YERLEŞMENiN, FizIKSEL KOŞULLARıN VE DEKORATiF DÜZENLEMELERiN VERiME ETKiLERi. A. Fikret AR * Ça~fmız yönetiminde kamu Jmruluşlarının süratli, ekonoinik, kı-sa mesafede, az yorularak ve yüksek moralle çalışmaları, diğer bir deyıişle «kamu hizmetlerinde verimlilik» ilkesi ülkemizde de benimsenmiş, bu husus beş yıhık,kalkınma planlarıyla, yıllık programlarda yer almış' bulunmaktadır. Bu esas ve görüşden hareketederek yazımızda; büro ve iş yerleriyle verimlilik arasındaki ilişkıiler ele alınıp incelenecek, birta:kım sonuçlar çıkarılmaya ve görüşler geliştirilmeye çalışılacaktır. Bu amaçla, önce çalışma yerinin (büro ve iş yerinin) seçilmesinde ve düzenlenmesinde gözönünde tutulması gereken esaslar, daha sonra büro ve işyerinin iiiziksel, estatik ve dekoratif koşulları üzerinde durulacaktır. Yapılan açıklamaların ve ileri sürülen göriiş1erin gerek kamu kesimi, gerek özel kesim çalışma yerleri için geçerli oldu~ kabul edhebi1ir. Yazıda geçen «büro» sözcüğ'i hizmet üretilen yerleri, ((Iiş yeri» sözcüğü mal üretilen alan, bina ve yerleri, «çalışma yeri» ise her iki deyimi birlikte ifade etmek üzere kullanılmıştır. ÇALIŞMA YERİNİN SEçiMİ VE DÜZENLENME ESASLARI İLE VERİMLİLİK İLİşKİLERİ Çalışanlar ve Çalışma Yerleri Yıllardır süren -alışkanlığın ve bazan tek düze olarak nitelenebilecek bir yaşantının yarattığı atmosfer nedeniyle pek farkında olmasalar bile, ~amu personeli, günlerinin ve dolayısıyla (hizmette geçen) ömürlerinin üçte birini, bazan daha fazlasını bürolarda ve iş yerlerinde geçirmektedirler. Bir kamu personelinin 24 saatinin 7-8 saati uykuda, ı -2 saati yollarda, 2-3 saati yemekte, dinlenmede, eğlenmede ya da alışverişte geçtiği dü " TODAİE Öğretim üyesi.
92 AMME idaresi DERGiSi şüni,ilürse, günlük yaşantı süresinin büyük bir kısmının çalışma yerinde ve iş başında geçtiği ortaya çıkmaktadır. Bunun yılları kapsayan bir s:areç olduğu gözöriüne alınınca; kamu görevlilerinin bir taraftan biyolojik ve moral sağlıklarmı ve zihni faaliyetlerini etkinlikle sürdürebilmesi, diğer taraftan kamu hizmetlerini daha verimli düzeyde ve başarı He yüıiitebilmesi amaçlarıyla çalışma yerlerindekd yerleşme ve çalışma düzeni Heburaların fiziksel,estetik ve dekoratif koşulları üzerinde durmanın gerekliliği ve yararı önem ikazanma;ktadır. Zira sözü edilen koşulların çalışanlar ve verim üzerinde önemli etkiler yaptığı gözlenmiştir. Bu konuyu ineeleyen hemen her ülke ve kuruluşta ve ülkemizde de uygulanan tekniğe «Alan ve Yerleşme Etütü Tekniği» denmektedir. şunlardır: Konuyla ilgili olarak gözden uzak tutulmaması gereken bazı öğeler,a. En büyriik kira devlet tarafmdan ödenmektedir. Bu miktarın 1978 yılında 2 milyar dolaylarında olduğu belirtilmektedir. Buna çare olarak Maliye Bakanlığının Amerikadan uzman getirteeeği, binalar inşa edilerek devlet dairelernni 'kiradan lmttaracağı ileri sürülmüşt:ar. 1 b. İyi bir yerleşme düzeni (planı) alandan, binadan, mesafeden, insan gücünden, makine ve malzemeden, zamandan, depolamadan ekonomi sağlar. c. Kuruluş ve kurumlarda hizmet ya da mal üretimi; personelin, araç ve gereçlerin, dosya ve yazıların yerleştirilmeleri ve çeşitli biçimlerde hareketleııiyle elde edilir ve sonuçlandırılır. d. Ayrıca iş sahiplerinin de işleri kısa süre ve mesafede, yonılmadan bitirebhmeleri esas olduğuna göre, iyi bir yerleşme planı bunu da sağlıyabilir. Böylece idare-halk ilişkilerindn daha iyileşmesi sağlanmış olur. Amerika ve Almanya gibi bazı ülkelerde «alan ve yerleşme danışmanlığı» denen bir uzmanlık dalının gelişmiş olması ve bu ad altında bazı :l3irmalar kurulmuş bulunması konunun özelliğini ve önemini ortaya koymaktadır. «Bir yerleşme planı hazırlamak birçok uzmanlık daharasında iyi bir işbirliğini gerektirmektedir. Günümüzde, kamu binalarının inşaat sözleşmelerinde, ihalekoşulları arasında, en iyi yerleşme planının hazırlanabilme Si için inşaat firmasının mimar ve mühendis timlerine ve yerleşme uzmanlarına sahip olmaları ve bunların inşa ediiecek binada görev yapacak ve hizmetin özeiliklerini bilen kişilerle işbirliği yaparak bütünleşmeleri» yer almaktadır.2 Ütkemizde ise büro ve işyerlerinin genellikle gelişi güzel, kişisel görüş ve zevklere dayanarak seçildiğini, kimlandığını, inşa edildiğini ve içlerinin d:lzenlendiğini söylemek yanlış olmaz. 1 Hümyet, 25.11.1978, s. 1 (Manşet). Knneth H. Ripnen, Office Spase Administration, Mc Grew-HilI Book Campany, New York, 1974, s. 7.
Kamu Binabınnm Özellikleri YERLEŞMENİN VERİME ETKILERI 93 ASILılda kamu binalaruıın mimari 'tarzları da özellik taşımaktadır. çün~!kü günümüzde görülmekte olan kamu hlzmetlerinin türü ve nitelikleri o kadar çok ve değişiktir ki, bir hizmet ya da üretim için çok uygun olan bir bina diğer ruzmet ya da üretim için hiçte elverişli olmayabilir. Bu nedenle ve öncelıikle üzerinde durulması gereken bir husus, eğer bir kamu binası inşa ettirilecekse, mimar ve mühendise ya da binaya ait projeyi haz~rlayacak mimarlık - mühendislik: firınasına, projesinin hazırlanması söz konusu olan binada gölülecek hizmet ve bu hizmetin özeihkleri konusunda yetenince ve ayrıntılı veri verilmesidir. Zira miniar ve mühendisler kendi 'llzillanlık alanlarında ne kadar iyi yetişmiş olsalar da, çok çeşitli ve değişik olan tüm kamu hizmetleri üzerinde bilgi sahibi olamazlar ve bu beklenemez. Kullanılacak binanın sahip olması gereken hizmet ve yerleşim özelliklerini, hizmet - bina ilişkilerini en iyi o binada hizmet görecek kişiler bilirler. Bir hastanenin projesi ile bir hükümet konağının, b1r adalet sarayının, bir takrültenin, bir gümrük binasının projesinin çok değişik ve bu binaların faı~klı yapıya, bölümlere, salon ve odalara... sahlp olmaları gerektiği açıktır. Burada ilgıinç bir örnek hatırlıyorum. Yukarda açıklanan düşünceler doğrultusunda hareket ederek Enstitümüze ait bugünkü bmanın proje hazırlığı sırasında ilgili firmaya verilmek üzere bir dizi veri hazıriannuş ve binamızın bu esaslara göre inşası djşünülmüştü. Bu arada iki adet 100 kişildk dersane istenmişti. İnşaat bitmiş yerleşme planı hazırlanmıştı. Ancak 100 kişilik olarak inşa edilen. dersaneye Kamu Yönetimi Uzmanlık Programına devam eden 36 öğrenciyi (kamu görevlisini) yerleştiremedik, daha doğrusu istediğimiz düzende yerleştıiremedik. Zira bizim uyguladığımız d:izende, öğrencilerin CU) harfi biçiminde yerleştirilen masalara (her masaya iki öğrenci olmak üzere) oturmaları, öğretim üyesinin ise aşağıda gösterdiği gibi (U) harfinin karşısındaki boşukta yer alması esas alınmakta idi. r Kanıml:<!Ca bu düzen bu tür eğitim için en uygun olanı idi. Ama bunu gerçekleştiremedik. Oysa salon 100 kişilik olarak yapılmıştı. Sonradan öğrendik ki, projeyi yapan firma, öğrencilerin (ilk-orta okul ve liselerdeki gibi) arka arkaya' yerleştirilecek 2-4 kişilik sıralarda oturacaklarını gözönünde tutaraık dersanenin boyutlarını tespit etmiş. Gerçekten de daha sonra, anılan salona arka arıkaya dört kişilik sırala~ konarak 104 öğrencinin yerleşmesi sağlanmıştır.
94 AMME İDARESl DERGİSİ İşte mimarlık bürosu ile aramızdaki diyalog ve haberleşme noksanlığı ya da!konuya bakışaçılanmızın farklı qluşu uygulamada bir yerleşme sorununa neden olmuş, arzu edilen yerleşme düzeni gerçekleştirilememişti. Araştırma Raporlanndaki Görüşler Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi «MEHT AP" Raporu ile İdarenin Yeniden Düzenlenmesi - ilkeler ve Öneriler adını taşıyan Raporda konumuzia ilgili şu satıdara rasnanmaktayız. «İhtiyaca en iyıi cevap verecek bir tahsisiıı yapılabilmesi için 'bina ihtiyacının tesbiti ve tedarikinin planlanması' gerektiği halde, fiilen böyle bir çalışma yapılmamaktadır. Böylece, tahsis işi objektif ve standart ölçülere göre değil, dairelerin kendıi ölçülerine göre yapılmakta; bazı daireler ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamazken, bazıları da lükse ve israfa kaçma:ktadırlar. Kıiı:ıalama yoluyla yapılan tahsisler de aynı durumdadır. Her daire, ken di bütçesine ıkoydurduğu ödeneğe göre bina kiralamakta olduğundan yine objekıtif ölçüler kullamlamamaktadır.,,3 «Vygı.üamada, kamu kuruluşlarının arsa, bina ve tesis ihtiyaçlarının saptanması için belli ölçüler ve standartlar!kullanılınamakta ve buna bağlı olarak tahsis işleri hir plana göre yür'jtülmemektedir. Bu durum, yeni bina yapılmasında ve ıkiiralanmasında bazen lüks ve israfa yol açmama; bazen da bütçesine yeteri kadar ödenek koyduramayan daireleni, ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak binalarda elverişsiz koşullar altında çalışmak zorunda bıl1akmaktadır.»4 Hizmet BiI\alannın ve Yerlerinin Seçimi Büroların ve iş yerlerinin düzenlenmesinden önce, o kuruluşun içinde hizmet yapaoağı hinanın ycrıirııin iyi seçilmesi önem taşımaktadır. Ancak bu konuda artık yöneticilerin fazla olanakları olmadığı da bir,gerçektir. Zira gelişen büyük kentlenn istenen semtinde bina bulmak ya da (bulunan binanın kirası yüksek ise) bunu kiralayabilmek bir sorun olmaktadır. Bir binanın (çalışma yerinin) seçiminde ve saptanmasında aşağıdaıki esaslar gözönünde tutulmalıdır: a. Bir hizmet binası ihtiyacı duyulduğunda öncelikle ve binanın kullanılma süresine göre,kira ile bir bina tutmak, bir bina satın almak, ya da yeni bir bina yaptırmak seçeneklerininden hangisinin en uygun ve ekonomik olacağı incelenmeli ve karara bağlanmalıdır. b. Daha sonra hizmet binasının pavyonlar halinde mi, yoksa çok,kath (dik) ya da az katlı {yatay} bir bina mı olması gerektiği tespit edilmelidir. 3 Proje Yönetim Kurulu, MEHTAP raporu, TODAİE Yayım, Balkanoi1lu Basımevi, Ankara, 1%3,,s. 135. 4 Proje Yönetim Kurulu, İdarenin Yenıden Düzenlenmesi ilkeler ve öneriler, TODA1E Ya yını, Sevinç Matbaası, Ankara, 1971, s. 187.
..ı YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 95 Hastane, fiakmte, askeri ikışlalar,yatılı okullar ıiçin ayrı binalardan bir site oluşturulması yeğlenebilir. Kuruluşun yaptığı hizmet ya da üretimin türiinün, özelliğıinin ve iş yükiliıün de hizmet binaılarının seçimini etkileyeceği açlıktır. Okul, fa~ülte, hastane, fabrika, amştırma laboratuvarı, otobüs,terminali, hükümet konağı, adalet sarayı için seçilecek yer ve binalarda aranan!koşullar farkhdır. Buna ek olarak okulların ilk, okta okul, lise gibi derecesi ya da bir fakültenin; hukuk, d:işçi.lrik, tarım fakülteleri olması, bir fabritkada üretilen maddenin türü, miktarı, bir hastane de ne tür hastalıkların tedavi edil~eği ve benzeri hususlar yer tesbitine etki yapar. c. Kuruluşun büyüklü~ ve yapısı, diğer kurumlarla ve halkla ili~i durumu ve derecesi He ilerdeki genişleme ve büyümeihtimali de seçilecek bina hakkında verilecek kararı etkiliyecektir. Halkla ilişkisi fazla olan kuruluşlara ait binaların 'kent merkezinde olması, memnde durulacak önemli bir husustur. d. Seçilecek yer ve binaya kuruluş personelinin ve vatandaşın ulaşım durumu, trafik koşulları, binadra bir mal ~retilecek ise, ham ve bitmiş maddelerin geliş ve sevkinin sağlanması için demiryolu, karayolu gibi ulaşım imkanları çok iyi incelenmelidir. c. çevre koşulları da hizmet birıası seçiminde önemli bir faktör olmaık" tad~r. Şöyleki, hava ve su kirliliği olan bölgelerde özelılikle sağlık, eğitim ve benzeri hizmetlerin yürütülmesi sakıncah olacağından bu gibi hizmet binalan temiz çevrelerde aranmalıdır. Diğer taraftan bazı hizmetlerin ya da mal üretiminin sonucunda hava ve/veya su kirlenmeleri olabileceği de gözden uzak tutulmamalıdır. Zira bir yandan hizmet ya da mal üretilirken öte yandan çevreyi kirletmek, çevreye mikrop, zararlı gaz, duman zerrecikleri saçmak, sağlanan yararı fazlasıyla zarar haline dönüştürebilecektir. Yerleşmenin P1anIanması Bir büro ya da iş yerinde yapılacak yerleşme, önceden yapılacak,bir araştırmaya dayanarak planlanır. Bunun için önce, bina, kat ve büroların MASALAR KOLTUKLAR o O o o DOLAPLAR i i ı \./11 B B i i II i i Kapak! ı c==ı r-ı i : Açılma Manı il.i I'! L I.. ı----:..l.&....ḷ ölçekli planları yapılmalıdır. Belli oranlarda küçültülmüş masa, iskemle, dolap vb. eşyanın plastik ya da tahta maketleri ve bu sağlanamaz ise, yine
96 AMME İDARESt DERGtSt belli oranda küçültülmüş ve (öncekisayfada örnekleri göıülen) kartondan yapılmış şekilerkullanılarak çeşitli yerleşme planları hazırlanır. Sonunda yetl~ili yönetici bunlardan en uygtın gördüğünü seçer. Büro (,işyeri) plandaki esasa ve bazı yerleşme ilkelerine göre düzenlenir. Kuramsalolarak yerleşmenin bir amştırmaya ve plana dayanması esas ise de, ülkemizde konunun uygulanmasına bakıldığında görülen manzara genellikle şöyledir: a. Yerleşme; birim yöneticilerinin, baş yöneticiler ile olan ilişkilerine göre düzenlenir. Birim yöneticisinin baş yönetici ile yakın ilişkileri varsa arzu ettiği katta, yönde, hatta adette oda o birime ayrılır. Üst yönetilede iyi ve yakın ilişkiler sağlayamayan birimler, arkalarda alt ya da tepe katlarda, yetersiz sayıdaki odalara sı,kışmak zorunda kalırlar. Oysa yerleşmenin düzenlenmesinde birimlerin; halkla, diğer birimlerıle ilişkileri, birimler arasındaki iş akımı, koordinasyon ve kontrol yapmada 'etkinlik gözönünde tutulması gerekli hususlar olmalıdır. b. Bazan hiç bir yerleşme etüdü yapılmamaktadır. Bu durumlarda birimlerin girişimleriyle bazı kat ya da odalara, levhalarını asarak yada bir kaç masa, iskemle, dolap koyarak sahip olmaları gibi emrivakelerle karşılaş1imaktadır. c. Aslında birçok bakanlıkta, kurum ve,kuruluşta bina inşaatından ya da yeni bir bina kiralandıktan sonra Organizasyon ve Metot birimlerine yerleşme etüdü ve yerleşme planı yaptırıldığına, hatta bu konuda TODAİE'dcn yardım ve danışmanlık istendiğine tanık olmaktayız. Ancak yine tanık olduğumuz bir başka husus, bu konuda hazırlanan,araştırma raporlarının ve yerleşme planlarının genellikle hiç uygulanmadığı. üst yöneticilerin arzularına göre değiştirildiği ya da üst yöneticiler tarafından isteklerinin reddedilmesi güç olan bazı ast yöneticilerin baskılarına prim verildiğidir. Açık ve Özel Bürolar Önceki yıllarda memurlar genellikle odalarda, özel bürolarda çalışırlardı. Oysa artık ve özellikle rutin ve mekanik işler yapılan kuruluş ve kurumlarda geniş salonlarda(açık bürolarda) toplu halde çalışma tercih edilmektedir. Açıkbürolarda yaklaşlk olarak 5-100 personel çalışabilir. Açık b:iroların alanları ise 150-3000 m 2 arasında olabilir. Açık bürolar gerektiğinde portatik ve ses geçirmeyen bölmelerle daha küçük salonlara bölünebilir. Yerleşmenin planlanması sırasında öncelikle kapalı büro da mı, açı'k büroda mı çalışılmasının daha uygun olacağı,kararlaştırılmalıdır. Her iki modelin birlikte,ku1lanılması da söz konusu olabilir. Yerleşmenin açık ya da,kapalı bürolarda yapılmasına karar ve rilebcilmesi için her iki modelin yararlarını (avantajlarını) ve sakıncalarını (dezavantajlarını) gözönünde tutmak uygun olur. Bu nedenl~ 'aşağıda açık büroların başlıca yarar ve sakmcalan gösterıilmiştir.
YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 97 - Daha az alana, daha kolay ve daha çok,kişi yerleştirilmesine elverişlidir. A. Açık bürolann yararları şunlardır: s - Kapı adedi ve koridor azalacağından binanın maliyeti düşer. - ısıtma, -aydınlatma ve diğer hizmetler daha ekonomiktir. - Dekorasyon ve temizleme maliyeti de düşer. - Dahıa yakından, etkili ve :kolay gözetim ve denetim imkanı sağlanır. - Haberleşme ve iş -akımı kolaylaşır. - Makina ve gereçlerin ortaklaşa kullanılma kolaylığı olur. - Örgütte ve bürolarda değiş.iklik gerekirse, bu gereksinme bölmelerle kolayca gerçek:leştirilebilir. - Daha iyi fiziksel koşullar sağlannıasıilja elverişlidir. B. Açık Büroların Sakıncaları ise şöyle özetlenebilir: - Özellikle para ile ilgili ve güvenliğin önemli olduğu türdeki işlerde gizlilik azalır. - Ziyaretçiler ve genel hareketlilik, çalışanların dikkatlerinin dağıtıl masına neden olur. - Konuşmalar sessizliği bozabilir ve aşın uğuhu ve gür'lltü olabilir. - Salgın hastalıkların yayılmasına müsaittir. - Yöneticilerde kişisel prestişin azaldığı kanısını yaratır. Kuşkusuz; açık büroların sakınoaları, özel büroların yararı ve açık büroların yararları ise, özel büroların sakıncaları haline gelir. Bazı hizmetler için özel bürolar ayrılması gerekli, hatta zorunlu olabilir. Müdür ve daha üstlmderne yönenicilerle araştırma, planlama, dosya incelemesi proje hazırlama gibi zihni çalışma ya da gizli kalması gereken işler yapan personele özel bürolar (odalar) ayrılmalıdır. Oysa, ülkeın~zde kişisel prestij konusunu ön planda' tutan personel çoğunlukla özel büroda çalışmak istemektedir. Ancak son 10-15 yıldır bu ko nudaki direnç azalmakta ve açık büro modeli giderek artan bir uygulama olanağı bulmaktadır. Açık bürolarda iki değişik modelde yerleşme yapılabilir. ı. Geomekrik Yerleşme Düzeni. Bu düzende; masalar (okul sıralan gibi) arka arkaya gelir. Bu tür yerleşme 5-6 masa bulunan küçlk bürolarda uygulanabilir. Büyük bürolarda monotonlük yaram ve iç sıkar. 5 A. Fikret AR, Büyro Yönetimi Teknikleri, II. Baskı, S. Yayını, Ankara, 1980, s. lu 112.
98 AMME İDARESİ DERGist 2. Serbest (Landscaped - Asimetrik) Yerleşme DüzenI Bu tür bürolaresas itibariyle bir açık bürodm. Ancak belli kişler ya da belli işleri yapan personel, iş akımı da gözön.üne alınarak, gruplar halinde yerleştirilir. Bu tür yerleşme modelinde, masalar arka arkaya ve koridorlar oluşturacak biçimde srralanmaz. Her grup değişik bir geometrik şekil (kare, yanm daire) ya da T,L,u, harfi oluşturacak biçimde otururlar. Gruplar büyük çiçek saksılan, sandııklan He birbirinden ayrılırlar. Böylece büroya bir çiçeklik, bir bahçe, bir doğa iklimi verilmiş olur. BİNA PLANLARı İş sahipleriyle ziyaretçiiere kolaylık sağlamak amacıyla bazı önlemler alınması zorunludur. Bu.nıar şöyle özetlenebilir: a. Binalar pavyonlar halinde ise her birine A,B,C... gibi harflerle ya da kelimelerle isim verilmelidir. A Pavyonru, B Pavyon'll ya da Göz Pavyonu, Dahiliye Pavyonu, Çocuk Pavyonu, Ali Deniz Pavyonu gibi... Pavyonların bulunduğu alanın ana giriş kapısına konacak bir ALAN PLANI ile pavyonlar ve yönlerı belirtilmelidir. Ayrıca büyük bir krokide pavyonlann yerleri gösterilmeli, yollara konacak oklarla pavyolara gidiş yönleri ve yolları işaretlenmelidir. b. Yeni bir uygulama şöyledir. Ana giriş kapısı yanına ya da katlann girişine bir levha konarak üzerine birim isimleri yazılır ve her birine bir renk verilir. Daha sonra ren.kler çizgi halinde koridor, hatta katlar boyunca ait olduğu büroya kadar devam eder. Böylece gidilmek istenen büronun renginin izlenmesi suretiyle aranan büroya kolayca ulaşılması mümkün olur. c. Her binanın giriş kapısı karşısına binadaki yerleşme durumunu gösterir bir BİNA PLANI asılmalıdır. Bu planda her katta hangi birimler (servisler) bulunduğu yazılmalıdır. Örnek aşağıdadır. Kat BİNA PLANI Birimler (Bürolar, Servisier) Bodrum Kafeterya. Berber, Kantin. Giriş Evrak, Dosya, Arşiv Müdürlüğü ı. Kat Personel ve Muhasebe Müdürlüğü 2. Kat Organizasyon ve Metot Müdürlüğü, APK Başkanlığı 3. Kat Genel Müdür ve Yardımcılan 4. Kat Hukuk Müşavirliği, Teftiş Kurulu Baş.lığı
YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 99 Kat planlan Her katın asıansör kapısi karşısına yada kat merdivenibaşına kat numarası ve KAT PLANI asıirnalıdrr. Kat p1anında o kattaki oda numaralan ve bunlann karşısında o oda ya da salonlarda yerleşmiş olan birimlerin (baroların) isimleri yazılınalıdır. Oda No. KAT PLANI 2 NCt KAT Bürolar 20 O ve M Müdörü 21 O ve Müdürü Sekreteri 22 O ve M Müdürü YardımcıIan 23 O ve M Uzmanlan 24 O ve M Teknik Personeli 25 APK Başkanı 26 APK Başkan Yardımcılan 27 Uzmanlar 28 Katlardaki salon ve odaların kapılarına da o salon ve odada oturan görevlilerin isimlerini gösteren tstm LEVHALARı takılması yaygın bir uy gulama haline getirilmelidir. tsimler bir metre uzaktan okunacak büyüklükte yazılmalıdır. Kat ve Odalann NUJllflralanınası Kat ve odaların bir düzen içinde numaralanması ile ilgililerin, ziyaretçi ve iş sahiplerinin bunlan bulma kolaylığı sağlanır. Bunun için; zemin kat lar «O» (sıfır) ya da (Z) harfi ile, birinci katlar (l), ikinci katlar (2), üçün cü katlar (3) rakkarnı ile gösterilir. Katlardaki odalara o katı gösteren rakam ile başlıyan numaralar ver\lir. ÖRNEK: 1 nci kattaki odalara: 11,1213,14,15... 19 2 nci kattakı odalara: 21,22,23,24,25... 29 3 ncü kattaki odalara: 31,32,33,34,35... 39 numaraları verilir. Eğer bir katta on odadan fazla oda varsa, bu takdirde odalar üç ra kamlı olarak numaralanır. tık rakam yin., kat numarasını gösterir. Buna göre: Beşinci kattaki odalar: 500,501 502,503... 599 Yedinci kattaki odalar: 700,701,702,703,704... 799 biçiminde numaralanır.
100 AMME İDARESİ DERGİSl Bina 10 kattan yüksek ve her katta 10 dan fazla oda vaıısa ilk iki r~am kat, diğer ilki rakamın da numarasını gösterecek biçimde numaralama yapılır. ÖRNEK: 10'uncu kattakıi. odalar 1001-1002-1003... 1099 20'noi kattaki odalar 2001-2002-2003... 2099 30'uncu kattaki odalar 3001-3002-3003... 3099 35'inci kattaki odalar 3501-3502-3503... 3599 Yerleşme Standartlan Rahat bir çalışma düzeni sağlamak, personeldn hareketlerini, gidiş gelişlenini rahatlıkla yapaıbilmesi için masaların dört yanında yeterince alan (geçit) bırakılması gerekir. Ayrıca personelin temiz hava alabilmesi de d'lşünülürse her memura (işçiye) ayrılması zorunlu olan yeri, metre kare ve metre küp cinsinden saptamak gerekli olur. Bu konuda çok değişik standartlar üzerıinde durulmuştur. Aslında en önemli sorun, yeter genişlikte yere sahip olunanlamasıdır. Yerleşme alanı yeterli olmadiğı sürece standartlann düşeceği de bir gerçektir. Aym şekilde görülen işin çeşidi ve niteliği de s'tandart saptanmasım etkiler. Yalnız dosya üzerinde iş yapan bir numara ayrılacak alan ile, daktilo ve fotokopi makinası ve kartoteksdolabı kullanan bir sekretere 'aynlacak alan kuşkusuz farklı olacaktır. Bunun gibi, personelin pozisyonu (statüsü) ile syrekli ziyaretçi kabul edip etmemesi, prestij düşüncesıi v.b. hususlar da personelin yerleşme alanının standardını etkiler. Aç.k bürolarda kişi başma o:ı;talama 7 m 2 alan, 20 ml boşluk standart olarak kabul edilebilir. Çeşitli pozisyonlar ve hizmetler için aşağıdaki yerleşme standartları bir,tutarnak. olabilir.6 Kişi başına (açlık büroda) 7 m 2, 20 m 3 Üst ve Orta kademe Yöneticiler için 20-30 m2, 60-90 m3» Yönetici yardınlclsı için 15-25 mı, 45-75 m 3 20-25 kişilik toplanıtı salonu 50 m2, 150 m 3 Masalar arası 0.80 cm ve geçitler 100 cm den az olmamalıdır. Zorlamalar ya da olanaklar yukandia gösterilen standartlann kısıhp, lıişletilrnesini gerektirir. ge. Taşınınalar Bir bürodan başka büroya ya da bir binadan diğerine taşınmalarda aşağıdaki yolun izlenmesikolaylı:k sağlar. 6 İbid.
YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 101 a. Yeni binaya (büroya) ilişkin bir yerleşme etüd-:.i ve buna dayamlaraık yerleşme planları yapılır. b. Yetkili yönetici hazırlanan planları inceler ve uygun gördüğünü onaylar. c. Taşınacak eşyalarambalajlanır ya daambalajlanmaz. d. Ambalajl'ann ya da eşyaların üzerine yeni binada (büroda) gideceği kat ve oda numarasını gösteren etiıketler yapıştırılır. e. Yeni binaya gelen eşyalar, üzerlerindeki numaralara göre odalara, salonlara taşınır. f. Oda ve salonlar yerleşme planına göre düzenlenir. g. Özel büroları buralarda çalışan personelkendi görüş ve zevklerine göre düzen1eyebilirler. h. Taşınmaların hafta sonlarında, tatil gün ve samierinde yapılması uygun olm. Hafta sonu yetmediği takdirde taşınınaya cuma gününden başla nabilir. o ve M Uzıııan1arııuıı Yerleşmedeki Görevleri Büyücek kuruluşlarda yerleşme etıi.idıü :yaptıması ve b1lliluı1l sonucuna gfu"e yerleşme plamlıarımn hazırlanması 'görevi Orgaınizasyon ve Metot (O ve M) Uzmanlanna aıirttir. O ve M Uzmaruan hazırlayacakları mıaş:tl11ma raporunu ve önerdiıkleri tek ya da a1ıteiın.altifli yerleşme planarım yetkili yöneticiye sunarlar. Yöneticinin vereceği karar, ilgili büroamirieri tarafından uygula mr. Yönetici ya da bfuo <llmiııleri O ve M luııı:nıamj;anndan yerleşme planlarının uygulanması sırasında yardım i,steyebilirler. FizİKSEL, ESTETİK VE DEKORATİF DÜZENLEMELERİN VERİMLİLİKLE İLİNTİLERİ Büro ve iş yerlerinde yapılan hizmet ve mal üretiminde verimi arfjtıron çeşitli faktörler arasında iş yerinin «fiziksel,koşulları» He «estetiık ve dekorasyon" önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle aşa~ııda bu iki ikonu ele alınarak incelenmeye çalışılacaktır. İş YERİNDE FİzİKSEL KOŞULLAR VE DÜZENLEMELER Alan ve Yerleşme Etüdü Tekniği çerçevesinde, çalışma yerinde fiziksel ve düzenlemeler kapsammda: koşullar a. A)"dınlaıtıına b. ısıtma ve soğurtma c. Havalıanclıııma d. Ses ve gıüııül~ e. Rutubet f. Mefruşat konulan incelenecektir.
102 AMME İDARESİ DERGISİ Aydınlatma Büro ve iş yerinde çahşanlal'dan tam ve yüksek verim alınması, yeterli ve iyi bir aydınlatma ile bağımlıdır. Yetersiz ve kötü ışıklandırma verimi olumsuz etkileyeceği gibi,çaiışanlann gözierinin bozulmasına da neden ola ~ak, bu da zaman içinde verimin düşmesi sonıuoui1u getirecektir. Kuşkusuz en uygun, zararsız ve aynca da bedava olan do~al aydınlatma, başka bir deyişle güneş ı'şı~ıdır. Güneş ışığınm sa~1anamadı~ı ya cia az olduğu yer ve zamanlarda «beyaz ış~k» veren floresan v'e civa1ı ampül1er uygun düşmektedir. Bu tür ışığın sağlamamadığı hallerde «'kırmızı ışık" veren normal ampül lerin kullanılması doğaldır. Ancak normal ampüller kuııaın.ıldığmda ışığın kamufle edilmesi önemkazanır. Bunun için ışık,kaynağı ile çalışanlann arasına ve,aımpülün önüne buzlucam, beyaz miıka, mukavva, hatta kalınca beyaz kağıt konmak suııetiyle ışığın tavana ya da du\"ara çarparak gözlere yansııması önerilebilir. Işığın, çalışanın sol omuzunun arkasından gelmesi gerekir. Böylece baş ve elin gölgesi yazılan ya da olmnan >sözcüğün >sa~ iilerisinıe düşer, okuma ve yazma foniksiyonu enıgeilenmemiş olur. ısıtma ve Soğut.ma Organizma 36.5 derece ısıya uyumlu olacak biçimde yaratılmış bulunu yar. Çalışma yerinin ısı derecesinin verimi olumlu ya da olumsuz olarak önemli derecede etkilediğini hepimiz dclilemiş'izdir. Fazla sıcak, kişilere durgunluk ve tembellik getirir, hareket dinallizmini azaltır. Fazla soğuk da çalışma temposunu çok düşürmekte, refleksleri sınırlamaktadır. Soğuk havada, organi:lima iç salgılan hareketegeçirmek suretiyle, vücutta ısı denges~ yaratma savaşına girmektedir. Ancak buınun da bir sının olduğu kuşkusuzdur. Hava soğuıkluğu uzun süre belli bir ısı derecesinin (yaklaşı'k 10 derecenin) altına düştü~de çalışma hemen hemciil durur. Çalışma yerleııinin ısı derecesi için evrensel standart bir derece söylenemez. Ülkenliııde ısımn, iş yeri ve hü.rola:rıda 18-22 (ortalama 20) ve evler de 23-2S derece dolaylannda olması kabul edilebilir. Bu derecelerin sıcak yörelerde alt sınırda, sıcak yörelerde üst sıralarda tutulması yeterli görihehiiir. Yapılan incelemeler soğıuğa karşı insanlatin yaş, cinsiyet, yetiştiği çevre, soya çekim vb. koşullara göre değişik direnç ve tepki gösterdiğini ortaya koyrmuştur. Bu arada kadınlann soğuğa karşı erkeklerden daha dirooçli olduğu (kadınlann erkeklerden daha az üşüdük1eri) saptanmıştır. Fazla s~ca!k ve özellikle fazla soğuık: havanın birçok ciddi hasımııklara yol açtığı hepimizce bilinmekte ve denenmiş btdıunmaıktaıdır. Bu nedenle çalışma yerinin havasını, gereıktiğinde soğutıına ve ısıtma araç ve sistem
YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 103 leri kui1anarak helli ibir dıüzeyde tutmanın, gerek çalışanların sağlığı, gerek (dolaylı olarak) veriminin düşmemesi açin zoııunilıu ve önemli olduğunu ileri sürmek yanlış olmayacaktır. Bu konuda 26.2.1983 tadhli Güneş Gazetesinde çıkan bir yazıda şu hususlar yer almaktadır.7 «-SO Derecede: - İnsanın dış duyu organı olan deri, soğuktan etkilendiği -anda sınır uçlan vasıtasıyla beyindeki ısı medrezieni harekete geçicir. Viicwt sabit ıstsıiili korumak için (36,5 derece) tüm önlemlerini almaya başlar. - İç ısı yükselmeye başlar, kan daha çok iç organların çevresinde toplanır. Bu yüzden titremeler, ürpermeler başlar. Bu, 'aslında vücudun düşüık ısıya hazırlık hareketleridir. - Dışarda,kalınan süreyle orantılı olarak yiiı;de ve ellerde ıkımıımalar, yanmalar başlar. - Kaı1p ve damar hıastalığı şiıkayetleri varsa (Anj,uıı3. pektoris) kalp ağnları görülebilir. -10 Derecede: - El ve ayaklarda, burundıa ek.imozlar başlayabilir. Çürük görünıtü5ünde morluklar oluşur. - Böbrek üsru Ibezleri faaliyete geçer ve salgılanan wooalin ve kortizon miktan artar. - AşlTI soğuk karşısında vücudun enerji gereksinimini karşılamak için karaciğer, glikazru kana vermeye başlar. - El, ayak ve burunda kan dolaşırmı azalır, dakulann beslenememesi yüzündt:n dom harabiyetleri ibaşlayabilir. - Kalıp ve damar sistemi aşlti çalışmaya başlar. Vücut ısısını belli bir oranda tutmak için çok çalışan kalbin oksijen ihtiyacı artar. -20 Derecede: - Kanda toksik {zararlı) maddeler çoğalmaya başlar. - Acı ve S'lZl duyulmaz, donma emareleri başlar. - Hareketsizlik başgösterir. (Bu, devaımlı duran kı,l11jj;damayan kişiler için) - Vücudun hormon salgılan iyice artmıştır. Bunlara paralelolarak kalp atışları ve kamn akış debisinde de artma görülür. - Elıayak. parnıakları iyire hissizleşmiştir. Kan bu organlara ıı.ı:laşanıadığı için doku haırabiyeti.ne birıliıkte morluıkl:ar, ekirıru:yllar olur. - Vücudu yağ dokusu içinde bulunan yağlar, soln korunma çaresi olarak kana verilmeye başlar. 7 Nurten Usman, Gün~, S. 3.
104 AMME İDARESİ DERGISİ -30 Derecede: - Kanda eritmsitler (,kırmızı yuvarlar) kümelenrneye başlar. Zatürree ve zatülcenpler meydana gelebilir. - Gözler kapanmaya başlar. - El ve ayamar, iktdak ve burun dokulan harabiyete uğraıımştır. Kan gitmediği için hücreler öl:meye başlar ve bu organlar ölür. - Kandaki artıklar çoğalır. - Süre uzarsa uyku hal1i içirıde ölüm meydana gehr.» Havalandırma Karbondioksriıt gazı, sigam dumanı zebıirleyicidir. Uyuşturucu "tki yar par,insanlann hareketlerini ağırlaştınr, çalışma arzusunu aza!1tır. Bunun için bürolarda havaland~rma tertibatı gereklidir. Kuşkusuz en iyisi «air oandition» denen havalandırma &isteminin yapılmasıdır. Bu olmadığı rtakdirde yaz aylannda oereyan yapmayaca:k surette pencerelerin açılması,!kışında hiç olrrnazsa öyle dinlenmeleri sırasında büroların havalandınlması zorunlu ve yararlıdlır. Vasistas denen pencerelerin havıalandırma bak~ından uygıun olduğu bilinmektedir. Ses ve Gürültü Ses ve gürültünün sınir,sliıstemini yorduğu ve bozduğu, verimi düşürdüğü bir gerçektir. Çalışırna yerinde sakin ve verimli bir çahşma yapılabilmesi için gürülıtü olmaması gereği ıtaı:ıtışmasız ;kabul ediılir. Sessizlik, sesli çalışan makinelıerın ayn odalarda toplanması ile sağlanabilir. Ağır ve fazla gürültü ile çailşan majkinalar bod:ııum ya da zemin katlara yerleştirilerek ses ve sarsmtı toprağa verilebilk. Sesin şiddet ölçeğine «des~'bel» denmektedir. Desibel hakkında bir fikir verebilmek için aşağıdaki venilere bir göz atmakta.yarar vardır.8 Desibel Kaynak Desibel Kaynak o Duymanın başlangıcı 90 ŞeLa:le, motorlu tren, tır 10 Normalsoluk alma 100 Metropol (büyük kent) 20 Yapraık hışırhsı 1,10 Rocık türü müzik ıtopluluktan 30 Fısıltı halinde,konuşma 120 Fabrilmlardaki makinalar 40 Kütüphane, sessiz bir büro 130 MaJkinalı tmek ateşi SO Sakin bir lokanıta 140 Küçüık bir uçağın uçuşa' geçişi 60 İki kişi,nin konuşması MO Uçaık faibrikası 70 Gürültülü bir büro 170 Jetin uçuşa geçişi 80 Yoğıın trafiik gürülrtüsü 190 Füzenin atıı1ım:ası Bir çok ülkede ve bu arada Karayollan Genel Müdürlüğü ile ilgili beledi yelerıiın işbirliğiyle İstanbul, An!kara, Antalya, Adana kentlerinde gürültü oco 8 Hürrlyet, 23.11.1980, s. 6.
YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 105 nusunda birçok araştınnalar yapılmıştlr. «Ses kirliliği» d-cnen gürültü üzerine yapılmış araştı.ıımalarda ortaya çıkan bazı sonuçlar şunlardır: - GiirüLtüye bir süre sonra alışıldığı görüşü yanlıştır. Bir süre sonra gürültüden kulatk mn kalmlaşmaıktaclır. Bu da duymayı azalttığından gürültüye alış:j!iclığı sanılır. - Gürültü yalınız işiıtme duyguıslul1u körleştirmez, sağırlık yapmakla kalmaz. Gürültü; şiddetine (desibel derecesine), tonuna, süresine göre vücutta birçok huzursuzluık Vi! rahatsızlıklara, ciddi hastahklara neden olmaktadır. Ayrıca gürültü; sinirli'liık yaraıtır, kalbin çalışma hızını arttınr, damarlann daralmasına ve dolayısıyla ıkan basıncının yükselmesine (yüksek tansiyona) neden olur,ııaıhat solunmn yaıpmayı engeller, mide ve beyin mn riltihaplanmalarına, göz bomlcluıldarma, ruhsal bunalııma ydl açar, insan ömrünü kısaltır. - Gürültü beden işçilerindi! % 30, fiicir işçilerinde ise % 6O'a varan verim kayıplanna neden olabilımektedir. KarayoUan Genel MüdürLüğünce 1978 yılında İstarı1buıl'ıda yapılan bir anket şu sonucu veıımiştir.9 Nasıl Rtıkileniyoruz? etıki tstarıbul~da,güri.iltümikıtarmın değişik bölgeleme halik üzerinde yaptığı dereeıeıeri: Çok fazla Oldukça Biraz Hiç raihatsız rahatsız rahatsız raıhatslz olmayan. S e m t i % % % % 50. yıl Mahallesi 41 25 17 17 Ömek Mahallesi 70 20 O 10 Beşiktaş 50 50 O O Gayrettepe 71 21 8 O Meddiyeköy 59 32 9 O PangaLtı 47 43 5 5 Londra as,faltı 30 40 30 O Bakırköy 33 50 17 O Çeıkmece 69 27 4 O Zinoirlilruyu 31 48 17 4 Şişli 69 25 6 O Ortalama 52 3S 10 3. Yukarıdan beri açıklanmaya çalışıian bu durumlar karşısında dünya ülkelerinin birçoğu güı:ıültüye (ses :kirliliğime) karşı savaş açmış ve ulusal ya da uluslararası örg'jtler oluşturarak insanları gürültünün zarar ve etkisinden <kurtarmaya çalışmışlardır. Bunun için "Gürüıtüye Karşı Uluslararası Birl:ik Örgütü» ilrurulınuştıur_ Daha sessiz ıiniş, kalkış yapan uçak üretimi 9 Hürrlyet, 8.11.1978, s. 8.
106 AMME İDARESİ DERGISİ üzerinde çalışmalar sürdürülmekltedir. Bazı hava alanları kentlerin uzağına taşınmış, yeni hava alanı ınşaatiarında gürültü konusu önemle gözönünde tutulmuştur. Koma v,e gece gürültü yasağı konmuştur. Radyo Vi! televizyonlarla, duvar afişleri ve çalışma yerlerine asılan yazı, afiş ve reslmlerle gürültü yapılmaması istenmiş ve «lütfen biraz sessizlik» denmiştir. Büro ve iş yerlerinde gürültünün yak edilmesi Için masa ve sandalye ayaklarına :kauçuk geçirilmesi, telefon zilierinin kısılması ya da telefonların ışıkla ve zınltı zilleri ııle çalıştlrljması, çağırma zili yerine ışıkla uyan sisteminin uygulanması, yerleııe halı, halifleks, marley vb. SeS geçirmeyecek maddeler döş{)nmesi, pencerelere peııde takı!ması, duvarlara kurşunlu yada kurşuntozlu s'es geçirmeyen levhalar yerleştirilmes,i, ses çıkaran makinaların havuz (pool~servis) modelinde biryerde toplanması, ağır ve fazla gürültü yapan büyük makrnalanm zemin katlara konarak gürültünün toprağa geçmesinin sağlanması, kulaklara tıkaç,konması başlıca önlemler olarak 11eri sürülebilir. Rutubet Büro ve iş yerlerinde verimli çalışmayıetkileyen diğer bir husus rutubet derecesidir. Uygun rutubet derecesi, havadaki su buharı oranınm % 50 dolaylarında olduğu haldir. Rutubet derecesinin % 30'dan az, % 70'denfazla olması organizma üzerinde önemli olumsuz etki'lere neden olmaktadır. Özellikle faııla rutulbet nezleye, başağrısına, sinlrliliğe,.isteksizliğe, fizikselgücün düşmesine ve bunalıma yol açabilir. Bu durum; yaşlılarla, kalp, damar hastalığı ile yüksek tansiyonu olanlar için daha önemli olur. Çalışma verimi düşer, işe devamsıziıklar antabilir. Rutubetli havalarda fazla terleme ve su kaybı olacağından, ince kıyafetler giymek, güneşten kaıçmaık, bol su ya da çay içme:k, sulu besin yemek, kış ise, kalorifer radyotörlerine su kapları takımaık ya da üzerlerine su dolu kaplar,koymak yerinde olur. Fazla kutu havanın da baş ağnsı, boğaz kuruluğu ve fiziıksel gevşeme gözden uzak tutu1rrıaımalıdır. yapacağı ESTETİK VE DEKORATİF DÜZENLEMELER Verimi etkileyen famörlerden biri de bürolaııdaki estetik v<! dekoratif düzenlemelerdir. İş yeri ya da bürolarda yaşamıımızın uzun yınarı ve günümüzün önemli bir kısmı geçtiği gözönüne aınırsa bu yerlerin, içinde huzur 'la, rahat ve mutlu olarak yaşaııabilir bir atmosfere SahdiP olması gerektiği kolayca benimsenir. En uy~aıtmosfer doğa ;koşulları olarak kabu1 edilmektedir. Bu jılkeden hareket edilerekaşağıda: a. Renkler, b. Dekorasyon, c. Müztk, d. Temizlik konulan üzerinde durulacak:tır. Renkler Renıklerin moral ve vedm üzerındeki önemli etkisi i nıkar edilemez. Renkler ışığı tutarak, az ya da çok yansıtaırak gözleri v,e çevreyi etkilerler.
YERLEŞMENİN VERİME ETKİLERİ 107 Örnek olarak; karanlık bir odada kıl'illlzl ışık yakılsa 'kırmızı boyalı eşyalar hiç gözükmediği halde, aynı karanlık odaya beyaz ya da yeşil ışıık verilirse eşyalar hemtın şekillenir. Mavi boyalı karanhk bir oda mum ile aydıniaıtl'~sa, odanın rengi beyaz göıülür. Bu husus beynin renklerden algılailması ve bunun psikolojik etkisi ile açıklanabilir. Renkler üzerinde de pek çok araştnma yapıldığına tamk oluyoruz. Bunlardan çıkan bazı sonuçlar şöyle özetlen~bilir. - Renkler; «sıcak (ateşe benzer) ve soğuk (suya benzer) renkler» olarak gruplandırılmaktadır. Kırmızı, turuncu, san, bal ve şarap renkleri sıcak renkler olarak kabul edilmektedir., Koyu renkler (siyah, :mor, kahverengi) hüzün verici, moral düşürücü, buna karşı açık :renkler (beyaz, pastel yeşil, ısan, pempe) içaçıcı, ferahlatıcı, rahaıtlatıcı ve sakinleştirici renıkler olarak tanımlanmaktadır. Kırmızı sinirliliık verici, yeşil ve mavi sakinleştirici etkiye sahiptir. San ve turunou dikkat çekici rcı:tkler olduğundan yol kavşaklannda sarı anıpuherkuilamldiığı gibi, ABD'de taksiler aynı nedenle turuncu renktedir. Renk koyuldukça geceleri uzaman görülme şansı azalmaktadır. - İki renk yanyana getirildiğinde bunlar birbirlerini etkilemaktedirle,r. Mavi ile beyaz yanyana getirilirse mavi daha canlı, beyaz da mavimsi olur, fakat mavi kırmızı ile yanyana gelince eflatuna dönüşmektedir. Bu nedenle birden fazla reı:tk kullanıldığında l'ookler arasında iyi bir uyum ve ayrıca renklerle ışık amsında uyum ve olumlu biretkileşim gözden uzak tutulmamalıdır. - İyi verimalınmayan bir bürada yapılan renk değiş~kliğinin,-verimi olumlu olarak etkilediği çok görül!müştür. - Geniş bir salon koyu renkle boyandığında küçülmüş olarak algı,lanmış, aç1k renkle boyandığında oldıuğundan geniş etkisi yapmıştır. - Geniş bir salonun üç duvarı aç~k, dördüncü ve küçüık boyuttaki duvarı koyu renk boyanırsa salonun görün~ monotonluktan çıkmaktadı,r. - Renklerin kontras o~arak kıu:llanrlrrnaısı iyi bir renk harmonisi yaratabilirse de, gözün bir reııkıten diğerine geçişi, her defasındagözlerin, kendilerini diğer rengin yansıttığı farklı ışığa uyum 'S'ağlaması.için zorluk çek-. mesine neden olur. Bu da gözlel'i zamanla yorup bozabilir. Bu açl1klamalar ışığında denebilir ki, bürolar pastel renklerle (açık yeşil, ma'vi, pembe, bej ve ~r,i) boya'illilla1ı, özel1iıkle küçük odalarıda koyu renklerden,kaçınmalıdır. Dekorasyon Barolardaki eşyaların renk ve biçimleri ile yerleşme düzenleri de verimü. etkiler. Çalışma yerlerinde gereksizeşya (masa, is;kemle, dolap... ) kesinlikle bulunmamalı, oda ve salonlarda görüşü kolaylaştıran, görünüşe çekicilik kazandıran, çevrede ferahlatıcı ve hıırur veren biir iklim yaratan eşyalar
108 AMME IDARESI DERGISI bulunmalıdır. Çalışma oda ve salon1arıldid birer eşya deposu olmadığı hiç bir zaman gözden!kaçırılmamalıdır. Kullamlacak eşyalann lıüıks ve gösterişli değil, sağl~, işingereklerine uygun ve starndart olması esasalınmahdır. Dôkaratörler, çok 'kesiin ol:ma!ınak ıkoşulu.ile köşeli möblelerin dik>kat~n dağılmasını önlediğini ileri sürmektedirler. Bürolara; büyük yapraklı çiçek salksı ve sandıklan bulundurmak, bazı raflara biblolar koymak, duvarlara pastel renkli ve iş açıcı manzara resim lerıi asmak yada yapmak suretiyle dekoratif bir göiünüm verilebilir. Müzik Büro ve iş yeiilei1i'l1de dinlendirid bir müzik çalınması da personem mora}ini olumlu biçijmde etkileyeceıktir. Bu nedenle iş yerlerinde ve özel Hkle aç~k bürolarda IS'er dakikal:ı'k aralarla yumuşak ve hafif tooda müzıik çalınması önerilebilir. Temizlik Büro ve iş yerlerinde y:uıkanıda açık1anan husluslann hepsinden önem Lisi, gerek oda ve 'salorılann yer ve duvarlannın, gerek masa, iskemle, dolap vb. 'eşyanın çok,tıemiz, baıkımla olmasına ve 'tazdan korunmasına itina edilmesidir. Dökülen boyalar onarılmalı, dökülen yada matlaş.a:n cilalar yönilenmeli, pat1keler, marleyler parlatılmalıdır. Kayma tehilkesi de gözden uzak tutu1mamalıdır. Kötü hir geleneğimiz ve alışkanlığıjlnız var. Mutfa:k1an, ofisleri, tuva letleri 'kahvôrengi, ikayill bej, gri yapmakta ve böyleoe «kir götürsün» dmıekteyiz. Oysa bu «ıkirli olsun, fakat belli olmasın» demek değil midir? O halde sözü edilen yei'leri beyaz y,apmah ya da beyaz boyamalıyızkii, kir belli olsun ve hemen temizlensin. Hastane bcyazhğı gibi. SONUÇ Çağdaş yönetim,gereği, v:eri~'i ve etkili bir çalışma temposu içinde yaşamak 1Joronda bulunan yöneticiler, tespi!t ettikleniaımaç1ara ulaşmak: için birçok önlemleral:maık zorundadıirlar. Bunlar arasında «Alan Ve Yerleşme Etüdü Tekniği»'mn de öneımli bir uygulama alanı olduğu hatırdan uzaık tutu1mamalıdır. Ça:lışma yerinin yerleşme ve,fiziksel koşullan ileestetik ve dekoratif düzenleru büyük zorlukçekmeden, fazla mali 'kaynağa ihtiyaç duyulıınadan bir:az ilgi Ve çaba ile gehş.tirilebifu. Unutulmamahd~r ıki; bu konuda yapılacak çalışmalar, personelin fizıik ve moral sağhğı, 'İş huzlunı, verimin yükseltilmesi üzeıidde 1ınIulduğurndarn fazla etkin ve yararlı olacaktır. Çoğu zaman alınan 'küçüık önlemlerin ve yakın ilgilerin beıklenmedik büyük sonruçlar getirıdiği gerçeği, bu konuda da gözden uzak tutulıın.azsa, öngütünamacına ulaşmasında önemli bir destek daıha kazanılacaıkıtır.