TARAMA PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ

TALASEMİ VE HEMOGLOBİNOPATİLER TARAMA PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ 1-Prof. Dr. Bahattin Tunç 2-Uz.Dr.İsmail Hakkı Timur 1-Sağlık Bakanlığı Dışkapı Eğitim-Araştırma Hastanesi Çocuk Hastanesi Başhekimi, Ankara Btunc32@hotmail.com1-Sağlık Bakanlığı Dışkapı Eğitim-Araştırma Hastanesi 2-Muğla İl Sağlık Md. Yrd. mugla@saglik.gov.tr Talasemi gibi otozomal resesif geçiş gösteren kalıtsal hastalıkların kontrolünde en etkili yöntem, hastalık hakkında toplumun bilgilendirilmesi, toplum taramaları ile taşıyıcıların saptanması, bunlara genetik danışma verilmesi ve prenatal tanı metotları kullanılarak yeni hastalıklı bebek doğumunun önlenmesidir. Bu yolla talasemi, bir çok ülkede kontrol altına alınmış, yeni hasta sayısı azaltılmış, hatta sıfıra kadar indirilmiştir. Toplumdaki talasemi taşıyıcıları, normal görünümde olduklarından, özel talasemi testleri yapılmadıkça taşıyıcı olup olmadıkları anlaşılamaz. Talasemi riskinin yüksek olduğu bölgelerde toplum taramaları ile talasemi taşıyıcılarının tespit edilmesi gereklidir. Özellikle bir ailede hasta veya taşıyıcı birey varsa, bu ailenin diğer fertleri de taranmalıdır. Hastalığın kökten önlenmesi ancak bu şekilde mümkün olabilecektir. Toplumdaki talasemi taşıyıcıların tespitinde iki basamaklı testler uygulanmaktadır. Birinci basamakta basit, güvenirli ve ucuz yöntemlerle şüpheli taşıyıcılar normal kişilerden ayrılır. Daha sonra spesifik testler kullanılarak talasemi taşıyıcılığı kesinleştirilir. Tarama programlarının oluşturulmasında birçok değişken etkili olabilir. Sağlıklı bir toplum tarama programının uygulanabilmesi için; a. Eğitilmiş personel b. Araç-gereç c. Mali kaynak gereklidir. Toplum taramalarında hedef kitlenin iyi belirlenmesi önemlidir. Taramalar sosyal statü, etnik grup veya bölge ayrımcılığı gözetilmeksizin hedef populasyonun hepsine eşit olarak uygulanmalıdır. Ayrıca, taramalardan önce ve tarama sırasında hedef kitleler hastalık hakkında bilgilendirilmeli ve taşıyıcı olduğu tesbit edilenlere genetik danışma verilmelidir. Tarama çalışmaları okullarda, evlilik öncesi dönemde, ana-çocuk sağlığı kliniklerinde aile merkezli veya toplumsal taramalar şeklinde uygulanabilir. Tarama Yöntemleri: Bölgedeki hastalık sıklığının doğru olarak tesbit edilmesi, sorunun çözülmesinde atılacak olan ilk adımdır. Genel olarak toplumun hemoglobinopati hastalıkları ve taşıyıcılığı hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. 39

Prof. Dr. Bahattin TUNÇ Hemoglobinopati taramalarının yapılacağı toplum kesimleri : 1. Evlilik öncesi tarama: Hemoglobinopati yönünden riskli olan bölgelerde, talasemili bebek doğumunu önlemek amacıyla, zorunlu olarak yapılması gerekli olan bir tarama şeklidir. Halen bazı illerde İl Hıfzısıhha kurul kararları ile zorunlu olarak yaptırılan testler, yeni bir yönetmelikle tüm riskli illerde geniş kapsamlı olarak uygulanmaya başlanmıştır. Evlilik öncesinde ideal olanı, eşlerin her ikisinin de tarama testine tabi tutulmasıdır. Ancak bu her zaman mümkün olmamakta ayrıca tarama maliyetini de artırmaktadır. Bu durumda eşlerden birinin, tercihan da erkeğin bu testen geçirilmesi uygun olacaktır. Adayın taşıyıcı çıkması halinde, eşinin de mutlaka nikah öncesi test edilmesi gereklidir. Evlilik öncesi çiftler için uygulanacak tarama testinin güvenilir ve pratik olması tercih edilmelidir. Bu nedenle HPLC Varyant hemoglobin analizi yada eritrosit indeksleri ile birlikte hemoglobin elektroforez analizi yöntemlerinin kullanılması uygun olacaktır. 2. Daha önce talasemi testi yaptırmayan fakat çocuk sahibi olmak isteyen eşlerin taranması Ülkemizde; Sağlık Bakanlığının Sağlık Ocağı ve AÇSAP Merkezlerince yürütülen Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması programları çerçevesinde 15-49 yaş grubundaki kadınlar yılda iki kez izlenmektedir. Gebeliklerin erken teşhisi ve etkin aile planlaması yöntemlerinin yaygınlaştırılması amacıyla Sağlık Evi ebeleri ve hekimler tarafından yürütülen bu izlemler sırasında ; herhangi bir nedenle evlilik öncesi hemoglobinopati tarama testi uygulanmamış ve çocuk sahibi olmak isteyen doğurgan çağdaki kadınlara Hb elektroforez yada HPLC yöntemiyle tarama testi uygulanmalıdır. Herhangi bir hemoglobinopati taşıyıcılığı tespit edilen kadınların eşlerine de bu testlerden biri uygulanarak her ikisi de taşıyıcı olan çiftler tespit edilmeli, bu çiftlere de genetik danışmanlık ve rehberlik hizmeti verilerek gerekirse doğum öncesi tanı metotları da uygulanarak hemoglobinopati hastası çocuk doğması önlenmelidir. 3. Hasta veya taşıyıcı çıkan bireylerin diğer aile fertlerinin ve akrabalarının taranması Otozomal resesif geçişli hastalıklar akraba evliliklerinde daha sık ortaya çıkarlar. Hastalık sıklığı aynı aile bireyleri içersinde daha fazladır. Bu yönden hasta ailesinin ve akrabalarının taranması önemlidir. 4. İl Genelinde öğrencilere yönelik hemoglobinopati eğitimi ve tarama programları uygulanması Bu uygulama ile, a. Öğrencilerin ve öğretmenlerinin talasemi ve orak hücre anemisi başta olmak üzere hemoglobinopati hastalık ve taşıyıcılıkları hakkında eğitimi ve bilgilendirilmesi, b. Tarama sonucu taşıyıcı olduğu saptanan öğrencilerin ailelerine genetik danışmanlık hizmeti verilmesi, bunlara aile taraması yapılması, c. İl geneli ve ilçelere göre taşıyıcılık oranlarının belirlenmesi sağlanabilmektedir. 40

TARAMA PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ Yukarıda belirlenen amaçlara ulaşabilmek ve istatiksel olarak sonuçların il geneli ile ilçeleri temsil edebilmesi için eğitim ve tarama programının uygulanacağı yaş grubunun doğru belirlenmesi gerekmektedir. Halen ülkemizde 8 yıllık temel eğitimin zorunlu olması nedeniyle tüm çocuklar 8. sınıf bitimine kadar okula devam etmektedir. Bu nedenle 14-15 yaşında olan 8. sınıf öğrencilerine yönelik olarak her yıl yürütülecek eğitim ve tarama programları ile istenilen amaca ulaşılabilinecektir. Öğrencilere yönelik yürütülecek olan Hemoglobinopati eğitim ve tarama programlarında tanı için kullanılacak laboratuar yöntemleri de önemlidir. Ucuza mal olması göz önüne alınarak OFT (osmotik frajilite testi) yada hemoglobin indeksleri kullanılarak şüpheli çıkan öğrenciler ileri testlere yönlendirilebilir. Ancak kaynak bulunabildiği takdirde Hemoglobin elektroforez yöntemlerinin kullanılması, hatta elektronik kan sayım cihazları ile eritrosit indekslerine bakılması sağlanabilir. Böylece Hemoglonopati taşıyıcılığının saptanması yanında ülkemiz için önemli olan demir eksikliği anemisi için de veri toplanmış olacaktır. 5. Hekim isteği ile Hemoglobinopati testi uygulanması Başta Hematoloji, Çocuk Hastalıkları, İç Hastalıkları uzmanı hekimler olmak üzere tüm uzman ve pratisyen hekimlerin hastanın klinik ve Laboratuar bulgularını (eritrosit indisleri) göz önüne alarak hastalarını Hemoglobinopati tanı merkezlerine sevk etmesi sonucunda Hemoglobin elektroforez yada HPLC Varyant Analiz yöntemi ile Hemoglobinopati taşıyıcılık testi uygulanmalıdır. 6. Kişinin kendi isteği ile Hemoglobinopati testi uygulanması Hemoglobinopati taşıyıcılık oranlarının yüksek olduğu iller başta olmak üzere toplumun bu konudaki eğitimi ve bilgilendirilmesi sonucu kişilerin kendileri, eşleri ve çocukları için Hemoglobinopati taşıyıcılığı test talepleri tanı merkezlerinde karşılanmalıdır. Tarama programlarının başarıya ulaşması için topluma yönelik Hemoglobinopati taşıyıcılık testinin ücretsiz olması gereklidir. Ancak bu durum gerçekleşinceye kadar günümüzde ücretli olarak yürütülen testlerde Emekli Sandığı, Bağ-Kur, SSK ve Yeşilkart gibi sosyal güvenlik kurumlarının bu hizmete katılmaları sağlanmalıdır. Öğrencilere yönelik yürütülecek olan Hemoglobinopati eğitim ve tarama programlarının finansmanı da Sağlık Bakanlığı veya yerel kaynaklarca karşılanmalıdır. Hemoglobinopati Tarama ve Tanı da Laboratuvar Yöntemler: 1. Tek tüp osmotik frajilite testi (Tamponlu NaCl (%0.36): 2. Eritrosit indisleri 3. Hemoglobin elektroforezi 4. Hemoglobin varyant analizi 5. İzoelektrik fokus 6. Serum demiri 7. Total demir bağlama kapasitesi (TDBK) ve transferrin saturasyon ölçümü 8. Çinko protoporfirin (ZnP) ölçümü 9. Globin zincir analizi 10. DNA analizi 41

Prof. Dr. Bahattin TUNÇ 1. Tek Tüp Osmotik Fragilite Testi (OFT) (Nestroft): Talasemi saha taramalarında, ucuz olması, fazla alete ihtiyaç göstermemesi ve oldukca spesifik olması nedeni ile Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilen ilk basamak testlerinden biridir. materyal: Tamponlu %0.36 NaCl solüsyonu 5 ml lik tüpler Otomatik pipet veya Hemoglobin pipeti Tamponlu %0.36 lık NaCl solüsyonunun hazırlanması: 1. %10 luk NaCl (1.stok solusyon) NaCl... 180 gr Dibazik Sodyum fosfat (Na2HPO4)... 27.31 gr Monobazik sodyum fosfat (NaH2PO4.2H2O)... 4.86 gr Distile su... 2000 ml 2. %1 lik NaCl (2.stok solusyon) Tamponul %10luk NaCl... 20 ml Distile Su... 180 ml 3. %0.36 NaCl (test solusyon) %1 lik NaCl... 360 ml Distile Su... 640 ml Yöntem: a. Laboratuvar ortamında: İki cam tüpten birine 2 ml %0.36 saline, diğerine de 2 ml distile su koyulur. Tüplere ikişer damla (0.02 ml) venöz kan ilave edilir. Tüpler 30 dakika oda ısısında bırakılır. Sürenin sonunda tüpler çalkalanır. Daha sonra bu tüpler 1500 devirde 10 dakika santrifüj edilir. Her iki tüpün optik yoğunluğu spektrofotometrede 540 nm dalga boyunda okunur. Tüplerin hemoliz yüzdesi aşağıdaki formülle hesaplanır: OF %= 100 X Tampon çözeltisi Distile sudaki çözelti %80 in altındaki değerler pozitif olarak kabul edilir. 42

TARAMA PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ b. Laboratuvar ortamı dışında: Saha taramalarında kullanılan bir yöntemdir. İki tüp alınır, bir tüpe 4 ml distile su, diğerine 4 ml %0.36 NaCl solüsyonu konur, her iki tüpe 20 mikrolitre veya iki damla kan eklenir. Tüpler alt üst edilerek karıştırılır ve 20-30 dakika oda ısısında bekletilir. Distile suda (kontrol) berrak pembe renk oluşurken,%0.36 NaCl test tüpünde bulanık renk oluşması pozitif olarak kabul edilir. Bulanıklığın derecesi, tüpün arkasına konan yazının rahatca okunup okunamamasına göre kolayca değerlendirilebilir. Bulanıklık nedeniyle tüpün arkasındaki yazı okunamıyorsa sonuç pozitif olarak kabul edilir. Hafif bulanıklık durumları şüpheli olarak değerlendirilmeli ve eritrosit indisleri ile kontrolü yapılmalıdır. Pozitif OFT eritrositlerin mikrositer olduğunu gösterdiğinden, testi pozitif olan kişi talasemi taşıyıcısı veya demir eksikliği anemisi olabilir. ülkemizde demir eksikliği anemisine (DEA) talasemilerden daha sık rastlandığından talasemi taramalarında OFT nin yalancı pozitiflik oranlarının yüksek olacağı beklenmelidir. Dolayısıyla testin pozitif olduğu durumlarda uygun tetkiklerle talasemi ve DEA ayırıcı tanısı yapılmalıdır. Dünya Sağlık Örgütünün gelişmekte olan ülkelerdeki toplum taramalarında önerdiği bu yöntem, eritrosit indislerinin ölçülemediği bölgelerde kullanılabilir. Ayrıca test anormal hemoglobin ve delta-beta talasemi taşıyıcılarında normal sonuç vermektedir. Bu nedenlerle de test tanı amaçlı çalışmalarda önerilmemektedir. 2. Tam kan sayımı ve eritrosit belirteçleri: Otomatik kan sayım cihazlarında eritrosit belirteçlerinin tespiti, talasemi taramalarında kullanılan oldukça güvenirli bir ilk basamak testidir. Çeşitli araştırmacılar testin duyarlılığını %97-100 olarak bildirmişlerdir. Günümüzde periferdeki çoğu sağlık kuruluşlarında otomatik kan sayım cihazları ile bu testler kolaylıkla yapılabilmektedir. İşlem otomatik olarak yapıldığından, insan kaynaklı hata payı minimuma inmektedir. Bu yönden OFT testine göre daha güvenirli bulunmuştur. Yapılan tam kan sayımı sonunda talasemi taşıyıcılığı ve demir eksikliği anemisi birbirinden ayrılabilir. Genellikle Ortalama eritrosit volümü (OEV) ve ortalama eritrosit hemoglobini (OEH), kırmızı küre sayısı (KK), eritrosit dağılım genişliği (RDW) gibi eritrosit belirteçleri bu ayırım için yeterli olmaktadır. Talasemi taşıyıcılarında hafif bir anemi görülebilir. Hemoglobin ve hematokrit değerleri normale göre hafif düşüktür. Kırmızı küre sayısı genellikle artmıştır (>5 milyon/mm3) ve hipokrom mikrositer yapıdadır. Yani OEV <80 fl, OEH <27 pg dır. Talasemi taşıyıcılarında, anizostozun bir göstergesi olan, RDW normaldir. MCV/KK sayısı ile elde edilen Mentzer indeksi <13 dür. Örneğin MCV 66 fl ve KK 5.2 x 109/L olan bir olguda, 66/5.2=12.7 olup, talasemi taşıyıcılığı ile uyumludur. Sonuçların yorumlanması oldukça basittir, fakat bunu yaparken hastanın yaşı ile uyumlu normal değerlerin bilinmesi gereklidir. Aksi halde sonuçlar yanlış yorumlanabilir. Ayrıca alfa talaseminin sık görüldüğü toplumlarda eritrosit belirteçleri %3 yanlış negatif sonuç verebilir. Bu yörelerde eritrosit belirteçleri hemoglobin elektroforezi ile birlikte değerlendirilmelidir. Ayrıca sessiz beta talaseminin sık görüldüğü bölgelerde OEV ve OEH normal olduğundan, 43

Prof. Dr. Bahattin TUNÇ bir kısım taşıyıcı gözden kaçırılabilir. Böyle durumlarda HbA2 ölçümü yanında DNA incelemesinin de yapılması gerekebilir. 3. Hemoglobin A2 ölçümü: Birinci basamak testlerinden eritrosit belirteçleri veya tek tüp OFT testi pozitif çıkan kişilerde HbA2 seviyesi ölçülür. HbA2>%3.5 olanlar β talasemi taşıyıcısı olarak kabul edilirler. Bununla β talasemi taşıyıcılığı yanısıra demir eksikliği anemisi bulunanlar veya delta-beta talasemi veya alfa talasemi taşıyıcılığı olanlarda HbA2 nin olduğundan düşük çıkabileceği akılda tutulmalıdır. a) Mikrokolon yöntemi: β-talasemi tanısında HbA2 in miktar tayininde kullanılan güvenilir bir yöntemdir. b) Selüloz asetat ile Hb elektroforezi (ph 8.2-8.6): Bu yöntemle HbA, E, S/G/D, C/E/O-Arab, H ve daha az rastlanan hemoglobin varyantlarından bazıları tespit edilebilir. İyi bir elektroforetik teknikle %2 nin üzerindeki HbF miktarları rahatlıkla tespit edilebilir. Daha sonra HbF in miktar tayini yapılmalıdır. HbS bandı tespit edildiğinde oraklaşma testi ile bu doğrulanmalıdır. Aksi halde aynı yerde band veren HbD ve HbG ayırımını yapmak gerekir. Hb C/E/O-Arab tespit edildiğinde örnek sitrat agar veya agaroz jel gibi asit ph da yürütülerek ayırım yapılmalıdır. D- Punjab ve O-Arab ayırımını yapmak için DNA analizi gerekebilir. Eritrosit indisleri talasemiyi gösteriyor, elektroforezde HbF bandı belirgin, fakat HbA2 yükselmemişse δβ-talasemiden şüphelenilmelidir. Kalıcı HbF yüksekliklerinde herediter persistan fetal hemoglobinemi (HPFH) düşünülmelidir. c) Sitrat agar veya agaroz jel ile Hb elektroforezi (ph 6.0-6.2): Asit ortamda Hb elektroforezi ile HbS, HbD ve G den ayrılabilir. Ayrıca bu yöntemle C-Harlem ve O- Arab hemoglobinlerinin HbE den ayrılması da mümkündür. d) High-performance liquid chromatography (HPLC): HPLC ile HbA, A2 ve F miktar tayini ve diğer varyant hemoglobinlerin tanımı ve miktar tayini yapılabilir. β-talasemi taşıyıcılık tanısında pahalı, ancak hızlı ve kesin bir yöntemdir. Testin spesifitesi %100 dür. Bir seferde tek basamakta anormal hemoglobinleri ve HbA2 yi ölçmektedir. Bununla birlikte HbS varlığında HbA2 miktarını tam olarak tayin edemeyebilir. Ayrıca, HbA2-HbE ayırımı mümkün olamayabilir. Böylece E/β0 talasemi ile homozigot HbE ayırımı güçleşir. Otomatik HPLC sistemi ile çalışan Bio- Rad Varyant, Primus Varyant Sistem 99 cihazları mevcuttur (Tablo 1). Tam kandan çalışma kolaylığı vardır. Her talasemi merkezindeki bir referans laboratuvarında bulunması yeterlidir. 44

TARAMA PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ Tablo 1: HPLC ile tesbit edilebilen varyant hemoglobinler Cihaz Varyant hemoglobinler Primus Variant System 99 A,F,S,C,E/A2,D-Punjab, G-Piladelphia, O-Arab Kontron Instruments Haemoglobin System PV BioRad Variant (β thal short program) Glycomat 765 Green Kit In Hb A2 mode In variant mode Glycomat Gold Kit (Biomen Gold Kit) In Hb A2 mode In variant mode Shimadzu Industry Standard HPLC Protech Scientific Ltd, HaemaChrom A,F,S,C,E/A2,D-Punjab, G-Piladelphia A,F,S,C,E/A2,D-Punjab, G-Piladelphia, O-Arab A,F,S,C,D-Punjab/G-Piladelphia/E/A2 A,F,S,C,D-Punjab,G-Piladelphia,E/A2 A,F,S,C,D-Punjab/G-Piladelphia,E/A2 A,F,S,C,D-Punjab,G-Piladelphia,E/A2 S, C, D-Punjab,G-Piladelphia,E/A2, O-Arab Hakkında bilgi yok 4. İzoelektrik fokus (IEF): Anormal hemoglobinlerin taranmasında kullanılan bir yöntemdir. Örnek sayısının çok fazla olduğu durumlarda ekonomiktir. Spesifitesi %100 dolayındadır. 5. Özel testler: Serum demiri, demir bağlama kapasitesi ve serum ferritini Oraklaşma testi ZnPP(çinko protoporfirin) ölçümü Globin zincir analizi DNA analizi Demir eksikliği anemisinde HbA2 düşük çıkacağından tanı için serum demiri, demir bağlama kapasitesi ve ferritin değerlerine bakılmalıdır. Alfa talasemilerde tanı için retikülosit boyamasında HbH granülleri araştırılmalıdır. Hipokrom mikrostik eritrositlerde HbA, HbF, serum demiri, serum demir bağlama kapasitesi, HbA2 normal olabilir ve HbH inklüzyonları görülmeyebilir. Hemoglobin elektroforezde başka bir anormal ban ta bulunmayabilir. Bu vakalar alfa talasemi taşıyıcıları veya HbA2 si normal olan beta talasemi taşıyıcılarıdır. Bu kişilere kesin tanı globin zincir analizi ile konur. Sessiz beta talasemi taşıyıcılarında da tanı ancak globin zincir analizi ile konulabilir. Orak hücreli anemiden şüphelenildiğinde oraklaşma testi yapılmalıdır. 45

Prof. Dr. Bahattin TUNÇ Bianco ve arkadaşlarının önerdikleri bu şemada 1 inci basmak OEV, OEH, OF ve hemoglobin elektroforezi aynı anda yapılmaktadır. Eğer hepsi normalse başka bir incelemeye gerek yoktur. Eğer OEV ve OEH düşükse, OF artmışsa, Hb A2 artmışsa β talasemi taşıyıcısıdır. Anormal bir hemoglobin çıkmışsa (Hb Constant Spring, Hb Lepore) ilave testlere gerek vardır. Eğer OEV ve OEH düşük ise serum demiri, demir bağlama kapasitesi veya ferritin düzeyleri ölçülür. Transferrin satürasyonu veya ferritin düzeyi düşük ise demir eksikliği anemisidir. Zinc protoporfirini (ZnPP) demir eksikliğini gösteren hassas bir testtir. Eğer ZnPP (ug/dl) <40 ise globin sentezi yapılarak delta + beta talasemi veya gamma delta beta talasemi değerlendirilir; ZnPP>40 ise tanı demir eksikliğidir. Alfa talasemi için globin zincir analizi yapılır. OEV, OEH, HbA2 normal değerlerinde bulunmuş, fakat Hb elektroforezinde HbF%5-15 ise delta beta talasemi veya HPFH dir. Özet olarak, talasemi sendromları genetik, biyokimyasal ve klinik bakımdan büyük ölçüde farlılık gösterdiğinden uygun laboratuar testleri sıra ile yapılmalıdır. Talasemi taşıyıcıların saptanması ve tanısı genel uygulamaya göre iki basamakta gerçekleşir. Birinci basamakta oldukça basit testler kullanılarak normal kişilerden, şüpheli talasemi taşıyıcıları ayırt edilir. İkinci basamakta ise daha spesifik testler uygulanarak talasemi taşıyıcılığı tanısı kesinleşir. Tablo 2: Eritrosit indislerine göre talasemi ve demir eksikliği anemisi (DEA) ayırıcı tanısı Eritrosit belirteçleri Talasemi DEA OEV <80 fl <80fl OEH <27 pg <27 pg KK >5 x1012/l <5x1012/L RDW normal artmış Mentzer indeksi (MCV/RBC) <13 >13 (MCV)2xMCH <1530 >1530 MCV-RBC-(5xHb)-8.4 - değer + değer Hemoglobinopati Tarama Organizasyonu Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgesi illeri başta olmak üzere Hemoglobinopati Hastalıkları Ülkemizin birçok ilinde önemli bir Halk Sağlığı sorunudur. Bu illerde yürütülmesi planlanan Hemoglobinopati kontrol programının etkin bir şekilde sürdürülebilmesi gerekmektedir. Hemoglobinopati Kontrol Programının en önemli çalışmalarından biri de yukarıda belirtilen toplum kesimlerine, belirtilen Laboratuar yöntemleri ile tarama uygulanmasıdır. Taramanın il genelinde bu toplum kesimlerinin tamamını kapsaması gerekmektedir. Bunun için de ülke genelinde Sağlık Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatlarını kapsayacak şekilde oluşturulacak olan HEMOGLBİNOPATİ KONTROL PROGRAMI İDARİ (HİYERARŞİK) YAPILANMASI çerçevesinde belirlenen ve yetkilendirilen birimlerce Tarama organizasyonlarının yapılması uygun olacaktır. 46

TARAMA PROGRAMLARI VE YÖNTEMLERİ Kaynaklar 1. Sur D, Mukhopadhyay SP. Prevalence of thalassaemia trait in the state of West Bengal. J Indian Med Assoc. 2006;104:11-5. 2. Masmas TN, Garly ML, Lisse IM, Rodriques A, Petersen PT, Birgens H. Inherited hemoglobin disorders in Guinea-Bissau, West Africa: a population study. Hemoglobin. 2006;30:355-64. 3. Baig SM, Azhar A, Hassan H, Baig JM, Aslam M, Ud Din MA, Qureshi JA, Zaman T. Prenatal diagnosis of beta-thalassemia in Southern Punjab, Pakistan. Prenat Diagn. 2006; 26: 903-5. 4. Firdous N.Prevention of thalassaemia and haemoglobinopathies in remote and isolated communities-- the Maldives experience. Ann Hum Biol. 2005;32:131-7. 5. Van Kirk R, Sandhaus LM, Hoyer JD. The detection and diagnosis of hemoglobin A2' by highperformance liquid chromatography. Am J Clin Pathol. 2005;123:657-61. 6. Baysal E.Molecular heterogeneity of beta-thalassemia in the United Arab Emirates. Community Genet. 2005;8:35-9. 7. Leung TN, Lau TK, Chung TKh. Thalassaemia screening in pregnancy. Curr Opin Obstet Gynecol. 2005;17:129-34. 8. Al-Arrayed S, Hafadh N, Amin S, Al-Mukhareq H, Sanad H. Student screening for inherited blood disorders in Bahrain. East Mediterr Health J. 2003;9:344-52. 9. Gilbert A, Prior JF, Bennett J, Lim E, Erber WN. Hemoglobinopathies in the Christmas Island population. Hemoglobin. 2004;28:357-61. 10. Ravindran MS, Patel ZM, Khatkhatay MI, Dandekar SP. Beta-thalassaemia carrier detection by ELISA: a simple screening strategy for developing countries. J Clin Lab Anal. 2005;19:22-5. 11. Modell B, Mauzouras M, Ward RHT, Fairwether DVI. Population screening for carries of reccessively inherited disorders. Lancet 1980; 11:806-809. 12. Lipkin MJR, Fischer L, Rowley PT, Iker HP. Genetic counselling of asymptomatic carriers in a primary care setting. The effectiveness of screening and counselling for β-thalassemia trait. Ann Intern Med 1986; 105:115-120. 13. Davies SC, Wonke B. The management of haemoglobinopathies. Clin Haematol 1991; 4:361-389. 14. Çavdar AO, Arcasoy A.The incidence of β-thalassemia and abnormal hemoglobins in Turkey. Acta Haematol 1971; 45:312-317. 15. Aksoy M, Kutlar F, Dinçol G, Erdem S, Baştanbilici S. Batı Trakya Türklerinde hemoglobin varyantları, β- Thalassemia, G6PD eksikliği ve haptoglobin tipleri. Doğa Bilim Dergisi 1985; 9:45-49. 16. Kürkçüoğlu M, Dağcı A, Gencelli Y, Arcasoy A, Ağbaş A. Doğu Anadolu Bölgesinde β-thalassemia ve anormal hemoglobin taraması. Doğa Bilim Dergisi 1986;8:319-325. 17. Kattamis C, Efromov G, Pootrakul S. Effectiveness of one tube osmotic fragility screening in detecting β- thalassemia trait. J Med Gen 1981; 18:266-268. 18. Turan C, Topal B, Gürgey A, Altay Ç. Konya ve Denizli yöresinde beta talasemi sıklığı.çocuk Sağ ve Hast Dergisi 1991;34:9-11. 47

Prof. Dr. Bahattin TUNÇ 19. Canatan D, Arcasoy A, Çavdar AO. Tek tüp osmotik frajilite testi ile β-thalassemia trait taraması. Doğa Bilim Dergisi 1985; 9:130-135. 20. Arcasoy A, Turan F, Yeşil N et al. Muğla ili ve çevresinde thalassemia ve anormal hemoglobin sıklığının taraması. Pediatride Yönelişler 1994;1/2:78-80. 21. Tadmouri GO, Tüzmen Ş, Özçelik H, Özer A. Moleculer and population genetic analyses of β- Thalassemia in Turkey. Am J Hematol 1998; 57:215-220. 22. Nişli G, Kavaklı K, Aydınok Y, Öztop S, Beta-Thalassemia alleles in Aegean Region of Turkey. Ped Hematol Onco 1997;14:59-65. 23. Altay Ç, Öner C, Öner R, Mesci L. Genotype-Phenotype analysis in Hb S-beta thalassemia. Hum Hered 1997; 47:161-164. 24. Akar N, Uysal Z, Yeşil N, Ince E, Arcasoy A, Ata Y. Mustafakemalpaşa ve köylerinde anormal hemoglobin ve HbA2 yüksekligi ile karakterize beta talasemi taşıyıcılığı arastırması. Doğa Tr J Med Sci 1990; 14: 551-554. 25. Aksoy M. Sickle cell anemia in South Turkey. Blood 1956;11: 460-472. 26. Aksoy M, İkin EV, Maurant AE, Lehman H. Blood groups, haemoglobins and thalassemia in southern Turkey and Eti Turks. Br J Med 1958; 2: 937. 27. Aksoy M, Kutlar A, Kutlar F, et al. Survey on hemoglobin variants Beta -thalassemia, G6PD deliciency and haptoglobin types in Turks from Western Thrace. J Med Genet 1985; 22: 288-290. 28. Altay C Yetgin S, Özsoylu Ş, Kutsal A. Hemoglobin S and other hemoglobinopathies in Eti-Turks. Hum Hered 1978; 28: 56-71. 29. Altay C, Gürgey A. Clinical and hematological evaluation of beta-thalassemia intermedia with incereased HbF and HbA2 in heterozygous: β-thalassemia intermedia. Int J Med Genet 1985; 22:205. 30. Altay C, Gürgey A. Distribution of bemoglobinopathies in Turkey. Turk J Pediatr 1986: 28: 219-229. 31. Altay Ç, Yılgör E, Beksaç M, Gürgey A. Perimarital screening of hemoglobinopathies: a pilot study in Turkey.. Hum Hered 1996: 46:112-114. 32. Arcasoy A, Cavdar A, Cin Ş, et al. Türkiye de talasemi ve anormal hemoglobin insidansı. TUBİTAK Pediatrik Onkololi ve Hematoloji Ünitesi çalışmalarından Ankara, Nuray Matbaası. 1978. 33. Arcasoy A. Türkiye de thalasemi taşıyıcı sıklığı ve anormal hemoglobinler. Ankara Talasemi Derneği Yayını. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1994, p12. 34. Demir M, Vural Ö, Yorulmaz F, Ozer H. Prevalence of beta thalassemia trait in Turkey. Haema 1999; 2:135-138. 35. Özsoylu Ş, Şahinoğlu M. Hemoglobinopathy survey in an Eti-Turk village. Hum Hered 1975; 25: 50-59. 48