal veya yerli üretim olup olmadığı konusunda herhangi bir ayrım yapmaksızın patent hakkından yararlanacağı ifade edildikten sonra ikinci fıkrada patent sahibinin üçüncü kişiler tarafından izinsiz olarak yapmasını önleyebileceği fiiller sayılmaktadır. Her iki düzenlemede de tek başına veya münhasıran kullanma hakkı açıkça ifade edilmemektedir. Alman Markalar Kanunu nun (MarkenG) marka sahibinin tekelci haklarını düzenleyen 14 hükmünde marka korumasının sahibine tekelci bir hak tanıdığı ifade edildikten sonra bu kapsamda üçüncü kişilere yasaklanmış fiiller sayılmaktadır. Marka sahibinin markayı tek başına kullanma hakkından açıkça söz edilmese de madde kapsamında markanın pozitif kullanma hakkı tanıdığı kabul edilmektedir. Bu konuda bkz. Fezer, MarkenG, 14, Rdnr. 12. 24 COUNCIL REGULATION (EC) No 6/2002 of 12 December 2001 on Community designs (OJ EC No L 3 of 5.1.2002, p. 1) amended by Council Regulation No 1891/2006 of 18 December 2006 amending Regulations (EC) No 6/2002 and (EC) No 40/94 to give effect to the accession of the European Community to the Geneva Act of the Hague Agreement concerning the international registration of industrial designs (OJ EC No L 386 of 29.12.2006, p. 14) 25 Md. 19/I: A registered Community design shall confer on its holder the exclusive right to use it and to prevent any third party not having his consent from using it. The aforementioned use shall cover, in particular, the making, offering, putting on the market, importing, exporting or using of a product in which the design is incorporated or to which it is applied, or stocking such a product for those purposes. 26 Buna karşılık tescilsiz Topluluk tasarımı sahibine sağlanan hak, yalnızca taklite (kopyalamaya) karşı koruma getirmekte olup üçüncü kişilerin bağımsız şekilde gerçekleştirdikleri tasarımları kapsamaz. Bu farklılığın, Topluluk Tasarımı Tüzüğü nün Önsözü nün 21 nolu paragrafında tescilli tasarımın güçlü hukuki kesinliği ile uyumlu olduğu belirtilmektedir. ( The exclusive nature of the right conferred by the registered Community design is consistent with its greater legal certainty. It is appropriate that the unregistered Community design should, however, constitute a right only to prevent copying. Protection could not therefore extend to design products which are the result of a design arrived at independently by a second designer. This right should also extend to trade in products embodying infringing designs. ) 47
Makaleler Tescile bağlı olarak elde edilen kullanma ve yasaklama haklarının en doğal sonucu, kişinin kendi adına tescil edilmiş bir hakkı kullanmasının hukuka uygun olmasıdır. Dolayısıyla herhangi bir konuda sınai hak tescili olan kişinin, bu hakkının herhangi bir kimsenin iznine tâbi olmaksızın ticari amaçlı kullanabilmesi genel kural ve aynı zamanda olağan durumdur. Bu kapsamda hak sahibi, hakkın konusu kapsamındaki kullanma ve yasaklama hakkını kendinden sonra gelen kişilere karşı ileri sürebilecektir. B. Öncelik İlkesi Sınai haklar sisteminde aynı konuya ilişkin birden fazla kişi tarafından hak talebinde bulunulması veya birden fazla tescilin varlığı halinde bunların birbirileriyle ilişkisini düzenleyen ilke genel olarak öncelik ilkesi olarak adlandırılır. Bu ilkeye göre önceki tarihli hak sahibinin sonraki tarihli hak sahibine üstünlüğü bulunmaktadır. Bu ilke esasen sistemin sınai hak konusu ürünlerin bir an önce toplumla paylaşılmasını teşvik etme amacının bir sonucudur. Bu ilke nedeniyle, başvurunun yapıldığı tarih özel önem taşımaktadır. Öncelik ilkesinin sınai haklar sisteminin farklı aşamalarında uygulama alanı bulması mümkündür. Öncelikle tescil talebinin yapıldığı süreçte, aynı konuya ilişkin birden fazla başvuru olması halinde tescil, ilk başvuruyu yapan kişi adına gerçekleştirilir. Fikri mülkiyet mevzuatında birbirinden bağımsız başvurular arasındaki çatışmanın çözümlenmesi amacıyla birtakım düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. Bu düzenlemeler yakından incelendiğinde, başvuruda öncelik ilkesinin bir yanısıması olduğu görülecektir. Başvuruda öncelik ilkesinin geçerli olduğu bir sistemde esasen aynı konuya ilişkin birden fazla (mükerrer) tescilin söz konusu olamayacağı düşünülebilir. Ancak uygulamada, aynı konu veya aynı koruma kapsamına ilişkin birden fazla tamamen veya kısmen çatışan tescilin olması mümkündür. Bu olasılık özellikle iki durumda ortaya çıkabilir. Birincisi sınai hak tescilinin incelemesiz gerçekleştiği incelemesiz patent, faydalı model ve tasarım tescilleri kapsamındadır. Bu hakların kazanılmasında başvuru konusunun koruma şartlarını taşıyıp taşımadığı incelenmediğinden 27, 27 Tasarımlar açısından itiraza dayalı incelemesiz sistem geçerlidir. Tescil sürecinde itiraz üzerine tasarımın koruma şartlarını taşımadığı tespit edilirse tasarım belgesinin iptaline karar verilir (554 sayılı KHK md. 38/III). Şüphesiz bu süreçte herhangi bir itirazın yapılmaması da mümkündür. İncelemesiz patent ve faydalı modellerin tescili sürecinde üçüncü kişilerin itiraz etmesi halinde dahi 48
aynı konuya ilişkin birden fazla tescilin yapılması da mümkündür. Birden fazla başvurunun birebir aynı içeriğe sahip olması çok sık rastlanabilecek bir durum olmasa da imkânsız değildir. İkinci olarak, iki tescilin konusu birebir aynı olmasa da, sonraki tescildeki koruma konusunun önceki tescilin koruma kapsamına girmesi mümkün olabilir. İncelenerek verilen patentlerde bu olasılık, önceki tarihli bir patent ile korunan teknik öğretiden sonraki başvuruya konu patentte de yararlanıldığı, ancak sonraki tarihli patente konu buluşun farklı bir teknik öğretiyi konu aldığı durumlarda ortaya çıkabilir. Bu olasılıkta, sonraki tarihli başvuruya konu buluş bütün olarak değerlendirildiğinde yeni sayılmakta ve tekniğin bilinen durumunu aşabilmektedir. Bu olasılıklar göstermektedir ki, aynı konuya ilişkin olarak birden fazla tescil ve dolayısıyla birden fazla hak sahibi olması mümkündür. Bu gibi çatışan tescillerin varlığında ne şekilde uygulanacağı, tescil sahiplerinin kullanma ve yasaklama haklarının birbirlerine karşı ileri sürüp süremeyeceği ve tescillerden birinin diğerine üstünlüğü olup olmayacağı, olacak ise bunun anlamı uygulamada özel önem taşımaktadır. III. Sınai Haklar Sisteminde Hakların Çatışması A. Çatışan Başvurular Sorunu Fikri mülkiyet mevzuatında aynı konuya ilişkin birden fazla başvurunun mükerrer tescil ile sonuçlanmaması için bazı düzenlemeler öngörülmüştür. Genel olarak çatışan başvurular olarak nitelendirilebilecek bu soruna ilişkin düzenlemelere 551 sayılı KHK nın yenilik konusunu düzenleyen 7. maddesinin üçüncü fıkrasında ve 554 sayılı KHK nın hükümsüzlük hallerini düzenleyen 43. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde açıkça yer verilmiştir. 551 sayılı KHK nın 7. maddesinin üçüncü fıkrasına göre Patent başvurusu tarihinde veya bu tarihten sonra yayınlanmış olan ve patent başvurusu tarihinden önceki tarihli Türk patent ve faydalı model belgesi başvurularının yayınlanan ilk metinleri tekniğin bilinen durumuna dahildir. Bu hüküm ile aynı içerikle, aynı coğrafi sınırlar içinde geçerli olan birden fazla patent verilmesinin önüne geçilmek istenmiştir 28. TPE üçüncü kişiler tarafından yapılan itirazları dikkate almaksızın belge verilmesine karar verir (551 sayılı KHK md. 60/III, 162). 28 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Öztürk, s. 158 vd. 49
Makaleler Benzer bir düzenleme tasarımlar açısından 554 sayılı KHK nın hükümsüzlük nedenlerini düzenleyen 43. maddesinin (c) bendinde düzenlenmiştir. Buna göre, sonradan kamuya açıklanan aynı veya benzer nitelikteki diğer tasarımın başvuru tarihinin kendisinden önce olması halinde tescilli bir tasarımın hükümsüzlüğü istenebilecektir. KHK nın 44. maddesinin açık hükmü gereği bu hükümsüzlük nedeni ancak önceki hak sahibi tarafından istenebilir. Tasarımların tescilinde incelemesiz sistem geçerli olduğundan, 551 sayılı KHK md. 7/III düzenlemesine paralel bir hüküm 554 sayılı KHK nın tasarımlarda yeniliği tanımlayan 6. maddesinde yer almamaktadır. Ancak bu durum bir hükümsüzlük nedeni olarak sayıldığından tescil ile sonuçlanmış iki, başvuru arasındaki çatışma hükümsüzlük davası ile ortadan kaldırılabilecektir. B. Çatışan Tesciller Sorunu Sınai hak tescilinin sahibine sağladığı tekelci hakların ileri sürülmesinde ilk akla gelen olasılık, hakka tecavüz ettiği ileri sürülen fiilleri gerçekleştiren üçüncü kişilerin kullanımlarının kendi adlarına tescilli bir haktan kaynaklanmamasıdır. Bu durumda üçüncü kişinin izinsiz kullanımının tescilli hak sahibi tarafından açılabilecek bir tecavüz davası ile engellenebileceği şüphesizdir. Zira tescil, sahibine tescilin kapsamındaki konuya ilişkin fiillerin üçüncü kişilerce gerçekleştirilmesini engelleme yetkisini vermektedir. Tescilin sahibine tanıdığı hakların, bir başka tescilli hakkın sahibine karşı ileri sürülüp sürülemeyeceği hususunda ise bu denli net bir yanıt verilmesi mümkün görünmemektedir. Bu olasılıkta, aynı konuya ilişkin çatışan tescillerin sahiplerinin haklarının ne şekilde korunacağı ve kimin hakkının diğerine göre üstün tutulacağı konularında belirsizlik söz konusudur. Yukarıda belirtildiği gibi, sınai haklar sisteminde önceki tarihli başvurunun sonraki tarihli başvuru karşısında önceliği vardır. Bu ilkenin tescil sürecini tamamlamış haklar açısından ne şekilde uygulanacağı hususu uygulamada önem taşımaktadır. Bu kapsamda temel soru, öncelik ilkesinin tescil tarihi daha eski olan hak sahibi açısından ne şekilde uygulanacağıdır. Fikri mülkiyet mevzuatında aynı konuya ilişkin farklı tarihlerde yapılmış tescil sahipleri arasındaki ilişkileri düzenleyen hükümler mevcuttur. 50
C. Çatışan Tesciller Arasındaki İlişkilere Yönelik Temel Düzenlemeler 1. Bağımlılık İlişkisi Tescile konu bir ürünün, daha önceki tarihli bir tescilin kapsamının kullanılmasını zorunlu kılıyorsa tescil konuları arasında bağımlılıktan söz edilir. Tescil konuları arasında bir bağımlılıktan söz edilebilmesi için tescillerin kapsamının birebir aynı olmaması, önceki tescilin konusunun sonraki tescilin bir parçası olması gerekir. Tescil konuları arasında bağımlılık ilişkisi patentler açısından açıkça düzenlenmiş bir konudur. 551 sayılı KHK nın 79. maddesine göre; Patent konusu buluşun kullanılması, önceki tarihli bir patentle korunan buluşun kullanılması ile mümkün olması halinde, bu husus patentin geçerliğine hiç bir engel teşkil etmez. Böyle bir durumda, ne önceki tarihli patent sahibi, sonraki tarihli patenti onun geçerli olduğu süre içinde sahibinin izni olmaksızın kullanabilir, ne de sonraki tarihli patent sahibi önceki tarihli patentin geçerliliği süresince, sahibinin izni olmaksızın patent konusunu kullanabilir. Ancak, sonraki tarihli patent sahibi, önceki tarihli patent sahibinin iznini almış veya o patent üzerinde zorunlu lisans elde etmişse, önceki tarihli patenti de kullanabilir. Görüldüğü gibi madde, kapsamları kısmen örtüşen iki farklı tescilin kural olarak diğer tescil konusunu kullanma hakkı vermeyeceğini belirtmektedir. Tescil konularının karşılıklı olarak kullanılabilmesi ancak tescil sahiplerinin buna izin vermesi ile mümkündür. Bununla birlikte sonraki tescil sahibinin önceki patent üzerinde zorunlu lisans elde etmiş olması halinde bu patenti kullanması da mümkün hale gelmektedir. Nitekim, 551 sayılı KHK nın zorunlu lisansın verilme şartlarını düzenleyen 99. maddesinin (b) bendinde patent konularının bağımlılığı bir zorunlu lisans nedeni olarak öngörülmüştür. Bu hükümler çerçevesinde, sonra geliştirilen ve korunmaya görülen bir buluşun kullanılabilmesi önceki hak sahibinin iznine, böyle bir izin yok ise önceki patent üzerinde zorunlu lisans kurulmasına bağlıdır. Patent hukukunda geçerli olan bağımlılık ilkesine ilişkin düzenleme tasarımlar açısından öngörülmemiştir. Bu düzenlemenin patentler açısından öngörülmüş olması, teknolojik buluşların geliştirilmesini teşvik amacı ile açıklanabilir. Bununla birlikte tasarımlar açısından da aynı ilkenin uygulanıp uygulanamayacağı da tartışılabilir. 51
Makaleler Nitekim yabancı hukuk sistemlerinde tasarımlar arasında bağımlılık ilişkisinin varolabileceği yönünde görüşler mevcuttur 29. Bir tasarımın kendisinden önceki tasarımlara göre ayırt edici sayılabilmesi, bilgilenmiş kullanıcı gözünde belirgin şekilde farklı bir genel izlenim yaratmasına bağlıdır. Bu nedenle, önceki tarihli tasarım ile ortak özellikleri olan bir tasarımın farklı bir genel izlenim yaratması bu özelliklerin tasarımda konumlandırılış şekline bağlıdır. Ortak özelliklerin tasarımın genel izlenimini belirlediği hallerde sonraki tarihli tasarımın öncekine göre ayırt edici sayılması mümkün olmadığından önceki tarihli tasarıma tecavüz söz konusudur. Buna karşılık önceki tarihli tasarımın, sonraki tarihli tasarımın bir parçası olması, ancak genel izlenimde belirleyici etkiye sahip olmaması da mümkündür. Bu olasılıkta, yeni ve ayırt edici sayılan sonraki tarihli tasarım bağımsız bir koruma elde etse de, bu tasarımın kullanılması, ancak önceki tarihli tasarımın kullanımı ile mümkün olabilecektir 30. Türk yargı uygulamasında tasarımlar arasında bağımlılık ilişkisinin kabul edilmediği, önceki tarihli tasarım özelliklerinin sonraki tarihli tasarımda kullanılması durumunun ayırt edicilik incelemesinde dikkate alındığı görülmektedir. 2. Hükümsüzlük Davası Çatışan tescillerin kapsamının aynı olması veya sonraki tescilin öncekinin koruma kapsamına girmesinde akla gelebilecek ilk olasılık, önceki tescil sahibinin öncelik ilkesi çerçevesinde sonraki tescilin hukuki varlığını ortadan kaldırması, bir başka ifade ile hükümsüzlüğünü talep etmesidir. Bu şekilde önceki tarihli hak, sonraki tarihli hakka karşı üstünlük elde etmektedir. Yukarıda belirtildiği şekilde çatışan başvuruların varlığına rağmen sonraki başvurunun tescil ile sonuçlanmış olması, hakkın bu gerekçeye dayanılarak hükümsüzlüğünün talep edebilmesi sonucunu doğurur. Tasarımlar açısından çatışan başvurulara dayalı olarak hükümsüzlük davası açılabilmesi 554 sayılı KHK nın 43. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde düzenlenmiştir. Buna göre, sonradan kamuya açıklanan aynı veya benzer nitelikteki diğer bir tasarımın başvuru tarihinin tescilli bir tasarımdan önce olması halinde tescilli tasarımın hükümsüzlüğü istenebilecektir. 44. maddenin 29 Bu yönde Ruhl, O.: Gemeinschaftsgeschmacksmusterkommentar, Carl Heymanns Verlag GmbH, Köln/Berlin/München 2007, Art. 6, Rdnr. 80. 30 Tasarımlarda bağımlılık ilişkisinin söz konusu olabileceği durumlar için bkz. Ruhl, Art. 6, Rdnr. 80-83. 52
ikinci fıkrasının açık hükmü gereği bu halde hükümsüzlük talebi ancak önceki hak sahibi tarafından ileri sürülebilir. 3. Çatışan Tesciller Kapsamında Tecavüz Davası Açılması Sorunu a) Türk Hukukunda Durum Çatışan tesciller sorunu kapsamında önceki tescil sahibinin sonraki tescilin hükümsüzlüğünü talep etmeksizin patentten doğan haklarını tecavüz davası çerçevesinde ileri sürüp süremeyeceği hususu tartışmaya açıktır. Bu sorunun cevabı, önceki tarihli tescilin öncelik ilkesi çerçevesinde kendinden sonra gelenlere karşı üstünlüğünün ne şekilde yorumlanması gerektiği hususu ile ilgilidir. Çatışan tescillerin birbirleriyle ilişkisini düzenleyen hükümler kapsamında tescilli bir hak sahibinin sonraki tarihli tescilli hak sahibine karşı bu hakkın hükümsüzlüğünü talep etmeksizin doğrundan tecavüz davası açıp açamayacağı hususu patentler ile ilgili 551 sayılı KHK nın 78. maddesi hükmü dışında özel bir düzenlemeye konu olmamıştır. 551 sayılı KHK nın İspanyol Patent Kanunu nun 55. maddesinden aktarılmış olan 78. maddesi Önceki Tarihli Patentlerin Etkisi başlığını taşımaktadır. Madde metni şu şekildedir: Patent sahibi patentini kendi patentinden daha önceki rüçhan tarihine sahip olan patent sahiplerinin açmış olduğu patente tecavüz davasında bir savunma gerekçesi olarak ileri süremez. Görüldüğü gibi, madde tescilli iki patent sahibi arasındaki ilişkiyi düzenlemektedir. Buna göre, önceki tarihli patentin sahibinin sonraki tarihli patent sahibine karşı açtığı tecavüz davasında sonraki tarihli patent sahibi kendi patentini, bir başka ifade ile kendi tescilli hakkını savunma olarak ileri süremeyecektir. Böylelikle, sonraki tarihli patentin hükümsüzlüğü istenmeksizin önceki tarihli patente tecavüze dayalı hakların ileri sürülebilmesi mümkündür. Patentler hakkında öngörülen bu hükmün paralelinin diğer sınai haklar açısından öngörüldüğü hukuk sistemlerine rastlamak mümkündür. Örneğin Endüstriyel Tasarımların Korunmasına İlişkin İspanyol Tasarım Kanunu nun (Law 20/2003 of 53
Makaleler 7 July on the Protection of Industrial Designs) 31 Hakkın Kullanımının Sınırları başlıklı 51. maddesinin ikinci fıkrasında tescilli bir tasarımın daha önceki tarihli bir hakka dayanılarak açılmış tecavüz davalarında savunma aracı olamayacağı hususu açıkça düzenlenmiştir 32. Türk hukukunda ise 551 sayılı KHK md. 78 hükmünün paraleli bir düzenleme diğer sınai haklar açısından öngörülmemiştir. Yargıtay uygulamasında tescilli bir hakkın kullanımının hukuka uygun olduğu ilkesinden hareket edildiği, hatta bu ilkenin herhangi bir istisna tanınmaksızın mutlak şekilde uygulandığı ve buna bağlı olarak tescil hukuken ortadan kalkmadığı sürece tecavüzün varlığının kabul edilmediği görülmektedir 33. Böylelikle, 551 sayılı KHK nın 78. maddesinin düzenlemesi, 31 Kanun metni için bkz. http://www.wipo.int/wipolex/en/profile.jsp?code=es, erişim tarihi: 20.03.2012. 32 The right of the registered design may not be invoked to exempt the holder of responding to the actions against him for violation of other rights of intellectual property having an earlier priority date. 33 Farklı sınai haklar açısından bu yönde örn. Y. 11. HD., 5.2.2002 tarih, E. 5.2.2002, K. 2002/896 sayılı kararı ( Markaların tescilli oldukları süre içindeki kullanımları, gerek dava tarihinde yürürlükte olan 556 sayılı KHK, gerekse daha önceki mevzuat ile sağlanan koruma kapsamında olup, tescilli bir markanın haksız kullanımından söz edilemez. Markaların hükümsüzlüğü yolunda kararlar ile sicilden terkinleri sağlandıktan sonra korumaları kalkacak ve bu tarihten itibaren kullanımlarının haksız rekabet oluşturduğu ileri sürülebilecektir. Mahkemece, açıklanan hususlar nazara alınarak davacının haksız rekabetin önlenmesine yönelik istemlerinin REDDİNE karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi yerinde görülmediğinden kararın bu nedenle davalı yararına bozulması gerekmiştir ); Y. 11. HD., 12.11.2002 tarih, E. 2002/6904, K. 2002/10352 sayılı kararı ( Tarafların her iki markası da tescilli olduğuna göre, davalının markasının iptal ettirilmediği sürece yukarıda sayılan yasal korumadan yararlanması doğaldır. Meğer ki tescil ettirilen markanın tescilli hali dışında kullanılıyor olmasının kanıtlanması durumunda haksız rekabetin varlığından söz etmek mümkün olur. Dava dilekçesinde bu şekilde bir iddia da olmadığına ve davalının markasını tescil ettirdiği biçim dışında kullandığının kanıtlanamamış olması karşısında davanın reddi gerekirken, yazılı şekilde kabulüne karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir ); Y. 11. HD., 01.11.2004 tarih, E. 2004/1528, K. 2004/10568 sayılı kararı ( Dava dosyası içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararının gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp, değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre ve markaların tescilli oldukları süre içindeki kullanımlarının 556 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile sağlanan koruma kapsamında olup tescilli bir markanın haksız kullanımından söz edilemeyeceğine, markaların hükümsüzlüğü yolunda alınacak kararlar ile sicilden terkinleri sağlandıktan sonra korumaların kalkacak ve bu tarihten itibaren kullanımlarının haksız rekabet oluşturduğunun ileri sürülebilecek olmasına, davacılar vekili tarafından sunulan dava dilekçesi ile davalı markasının sicilden terkini ve hükümsüzlüğünün tespiti 54
ticaret unvanları da dahil olmak üzere diğer sınai haklara aktarılmamaktadır. Tescilin hakkın kullanımı için bir hukuka uygunluk nedeni sayılması, aynı türdeki sınai haklar açısından olduğu kadar, farklı türdeki fikri mülkiyet hakları arasındaki ortaya çıkan çatışmalarda da geçerli olmaktadır. Bu kapsamda örneğin, bir başkasının Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan bir eserinin bir başka kişinin tasarımı içinde kullanılması ve tasarımın tescil ettirilmesi halinde, önceki tarihli eser ile sonraki tarihli tasarım çatışma içindedir. Aynı durum, tescilli tasarımın daha önceki hakkında herhangi bir talepte bulunulmamış olmasına göre, davacılar vekilinin aşağıdaki bent kapsamı dışında kalan ve yerinde görülmeyen sair temyiz itirazlarının reddine karar vermek gerekmiştir.) ; Y. 11. HD., 05.04.2007 tarih, E. 2005/14054, K. 2007/5387 sayılı kararı ( Somut uyuşmazlıkta, davacının kendi adına tescilli bir tasarım belgesi mevcut olup, bu tasarımı aleyhine açılmış bir dava ve kesinleşmiş bir hükümsüzlük kararı da bulunmadığına göre, geçerli bir tasarım belgesine sahip olunduğu sürece davacı 554 sayılı KHK nun kendisine sağladığı inhisari hak ve yetkilere sahip olduğundan, tasarımının davalıya ait tasarıma tecavüz ettiğinden söz edilemez ); Y. 11. HD., 19.07.2011 tarih, E. 2009/10501, K. 2011/9222 sayılı kararı ( Kabule göre de, davalı ticaret unvanını tescilli olarak kullanmakta olup, tescilli bir unvanın ticaret sicilinden terkin edilmesi anına kadar kullanılması unvana tecavüz oluşturmayacağı gibi bu dönemde haksız rekabetten dahi sözedilemez. Davalı tescilli unvanını esasen davacı şirketin dava dışı hakim ortağının rızası ile kullanması karşısında davalı şirketin kusurundan dolayısıyla haksız rekabetinden bahsedilmesi olanaklı değildir ), Kazancı İçtihat ve Bilgi Bankası, erişim tarihi: 20.03.2012; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin 17.05.2010 tarih, E. 2008/13865, K. 2010/5486 sayılı kararı ( Davalı yönünden yapılan temyiz incelemesine gelince, dava, davalının kötüniyetli olarak tescil ettirdiği tasarım tescil belgesine dayanarak davacının maddi ve manevi zararının doğmasına neden olduğundan bahisle maddi ve manevi tazminat istemine ilişkindir. Dairemiz in yerleşik uygulamasına göre, tasarım tescil belgesinden kaynaklanan hakların kullanılması, bu belge ile sağlanan koruma kapsamında olup, tescilli bir tasarımın haksız kullanımından söz edilemez. Ancak, tasarım tescil belgelerinin hükümsüzlüğü yolundaki kararlar ile sicilden terkinleri sağlandıktan sonra korumaları kalkacak ve bu tarihten itibaren kullanımlarının haksız olduğu ileri sürülebilecektir. Tescilli endüstriyel tasarım sahibi, bu tescil hükümsüz kılınmadıkça tasarımını kullanabilir. Somut uyuşmazlıkta da davalı, usulüne uygun şekilde tescil ettirmiş bulunduğu tasarım tescil belgesine dayanarak, yasal şikayet hakkını kullanmıştır. Tasarım tescil belgesi hükümsüz kılınana kadar şikayet hakkının kötüye kullanılmasından söz edilemez. Mahkemece, anılan hususlar nazara alınmadan, davacının harcı alem olan pis su kelepçesini kendisine ait olmadığını ve bir tasarım olarak korunmasının mümkün olmadığını, bilerek adına tescil ettirdiği, bu tasarım belgesine dayanarak basiretli bir tacirden beklenemeyecek ve haksız rekabet oluşturacak ve tasarım hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olacak şekilde eylemlere giriştiği gerekçesiyle davanın kısmen kabulüne karar verilmesi doğru görülmemiş,bozmayı gerektirmiştir. Yargıtay ın bozma ilamına karşı Ankara 2. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi 25.09.2008 gün ve E. 2006/259, K. 2008/195 sayılı kararında direnmiştir. Karar, halen Yargıtay incelemesindedir. 55
Makaleler tarihli bir marka hakkını içermesi halinde de söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda da, Yargıtay, bir başkasına ait fikri mülkiyet hakkını içerse, dolayısıyla o hakka tecavüz etse de, sonraki tarihli tasarım tescili devam ettiği sürece tasarım sahibinin tasarımdan doğan haklarını kullanabileceği görüşündedir 34. Yargıtay ın tescilli hakkın kullanımın hukuka uygun olduğu yönündeki uygulaması mutlak nitelikte olup, tescilin kötüniyetli olduğu durumlarda dahi, tescilin devam ettiği süre için tecavüzün ve haksız rekabetin varlığından söz edilemeyeceği kabul edilmektedir 35. 34 Örneğin Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin 31.10.2011 tarih, E. 2010/3229, K. 2011/14640 sayılı kararında (yayınlanmamıştır) davacının FSEK kapsamında korunan eserinin davalı tasarımında kullanılması durumu, tescilli tasarım hakkının kullanımı kapsamında hukuka uygun kabul edilmiştir. Uyuşmazlığı inceleyen Ankara 3. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi kararında Davacının Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan 0380 yayıncı kod numarasını aldığı, ancak ihlale konu Meyveler adlı fotoğraf CD sinin kayıt ve tescilini yaptırmadığı, bu nedenle anılan Bakanlığa örnek CD ibraz edilmediği, esasen yayıncı olarak kod alınması ile, bir eser yönünden kayıt ve tescil işleminin yaptırılmasının farklı hususlar olduğu, ancak sunulan orijinal CD üzerinde davacı şirketin adının bulunması karşısında, CD de yer alan fotoğrafların davacıya ait bulunduğunun kabulü gerektiği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan gelen 06.09.2007 havale tarihli yazı ve ekleri de dikkate alındığında, delil olarak sunulan KARYA markalı Çilekli Pudra Şekeri üzerindeki etiketin davalıya ait üretim izin bilgilerini içerdiği, bu itibarla, davacıya ait resimlerin, davalının üretip piyasaya sunduğu ürünlerin ambalajlarında izinsiz olarak kullanıldığı hususunun kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kanıtlandığı, davalı adına kötüniyetli ve davacıdan izinsiz olarak tescil edilen tasarımın ulaşılan sonucu değiştirmeyeceği, davalının üretimini yaptığı ürünlerde kullanılan etiketler itibariyle hukuki sorumluluğunun bulunduğunun kabulü gerektiği, böylece davacıya ait ticari amaçla taşıyıcı araçlara kaydedilmiş resimleri, izinsiz olarak çoğaltıp, ürün etiketlerinde kullanmak suretiyle yaymaktan ibaret kanıtlanan eyleminin, FSEK 84. maddesi yollamasıyla, TTK nın 56. vd. maddeleri çerçevesinde haksız rekabet teşkil ettiği sonuç ve kanaatine ulaşıldığı ifade edilmiştir. Karar, Yargıtay 11. Hukuk Dairesi tarafından bozulmuştur. ( Dava, tazminat hakları saklı ttulmak kaydıyla haksız rekabetin tespiti, men i ve ref i istemine ilişkindir. Endüstriyel tasarım belgesine göre, davalının davaya konu çilek fotoğrafını 29.12.1999 tarihinde TPE nezdinde gıda ambalajı deseni olarak tescil ettirdiği, bu tasarıma dayalı olarak Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nın 11.06.2001 tarihli izni ile üretim yaptığı ve bu deseni ambalaj üzerinde tescile uygun şekilde kullandığı sabittir. Davacı vekili, davalı tarafından kullanılan fotoğrafın 19.11.1997 tarihli Meyveler isimli CD de yer alan müvekkiline ait fotoğraf olduğunu ileri sürerek bu davayı açtığına ve tasarımın hükümsüzlüğü isteminde bulunmadığına göre, davalının kullanımının endüstriyel tasarım tesciline dayalı ve bu tescile uygun bir kullanım olduğu dikkate alındığında, davanın reddi gerekirken kabulüne karar verilmesi uygun görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir. ) 35 Marka hukukunda kötüniyetli tescilin bir hükümsüzlük nedeni olarak kabul edildiği Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararı buna örnek olarak gösterilebilir (Y. HGK, 16,7,2008 tarih, E. 2008/11-501, K. 2008/507 sayılı kararı, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, erişim tarihi 10.3.2012) Kararda markanın kötüniyetli tescili bir hükümsüzlük nedeni olarak kabul edilmiş, ancak tescilin geçerli olduğu süre tecavüz ve haksız rekabetin söz konusu olamayacağı gerekçesiyle tazminat talepleri reddedilmiştir. Kararın eleştirisi için bkz. Memiş, T.: Türk Hukukunda Kötüniyetli Marka Tesciline Bağlanan Sonuçlar İlk Derece Mahkemesi ve Hukuk Genel Kurul Kararı Üzerine Bir Değerlendirme, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2009, XVII Levha, İstanbul 2009, s. 407 vd. 56
Bu çerçevede, tescilin kötüniyetli olması nedeniyle belgenin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde de kötüniyetli tescil sahibine karşı, tecavüz, haksız rekabet ve tazminat talepleri ileri sürülememektedir. Esasen sınai haklar mevzuatında tescilin varlığına rağmen haksız kullanımın söz konusu olabileceğini ve bu kullanım nedeniyle tazminat yükümlülüğünün doğabileceğini desteleyen hükümler bulunmaktadır. Bu kapsamda değerlendirilebilecek hükümler üç gruba ayrılabilir. Hükümlerden birincisi faydalı modellerde hükümsüzlük halini düzenleyen 551 sayılı KHK nın 165. maddesinin son fıkrasıdır. Düzenleme şu şekildedir: Üçüncü kişilerin gerekçeli itirazlarının başvuru sahibi tarafından dikkate alınmaksızın faydalı model belgesinin verilmesi ve yapılan itirazla illiyeti nedeniyle, mahkeme tarafından bu maddeye göre faydalı model belgesinin hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde, itirazda bulunmuş olan zarar gören üçüncü kişilerin, hükümsüzlüğüne karar verilen faydalı model belgesi sahibinden tazminat talep etme hakkı doğar. Görüldüğü gibi maddede, tescilin geçmişe etkili olarak ortadan kalkması ile birlikte, tescil adına gerçekleşmiş olan kişiden tazminat talep edilebilmektedir. Tescilin varlığına rağmen haksız bir kullanımın olabileceğini destekleyen ikinci hüküm, 554 sayılı KHK nın Tasarım Hakkına Tecavüz Sayılan Fiiller i düzenleyen 48. maddesinin (e) bendidir. Bu bentte gasp hali tecavüz sayılan fiiller arasında sayılmıştır. Fiil, aynı zamanda KHK nın 43 (b) hükmü gereği hükümsüzlük nedenidir. Gasp hali, KHK nın 14. maddesinde tasarım hakkının 13. maddenin birinci fıkrası hükmüne göre gerçek tasarım hakkı sahibi dışında biri adına tescil edilmiş olması şeklinde tanımlanmaktadır. Bu durumda tasarımı kendi adına tescil ettiren kişi gasp fiilini işlemiş olmakta, kendi adına bir tescil varolduğu halde 48. maddenin (e) bendinin açık hükmü gereği tescile rağmen tecavüz fiilini işlemektedir. Konuya ilişkin üçüncü düzenleme ise patent, tasarım ve markalar açısından hükümsüzlüğün geçmişe dönük etkisinin kötüniyetli tescile dayalı tazminat taleplerini de kapsadığına ilişkin hükümlerdir. 551 sayılı KHK nın patentlerde hükümsüzlüğün etkisini düzenleyen 131. maddesinin ikinci fıkrasında Patent sahibinin kötüniyetli olarak hareket etmesinden kaynaklanan, zararın giderilmesine ilişkin tazminat talepleri saklı kalmak üzere, hükümsüzlüğün geçmişe dönük etkisinin aşağıdaki 57
Makaleler durumları etkilemeyeceği belirtildikten sonra geçmişe dönük etkinin söz konusu olmayacağı durumlar 36 hükme bağlanmıştır. Aynı hüküm, markalar açısından 556 sayılı KHK nın 44. maddesinin ikinci fıkrasında öngörülmüştür. Konu, tasarımlar açısından ise çok ufak değişikliklerle 554 sayılı KHK nın 45. maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir. Maddede Tasarım sahibinin ihmali veya kötüniyetli olarak hareket etmesinden kaynaklanan, zararın giderilmesine ilişkin tazminat ve sebepsiz zenginleşme talepleri saklı kalmak üzere, hükümsüzlüğün geriye dönük etkisinin aşağıdaki durumları etkilemeyeceği hükme bağlanmıştır. Bu hükümlerden çıkan sonuç, sonradan hükümsüzlüğüne karar verilen tescilin sahibinin kötüniyetli davranması nedeniyle ortaya çıkan zararın tazmini talebinde bulunulabileceği ve bu taleplerin hükümsüzlüğün geçmişe dönük etkisi kapsamında yer alacağıdır. Zira düzenlemelerde esas kural, hükümsüzlüğün geçmişe etkili olmasıdır. Geçmişe etkinin uygulanmayacağı durumlar özel olarak belirlenmiş ve tescil sahibinin kötüniyetinden kaynaklanan tazminat talepleri saklı tutulmuştur. Dolayısıyla, bu taleplerin, tescilin varolduğu süreyi kapsayacak şekilde, geçmişe etkili olarak talep edilmesi mümkündür. Esasen, hükümsüzlük geçmişe etkili olduğundan, hükümsüzlük kararının verilmesi ile birlikte, tescil geçmişe etkili olarak ortadan kalkmaktadır. Bu nedenle, geçmişe dönük tazminat taleplerinin tam olarak tescilin varolduğu döneme ilişkin olduğu da söylenemez. Buna rağmen Yargıtay, tescilin kötüniyetli olduğunun sabit olduğu durumlarda da, kişinin kendi adına tescilli hakkı kullandığından hareketle tecavüz ve haksız rekabetin söz konusu olamayacağı ve dolayısıyla herhangi bir tazminat yükümlülüğü doğmayacağı görüşündedir 37. b) Yabancı Hukuk Sistemlerinden Örnek Yaklaşımlar Türk hukukunda geçerli olan tescilli hakkın kullanımının hukuka uygun olduğu uygulaması, sınai haklar sisteminde tescilin sağladığı önceliğin sonraki tarihli tescilin hukuki varlığı ortadan kaldırılmadığı sürece ileri sürülemeyeceği anlamına gelmektedir. Dolayısıyla öncelik ilkesi, sınırlı bir kapsamda yorumlanmaktadır. 36 Bu durumlar: Patentin hükümsüz sayılmasından önce, bir patente tecavüz sebebiyle verilen hukuken kesinleşmiş ve uygulanmış kararlar; Patentin hükümsüzlüğüne karar verilmeden önce yapılmış ve uygulanmış sözleşmelerdir. Ancak hal ve şartlara göre, haklı sebepler ve hakkaniyet düşüncesi ile sözleşme uyarınca ödenmiş bedelin kısmen veya tamamen iadesi mümkündür. 37 Bkz. yukarıda dpn. 35. 58