Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 14-3( 1),13-17 Gökkuşağı labalığı (Oncorhynchus mykiss, W. 179 ) Yavrularının ortizol, Glikoz ve Bazı an Elektrolit Değerleri Üzerine nestezinin Etkileri Gülüzar TUN ELEŞTEMUR *, Yaşar ÖZDEMİR Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik nabilim Dalı, 3119- ELZIĞ lınış tarihi:9.4.1, abul tarihi:5.11.1 Özet: Bu çalışmada, gökkuşağı alabalığı yavrularının, kan kortizol, glikoz, sodyum (Na), kalsiyum (Ca), potasyum () ve klorür (Cl) değerlerine anestezi işleminin etkileri araştırıldı. nestezi uygulanan ve anestezi uygulanmayan balıkların kan örneklerinde kortizol, glikoz, Na, Ca,, ve Cl değerleri belirlenerek istatistiksel olarak karşılaştırılmaları yapıldı. nestezi uygulanan grubun kortizol ve glikoz değerlerinin, anestezi uygulanmayan kontrol grubuna göre istatistiksel olarak önemli oranda arttığı (p<,5) ancak sodyum (Na) ve potasyum () düzeylerinin anestezi uygulanmayan kontrol grubuna göre önemli oranda azaldığı belirlendi (p<,5). yrıca, her iki grubun Ca ve Cl değerlerinin birbirine yakın olduğu ve aralarında istatistiksel olarak önemli düzeyde bir farkın olmadığı belirlendi (p>,5). nahtar kelimeler: nestezi, Gökkuşağı labalığı, ortizol, Glikoz, an Elektrolitleri. Effects of nesthesia on the Cortisol, Glucose and Some Blood Electrolite Levels of the Juvenil Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss, W. 179) bstract: In this study, the effect of the anesthesia on the cortisol levels and glucose in the plasm in addition to sodium (Na), calcium (Ca), potassium () and chloride (Cl) levels in the serum of rainbow trout juvenil of was investigated. Cortisol, glucose, Na, Ca, and Cl values in the blood samples of fishes which were applied anesthesia and not applied anesthesia were determined and the values were compared as statistically. It was found that the cortisol and glucose levels of the groups which were applied anesthesia significantly increased compared to control group as statistically (p<.5) but Na and levels significantly reduced compared to control group (p<.5). dditionally, it was determined that the Ca and Cl values of both groups are close to each other and between them there is no significant different (p>.5). eywords: nesthesia, Rainbow Trout, Cortisol, Glucose, Blood Electrolytes. Giriş Günümüzde başlı başına bir bilim dalı olan anestezi, tıp ve veteriner hekimlikte olduğu kadar balıkçılık çalışmalarında da yaygın olarak kullanılmaktadır. nestezi uygulaması, balıkların daha rahat incelenmesi, hareketsiz bırakılması, tepkilerinin ve hareketlerinin sınırlandırılması gibi birçok amaç için kullanılmakla beraber, boy ve ağırlık ölçümleri, markalama, davranış şekillerinin ve fizyolojilerinin incelenmesi, fotoğraf çekme, bir yerden başka bir yere nakletme, elle sağım, aşı, kan ve doku alma, deri ve solungaçtan kazıntı alma gibi işlemlerde de kullanılmaktadır (Pirhonen vd., 3; Wen vd., 5). nestezi, sinirsel fonsiyonların farmakolojik olarak baskılanmasına bağlı vücudun bir kısmında ya da bütününde duyarlılık kaybıdır. nestezik maddeler, kas gevşemesi, kardiyovasküler, hormonal ve somatik cevabın baskılanması gibi etkiler meydana getirirler (Gerwick vd., 6; anyılmaz vd., 7). nestezik ajanların etki mekanizmalarının, çift katmanlı yağ tabakasından oluşan sinir hücre zarlarının geçirgenliğini bozarak etki ettiği yapılan araştırmalarla belirlenmiştir. nestezide amaç, dengeli ve düzenli verilen anestezik ajanın, normal beyin fonksiyonlarını suni olarak bozarak duyusal uyaranlara cevapsızlıkla sonuçlanan bilinç kaybı meydana getirmektir (Zahl vd., 9). Balıklarda da anestezik madde solungaçlar ve dolayısıyla solunum sistemi yoluyla alınarak tüm vücuda kan yolu ile yayılır (Serezli vd., 5). nestezi uygulandığı ilk andan itibaren balıklarda davranışsal olarak, normal aktivite, hafif sedasyon, derin sedasyon, kısmi denge kaybı, tamamen denge kaybı, refleks kaybı ve asfeksi (solunumun durması) olmak üzere 7 safha gözlenmiştir (Bowser, 1). Farklı uygulama prosedürleri için farklı anestezilere müracaat etmek gerekmekle beraber, balığın anesteziden sonra ağrılı uyaranlara duyarsız hale gelebilmesi için anestezik maddenin yeterli olması önemlidir (Serezli vd., 5). Balıkçılıkta, anestezik maddeler, yatıştırma (sağım dönemi, elle muamele, kısa süreli nakil işlemi gibi durumlarda), genel anestezi (aşılama veya küçük ameliyat gibi işlemlerde) ve yoğun anestezi (otopsi, acısız ölüm gerçekleştirmek gibi işlemlerde ) uygulamaları için litreye miligram düzeylerinde kullanılmaktadır (Hill vd., ; Şeremet vd., 8). ullanılan anestezik bileşikler çoğunlukla MS, kinaldin, benzokain, fenoksietanol, klorobutanol, metilpentinol, tertiary amil-alkol, kloralhidrat, halothan, etomidat, propanidid, ketamin, proksat, tribrometanol, ürethan, amital, eter, lidokain, kislokain, monokain, eugenol, yohimbine hidroklorid, ksilazin ve karbondioksit dir. Dünya Gıda ve İlaç İdaresi (FD) nin balıklar için uygun gördüğü anestezik maddeler, prosedürler dikkate alınarak genellikle banyo, akan suya ilave veya kas içine enjekte edilerek kullanılabilmektedir. Bununla beraber anestezik maddenin banyo veya akan suyla kullanımında çözünebilir özelliği önemlidir. nestezi miktarı, kullanılan suyun hacmi ve balığın yoğunluğuna bağlı olarak değişim göstermektedir (Bowser, 1; Tort vd., 4). *gkelestemur@firat.edu.tr 13
G. T. ELEŞTEMUR, Y. ÖZDEMİR imyasal anestezikler için en önemli problem toksik etkiye sahip olmalarıdır. Yetiştiricilikte kullanılan anestezik maddelerin tercihinde, az konsantrasyonda yüksek etki gücüne sahip olması, kolay temin edilebilmesi, karsinojenik olmaması ve en önemlisi de balığın doku ve organlarında birikerek insan tüketimi açısından bir sorun oluşturmaması oldukça önemlidir (Serezli vd., 5; Velisek vd., 5). Bu çalışmada, gökkuşağı alabalığı yavrularının kan kortizol ve glikoz değerleri ile sodyum (Na), kalsiyum (Ca), potasyum () ve klorür (Cl) gibi kan elektrolit değerlerine anestezi işleminin etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Materyal ve Metot raştırma Yeri ve Balık Materyali raştırma, Devlet Su İşleri 9. Bölge eban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü Üretim Tesisi nde yapıldı. raştırmada, ortalama ağırlığı 39,35±1,3 g ve ortalanma uzunluğu 14,9±,7 cm olan adet gökkuşağı alabalığı kullanıldı. Balıklar, m uzunluğunda, 4 cm genişliğinde ve 4 cm derinliğinde olan adet tekneye 1 arlı gruplar halinde yerleştirildi ve 3 gün süreyle Pınar Yem Sanayi ve Pazarlama.Ş. tarafından üretilen % 47 protein ve % 8 yağ içerikli numaralı pelet alabalık yemi ile ağırlıklarının % 3 ü oranında sabah, öğlen ve akşam olmak üzere günde 3 öğün yemlendi. Çalışmada kullanılan suyun ph düzeyi, sıcaklığı, çözünmüş oksijen konsantrasyonu YSI marka oksijen metre kullanılarak belirlendi. Üçüncü günün sonunda balıkların yemlenmesine son verildi ve yemlemenin durdurulmasından yaklaşık 1 saat sonra anestezi uygulaması yapıldı. nestezi işlemi için 4 cm uzunluğunda, 4 cm genişliğinde ve 15 cm derinliğinde plastik leğen kullanıldı. inaldin ( mg/l) ilave edilen 3 litre su içerinde, balıkların yaklaşık 1 dakika süre içerisinde tamamen hareketsiz kalmaları sağlandı (Gerwik vd., 6). nestezi uygulaması ile hareketsiz kalan balıklar ile anestezi uygulanmayan balıkların kuyruk bölgesi keskin bir bistüri ile tek bir darbede kesilerek kan alım işlemleri gerçekleştirildi. raştırmada, anestezi uygulanan 1 adet grubu ve anestezi uygulanmayan 1 adet (kontrol) grubu olmak üzere toplam adet balıktan kan örneği alındı. an Örneklerinin lınması an örnekleri (1-1,5 ml), plazma için EDT lı tüplere, serum için ise steril plastik tüplere alınarak 35 devir/dak da 7 dakika santirfüj edilerek plazma ve serumlar ayrıldı. lınan serum ve plazma örnekleri, analiz süresine kadar derin dondurucuda - C de saklandı (tamanalp ve Bayır, 3). Plazma kortizol glikoz düzeyleri Fırat Tıp Merkezi nin Biyokimya Laboratuarında İmmulite ölçüm cihazı ile RI (Radio Immuno ssay) tekniği ile (Reddig vd., 1984), serum, Na, Ca, Cl, değerleri özel İn Vitro Laboratuarda otoalanizör (Roche Hitachi Cobas 6) cihazı ile belirlendi. İstatistiksel naliz İncelenen parametrelere ait verilerin ortalama ve standart sapmaları, SPSS 11. paket programı kullanılarak hesaplandı. Gruplar arası farklılığın tespit edilmesi amacıyla One Way nova Testi, gruplar arası önemlilik derecelerinin belirlenmesi amacıyla çoklu karşılaştırmalı Duncan Testi uygulandı. Bulgular Sıcaklığı 8,9±,6 C, çözünmüş oksijen düzeyi 7,6±,4 mg/l ve ph düzeyi ise 8,3±,3 olan su ortamında yapılan araştırmada anestezi uygulanmamış kontrol () ve anestezi uygulanmış () gruplardaki balıkların kan plazmasında kortizol, glikoz ve kan serumunda Na, Ca, ve Cl düzeylerine ait değerler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. raştırma gruplarının kan kortizol, glikoz, Na, Ca,, Cl değerleri. Parametreler p ortizol (ng ml - ) 15,75±1,7 b 3,7±1,15 a * Glikoz (mmol l - ) 4,46±,56 b 7,8±1,5 a * Na (mmol l - ) 17,3±4,45 a 161,7±,17 b * Ca (mmol l - ),15±,53,4±,41 - (mmol l - ) 4,3±,15 a,1±,7 b * Cl(mmol l - ) 15,3±1,34 14,4±1,5 - a-b ynı satırda farklı harflerle gösterilen rakamlar istatistiksel olarak birbirinden farklı bulunmuştur. -:p>.5, *: p<.5 nestezi uygulanan grubun kortizol, glikoz, Na ve değerinin, kontrol grubuna göre istatistiksel olarak önemli (p<,5) düzeyinde farklı olduğu belirlendi. ontrol grubunun kortizol, glikoz değerinin (sırasıyla; 15,75±1,7 ng ml - - 4,46±,56 mmol l - ), grubunun kortizol ve glikoz değerinden (sırasıyla; 3,7±1,15 ng ml - - 7,8±1,5 mmol l - ) daha düşük olduğu, ancak kontrol grubunun Na ve değerlerinin (sırasıyla; 17,3±4,45-4,3±,15 mmol l - ), grubunun Na ve değerlerinden (sırasıyla; 161,7±,17-,1±,7 mmol) daha yüksek olduğu gözlendi. ontrol ve gruplarının Ca (sırasıyla;,15±,45-,4±,3 mmol l - ) ve Cl (sırasıyla; 15,3±1,34-14,4±1,5 mmol l - ) değerlerinin birbirlerine 14
Gökkuşağı labalığı (Oncorhynchus mykiss, W.179) Yavrularının ortizol, Glikoz ve Bazı an Elektrolit Değerleri Üzerine nestezinin Etkileri yakın olduğu ve aralarında istatistiksel bir farkın olmadığı tespit edildi (p>,5). ontrol ve gruplarının kan plazma kortizol değerleri Şekil 1 de, plazma glikoz değerleri Şekil de, serum Na değerleri Şekil 3 de, serum Ca değerleri Şekil 4 de, serum değerleri Şekil 5 de, serum Cl değerleri ise Şekil 6 da, görülmektedir. 3 5 1 8 6 15 4 1 5 Şekil 1. ontrol() ve gruplarının plazma kortizol Şekil. ontrol () ve gruplarının plazma değerleri (ng ml - ). glikoz değerleri (mmol l - ). 18 3 175,5 17 165 1,5 16 1 155,5 15 Şekil 3. ontrol () ve gruplarının serum Na Şekil 4. ontrol () ve gruplarının serum değerleri (mmol l - ). Ca değerleri (mmol l - ). 5 4,5 4 17 16 3,5 3 15,5 14 1,5 13 1 1,5 11 Şekil 5. ontrol () ve gruplarının serum Şekil 6. ontrol () ve gruplarının serum değerleri (mmol l - ). Cl değerleri (mmol l - ). Tartışma ve Sonuç Çeşitli anestezik maddelerle yapılan araştırmalarda, anestezi uygulanan balıkların kan glikoz değerlerinin, anestezi uygulanmayan balıklara göre önemli oranda arttığı (Small, 3; Şeremet vd., 8) ayrıca hormonal yanıt olarak kanda önemli oranda kortizol artışının meydana geldiği belirlenmiştir (Flodmark vd., ; Gerwik vd., 6). Bu çalışmada, anestezi uygulanan grubun kortizol ve glikoz değerlerinin, kontrol grubu kortizol ve glikoz değerlerine göre önemli oranda yüksek olduğu tespit edildi. ortizol seviyesi kontrol grubunda 15,75±1,7 ng/ml iken, anestezi uygulanan grupta artarak 3,7±1,15 ng/ml değerine ulaştığı belirlendi. Davidson vd., (), alabalıklara QUI-S ile anestezi uygulayarak yaptıkları bir çalışmada, anestezi uygulanmadan önce kortizol ve glikoz değerini sırasıyla; 13±4 ng/ml ve 5,7±1,5 mmoll - olarak tespit ederken, anestezi uygulamasından kortizol ve glikoz değerlerinin çeşitli zaman aralıkları içerisinde artmış olduğunu ve 4 saat 15
G. T. ELEŞTEMUR, Y. ÖZDEMİR sonunda kortizol değerinin 9 ng/ml değerine, glikoz değerinin ise 1 mmoll - değerine ulaştığını belirlemişlerdir. Velisek ve Svobodova (4) aynalı sazan üzerinde yaptıkları bir çalışmada anestezi uygulanmayan balıkların glikoz değerinin 6,56 ng/ml olduğunu, -phenoxyethanol ile anestezi uygulamasından sonra bu değerin artarak 8,87 ng/ml değerine ulaştığını tespit etmişlerdir. Velisek ve Svobodova (4) nın ve Davidson vd. () nin anestezi uygulaması ile balıkların kortizol ve glikoz değerlerinde elde ettikleri artışın, bu çalışmada elde edilen kortizol ve glikoz değerlerindeki artışa paralel olduğu gözlenmiştir. Bu çalışmada, anestezi uygulanan grubun kan Na ve değerlerinin, kontrol grubuna göre önemli oranda düştük olduğu gözlenmiştir. ontrol grubunun kan sodyum ve potasyum değerlerinin sırasıyla; 17,3±3,45 mmoll - 4,5±,15 mmoll - olduğu, ancak anestezi uygulaması ile bu değerlerin sırasıyla; 161,7±3,17 mmoll - ve,1±,7 mmoll - değerine düştüğü belirlenmiştir. Davidson vd. () QUI-S ile anestezi edilen alabalıkların kan Na değerini, 148 mmoll - olarak tespit ederken anestezi uygulanmadan önce bu değerin 13 mmoll - civarında olduğunu saptamışlar, yine aynı çalışmada araştırmacılar anestezi uygulanmasından önce kan potasyum değerinin yaklaşık 4,8 mmoll - iken bu değerin anestezi uygulaması ile azalarak yaklaşık,3 mmoll - değerine düştüğünü belirlemişlerdir. Bu çalışmada elde edilen kan Na ve değerlerinin, Davidson vd. () nin elde ettiği değerlerle paralel olduğu belirlenmiştir. Velisek vd. (7) yayın balığı (Silirus glanis), üzerinde yaptıkları bir çalışmada anestezi öncesi kan Ca değerini,,3 mmoll - iken, -phenoxyethanol ile anastezi uygulamasının ardından,31 mmoll - olarak tespit etmişlerdir. Yine Velisek ve Svobodova (4), - phenoxyethanol ile anestezi edilen aynalı sazan (Cprinus carpio) balığında, anestezi edilen grubun kan Ca değerini,5 mmoll -, anestezi edilmeyen grubun kan Ca değerinin ise,48 mmoll -, olduğunu belirlemişlerdir. Bu çalışmada, kontrol grubu balıkların, Ca ve Cl değerlerinin sırasıyla; 15,3±1,34 mmoll - ve,15±,45 mmoll, anestezi uygulamasından sonra ise sırasıyla; 14,4±1,5 mmoll - ve,4±,41 mmoll - olduğu ve her iki grubun kan Ca ve Cl değerlerinin önemli oranda değişmediği tespit edilmiştir. Bu çalışmada elde edilen değerlerle Velisek ve Svobodova (4) nın ve Velisek vd. (7) nin elde ettiği değerlerin birbirine yakın olduğu gözlenmiştir. Sonuç olarak, anestezi (kinaldin) uygulaması ile gökkuşağı alabalığı yavrularında fizyolojik yanıt olarak kortizol düzeyinde ve buna paralel olarak değişim gösteren glikoz düzeyinde önemli oranda artış meydana geldiği belirlenmiştir. Uygulanan anestezi ile kan elektrolitlerinden sodyum ve potasyum düzeylerinde azalma gözlenirken, kalsiyum ve klorür düzeylerinde önemli bir değişimin olmadığı tespit edilmiştir. Balık yetiştiriciliğinde ve balıklarda yapılacak uygulamalarında bir gereksinim olan anestezik madde kullanımının balıklarda oluşturduğu fizyolojik etkilerin ortaya çıkarılması için bu konuda daha ayrıntılı çalışmaların yapılabileceği düşünülmektedir. Teşekkür Bu çalışmaya yardım ve desteklerinden dolayı Devlet Su İşleri 9. Bölge eban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğüne ve Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanlığı na teşekkür ederiz. aynaklar tamanalp, M., Bayır,. 3. Bir Dezenfektanın (Malahit Yeşili) Subletal Dozlarının Gökkuşağı labalığı (Oncorhynchus Mykiss) an Parametreleri Üzerine Etkileri. Gazi Ü. Eğitim Fak. Derg., 3(3), 177-187. Bowser, P.R. 1. nesthetic Options of Fish. International Veterinary Information Service Ithaca, NewYork, US. www.ivis.org/advances/nesthesia_gleed/bowse r/ivis.pdf. Davidson, G.W., Davie, P., Young, G., Fowler, R.. Physiological Response of Rainbow Trout Oncorhynchus mykiss to Crowding and nesthesia With QUI-S. Journal of the World guaculture Society, 31(1),15-114. Flodmark, W.E.L., Urke, H.., Halleraker, J.H., rnekleiv, J.U., Vollestad, L.., Poleo, B.S.. Cortisol and Glucose Responses in Juvenile Brown Trout Subjected to Fluctuating Flow Regime in n rtificial Stream. Journal of Fish Bioloyg, 6, 38-48. Gerwick, L., Demers E. N., Baynes, C. 6. Modulation of Stress Hormones in Rainbow Trout by means of nesthesia, Sensory Deprivation and Receptor Blockade. Comparative Biochemistry and Physiology, Part, 14, 39-334. Hill, J.V., Davison, W., Foster, M.E.. The Effect of Fish naesthetics (MS, Metomiate and QUI-S) on Heartventricle, the Cardiac Vagus and Branchial Vessels from Chinook Salmon (O. mykiss). Fish Physiology and Biochemistry, 7,19-8. anyılmaz, M., Sevgili H., Erçen, Z., Yılayaz. 7. aranfil Yağının Balık nesteziği Olarak ullanımı. http:// www. akuademi.net/usg/usg7/y/y8pdf (Erişim Tarihi: 14.5.8). Pirhonen, J., Schreck, C. B. 3. Effects of naesthesia with MS-, Clow Oil and CO and Feed Intake and Plasma Cortisol in Steelhead Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss). quaculture,, 57-514. 16
Gökkuşağı labalığı (Oncorhynchus mykiss, W.179) Yavrularının ortizol, Glikoz ve Bazı an Elektrolit Değerleri Üzerine nestezinin Etkileri Redding J. M., Schreck, C. B., Birks, E.., Ewing, R. D., 1984, Cortisol and Its Effect on Plasma Thyroid Hormones and Electrolyte Concentrations During Seawater cclimation in Yearing Coho Salmon, Oncorhynchus kisutch. Gen. Comp. Endocrinal, 56,146-155. Serezli, R., Okumuş, İ., khan, S. 5. kuakültürde nestezinin ullanımı. www. akuademi.net/usg/usg5/y/y14pdf (Erişim Tarihi: 1.4.6). Small, B. C. 3. nesthetic Efficacy of Metomidate and Comparison of Plasma Cortisol Responses to Tricaine Methanesulfonate, Quinaldine and Clove Oil nesthetized Channel Catfish Ictalurus punctatus. quaculture, 18, 177 185. Şeremet, F., Tarhan, M., ygören, U. 8. Balıkçılıkta nastezik Maddeler ve MS. Erzincan Üniversitesi quaclub Su Ürünleri raştırma ve Geliştirme Bilim ulübü emaliye 5.Geleneksel Su Ürünleri Bilimsel ve ültürel Platformu (Ulusal), 31 Mayıs- 1 Haziran 8, emaliye, Erzincan. Tort, L., Liarte, C. carete, L., Mackenzie S. 4. Immune Suppression in Fish fter Stress The Role of Cortizol. International Congress on The Biology of Fish. Tropical Hotel Resort, -4 September, Manaus Brazil. Velisek, J., Svobodova, Z., Piackova, V., Gorch, L., Nepejchalova, L., 5. Effects of Clove Oil naesthesia on Common Carp (Cyprinus carpio L.). Vet. Med. Czech, 5, 5 (6), 69 75. Velisek, J., Svobodova, Z. 4. naesthesia of Common Carp (Cyprinus carpio L.) with - Phenoxyethanol: cute Toxicity and Effects on Biochemical Blood Profile. cta Vet., 73, 47-5. Velisek, J., Wlasow, T., Gomulka, P., Svobodova and Z., Novotny L. 7. Effects of -Phenoxyethanol naesthesia on Sheatfish (Silurus glanis L.). Veterinarni Medicina, 5, 7 (3), 13 11. Wen,.C., Sho,.T., Ho, T., Chen, L. 5. Comparison between Clove Oil and Rotenone for Collecting Subtropical Intertidal Fishes, J. Fish. Soc. Taiwan 3(1), 9-39. Zahl, I. H., issling,., Samuelsen, B. O., Hansen,. M. 9. naesthesia of tlantic Cod (Gadus morhua) Effect of Pre-naesthetic sedation and importance body Weight, Temparature and Stress. quaculture, 95, 5-59. 17