Şimdi Her Ailenin Bir Hekimi Var

Şimdi Her Ailenin Bir Hekimi Var Aile Hekimliği Uygulamasında Türkiye Modeli Sağlık Mesleklerinin Uygulamalı Eğitimi PORTRE Cihat DÜNDAR Röportaj: Aşk Terbiye Edendir, Adamı Yola Sokandır KAPADOKYA DA BALON TURU SAĞLIKLI BESLENME VE OBEZİTE

1 Vücut Kitle İndeksimizi Hesaplıyoruz Kilomuzu öğrenelim Boyumuzu öğrenelim Hesaplayalım Vücut kitle indeksimiz kilo boy x boy 70 1.74 x 1.74 = * Vücut kitle indeksiniz 25 in üzerinde ise tıbbi destek alın. 2 Hareket Ediyoruz 3 Porsiyonlarımızı Küçültüyoruz

www.dunyaopttk.com

AYLIK SAĞLIK VE YAŞAM DERGİSİ YAYIN DANIŞMA KURULUMUZ Yıl: 1 Sayı: 8 AĞUSTOS 2012 EsasMedya Ltd. Şti. adına Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü M. Esat GÜZELGÖZ Yayın Editörleri Hande AYDEMİR / Ayşe GÜZELGÖZ Hukuk Danışmanı Av. Bekir EREN Halkla İlişkiler İ. Mediha İMAMOĞLU Kurumsal İletişim M. Suat GÜZELGÖZ Tanıtım ve Reklam Şeyda ÖZALP Sevdican GÜNEŞ Grafik Tasarım EsasMedya Tasarım Yayın İdare Merkezi Aşağı Öveçler 1328. Sokak 15/3 Çankaya / Ankara Tel : 0312 472 44 63 Faks: 0312 472 44 83 www.saglikveinsandergisi.com dergi@saglikveinsandergisi.com Yayın Türü Yaygın Süreli Basım Yeri İmaj İç ve Dış Ticaret A.Ş. Macun Mah. 3. Cd. No:2 (A Girişi) İstanbul Yolu 6.Km Yenimahalle/ ANKARA Tel: 0312 397 91 40 Basım Tarihi Ağustos 2012, ANKARA Sağlık ve İnsan Dergisi, bütün sağlık çalışanlarına ve sağlıkla ilgilenen muhataplarına EsasMedya Ltd. Şti. nin hediyesidir. Kaynak gösterilmeden yazılar iktibas edilemez, alıntı yapılamaz. Yazılar yayınlansın, yayınlanmasın yazarlarına iade edilmez. Yazılarda kısaltma yapılabilir. Hukuki sorumluluk yazarlarına aittir. EsasMedya - 2012 ISSN: 2146-829X ÜCRETSİZDİR. Prof. Dr. Ahmet SERPER Prof. Dr. Cevdet ERDÖL Prof. Dr. Elif DAĞLI Esra KAZANCIBAŞI ÖZTEKİN Prof. Dr. Hakan ŞATIROĞLU Prof. Dr. Hasan Fevzi BATIREL Prof. Dr. İskender PALA Prof. Dr. Metin DOĞAN Prof. Dr. Murat TUNCER Prof. Dr. Mustafa SOLAK Prof. Dr. Necdet ÜNÜVAR Prof. Dr. Nesrin DİLBAZ Osman GÜZELGÖZ Öznur ÇALIK Prof. Dr. Sabahattin AYDIN Prof. Dr. Sait EĞRİLMEZ Prof. Dr. Tevfik ÖZLÜ Doç. Dr. Tuncay DELİBAŞI Prof. Dr. Yunus SÖYLET Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dekanı TBBM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşleri Komisyonu Başkanı Ankara Milletvekili Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi (SSUK) Başkanı Sağlık Editörü / Yazar / Yayıncı Şatıroğlu Sürekli Eğitim Sağlık ve Kültür Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Uşak Üniversitesi Öğretim Üyesi Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu Üyesi Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Rektörü Hacettepe Üniversitesi Rektörü Afyon Kocatepe Üniversitesi Rektörü TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Üyesi Adana Milletvekili Üsküdar Üniversitesi Öğretim Üyesi Sağlık Bakanlığı İletişim Koordinatörü TBMM Nüfus ve Kalkınma Grubu Başkanı Malatya Milletvekili Medipol Üniversitesi Rektörü Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları ABD Öğretim Üyesi Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Farabi Hastanesi Başhekimi, Hasta Hakları ve Sağlıklı Yaşam Derneği (HAKSAY) Başkanı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Klinik Şefi / Uluslararası Sağlık Federasyonu (USAF) Genel Başkanı İstanbul Üniversitesi Rektörü Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Üyesi Üniversite Hastaneleri Birliği Derneği Başkanı Destek ve katkıları için SAĞLIK BAKANLIĞI na teşekkür ederiz. /saglikinsandrg /saglikveinsandergisi www.saglikveinsandergisi.com

Her aile çocuklarından (en az) birinin hekim olmasını ister. Hekimlik çok özel bir meslek olarak kabul edilir ve hekimlere gıpta ile bakılır. Hayatı daha düzgün ve önde yaşayabilme ihtimali, toplumsal statüsü, insanların şifa bulabilmesine vesile olma şansları hekimleri her zaman göz önünde tutmuş ve gözde birer birey olarak farklı kılmıştır. Sağlık Bakanlığı nın gerçekleştirdiği Sağlıkta Dönüşüm Programı nın başarılı olmasında ve hizmet alan bireylerin memnuniyetlerinin maksimuma çıkarılmasında hekimlerin inkâr edilemez fedakârlıkları, çabaları ve katkıları var. Buna rağmen değişen ve dönüşen sağlık sistemi içerisinde hekimlerimizin mutsuzlukları ile ilgili çok şey söyleniyor, yazılıyor ve tartışılıyor. Bu hekimler arasında genel anlamda hallerinden memnun olan, yaptıkları işi benimseyen, bugünkü kazançları bakımından mutlu sayılabilecek özel bir grup var: AİLE HEKİMLERİ. Eskiden her aile çocuklarından birinin hekim olmasını arzu ederdi. Bu bir idealdi, hedefti, özlemdi. Sağlıkta Dönüşüm Programı nın ana bileşenlerinden birisi olan Aile Hekimliği Uygulaması ile hepimizin birer aile hekimi oldu. Şu anda hepimizin ailesinde bir hekim var, hepimizin bir Aile Hekimi var. Artık, Aile Sağlığı Merkezine gittiğimizde bizi karşılayan, yakından tanıyan, gebemizi, bebeğimizi, aşılarımızı, hastalıklarımızı, ilaçlarımızı takip eden, kendisinde ailemizin bütün fertlerinin bir sağlık kaydı bulunan ve bizimle özel olarak ilgilenen Aile Hekimlerimiz var. Ağustos (8.) sayımızda Aile Hekimliği Uygulamasını Kapak Dosyası olarak sunuyoruz. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkan Yardımcısı Dr. Halil Ekinci ve Daire Başkanı Dr. Adem Kucur Aile Hekimliği Uygulamasında Türkiye Modeli ni sizler için kaleme aldı. Aile Hekimliği Uygulamasına başlangıcından beri büyük emek veren ve sahada da bizzat çalışan Uzm. Dr. Sinan Korukluoğlu uygulamanın perde gerisini ve ilk günlerini yazdı. Düzce Kaynaşlı da 7 yıldan bu yana Aile Hekimliği yapan Dr. Hakan Soğancı Biz Onların Ailesiyiz, Onlar da Bizim sözleri ile hepimize çok şey anlatıyor. AHEF 2. Başkanı Dr. Akif Emre Eker karşılaşın sorunları ve AHEF in süreç içerisindeki rolünü ele aldı. Halil Başar Savacı bir Aile Hekimi olarak sorumlu olduğu bireylerle kurduğu diyaloglar ve yaptığı özel uygulamalarla gündeme gelen farklı bir isim. Hastalara İlaç, Çocuklara Satranç haberimiz bu Aile Hekimimizle ilgili. Kapak Dosyamızın son yazısı Aile Hekimliği Uygulamasının emekçilerinden birisi olan Doç. Dr. Mehmet Uğurlu ya ait Akademik Açıdan Aile Hekimliği Uygulaması. Osman Güzelgöz ün dergimizdeki röportajlarını ilgi ile okuduğunuzu biliyoruz. 6. Sayımızda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanımız M. Mehdi Eker ile yaptığı söyleşinin Hepsinden yiyorum ama hepsini yemiyorum! şeklinde verdiğimiz manşeti Obezite ile Mücadele kampanyaları için slogan oldu. Bu sayıda da sizlere yine çok iddialı ve flaş bir röportaj sunuyoruz. Osman Güzelgöz bu kez aşkın ve divan şiirinin en önemli ismi İskender Pala ile konuştu ve ortaya tekrar tekrar okunacak mükemmel bir söyleşi çıktı. Medipol Üniversitesi Rektörü ve Dergimizin Yayın Danışma Kurulu Üyesi Prof. Dr. Sabahattin Aydın geçen sayımızın kapak konusu olan Sağlık Eğitimi ile ilgili fikri takip anlamına gelecek güzel bir yazı sunuyor bizlere: Sağlık Mesleklerinin Uygulamalı Eğitimi. Sağlık Eğitimi konusuna Eylül (9.) sayımızda da devam edeceğiz. Yayın Danışma Kurulumuzdan Doç. Dr. Tuncay Delibaşı da Sağlıklı Beslenme ve Obezite başlıklı yazısı ile bu sayımızdan itibaren yazı ailemize katılıyor. Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Ofisinden Dr. Toker Ergüder Türkiye nin tütünle mücadelesinde gelinen son noktayı aktarıyor. Ağustos (8.) sayımızın Portresi ise genç ve cesur bir işadamı olan Cihat Dündar oldu. Op. Dr. Çağlayan Aktaş yazı ve fotoğrafları ile bu sayımızdan itibaren aramıza katılıyor. Ayşe Güzelgöz ün de Yayın Editörü olarak göreve başlaması ile Sağlık ve İnsan Dergisi yeni yüzü, atılımları, yayın çizgisindeki istikrarı, sektörün bütün kesimleri ile oluşturduğu samimi ilişkileri ile yoluna emin adımlarla devam ediyor. Bu sayımızdan itibaren sosyal medyada da var olacağız. Hazırlıklarımız tamamlandı. Artık her konuda twitter ve facebook adreslerimizde buluşacak ve dergimizle ilgili her detayı sizlerle paylaşacağız. Güzel ve sağlıklı günlerde yeniden birlikte olmak dileğiyle M. Esat GÜZELGÖZ

10 kapakkonusu içindekiler Aile Hekimliği Uygulamasında Türkiye Modeli 16 Düzce ye Giden Yol; Aile Hekimliği Uygulaması 20 Biz Onların Ailesiyiz, Onlar da Bizim Ailemiz... 36 Aşkı, Leyla yı, Mecnun u Fuzuli yi ve Divan Şiirini Herkese Sevdiren İskender PALA röportaj 6 Wonca Europe 2012 Aile Hekimliği Kongresi Viyana da Yapıldı 24 kapakkonusu Aile Hekimliğinde Temel sorunlar AHEF in Süreç İçindeki Rolü 28 Hastalara İlaç, Çocuklara Satranç 30 Akademik Açıdan Aile Hekimliği Uygulaması 8 E-reçete Yazımı Günlük 600 Bine Yaklaştı Doktorlara E-imza Geliyor 34 Kapadokya Balon Turu SAYI 8 / AĞUSTOS 2012

64 tartışma Ayşe Arman Sağlık Yazınca... 66 Sağlıklı Beslenme ve Obezite 70 62 İlk Adet Tarihi Devleti İlgilendirir Sevgili Ayşe Arman KUKLA 50 Sağlık Mesleklerinin Uygulamalı Eğitimi 52 Tütünle Mücadelede Lider Ülke: Türkiye 56 Arkadaş Ofisinden Fabrikaya, Şifalı Bitkiler Kitabından Bioder Markasına Yürüyen Cesur, Girişimci ve Başarılı Bir İşadamı: Cihad Dündar film 78 77 Mücadele Var, Alkole Yasak Yok! 76 Doktorlara, Hastalarını Reddetme Hakkı deneme portre 60 Filenin Sultanlarından Önemli Mesaj: Kan Bağışlayan Her Kadın Sultandır 80 kitap

haber We are looking forward to meeting you in Vienna! We are looking forward to meeting you in Vienna! 6

Dünya Aile Hekimleri Birliği WONCA nın Avrupa kongresi olan 18. WONCA Europe Avusturya nın başkenti Viyana da yapıldı. Kongreye Avrupa ülkeleri yanı sıra dünyanın birçok ülkesinden de aile hekimliği uzmanları bildirileriyle katıldı. The Art & Science of General Practice ana temasıyla sunulan WONCA Europe 2012 kongresinde güncellenmiş bilimsel bilgi, kanıta dayalı tıp ve deneyimin meslek hayatına entegrasyonunun birçok açıdan bir sanat olduğu ve bunun aile hekiminin daha verimli çalışmasına katkı sağlayacağı vurgulandı. Toplam 2 bin 800 den fazla katılımcıyı ağırlayan kongrede 1200 sunum (400 sözlü, 800 poster) yapıldı. Kongreye Türkiye den 75 Aile Hekimliği uzman veya asistanı katıldı. Türkiye katılımcı sayısı açısından 11. sırada yer alırken toplam 150 sunumla 2. sıraya yerleşti. Katılımcı başına 2 sunum yapan ülkemiz bu açıdan ise ilk sırada yer aldı. Sözlü ve posterlerden oluşan bu sunumlarda diyabet, hipertansiyon gibi bulaşıcı olmayan hastalıklar başta olmak üzere bağışıklama, polifarmasi, akılcı antibiyotik kullanımı ve aile hekimliği uygulamaları gibi birinci basamağı doğrudan ilgilendiren birçok konuda farklı ülkelerden hekimler bilgi paylaşımında bulundu. Ülkemizde son yıllarda Sağlık Bakanlığı tarafından başarıyla uygulanmakta olan Anne ölümlerinin azaltılması, Dumansız hava sahası, Türkiye diyabet önleme ve kontrol programı; Diabtürk, Diyabetik bireylerin yaşam kalitelerinin yükseltilmesi ve Okullarda uygulanan sağlıklı beslenmeye yönelik düzenlemeler gibi sağlıkta ulusal eylem planlarının anlatıldığı bildiriler kongrenin Ülke Raporları bölümünde yer aldı. Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Kliniği Eğitim ve İdari Sorumlusu Doç.Dr. Adem Özkara kongre ile ilgili şu bilgileri verdi: Günümüze kadar tıp ve sanat her zaman yakın bir ilişki ve etkileşim içerisinde olmuştur ve bunun çeşitli örnekleri müzik, edebiyat ve güzel sanatlar alanlarında görülmektedir. Sanat ve tıp biliminin iç içe olmasının nedeni her ikisinin de temelinin insan olmasıdır. İnsanın biyopsikososyal anlamda sağlıklı olmasını sağlayan tıp da bir sanat değil midir? Kongredeki sanat ile ilgili sunumlara katılımın, bilimsel sunumlara katılımlardan daha fazla olması da bunun bir göstergesiydi. Nitekim sanat oturumlarında Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu Şifahanelerinde müziğin tıpta kullanımı üzerine yapılan sunumlar büyük beğeni topladı. Aile hekimleri arasında yaptığımız ve Türk aile hekimlerinin % 61 nin doğrudan veya dolaylı olarak bir sanat alanıyla olan ilgilerini ortaya koyan Are Turkish family physicians interested in art? başlıklı sözlü bildiri de ilgiyle izlendi. Sanatla aktif olarak ilgilenen aile hekimlerin eserlerinden oluşan sergide ise Ankara Numune Hastanesinden Ebru sanatçısı bir aile hekimi uzmanımızın 5 eseri sergilendi. Kongre sırasında özel ilgi gruplarının çalışma toplantıları da yapıldı. Özellikle Ramazan ayı dolayısıyla göçmen sağlığı grubunun yaptığı Oruç ve Sağlık başlıklı toplantıya oldukça geniş bir katılım sağlayan ülkemiz hekimleri bu konudaki tecrübelerini Avrupalı meslektaşları ile paylaşırken çok merkezli yeni çalışmalar için de ortak araştırma grupları kurdular. Almanya, Avusturya, Hollanda ve İsviçre gibi Türk vatandaşlarımızın yoğunlukla yaşadıkları ülkelerden katılan aile hekimi uzmanlarıyla bu ülkelerde yaşayan insanlarımızın sağlık sorunlarının araştırılması ve çözüm önerilerinde bulunulması kararlaştırıldı. 2013 yılında Prag da WONCA dünya kongresi yapılacağından WONCA Europe nın 19 uncusu, 2014 yılında Lizbon da, 20 ncisi ise 2015 te İstanbul da yapılacak. Daha önce 2008 de aynı kongreye ev sahipliği yapan İstanbul 4 binden fazla katılımcıyla katılım rekorunu elinde tutuyor. Bu rekorun 2015 te kırılmasını umuyoruz. 7

haber E-reçete Yazımı Günlük 600 Bine Yaklaştı Doktorlara E-imza Geliyor Temmuz 2012 itibariyle uygulamaya konulan e-reçetenin (elektronik reçete) günlük yazılma sayısı 600 bine yaklaştı. Yılsonuna kadar bu rakamın bir milyon 300 bine ulaşması bekleniyor. Mevcut durumda hekimler, Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK) verdiği geçici şifre ile reçetelerini sistem üzerinden yazıyor. Şifrelerin başka kişiler tarafından kullanılmasını önlemek için yeni dönemde 120 bin hekime e-imza verilmesi gündemde. Sağlık Bakanlığı, SGK ve TÜBİ- TAK bu konuda çalışma başlattı. E-reçete, günlük 600 bine yaklaştı ve 25 gündür başarıyla uygulanan e-reçete de şimdi de elektronik imzaya geçilecek. Kamudaki hekimlerin e-imza altyapısını TÜBİTAK, özelde çalışan 23 bin hekimin imzalarını ise 3 özel firma hazırlayacak. İlk aşamada SGK e-imzayı 1 Temmuz 2012 de hayata geçirmeyi planlıyordu. Fakat e-imzalı reçetelerin normal reçeteye göre sanal ortamda 30 kat daha büyük alan kaplaması süreci geciktirdi. SGK, e-reçeteleri elektronik ortamda 5 yıl saklıyor. Başarıyla uygulanan e-reçete de sisteme giriş yapılan şifrelerin başka kişiler tarafından kullandırılması endişe konusu. Bu durumun, gereksiz reçeteyi artırabileceği belirtiliyor. Önlem olarak da e-imza kullanılması planlanıyor. E-imza ile hazırlanan reçetelerin, izinsiz ya da yanlışlıkla değiştirilmesi engelleniyor. E-reçete sadece doktora özel olacağı için diğer kişiler tarafından kullanılıp yeni reçete üretilmesi ortadan kalkıyor. E-imza ile ilgili kamu kurumlarının çalışmaları iki aşamada devam ediyor. İlk aşamada SGK altyapısını güçlendirmek için çalışmalar yürütüyor. Sağlık Bakanlığı ise TÜBİTAK ile görüşmeleri sürdürüyor. Özel hastanelerdeki doktorlar için 3 firma e-imza hazırlayacak. Bazı özel hastaneler şimdiden tüm doktorlarına e-imza aldı. Hastane için yazışmalarda e-imza kullanıyor. AİLE HEKİMLERİ E-REÇETE YAZIYOR Temmuz ayından itibaren e-reçete nin en başarılı olduğu grup aile hekimleri. Aile hekimlerinin büyük çoğunluğu e-reçete ile ilaç yazarak eczanelere gönderiyor. Onları özel hastanelerdeki doktorlar izliyor. Sağlık Bakanlığı na bağlı hastanelerde ise oran daha düşük. Bakanlığın tamamıyla e-reçeteye geçilmesi yönünde çalışmaları devam ediyor. 8

Kalpte yakın takip hayat kurtarır. dememek için siz de kalbinizi yakın takibe alın. Yaşınız kaç olursa olsun düzenli kontrollerle kalp hastalıkları riskini azaltmak elinizde. Acıbadem Kalp Sağlığı Merkezleri tedavi, koruyucu hekimlik ve erken tanı konularında, yıllardır hizmetinizde.

Aile Hekimliği Uygulamasında Türkiye Modeli Dr. Halil EKİNCİ / Dr. Adem KUCUR Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Birinci basamak sağlık hizmeti, sağlığın teşviki, koruyucu sağlık hizmetleri ile ilk kademedeki teşhis, tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin bir arada verildiği, bireylerin hizmete kolayca ulaşabildikleri, düşük maliyetle etkin ve yaygın sağlık hizmeti sunumudur. 2003 yılından itibaren uygulanmaya başlanan Sağlıkta Dönüşüm Programı, vatandaş merkezli bir programdır ve birinci basamak sağlık hizmetinin planlanması ve sunumunda bireylerin ihtiyaç, talep ve beklentilerini esas almaktadır. Bu programın önemli bileşenlerinden biri, birinci basamak sağlık hizmetinin çağdaş uygulama şekli olan aile hekimliğidir. Aile hekimliği; bireyleri biyo-psikososyal çevreleri ile birlikte doğumdan ölüme kadar bir bütün olarak ele alan, bireylere seçme ve tercih etme hakkı tanıyan, sağlık çalışanlarına ise daha fazla mesleki doyum imkânı veren motive edici ve gelişmelere açık bir uygulamadır. Aile hekimi, anne karnındaki bebekten, ailenin en yaşlı bireyine kadar ailenin bütün fertlerinin sağlığından ve her türlü sağlık sorunlarından sorumludur. Sorumluluğunu üstlendiği kişinin hastalıklardan korunması için gerekli tedbirleri alır. Hastalık halinde bilgi ve tecrübesi çerçevesinde tedaviyi gerçekleştirir. Çözümü uzmanlık veya özel donanım gerektiren sağlık problemlerinde yapacağı danışmanlık hizmetleriyle kişiyi diğer uzman hekimlere, diş hekimlerine veya ikinci- üçüncü basamak sağlık kurumlarına yönlendirerek koordinatör görevi üstlenir. Dolayısıyla aile hekimi kendisine kayıtlı kişilerin aynı zamanda sağlık danışmanı, sağlık konularında 10

onlara yol gösteren ve onların haklarını savunan kişi konumundadır. Aile hekimi, genellikle aile bireylerinin ikametlerine yakın ve kolay ulaşılabilir konumdadır. Hizmet verdiği toplumu her yönüyle tanır; aile, çevre ve iş ilişkilerini değerlendirir. Ailenin bütün bireylerinin sağlık durumlarını, hayat şartlarını, koruyucu sağlık hizmetlerinin ve sağlık eğitiminin bu bireylere nasıl uygulanabileceğini en iyi bilen kişidir. Aile hekimi, kendi sorumluluğu altındaki bireyleri yalnızca bir hastalık çerçevesinde değil, bütüncül bir yaklaşımla, sağlık açısından ortaya çıkabilecek riskler, mevcut sağlık şartları, psiko- sosyal çevre ve varsa diğer akut veya kronik sağlık sorunları ile birlikte bir bütün olarak değerlendirir. Ülkemizde 1960 lı yıllarda birinci basamak sağlık hizmetlerinin düzenlenmesinde önemli katkısı olan Prof. Dr. Nusret Fişek aile hekimliğini şöyle ifade etmektedir: Kişiye yönelik koruyucu hekimlik hizmetleri ile ayakta ve evde hasta tedavisi hizmetleri bir arada yürütülmelidir. Entegre örgütlenme modelinin en basiti çağdaş aile hekimliğidir. Çağdaş aile hekimi, ailedeki çocukların periyodik muayenelerini ve aşılarını yapar. Annelere çocuk bakımını öğretir. Yaşlıların -ve varsa gebelerin- periyodik muayenelerini yapar ve gereken önerilerde bulunur. Aile bireylerine sağlık, ev hijyeni ve kişisel hijyen konularında eğitim verir. Evde hasta varsa onları tedavi eder veya gerekiyorsa bir uzmana veya hastaneye gönderir. Biz Sağlık Bakanlığı olarak ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetlerinin çağdaş bir yaklaşımla yeniden düzenlenmesi ve tüm bireyler tarafından tercih edilebilir şekilde sunulması için bu çağdaş hizmetin özgün bir modelini oluşturduk. Modeli oluştururken birçok ülke uygulamasını yerinde inceledik, yapılan çalışmaları dikkate aldık ve ülkemizin ihtiyaçları ve şartlarını da gözeterek titiz bir çalışma ortaya koyduk. Aile Hekimliği Uygulaması ile aile sağlığı merkezlerinde aile hekimi ve aile sağlığı elemanları tarafından, birinci basamak sağlık hizmetlerinden bireye yönelik koruyucu, tanı, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin verilmesi hedeflenmiştir. Ana - çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri, verem savaş dispanserleri, kanserle savaş merkezleri gibi koruyucu sağlık hizmetlerinin yürütüldüğü merkezler hizmet bütünlüğünün sağlanması amacıyla Toplum Sağlığı Merkezlerine (TSM) bağlanmıştır. Toplum Sağlığı Merkezleri ise bölgede yaşayan toplumun sağlığını geliştirmeyi ve korumayı ön plana alarak sağlıkla ilgili risk ve sorunları belirleyen, bu sorunları gidermek için 11

planlama yapan ve bu planları uygulayan, uygulatan; birinci basamak koruyucu, iyileştirici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini Halk Sağlığı Müdürlüğünün sevk ve idaresinde organize eden, bu hizmetlerin verimli şekilde sunulmasını izleyen, değerlendiren ve destekleyen, bölgesinde bulunan sağlık kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonu sağlayan sağlık kuruluşları olarak planlanmıştır. Aile Hekimliği ile ilgili kanun 2004 yılında çıkarılmış, hazırlıklar tamamlandıktan sonra 15 Eylül 2005 tarihinde ilk olarak Düzce ilinde, 13.12.2010 tarihi itibariyle de ülkemiz genelinde uygulanmaya başlanmıştır. 2002 yılı sonu itibariyle ülkemiz genelinde hizmet vermekte olan 5 bin 840 sağlık ocağı, aile hekimliği uygulamasına geçilmesiyle birlikte aile hekimi ve aile sağlığı elemanlarının birlikte ekip anlayışı içerisinde hizmet verdikleri Aile Sağlığı Merkezlerine (ASM) dönüştürülmüştür. Mevcut durumda 957 Toplum Sağlığı Merkezine bağlı 6 bin 548 Aile Sağlığı Merkezimiz bulunmakta, söz konusu aile sağlığı merkezlerinde oluşturulan 20 bin 508 Aile Hekimliği Biriminde görev yapan aile hekimi ve aile sağlığı elemanları tarafından birinci basamak sağlık hizmeti sunulmaktadır. Aile hekimliği uygulaması ile sağlık hizmetlerinde daha bütüncül bir yaklaşım benimsenerek aile hekimleri ve aile sağlığı elemanlarınca verilecek sağlık hizmetleri ayrıca tanımlanarak hem standartları belirlenmiş hem de kişilerin sağlık hizmetine ulaşımını arttıracak şekilde düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerden bazıları şunlardır: 1. Gezici Sağlık Hizmetleri 2002 yılı sonu itibari ile kırsal bölgede yardımcı sağlık personelinin hizmet verdiği 6 bin 290 sağlık evi; nüfus, coğrafi, iklim ve ulaşım şartları ile bölge halkının sağlık hizmeti alma alışkanlıklarının değerlendirilmesi suretiyle ASM ye dönüştürülmüş ya da gezici sağlık hizmeti kapsamında değerlendirilmek suretiyle korunmuştur. Mevcut durumda 5 bin 874 sağlık evinde yardımcı sağlık personeli tarafından bilfiil sağlık hizmeti sunulmakta, aile sağlığı merkezi bulunmayan şehir veya ilçe merkezlerine uzak mahalle, belde, köy, mezra gibi yerleşim birimlerine ise aile hekimi ve aile sağlığı elemanlarınca düzenli aralıklarla gidilerek mahallinde sağlık hizmeti sağlanmaktadır. Mevcut durumda gezici sağlık hizmeti kapsamında 9 milyon 636 bin 453 kişiye 7 bin 406 aile hekimi tarafından sağlık hizmeti sunulmaktadır. 2. Gezici Eczane Uygulaması 18.09.2009 tarihinde Bakanlığımız ve Türk Eczacılar Birliği arasında yapılan Eczane Bulunmayan Yerleşim Bölgelerinde Yaşayan Halka Yerinde İlaç Teminine İlişkin Protokol ile halk sağlığına hizmet etmek ve deontolojiye uygun şekilde kamu kaynaklarının verimli kullanılması amacıyla eczane bulunmayan bölgelerde yaşayan halkın ilaca ulaşımının kolaylaştırılması sağlanmıştır. Bu yeni uygulama ile eczanesi bulunmayan yerleşim yerlerinde ikamet eden 3 milyon 80 bin 353 kişiye gezici eczane hizmeti sunulmaktadır. 3. Evde Sağlık Hizmeti Bakanlığımızca evde sağlık hizmeti sunumuna ihtiyacı olan bireylerin muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının evinde ve aile ortamında sağlanması, bu kişilere ve aile bireylerine sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin bir bütün olarak verilmesi için evde sağlık hizmetine ilişkin usul ve esasların belirlenerek evde sağlık hizmetlerinin sosyal devlet anlayışı ile etkin ve ulaşılabilir bir şekilde uygulanmasını sağlamak amacıyla Sağlık Bakanlığınca Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul Ve Esasları Hakkında Yönerge yayımlanmıştır. 4. Entegre Sağlık Hizmeti Bakanlığımızca; bünyesinde koruyucu sağlık hizmetleri, acil sağlık hizmetleri, muayene, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri, doğum, ana çocuk sağlığı hizmetleri, ayakta ve yatarak tıbbî ve cerrahî müdahale ile çevre sağlığı, adlî tabiplik ve ağız diş sağlığı hizmetleri gibi hizmetlerin de verildiği, birinci basamak sağlık 12

hizmetlerini yoğunlukla yürütmek üzere entegre sağlık hizmeti tanımlanmıştır. Entegre sağlık hizmeti sunumu ile hedeflenen vatandaşlarımızın sağlık hizmetine ulaşımını kolaylaştırmak ve sağlık hizmetini kendisinin sağlık durumunu en iyi bilen aile hekimi tarafından yapılmasını sağlamaktır. Bu kapsamda hastanesi olmayan ilçe merkezi ve beldelerde de bu hizmetin verilmesi amacıyla çalışmalar yürütülmektedir. 5. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Aile hekimliği ile koruyucu sağlık hizmetinin kapsamı da genişletilmiştir. Aşılama, gebe, bebek ve çocuk takipleri ve sağlık taramaları gibi koruyucu sağlık hizmetlerine sağlıklı hayatın teşviki programları da eklenmiştir. Uygulama öncesi daha çok yardımcı sağlık personeli tarafından yürütülmekte olan bağışıklama hizmetleri, bebek ve gebe izlemleri, 15-49 yaş kadın izlemleri, tarama programları, D vitamini ve demir desteği, belli yaş gruplarına yönelik periyodik sağlık kontrolleri, ulusal hastalık kontrol programları gibi birçok koruyucu sağlık hizmetinin aile hekimlerinin sorumluluğunda yürütülmesi sağlanmıştır. Bu hizmetler için performans esaslı kontrol yapılarak performansı düşük olan aile hekimlerinin ücretlerinde % 20 ye kadar kesinti yapılmakta ve uyarılara rağmen bu tutumu sürdürmeleri halinde sözleşmelerinin feshedilmesi söz konusu olduğundan aile hekimlerinin koruyucu sağlık hizmetlerini aksatmadan yürütmesi sağlanmaktadır. Uygulama ile aşılama oranlarının % 97 lere ulaşması, bebek ve gebe izlemlerinde sağlanan artış ile anne ve bebek ölümlerinin azaltılmasına katkı sağlanmıştır. Aile Hekimliği Uygulamasının sağlık çalışanları açısından da aşağıdaki faydaları getirdiği gözlenmiştir: Çağdaş birinci basamak sağlık hizmeti sunumu (Bölge tabanlı sistemden nüfus tabanlı birinci basamak sağlık hizmetine geçiş) Mesleki doyum Prestij artışı İş ve ofis yönetiminde inisiyatif kullanabilme-özerklik Motive edici ücretlendirme Daha iyi çalışma şartları Kalitede rekabet Sürekli tıp eğitimi Görev tanımlarının netleşmesi Kendisine kayıtlı kişileri tanıması ile işinin kolaylaşması Hekim-hasta ilişkisinde paranın yer almaması Geçici görevlendirmeleri ortadan kaldırması Birinci basamak sağlık hizmetinin bir uzmanlık alanı haline gelmesi Uygulamaya gönüllü katılım Gönüllülük esaslı ekip çalışmasına imkân veriyor olması Uygulama ile aile hekimleri ve aile sağlığı elemanlarına önceki durumlarına göre daha iyi mali haklar sağlanmıştır. Motive edici ve verimliliği arttırıcı olan bu uygulama ile ikinci basamak sağlık hizmeti ihtiyacının azalmasına, yatırımların daha verimli ve gerekli alanlara yönlendirilmesine imkân tanınmıştır. Aile hekimliğini dünyada pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de nihayetinde birinci basamak uzmanlığı şeklinde yapılandırdık. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde, aile sağlığı merkezlerinde aile hekimliği uzmanlarının, toplum sağlığı merkezlerinde de halk sağlığı uzmanlarının görev yapmasını hedefledik. Ancak ülkemizde genel olarak hekim eksikliği olduğu gibi, aile hekimliği uzman sayısı da oldukça yetersiz olduğundan aile hekimliğine geçişte kendi ülkemiz şartları değerlendirilerek planlama yapıldı. Sağlıkta Dönüşüm Programı çerçevesinde aile hekimliği modeli kurgulanırken bazı Avrupa Birliği ülkelerinde olduğu gibi pratisyen hekimlere doğrudan aile hekimliği yapma yetkisi verilebilmesi de mümkündü. Ancak, vatandaşlarımıza verilecek sağlık hizmetinin kalitesini yüksek tutabilmek için çok daha zor bir yolu tercih ederek aile hekimliği yapacak hekimlerin standart bir eğitimden geçirilmesine karar verdik. Sağlıkta Dönüşüm Programının bu önemli hedefini gerçekleştirmek üzere yoğun bir çalışma yürüttük. Meslek örgütleri ve akademisyenlerin 13

katılımı ile Aile Hekimliği Danışma Kurulu oluşturduk. Bu kurul düzenli ve disiplinli bir çalışma sonucunda aile hekimliği uygulamasında görev alacak pratisyen hekimlerin eğitim müfredatını hazırladı. İki aşamalı olmasına karar verilen eğitimin ilk aşamasında katılımcıların Aile Hekimliği uygulamasının temel özelliklerini kavramaları, bu özelliklere uygun tutum geliştirmeleri, kendi öğrenme gereksinimlerini tanımlayabilmeleri, var olan bilgilerini tazelemeleri ve hekimlik uygulamalarında kullanabilecekleri yeni beceriler kazanmalarını amaçlamaktadır. Halen konunun uzmanı akademisyenler gözetiminde aralıksız olarak sürdürülmekte olan 1. Aşama Uyum Eğitimleri kapsamında 2005 yılından bu yana verilen birinci aşama uyum eğitimi ile 42 bin 602 hekim ve 27 bin 401 yardımcı sağlık personeli bu eğitimleri başarı ile tamamlayarak sertifikalarını aldılar. İkinci aşama eğitimini ise, mesleki bilgilerin güncelleştirilmesi ve geliştirilmesini hedefleyen daha uzun süreli bir eğitim olarak planladık. 2. Aşama Eğitimlerinde, aile hekimliğine geçiş döneminde birinci aşama eğitimini tamamlamış hekimlere aile hekimliği uygulamalarında kullanacakları aile hekimliği disiplininin temel konuları, birinci basamak için gerekli iletişim becerileri, klinik beceriler, koruyucu sağlık bakımı ve birinci basamakta sık karşılaşılan klinik konularında bilgi, beceri ve tutum kazandırılmaktadır. Üniversitelerin aile hekimliği anabilim dalları ve Sağlık Bakanlığına bağlı aile hekimliği şeflikleri ile aile hekimliği uzmanlık eğitiminin yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Bir yandan daha fazla aile hekimi uzmanı yetişmesini teşvik ederken, öte yandan klinik rotasyonlar şeklinde yürüyen aile hekimliği uzmanlık eğitimini 2010 yılında yeniden ele alarak, uluslararası standartlara uygun bir şekilde eğitimin yarısının sahada verilmesi şeklinde değiştirdik. Bu eğitimlerdeki nihai hedef 2017 yılından sonra duyulan ihtiyacı karşılayacak kadar aile hekimliği uzmanı yetiştirmektir. Bununla birlikte 11.10.2011 tarihli ve 663 sayılı KHK ile 5258 sayılı Aile Hekimliği Kanunu nda yapılan değişiklik ile aile hekimlerinin Tıpta Uzmanlık Sınavında başarılı olması ve uzmanlık eğitimi için gerekli teorik ve pratik eğitim sürecinden geçmeleri kaydıyla aile hekimliği uzmanlık eğitimi veren kurumlarla sözleşme yaparak sözleşmeli aile hekimi olarak görev yaparken aile hekimi uzmanı olabilmeleri sağlanmıştır. Aile hekimliği uygulaması kapsamında hizmetin ve hizmet verilen mekânların kalitesin arttırılması amacıyla aile hekimlerine ödenen cari giderlerin aile sağlığı merkezleri için etkin bir şekilde kullanılması ve aile sağlığı merkezlerinin hizmet kalitesinin arttırılması amacıyla uygulama ve ödeme yönetmeliğinde düzenleme yapılmıştır. Yeni düzenleme ile bu ödeme, hizmet kalitesi ile irtibatlandırıldıktan ve illere göre değişen satın alma gücü paritesi ile çarpıldıktan sonra yapılmaktadır. Aile hekimliği uygulamasının başlangıcından beri her yıl düzenli aralıklarla il sağlık müdürlüğü yöneticileri, Bakanlığımız ve diğer kurum ilgili birim yöneticileri, sendika temsilcileri ve aile hekimliği uygulamasında görev yapan aile hekimleri ve aile sağlığı elamanlarının katılımı ile değerlendirme toplantıları yapılmış, uygulamada karşılaşılan sorunlar şeffaf bir ortamda tartışılarak çözüm önerileri üretilmiş ve mevzuat çalışmalarında değerlendirilmiştir. Aile hekimlerimizin verdiği her bir hizmetin, geliştirip ücretsiz olarak sunulan Aile Hekimliği Bilgi Sistemi aracılığıyla ülke standartlarına uygun 14

kodlamalarla, Bakanlığımızın kurduğu veri merkezine gönderilmesi sağlanmıştır. 1 Ocak 2012 itibarıyla Bakanlığımız AHBS Hekim Yazılımı geliştirmeyi bırakmış ancak aile hekimleri, hasta kayıtlarının tutulması ve saklanması sırasında elektronik ortam sağlayıcılarının mahremiyet ilkelerine uymasını zorunlu kılan Gizlilik Sözleşmesini Bakanlığımızla imzalamış ve yine Bakanlıkça belirlenen diğer standartlara sahip Aile Hekimliği Bilgi Sistemi üreticilerinin yazılımlarını kullanmaları sağlanmıştır. Her vatandaşımızın Elektronik Sağlık Dosyası oluşturularak, bu dosyalardan üretilen istatistiklerin karar süreçlerinde kullanılması sağlanmıştır. Böylece her birey doğumundan önce takibe alınmakta ve sağlığıyla ilgili bilgiler düzenlenmektedir. Her bireyin anne karnındaki gelişimi, doğum yöntemi ve doğumuyla ilgili diğer bilgiler AHBS vasıtasıyla kaydedilmekte ve aile hekiminin gözetimi altındaki bilgi bankasına, kişinin ömür boyu sağlık kaydının ilk bilgi parçaları olarak yer almaktadır. Kişinin hayatı boyunca, sağlık kayıtları da onunla birlikte büyümekte ve sistem sayesinde; 1. Gebe izlem başarı oranları 2. Bebek izlem başarı oranları 3. Çocuk İzlem başarı oranları 4. Aşılama başarı oranları 5. Sevk oranları 6. Gezici (Mobil) hizmete tabi kişi sayısı gibi çok sayıda hizmetin ayrıntılı rapor ve değerlendirmesini yapılabilir hale gelinmiştir. Sağlıkta Dönüşüm Programı, insan odaklı olup vatandaşlarımızın verilen sağlık hizmetinden memnuniyetini önemli görmektedir. Vatandaşlarımız aile hekimliği kapsamında; Bölge tabanlı sistemden nüfus tabanlı birinci basamak sağlık hizmetine geçildiğinden artık sağlık hizmetleri sunumunda kişiler, toplumun herhangi bir elemanı olmak yerine doğrudan birey olarak kabul etmekte, Yaşadıkları yere yakın ve kolay ulaşılabilir sağlık kuruluşlarından hizmet almakta, Bireysel tercihleri dikkate alınarak hekim seçme ve değiştirebilme hakkına kavuşmakta, Daha kolay iletişim sağlayabildikleri, güvendikleri ve kolay erişebildikleri hekimi tercih edebilmekte, Sağlık kayıtlarının bütünlüğü ve dinamik bir şekilde güncellenebilmesini sağlandığından, vatandaşlarımızın doğumdan itibaren sağlık kayıtlarının güncel şekilde tutulması ve ihtiyaçları doğrultusunda sağlık hizmeti alabilmelerine imkân tanınmakta, Aile hekimlerinden randevuyla da hizmet alabilmekte ve aile hekiminin yönlendirmesiyle ihtiyaç duydukları 2. basamak sağlık hizmetine en kısa yoldan ulaşabilmekte olduklarından sağlık hizmeti alırken zaman ve iş kaybı asgariye indirilmekte, Sağlık hizmetlerine ücretsiz olarak ulaşabilmekte, Herhangi bir belge sunmadan, katılım payı ödemeden aile hekiminden kolayca hizmet alabilmekte, Hekim - hasta iletişimi güven, saygı ve güler yüz temelinde şekillenmekte, Koruyucu sağlık hizmetlerinin etkili ve verimli bir şekilde sunulması nedeniyle hastalıklardan korunmasını sağlamakta, beklenen yaşam ömrünü uzatmakta ve sağlık açısından kaliteli bir hayat sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Aile hekimliği uygulaması ile aile hekimlerinin çalışma ortamları ve vatandaşlarımızın hizmet aldığı fiziki ve teknik şartları iyileştirilmiş, sağlık çalışanlarını motive edici uygulamalar ile aile sağlığı merkezlerine başvuran vatandaşlarımız, güler yüzle ve daha iyi eğitim almış personelle karşılaşmakta ve daha kaliteli sağlık hizmeti almaktadır. Bunun yansıması olarak da aile hekimliği uygulamasına geçilen illerde, vatandaşlarımızın birinci basamak sağlık kuruluşlarını tercihi tüm muayeneler içinde 2002 yılında % 38 den 2010 yılında % 42 ye çıkmıştır. 15

DÜZCE YE GİDEN YOL AİLE HEKİMLİĞİ UYGULAMASI Uzm. Dr. Sinan KORUKLUOGLU Sağlık Bakanlığı, 2003 te Sağlıkta Dönüşüm Programını yayınladığında Aile Hekimliği Uygulamasının başlangıcı da resmen ilan edilmiş oldu. 1990 lardan beridir tüm hükümet programlarında bir şekilde yer alan veya ifade edilen uygulama ilk defa Sağlık Bakanlığında hedef olarak gösterilmişti. İyi sağlık hizmeti veren ülke örneklerinde değişik adlarla da olsa sunulan Aile Hekimliği uygulaması artık ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetinin modeli olarak belirlenmişti. Tıbbi hizmet standartları aşağı yukarı dünya çapında bilimsel standartlara oturmuş ise de, her ülkenin şartlarının farklı olduğu için ve ülkemiz de buna istisna olmadığı için hizmet usullerinin ülkemize has bir şekilde yapılandırılması gerekmekteydi. Bu çalışmayı yapmak üzere ilk önce Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Aile Hekimliği Daire Başkanlığı kuruldu, daha sonra ise bu hedefe yönelik çalışmak üzere bir ekip oluşturuldu. Ekibin başında Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. Sabahattin Aydın vardı. Ekipte Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü Uzm. Dr. Mehmet Uğurlu, Genel Müdür Yardımcısı Uzm. Dr. Ahmet Reşat Doğusan, Daire Başkanı Dr. Ali Hacıimamağaoğlu, Uzm. Dr. Yusuf Üstü, Uzm. Dr. İsmail Kasım ve Uzm. Dr. Sinan Korukluoğlu görev almaktaydı. Ekip, bir strateji belgesi oluşturma gerekliliğini görerek ilk çalışmasına başladı, bu arada dünya üzerindeki örnekleri inceleyerek, bu ülkelerin tecrübelerinden istifade etme gayretine girdi. Süreç içinde birçoğu Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep Akdağ ın 16

başkanlığını yaptığı heyetlerle iyi örnek olarak gösterilen ülkeler ziyaret edilerek birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunumu ve yönetimi yerinde görüldü. Ziyaret edilen ülkeler arasında Fransa, Finlandiya, Belçika, İngiltere, Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan gibi Avrupa ülkeleri olduğu gibi Japonya, Küba, Meksika, A.B.D. gibi uzak ülkeler de vardı. Bu ülkelerden hizmet sunumu ile ilgili edindikleri tecrübeler karşılıklı paylaşıldı. Ziyaret gibi uygulamalı çalışmaların yanı sıra, yayınlar çalışılarak modeller tek tek incelendi. Bu süreç içinde pek çok paydaş toplantısı yapıldı. Sağlık Bakanlığının aile hekimliği uygulaması ile elde etmek istedikleri ve hedefleri, paydaşlarla yapılan toplantılarla ifade edildi ve tarafların uygulama ile ilgili endişeleri de değerlendirildi. Fikirlerin olgunlaşmasına paralel olarak ilk başta sözünü ettiğim strateji belgesi 10 maddelik ve 5 sayfalık bir metinden 40 sayfayı aşan bir kitapçık halini aldı. Bu kadar bilgi ve tecrübe ışığında uygulama için pilot çalışma yapılması gerekliliği görülünce mevzuat çalışması da bu yöne kaydırıldı. İlk başta uygulama kanunu olarak planlanan metinlerin, uygulama yönetmeliği ve ücret yönetmeliği halinde uygulanması, uygulamanın ise daha basit bir kanun metni ile sahada başlatılması ve sahada edinilecek tecrübeler ve ihtiyaçlara göre asıl kanunun düzenlenmesi kararı verildi. Sayın Bakan uygulama ile ilgili sunumu Bakanlar Kuruluna arz ettikten sonra artık kanun teklifi ile ilgili çalışmalara başlandı. Çalışmaların yürütülmesi sırasında anahtar kurum Maliye Bakanlığı idi. Sonuçta birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunumu yeniden teşkilatlandırılıyordu ve bunun da özellikle personel maliyeti açısından ilk başta bir yükü olacaktı. Alt bürokratik seviyelerde yapılan karşılıklı çalışmalarla bu uygulamanın aslında sağlayacağı tasarruf konusunda ikna çalışmaları yürütüldü. Bir metin oluşturulduktan sonra kanun teklifinin son haline getirilebilmesi için her iki Bakanlığın Müsteşarlarının başkanlığında bir toplantı yapıldı. Saat 16.00 da başlayan bu toplantıdan çıkıldığında saatler sabaha karşı 02.30 u göstermekteydi. Sağlık Bakanlığı heyetinin ısrarlı ve kararlı tutumu sayesinde bir kanun teklifi metni ortaya çıkmış ve Aile Hekimliği uygulamasında çalışacak personelin sözleşmeli olması karşılığında alacağı ücretler o zamanki personel maaşlarına göre anlamlı derecede yüksek tutulabilmişti. Kanun teklifi meclisten tahmin edilenden 3 ay gecikme ile geçebildi, son dakikada Meclis gündemine sokulabilen tasarı yaz tatilinin araya girmesi ile yasalaşamamıştı. Tasarı yasalaşmamış olsa da Bakanlıktaki ekip çalışmalarında hız kesmemişti; kanun çıktıktan sonra gerekecek uygulama ve ücret yönetmelikleri çalışılıyor, bir yandan da pilot uygulama için teorik hazırlıkları yapılıyordu. Bu süreçte çeşitli illerde yapılan toplantılarla Sağlıkta Dönüşüm Programı anlatılırken, aile hekimliği uygulamasına özel bir yer veriliyor ve yapılmak istenen detayları ile paylaşılıyordu. Günler geçerken 5258 sayılı Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun 24 Kasım 2004 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi. Hoş bir tesadüftür ki, aynı gün İstanbul da yapılan toplantıda gündem Aile Hekimliği idi ve Dünya Sağlık Örgütü temsilcileri ülkemizdeki bu çabaya destek vermek üzere bu toplantıda bulunmaktaydı. Toplantı bu haberin de eklenmesi ile keyifli bir havada yapıldı. Kanunun çıkması artık sürecin resmen işlemeye başladığını gösteriyordu. Ücret yönetmeliğinin çıkartılabilmesi için Danıştay dan ve Maliye Bakanlığından olumlu görüş alma çalışmaları ikna turları ile devam ederken, pilot çalışma için yer tespiti çalışmaları da sürüyordu. Pilot uygulama için uygun aday iller sıraya konularak çalışılmaya başlandı. En sona kalan on il içinde Bolu ve Düzce illeri en muhtemel aday iller olarak dikkat çekiyordu. İkisi arasında karar verme zamanı geldiğinde, Düzce nin deprem geçirmiş olması ve yaralarını sarmaya çalışıyor olması dezavantaj gibi gözükürken, madem burası yeniden teşkilatlanıyor ve sıkıntıları var, pilot il seçerek oraya destek olalım fikri ile Düzce pilot uygulamanın yapılacağı il olarak tespit edildi. Bu, pilot uygulama sırasında bize en çok sorulan Neden Düzce? sorusunun cevabıydı. Pilot uygulamaya başlarken Düzce nin gerçekten hasar almış sağlık hizmet altyapısı bize zorluklar çıkarsa da, Düzceli vatandaşların ve başta o zamanki Vali Yardımcısı Necmettin Kılıç, İl Sağlık Müdürü Dr. Engin Mutlu ve Yardımcısı 17

Dr. Özgür Sönmez ile diğer yöneticilerin desteği bu zorlukların aşılması için bize normal bürokrasi ile halledilemeyecek çözüm yolları açıyordu. Bu desteği gören sağlık çalışanlarının ilk başta korkarak, daha sonra endişe ile ve en sonunda severek ve inanarak işe başlayışları çalışmanın asıl başarısını sağlayan faktörlerdi. Uygulama sırasında burada çalışan nispeten genç sağlık çalışanlarının pilot uygulamanın başarıya ulaşmasında önemli katkısı oldu. Uygulamanın çok önemli bir kısmı ülkemizde birinci basamakta hizmet sunumunun ve değerlendirmesinin temeli olacak Aile Hekimliği Bilgi Sisteminin (AHBS) oluşturulmasıydı. Bu sistem ile ilk defa vatandaşların sağlık kayıtlarının doğumdan ölüme kadar sistematik tutulmasının temelleri atılıyordu. Bakanlık Bilgi İşlem Dairesi bünyesinde son derece mütevazı şartlarda bir yazılım hazırlanarak uygulamada görev alacak aile hekimlerinin kullanımına sunuldu. Bu şekilde hekimlerin hastalarının sağlık kayıtlarını elektronik ortamda oluşturması, kayıtlara erişmesi ve gerekirse paylaşması mümkün olabilecekti. AHBS 2012 yılı başına kadar çeşitli geliştirmeler ile aile hekimlerinin kullanımında kalmaya devam ederek misyonunu tamamlamış ve yerini daha gelişmiş ticari yazılımlara bırakmıştır. AHBS nin kullanılabilmesi için aile hekimliği hizmeti sunulacak merkezlere bilgisayar temin edildi, inanması belki zor olacak ama tüm merkezlere çeşitli zorluklar aşılarak ADSL ile internet erişimi sağlandı. Binalara bilgisayar ağ sistemleri kuruldu. Bu çalışmalar bundan yedi yıl önce gerçekten çok zordu, bugünle kıyaslayınca bu kadar süre içinde ne kadar hızlı yol aldığımızı daha iyi görebiliyorum. Bu altyapı çalışmaları önemli idi, ama en önemlisi insandı her zaman. Aile hekimliği uygulamasında görev alacak doktor, hemşire, ebe ve sağlık memurlarının eğitimleri yapılmaya başlandı. Deprem mağduru Düzce merkezinde uygun tesis bulunamadığı için güzelliği ile iş yükümüzü hafifleten Akçakoca da eğitimler yapılmaya başlandı. Doktorlara 10 günlük oryantasyon eğitimi verilirken aslında esas gündem kalplerdeki endişeleri ve beyinlerdeki soru işaretlerini gidermekti. Bu eğitimler için başta üniversitelerimizin Aile Hekimliği Anabilim Dalı öğretim üyeleri olmak üzere pek çok kişi görev aldı. Eğitimler inanılmaz yorucu bir tempoda gitse de, meslektaşlarımızın gözlerinde görmeye başladığımız mesleğimden keyif alacağım ışıltısı tüm yorgunlukları silip süpürüyordu. Ancak bu aşamada salon yokluğundan hemşire ve ebe arkadaşlarımızın eğitiminin bir kısmını klimaların soğutmaya yetmediği Sağlık Müdürlüğünün prefabrik eğitim salonunda yapmak zorunda kalmıştık, eğitimcilerimizi de yine çelik konstrüksiyondan imal edilmiş öğretmenevinde istediğimiz kadar iyi olmayan şartlarda ağırlamak zorunda kalmıştık. Buna rağmen hem eğitim alan arkadaşlarımız hem de eğiticilerimiz olumsuz şartlardan şikâyet etmemiş sadece değişime duydukları endişeleri dile getirmişlerdi. Vakit hızla daralıyor ve önümüze konan başlama tarihine hızla yaklaşıyorduk. Artık çalışmalar gündüz saatlerine sığmıyor, sabahlara kadar planlama çalışmaları kâğıt üzerinde devam ediyordu. Bu çalışmalar esnasında tüketilen çay miktarının kazanlarla ölçülebileceğini de belirtmeyi ihmal etmemek gerek. Derken 15 Eylül 2005 günü geldi ve uygulama resmen başlamış oldu. İlk günlerin karmaşası çabuk geçti, vatandaşların sabrı ve sağlık çalışanlarının inanılmaz fedakârlıkları ile aksaklıklar çabuk atlatıldı. Aile Hekimliği uygulamasının ülkemizdeki ilk örneği çözüm yollarını ve önerilerini kendisi geliştirerek tüm ülkedeki uygulamaya nüve oldu. Burada filizlenen birinci basamak hizmeti, gerçek yerini ve kıymetini bularak ve köklerini sağlamlaştırarak zamanla yurda yayıldı. En son İstanbul un katılması ile vatandaşlarımızın tamamını kapsamı altına aldı. Uygulamada çalışan herkesin katkıları ile birinci basamak sağlık hizmetinden faydalanma katlanarak arttı, annelerimiz ve çocuklarımızın sağlıkları dünyada örnek gösterilecek seviyede iyileşme gösterdi. Ama uygulamada çalışan herkes biliyor ki bunlar yetmez, tek bir annemiz veya çocuğumuz önlenebilecek bir hastalıktan hayatını kaybetmeyinceye kadar, tüm vatandaşlarımız uzun ve hastalıksız bir ömür sürünceye kadar birinci basamağın, aile hekimliğinin gayreti bitmeyecek. Aile hekimliği pilot uygulaması çalışması süresince o kadar çok kişi çalıştı ki, maalesef unutkanlıkla malul beynim hepsini hatırlamama imkân vermiyor. Bu yazıda ancak bir kaçının ismini zikredebildim ama bu süreç içinde emeği geçen herkes çok özel teşekkürleri hak ediyor. Bize eğitimler sırasında en çok sorulan sorunun Neden Düzce? olduğunu yukarıda söylemiştim, şimdi geriye dönüp bakınca cevabım İyi ki Düzce! oluyor. 18

7 yıldan bu yana Düzce de Aile Hekimliği Yapan Dr. Hakan SOĞANCI: Biz Onların Ailesiyiz, Onlar da Bizim Ailemiz... Sizi öncelikle bir hekim olarak tanıyabilir miyiz? 1989 yılında tek tıp tercihim olan Gülhane Askeri Tıp Akademisinde tıp eğitimime başladım. 1994 yılında 4. sınıfta ayrılıp 1995 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Tıp Fakültesine geçtim. 5 ve 6 sınıfları burada okuduktan sonra 1998 yılı Şubat ayında mezun oldum ve ilk görev yerim olan Ardahan Sağlık Eğitim Merkezinde göreve başladım. 3 yıl Ardahan da görev yaptım. 2001 yılında Düzce Sağlık Eğitim Merkezine atandım. 2004 e kadar burada görev yaptıktan sonra 2004-2005 yıllarında 112 acil görevi ve daha sonra da Aile Hekimi olarak ilk görev yaptığım yer olan Düzce nin Aydınpınar köyünde bize sağlanan imkânlarla ve eşimin de yardımıyla düzenlediğimiz sağlık ocağına gelen hastaların, burayı özel muayenehane gibi görüp, Borcumuz ne kadar? diye sormaları beni çok şaşırtmıştı. 2006 yılında aile hekimi olarak Düzce merkeze bağlı Aydınpınar köyünde göreve başladım 2010 yılı haziran ayından itibaren de yine Düzce ye bağlı Kaynaşlı ilçesinde 4 Nolu aile hekimi olarak görev yapmaktayım. Aile Hekimi olmaya nasıl karar verdiniz? Bu kararı etkileyen faktörlerden biraz bahseder misiniz? Aile hekimliği ilk olarak Düzce de 2005 yılı eylül ayında başladı. Eşimin eğitimi ve çocuğumuzun durumu nedeniyle ben 2006 yılı ocak ayını beklemek durumunda kaldım. Özel bir poliklinikten 5 bin lira gibi önemli bir teklif de aldım ancak ben yine de aile hekimliğini tercih ettim. Çünkü bu projenin Avrupa da başarı ile uygulandığını biliyordum. Vatandaşlarımıza aile hekimliği ile daha iyi hizmet vereceğimize inanıyordum. Ayrıca hekim olarak da daha aktif ve etkili olabilecektik. Aile Hekimi olarak ilk nerde ve ne zaman görevi başladınız? 2006 yılında ilk aile hekimi olarak Düzce merkeze bağlı Aydınpınar köyünde göreve başladım. 2010 yılı Haziran ayından bu yana da yine Düzce ye bağlı Kaynaşlı ilçesinde 4 Nolu aile hekimi olarak görev yapmaktayım. Aile Hekimliği ilk Düzce de başladı. Siz de Türkiye nin ilk Aile Hekimlerinden birisisiniz. Hem hekim hem de vatandaş açısından ilk günler nasıl geçti? Neler yaşadınız? Bize aktarabileceğiniz farklı ve sizin için özel hatıralarınız var mı? İlk günler tabi yeni bir sistem olduğu için biraz karışık günlerimiz oldu. 20

Hastaların aile hekimine ve sisteme ve tabi bizim de kısa da olsa sisteme uyum sürecimiz yaşandı. Tabi ki çok ilginç hatıralarımız oldu. Oluyor da. Mesela aile hekimi olarak ilk görev yaptığım yer olan Aydınpınar köyünde bize sağlanan imkânlarla ve eşimin de yardımıyla düzenlediğimiz sağlık ocağına gelen hastaların burayı özel muayenehane gibi görüp bana Borcumuz ne kadar? diye sorması beni çok şaşırtmıştı. O ilk günleri hiçbir zaman unutamam. Aile Hekimi olduğunuz gün sistemin başarılı olacağını ve bugünkü seviyesine gelebileceğini düşünüyor muydunuz? Neler vardı aklınızda? Aile hekimliğine geçerken hepimizin aklında çekinceler, tereddütler vardı. Ben Sağlık Bakanımız Recep Akdağ a, yapılanlar hususunda müteşekkirim. Bence şu ana kadar gelinen nokta çok güzel. Başlangıçta birçok eksiklik ve hatayla karşılaştık ancak geçen her zamanın daha iyi olacağına inanıyordum. Nitekim öyle de oldu. Eksiklikler fark edildikçe giderilmeye çalışıldı. Sanırım herkesin çekinceleri ve tereddütleri giderek azalmıştır. Aile Hekimliği ve Pratisyenlik veya eski Sağlık Ocağı ile bugünkü Aile Sağlık Merkezi (ASM) mukayesesi yaparsanız neler söylersiniz? Bence önceki duruma nazaran hekimlerin özgürlüğü ve mesleki saygınlığı arttı ve çalışma şartları ve fiziki ortamları daha iyi bir seviyeye geldi. Hastaların bilgilerinin bilgisayar ortamında kayıt altında olması, koruyucu hekimlik olarak aşı, bebek ve gebe takiplerinin tek bir elden takip edilmesi, düzenli kayıt ve takiplerin yapılabilmesi sabit bölgeye hizmet etme ve sayamadığım birçok fark var Bu sistem her halukarda eskisine göre daha verimli. Hem vatandaşlar hem de biz hekimler için daha faydalı diye düşünüyorum. Bunun geri dönüşümlerini de her fırsatta alıyoruz. Toplam kaç vatandaş kayıtlı size? 3 bin 331 Kayıtlı bütün vatandaşları birebir tanıyor musunuz? Kayıtlı bireylerle ilişkileriniz nasıl? Yaşadıklarınızdan bazı örnekler verir misiniz? Kayıtlı hastalarımın çoğunu tanıyorum ve genel olarak hepsiyle iletişimimiz çok iyi. Siz onları aileniz gibi görürseniz onlar da sizi ailesi gibi görüyor. 27 Mayıs 2012 tarihinde yakından tanıdığım, kalp hastalığı olan, bana da çoğu zaman gelip dertlerini anlatan, hal hatır soran 55 yaşındaki hastam vefat etti. Kendisini yakından tanıdığım için çok üzüldüm ve ailesine taziye ziyaretinde bulundum. Çok etkilenmiştim. Buna benzer çok olay yaşıyoruz. Vatandaşla giderek daha da yakınlaşıyorsunuz. Onların hem dostu, hem sırdaşı oluyorsunuz. Siz artık aileden birisiniz. Onlar da bizim ailemiz. Halkımız bugün 1. Basamak Sağlık Hizmetlerine ve Aile Hekimliği uygulamasına nasıl bakıyor? Bu konuda size yansıyan özel geri bildirimler var mı? Aile hekimliği sisteminden çok memnunlar. Zaman zaman eskiye göre kıyaslayıp memnuniyetlerini bildiriyorlar. Çok hayır dua aldığımızı söyleyebilirim. Belki büyük merkezlerde bunlar yeteri kadar fark edilmiyor olabilir. Ancak taşrada, bizim buralarda bunu her zaman hissedebiliyor, görebiliyorsunuz. Vatandaşın sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı % 39 lardan % 76 lara çıktı. Bu noktaya gelinmesinde Aile Hekimleri olarak sizlerin rolü ve önemi nedir? Bence hastayı yakından tanıma ve hasta hekim ilişkisinin iyi olması memnuniyeti artıran en önemli faktörlerden birisidir. Aile hekimleri olarak biz de bunu yapıyoruz. Artık vatandaş ve hekimi birbirini yakından tanıyor. Zaten aile kavramı bunu anlatmaya yeter bence. 21