TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ Çocuk ve Tüberküloz (Verem) Pediyatrik Akciğer Hastalıkları Çalışma Grubu
TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Türk Toraks Derne i yay n d r Türk Toraks Derne i E itim Kitaplar Serisi, solunum hastal klar konusundaki güncel bilgiler ile hastal klardan korunma, önlem ve tedavi bilgilerinin, anlafl l r ve kolay uygulan r flekilde hastalara ve birinci basamak sa l k hizmeti veren görevlilere aktar ld bir kitap serisidir. Sahibi: Türk Toraks Derne i ad na Prof. Dr. Eyüp Sabri Uçan Sorumlu Yaz flleri Müdürü: Prof. Dr. Lütfi Çöplü Dr. Münevver Erdinç Ege Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, zmir Editörler Dr. nci Gülmez Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Kayseri Editör Yard mc lar Dr. Ça lar Çuhadaro lu, Dr. P nar Y ld z Türk Toraks Derne i Turan Günefl Bulvar, No: 175/19 Oran-Ankara Tel.: 0312 490 40 50 Faks: 0312 490 41 42 E-mail: toraks@toraks.org.tr Web sitesi: www.toraks.org.tr Yayın Yay n Hizmetleri Sentez Aves Yay nc l k Yayıncılık Adres: İstanbul Caddesi İstanbul Çarşısı 48/10 İskitler-Ankara Adres: K z lelma cad. 5/3 34096 F nd kzade- stanbul Tel: 0312 341 44 67 Tel.: 0212 589 00 53 e-mail: sentez-matbaa@hotmail.com Baskı Faks: 0212 Tarihi: 589 Kasım 00 94 2013 E-mail: info@avesyayincilik.com Bas m Yeri: Özgün Ofset Tic. Ltd. fiti. Bask Tarihi: Kas m 2008 Türk Toraks Derne i E itim Kitaplar Serisi nde yay nlanan tüm kitaplar n bas m ve yay n hakk Türk Toraks Derne i ne aittir. Türk Toraks Derne i nin yaz l izni olmaks z n bu kitaplar n hiçbir bölümü bas lamaz, elektronik ve mekanik bir flekilde ço alt lamaz ve kaynak gösterilmeden al nt yap lamaz.
TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Çocuk ve Tüberküloz (Verem) Haz rlayanlar Pediyatrik Akci er Hastal klar Çal flma Grubu Dr. Arzu Bak rtafl Dr. Demet Can Dr. Figen Gülen Dr. Bülent Karada Dr. Nural Kiper Dr. Sevgi Pekcan Dr. Ebru Yalç n
TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Ç NDEK LER Verem Nas l Bir Hastal kt r? 3 Verem Mikrobu Çocuklara Nas l Bulafl r? 3 Verem Hastal n n Görülme S kl Nedir? 3 Hangi Çocuklarda Mikrobun Hava Yollar na Ulaflmas ve Hastal k Oluflturmas Daha Kolayd r? 3 Verem Hastal n n Di er Bulafl c Hastal klar ndan Fark Nedir? 4 Verem Sadece Akci erlerde mi Hastal a Neden Olur? 4 Verem Hastalar nda Hangi fiikayetler Olur? 5 Hastal k Teflhisi Nas l Konur? 5 Verem Hastal Hangi Hastal klarla Kar flabilir? 6 Tedavi Nas l Olmal d r? 6 Verem Hastal ndan Korunma Yöntemleri 7 Yenido an Bebekte Korunma Nas ld r? 7 Di er Önlemler 8 2
ÇOCUK VE TÜBERKÜLOZ Verem Nas l Bir Hastal kt r? Tüberküloz (verem) mikrobunun solunum yoluyla akci ere girmesiyle bulaflan iltihapl bir hastal kt r. Verem Mikrobu Çocuklara Nas l Bulafl r? Hastal k çocuklara, balgam yla mikrop yayan tedavi edilmemifl veremli hastalardan bulafl r. Bulaflma, verem hastal bulunan kiflinin öksürmesi, hapfl rmas ve konuflmas ile havaya yay lan ve havada canl olarak kala bilen mikroplar n çocu un akci erlerine ulaflmas yla meydana gelir. Verem Hastal n n Görülme S kl Nedir? Bugün dünya nüfusunun üçte biri verem mikrobu tafl maktad r. Ancak bunlar n hepsinde hastal k görülmemektedir. Her y l dünyada sekiz milyona yak n insan verem hastal na yakalanmaktad r. Türkiye de, her y l her 100.000 kiflinin 28 i verem hastal tan s almaktad r. Ülkemizde her 100 tüberküloz hastas ndan 9 u çocuktur. Hangi Çocuklarda Mikrobun Hava Yollar na Ulaflmas ve Hastal k Oluflturmas Daha Kolayd r? Veremli bir hasta ile uzun süre kapal ortamda bir arada bulunan (ailede veremli bir hasta bulunmas ), 3
TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Havaland rmas kötü, günefl görmeyen ortamlarda yaflayan, Yetersiz beslenen, Kalabal k ortamlarda yaflayan, Befl yafl n alt nda olan (yafl küçüldükçe risk artar), Ba fl kl k sistemi zay f olan, Karaci er ve böbrek hastal klar, fleker hastal ve AIDS gibi ba fl kl bask lay c hastal olan, Uzun süre hap veya i ne fleklinde kortizonlu ilaç kullanan çocuklarda mikrobun havayollar na ulaflmas ve hastal k oluflturmas daha kolayd r. Verem Hastal n n Di er Bulafl c Hastal klar ndan Fark Nedir? Verem hastas olan ve mikrop yayan bir kifli teflhis konmad, tedavi bafllanmad ve yeterli tedavi almad sürece etraf ndaki insanlara hastal k bulaflt r r. Verem mikrobu vücuda girdi inde hastan n ba fl kl k sistemi harekete geçer, ancak mikroplar n hepsini yok edemez. Verem mikrobunu alan kiflide risk durumuna göre % 5-40 oran nda hastal k belirtileri ortaya ç kar. Verem mikrobu ile karfl laflan bir yetiflkinde % 5-10 oran nda hastal k görülürken, çocuklarda risk artarak bu oran %10-40 lara ç kar. Hastal k görülmese bile, mikroplar etrafa yay lmadan uyur durumda bekleyip ba fl kl k sistemi zay flad nda hastal k oluflturmaktad r. Verem Sadece Akci erlerde mi Hastal a Neden Olur? Solunum yolu ile al nan mikrop, daha sonra kan ve lenf dolafl m yolu ile lenf bezi, beyin zar, dalak, karaci er, kemik ve böbrek gibi di er organlara da yay labilir. 4
ÇOCUK VE TÜBERKÜLOZ Akci er d fl verem hastalar nda flikayetler, etkilenen organa ba l olarak bir süre geçtikten sonra ortaya ç kar. Akci er d fl verem hastalar, tutulan organa göre ölüm ve sakatl k riski tafl rlar. Verem Hastalar nda Hangi fiikayetler Olur? Hastalarda iki veya üç haftadan fazla süren kuru öksürük, bazen balgam ç karma, gece terlemesi, zay flama ve yorgunluk flikayetleri s k görülür. Çocuklar flikayetlerini söyleyemeyebilir veya flikayetler çok belirgin olmayabilir. Uzun süren atefl ve kilo kayb önemli belirtilerdir. Çocuklar balgam ç karamay p s kl kla yutarlar, kan tükürme çocuklarda nadir görülür. Di er organlara bulaflan veremde, bafl a r s, kusma, boyun veya koltuk alt nda lenf bezi fliflli i gibi flikayetler ortaya ç kabilir. Hastal k Teflhisi Nas l Konur? Balgam ç karabilen kiflilerden al nan balgam veya de iflik vücut s v s örneklerinde (açl k mide suyu, beyin omurilik s v s vb.) verem mikrobu gösterilmelidir. Tüberkülin cilt testi ile kiflinin verem mikrobuyla daha önce karfl lafl p karfl laflmad gösterilir. Tan ya yard mc d r. 5
TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Verem Hastal Hangi Hastal klarla Kar flabilir? Verem d fl nda iltihaba yol açan zatürre, menenjit, lenf bezi iltihab gibi hastal klar, Uzun süreli öksürü e neden olan ast m gibi di er akci er hastal klar ile kar flabilir. Tedavi Nas l Olmal d r? Günümüzde, do ru ilaçlarla ve hastan n tedaviyi düzgün uygulamas ile hemen tüm hastalar tedavi edilebilmektedir. Verem tedavisinde: - birkaç ilaç birarada kullan l r (s kl kla 3 veya 4 ilaç), - tedavi uzun sürelidir (hastal n tutuldu u organa göre 6, 9 veya 12 ay), - ilaçlar yeterli doz ve sürede düzenli olarak al nmal d r. Bu kurallara uyulmaz ise; yani ilaçlar eksik veya k sa süreli olarak al n r, yetersiz dozda veya düzensiz olarak kullan l r ise mikroplar ilaçlara karfl direnç kazan r ve hastal n tedavisi oldukça güçleflir. Böyle hastalar ölüm riski ile karfl karfl ya kalabilirler. Verem tedavisi almakta olan hasta düzenli olarak doktor kontrolünde olmal d r. Ülkemizde verem ilaçlar Verem Savafl Dispanserleri taraf ndan ücretsiz olarak karfl lanmaktad r. 6
ÇOCUK VE TÜBERKÜLOZ Verem Hastal ndan Korunma Yöntemleri 1. Koruyucu ilaç tedavisi Bir yetiflkine verem teflhisi konuldu unda, ayn evde yaflayan tüm kifliler hastal k taramas için Verem Savafl Dispanseri ne baflvurmal d r. Burada yap lan tetkiklerden sonra hasta olanlar tedaviye al n r. Hasta olmayan çocuklara da hastal k riski yüksek oldu undan koruyucu ilaç tedavisi verilir. Bu amaçla önerilen tek bir hap ( zoniazid) 6 ay süreyle kullan l r. Koruyucu tedavi, hastal k belirtisi göstermeyen ancak cilt testi pozitif bulunan çocuklara da uygulan r. 2. BCG afl s Ülkemizde afl program içerisinde, veremden korumak amac yla yaflam boyu iki kere verem afl s (BCG) uygulanmaktad r. Bunlardan ilki, ikinci ay n dolduran bebeklere, ikincisi ilkokul birinci s n ftaki çocuklara cilt testi uyguland ktan sonra de erlendirilerek yap lmaktad r. BCG afl s özellikle hastal n menenjit ve yayg n verem gibi a r flekillerinden korunmada etkilidir. Yenido an Bebekte Korunma Nas ld r? Annede tedavi edilmemifl verem hastal varsa, anneye ilaç tedavisi baflland ktan sonra en az iki hafta süre ile bebe in anneden ayr tutulmas önerilir. Bu dönemde anne sütü, sa larak bebe e verilir. 7
TÜRK TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S Veremli anneden do an bebek öncelikle verem hastal aç s ndan araflt r lmal d r. Hastal k varsa tedavi bafllan r, hastal k yoksa koruyucu ilaç tedavisi verilir ve izleme al n r. Di er Önlemler Veremin yay lmas n kolaylaflt ran, havaland rmas kötü, günefl görmeyen kalabal k ortamlardan uzak durulmal, Öksüren, aks ran ve tedavisini aksatan verem hastalar yla yak n temasta bulunulmamal d r, Çocuklar tüberkülozdan koruman n en iyi yolu, yetiflkin hastalar n erken teflhis ve tedavisi ile hastal n yay lmas n n ve çocuklara bulaflmas n n önüne geçilmesidir. 8