DERLEME REVIEW Hacettepe T p Dergisi 2011; 42:153-159 Mesleki dermatozlar Asl Hapa 1, Sibel Ersoy-Evans 2 1 Uzm. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Deri ve Zührevi Hastalıklar Anabilim Dalı, Ankara 2 Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Deri ve Zührevi Hastalıklar Anabilim Dalı, Ankara ÖZET Mesleki dermatozlar mesleki maruziyetin katkısının gösterildiği derinin herhangi bir patolojisi olarak tanımlanır. Deri hastalıkları kas-iskelet hastalıklarından sonra tüm mesleki hastalıkların en sık nedenidir. Ayrıca, mesleki dermatozların hem bireyler hem de toplum üstünde sadece fonksiyonel değil, fiziksel ve psikososyal etkileri de vardır. Bu nedenle son yıllarda mesleki dermatozlar önemli halk sağlığı problemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu makalede en sık karşılaşılan mesleki dermatozlar gözden geçirilecek ve mevcut tanı ve tedavi seçenekleri tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Mesleki dermatozlar, kontakt dermatit, tanı, tedavi. ABSTRACT Occupational dermatoses Occupational dermatoses are defined as any pathological condition in which occupational exposure has been shown to be the major factor. After musculoskeletal disorders, skin diseases are the most common cause of occupational diseases. Besides, occupational dermatoses has not only functional, but also financial and psychosocial effects on individuals, as well as the community. Therefore, in recent years, occupational dermatoses are accepted to be one of the important public health problems. This article reviews the most common occupational dermatoses and discusses the current diagnosis and treatment modalities. Key Words: Occupational dermatoses, contact dermatitis, diagnosis, treatment. Meslekle ilgili deri hastalıkları tüm meslek hastalıklarının yaklaşık %50 sini oluşturmaktadır ve iş gücü kaybının da yaklaşık %25 inden sorumludur [1]. Bu dermatozlar çoğunlukla iş ortamıyla bağlantılı olarak ele alınmamakta ve klinisyenler tarafından gözden kaçırılmaktadır. Mesleki dermatozlara çok çeşitli çalışma ortamlarında ve her yaşta rastlanabilir. En yüksek risk taşıyan meslek alanları imalat sanayi, gıda üretimi, metal ve plastik sanayi, motor sanayi ve ormancılık şeklinde sıralanmaktadır [1]. Burada mesleki dermatozlar klinik olarak dokuz grup altında incelenecektir. Bunlar; Kontakt dermatit, kontakt ürtiker, kimyasal yanıklar, akne ve follikülit, mesleki kanserler, infeksiyonlar, pigmentasyon bozuklukları, kollajen doku hastalıkları benzeri semptomlarla seyreden mesleki dermatozlar, yabancı cisim reaksiyonlarıdır [2]. 153
Hapa ve Ersoy-Evans MESLEK KONTAKT DERMAT T Mesleki dermatozların %90-95 ini kontakt dermatitler oluşturmaktadır. %90 sıklıkla ellerde görülen bu mesleki dermatoz toplumda %0.5 oranında görülürken, bazı çalışmalarda prevalans %10 a kadar yükselmektedir [3]. Mesleki kontakt dermatitte etyolojide ekzojen ve endojen birçok etken sorumlu tutulabilir. Bunlardan biri de yaştır. Çocukluk çağında irritan kontakt dermatit daha sık görülürken, yaşla birlikte bu sıklık azalır [4]. Yine kadınlarda alkali ve deterjanlara karşı daha yoğun bir reaksiyon görülmektedir. Çeşitli çalışmalarda kadınlarda irritan kontakt dermatit riskinin arttığı tespit edilmiştir [5]. Irk faktörü ele alındığında Afrika kökenli Amerikalılarda beyaz ırka göre deride artmış bir bariyer fonksiyonu olduğu, bu nedenle de bu ırkta hem allerjik hem de irritan kontakt dermatit riskinin daha az olduğu belirtilmiştir [4]. Kişisel atopi öyküsü mesleki kontakt dermatit için bir diğer yatkınlık yaratan özelliktir. Schmunes ve Keil ın yaptığı bir çalışmada atopik bireylerin daha çok mesleki kontakt dermatit geliştirdiği bildirilmiştir [6]. Bu kişisel faktörler dışında ıslak ve nemli iş ortamı, sık travma ve friksiyon gibi nedenler de mesleksel kontakt dermatite yatkınlık yaratmaktadır. Burada mesleki kontakt dermatitler irritan kontakt dermatit, allerjik kontakt dermatit ve kontakt ürtiker olmak üzere üç grup altında incelenecektir. İrritan kontakt dermatit 154 İrritan kontakt dermatit akut ve kronik olmak üzere iki gruba ayrılır. Akut irritan kontakt dermatit kuvvetli asit ve bazik maddeler ile kısa süreli temas sonucu oluşur. Bahsi geçen bu kuvvetli asit ve bazik maddelerin konsantrasyonu ve temas süresi de reaksiyonun derecesini belirlemektedir. Yüksek irritasyon riski bulunan bu maddelerin deriyle teması epidermiste direkt sitotoksik bir reaksiyon oluşturmaktadır. Kronik yani kümülatif tip ise zayıf irritan maddelerle tekrarlayan temas sonucu oluşur. İrritan kontakt dermatit diğer kontakt dermatit tiplerinde olduğu gibi sıklıkla ellerde görülmektedir, ancak nadiren de olsa yüz ve göz kapağı gibi yerleşim alanlarında da rastlanabilir. Akut formda çoğunlukla eritem, vezikül ve büller görülür. Daha kronik lezyonlarda ise deskuamasyon, likenifikasyon ve fissürler izlenebilir. Bu lezyonların allerjik kontakt dermatitten ayrılması güç olabilmekte hatta bazı hastalarda her iki durum birlikte görülebilmektedir. İrritan kontakt dermatitte en sık neden ellerin su ve sabunla sık temasıdır. Bu nedenle irritan kontakt dermatit gelişimi için en fazla risk taşıyan meslek grupları temizlikçilerdir. Bunun dışında inşaat işçileri, çiçekçiler, gıda üretimi ile uğraşanlar, kuaförler ve bahçıvanlar da risk altındadırlar. Bu meslek gruplarında rol oynayan başlıca irritan maddeler Tablo 1 de özetlenmiştir. Tanı özellikle temas edilen maddelerin ayrıntılı bir şekilde sorgulandığı öykü ve dermatolojik muayeneyle konulabilmektedir. Hasta çoğu zaman temas ettiği maddeyi belirtebilmekte, bu da tanı da önemli bir ipucu olmaktadır. Yine hastaların öyküsünde lezyonların işe başlama ile kötüleşmesi ve izin günlerinde düzelmesi sorgulanmalı, gerekirse hastanın iş dışında temas edebileceği maddeler de göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak dermatit kronikleştikçe izin günlerinde görülen düzelme periyodu izlenmeyebilir [7]. Allerjik kontakt dermatit Allerjik kontakt dermatit geç tip bir hipersensitivite reaksiyonudur. Kimyasal maddenin konsantrasyonu, temas süresi ve kişinin yatkınlığı reaksiyonun gelişiminde önemli rol oynar. Çoğunlukla ilk duyarlanma kimyasalların saçılması ve dökülmesiyle oluşur. Duyarlanma süresi 7-21 gündür ancak bu dönemin sonunda çalışan bu madde ile tekrar temas ederse 24 saat içinde allerjik reaksiyon gelişir [3]. Allerjik kontakt dermatit için yüksek riskli meslek grupları tarım alanında çalışanlar, inşaat işçileri, kuaförler, çiçekçiler, lastik ve tekstil işçileridir (Tablo 2) [8]. Klinik olarak irritan kontakt dermatit ile ayırt etmek güç olabilir. İrritan kontakt dermatite benzer şekilde akut lezyonlarda vezikül ve büller görülürken, kronik lezyonlarda likenifikasyon ve fissürler izlenebilir (Resim 1). Tüm mesleki dermatozlarda olduğu gibi ayrıntılı bir öykü ve fizik muayene çoğunlukla meslek ilişkisini saptamada ve tanı koymada yeterli olmaktadır. Ancak aller- Tablo 1. Sık karşılaşılan mesleki irritan kontakt dermatit nedenleri Deterjan ve sabunlar Su, ter Çözücüler Ayrıştırıcı yağlar Toz ve fiber Asit ve alkaliler Okside edici ajanlar Kağıt ve kağıt ürünleri Çimento (ıslak ve kuru) H ACETTEPE T IP D ERG S
Mesleki dermatozlar Tablo 2. Sık karşılaşılan mesleki allerjik kontakt dermatit nedenleri Allerjenler Tiuram Kromat Epoksi resin Parafenilendiamin Amonyum persülfat Nikel Gliseril monotioglukolat Koku maddeleri Hindistan cevizi (coconut) dietanolamid Kolofoni Formalin Merkaptobenzotiazol Kobalt Allerjenleri içeren ürünler Lastik ürünleri Çimento ve deri boyaları Yapıştırıcılar ve yüzey kaplamalar Saç boyaları Saç rengi açıcıları Metal içeren maddeler (takı, kemer tokası vb.) Perma solüsyonları Çok çeşitli ürünlerde Şampuan ve sıvı sabunların içinde deterjan olarak Yapıştırıcı, kozmetikler Giysi, koruyucular Lastik ürünleri Metal içeren maddeler (takı, kemer tokası vb.) A B Resim 1. Bilateral el bilek iç yüzlerde ve el dorsumunda soluk eritemli yamalar ve el bilek iç yüzlerde yer yer fissürizasyon (deri imalatında çalışan 22 yaşında kadın hastada deri boyalarına karşı gelişen allerjik kontakt dermatit-uzm. Dr. Özge Gündüz ün izniyle, Ankara Meslek Hastanesi, 2010). jeni saptamak için, özellikle hastanın çalıştığı ortamda muhtemel allerjen olan maddelerle yama testi yapılmalıdır. Mathias kriterleri olarak bilinen ve yedi sorudan oluşan bir anket de tanıya yardımcı olmak amacıyla kullanılan yöntemlerden biridir (Tablo 3) [9]. Yine spesifik antijenlerin kanda saptanabildiği radyoalergosorbent test de yapılabilir. Tablo 4 te allerjik ve irritan kontakt dermatit arasındaki farklar özetlenmiştir [10,11]. Kontakt ürtiker Kontakt ürtiker ani olarak ortaya çıkan bir hipersensitivite reaksiyonudur. Temastan 30-60 dakika içinde gelişen ve sonrasında birkaç saat içinde kaybolan ürtiker benzeri lezyonlarla karakterizedir. Çoğunlukla lezyonlar temas edilen bölgeye lokalize olmakla birlikte nadiren tüm vücuda da yayılabilir. Bunun dışında hastalarda bronkospazm, rinokonjunktivit ve gastrointes- 155
Hapa ve Ersoy-Evans Tablo 3. Mathias tarafından oluşturulan ve mesleki kontakt dermatit tanısında kullanılan yedi soruluk anket 1. Klinik görünüm kontakt dermatit ile uyumlu mu? 2. Olası irritan veya allerjen maddelerle iş yerinde teması var mı? 3. Lezyonların anatomik lokalizasyonu meslek maruziyeti ile uyumlu mu? 4. Lezyonların başlangıcı ile maruziyet arasındaki ilişki kontakt dermatit ile uyumlu mu? 5. Mesleksel olmayan maruziyetler dışlandı mı? 6. Şüpheli irritan veya allerjene maruz kalınan işten uzaklaşıldığında dermatit düzeliyor mu? 7. Yama veya provokasyon testleriyle olası allerjik bir neden saptanmış mı? tinal sistem tutulumu gibi sistemik bulgular da tabloya eşlik edebilir [12]. Atopi öyküsü olan kişilerde daha sık rastlanan bu durumda en sık suçlanan ajanlar pudralı ve pudrasız lateks ürünler, muz, kivi, avakado gibi bazı yiyeceklerde bulunan proteinler, benzoik asit, sorbik asit, nikotinik asit esterleri ve sinnamik asittir [13]. Riskli meslek grupları içinde sağlık çalışanları dışında hayvan vücut sıvıları ve tüyleriyle temas eden laboratuvar çalışanları, kuaförler, çam kozalağı toplayanlar, oduncular ve çiçekçiler yer almaktadır. Tekrarlayan kontakt ürtiker atakları bir süre sonra kişide allerjik kontakt dermatit oluşumuyla da sonuçlanabilir [14]. Kontakt ürtiker tanısında ön kola uygulanan deri prick testi tanı yöntemlerinden biridir. Mesleki kontakt ürtiker nedenleri içinde en sık saptanan neden lateks ürünleridir. Lateks allerjisi özellikle 1980 li yılların sonunda tüm dünyayı etkisi altına alan korunma önlemlerinin kullanılmaya başlamasıyla artmıştır ve sağlık çalışanları arasında sık rastlanmaktadır [14]. Daha ucuz ve daha çok protein içeren yeni lateks eldivenlerin üretilmesiyle allerji sıklığı yıllar içinde giderek artmıştır. Yakın zamanda yapılan bir çalışmada eldiven içindeki pudranın allerjenin deriye girmesini kolaylaştırdığı da tespit edilmiştir [15]. Lateks allerjisinde temastan kısa süre sonra temas bölgesinde yanma, kızarıklık, kaşıntı ve hayatı tehdit edici anafilaktik reaksiyonlar görülebilir [7]. Lateks allerjisi lateks içeren eldivenler dışında kondom, balon, emzik gibi lastik madde teması ile de görülebilir. İlginç olarak lateks allerjisi olan hastalarda lateksle çapraz reaksiyon veren muz, kivi, avakado ve kestane gibi gıdalara karşı da allerjik reaksiyon görülebildiği bilinmektedir [7]. Mesleki kontakt dermatitte tedavi Tedavide en önemli basamak kontakt dermatite neden olan ajanın belirlenmesi, bunun eliminasyonu, ellerin vazelin gibi deri üstünde film tabaka oluşturan nemlendiricilerle sık sık nemlendirilmesi gibi genel önlemlerdir. Nemlendiriciler özellikle eller ıslandıktan sonra kurulanmış deriye uygulandığında daha etkilidir. Bunların dışında tedavide topikal kortikosteroidler ve çok yaygın durumlarda kısa süreli düşük doz oral kortikosteroid tedavisi gerekebilir. Sekonder bakteriyel infeksiyon varlığında oral ve topikal antibiyotik tedavisi eklenebilir. Oral antihistaminler kaşıntısı olanlarda kullanılabilir ancak dikkat gerektiren işlerde çalışan kişiler sedasyon açısından uyarılmalıdır. Topikal antihistaminler kontakt dermatite neden olabilecekleri için genel olarak önerilmemektedir. K MYASAL YANIKLAR Kimyasal yanık deride hücre ölümü ile sonuçlanan bir çeşit akut irritan kontakt dermatittir. Başlangıçta yanma ve batma, ardından da eritem, bül, erozyon ve ülserasyon görülür. Semptomlar çoğunlukla maruziyetten kısa bir süre sonra oluşur, ancak fenol ve zayıf hidroflorik asit gibi ajanlarla geç reaksiyonlar da görülebi- Tablo 4. İrritan ve allerjik kontakt dermatit arasındaki farklar İrritan Allerjik Etkilenen hasta sayısı Çok Az Dağılım Lokal, keskin sınırlı Yaygın, nadiren keskin sınırlı Başlangıç Saatler içinde 24-72 saat (daha önce duyarlanmış kişilerde) Düzelme 96 saat 14-28 gün Mekanizma Direkt keratinosit hasarı T hücre aracılı immün reaksiyon Atopi öyküsü Çoğunlukla var Değişken Ajanın konsantrasyonu Çok önemli Önemli Tanı testi Yok Yama testi 156 H ACETTEPE T IP D ERG S
Mesleki dermatozlar lir. Kimyasal yanıklara neden olan ajanlar Tablo 5 te özetlenmiştir [2]. Tedavide ilk olarak o bölge bol suyla yıkanmalıdır (gerekirse üç saate kadar). Eğer kimyasal madde suda çözünmüyorsa saf beyaz sabun ve suyun karıştırılması ile hazırlanan sabun solüsyonları kullanılabilir. Alkali yanıklar asitle (sirke), asit yanıklar da baz (karbonat) ile asla yıkanmamalıdır, çünkü oluşan termik reaksiyon doku hasarını artırmaktadır [1]. Ülsere alanlara topikal antibakteriyel krem ve pomadların yanı sıra iyileşmeyi hızlandırmak amacıyla yara örtüleri veya greftleme uygulanabilir. Eğer lezyon çevresinde eritem varsa o bölgeye orta etkili bir topikal kortikosteroid önerilebilir. Hidroflorik asit, fenol bileşikleri, kromik asit gibi kimyasallar aynı zamanda sistemik toksisiteye de neden olabilir. Bu hastalar sistemik bulgular açısından da takip edilmelidir [16]. MESLEK AKNE ve FOLL KÜL T Dünya yüzeyinde ortalama 1 milyondan fazla yağlayıcı ve kayganlaştırıcı maddelerle çalışan insan bulunmaktadır. Bu yağlama ve kayganlaştırma amacıyla kullanılan maddeler pilosebase ünitenin mekanik olarak tıkanmasına, ardından da akneye ve follikülite yol açar [17]. Klinikte komedonlar, püstüler ve papüller görülür. Tanıda önemli bir ipucu bu lezyonların bu maddelerle temas eden bölgelere yerleşmiş olmasıdır. Yine bu tip akne, öncesinde yüz ve boyunda var olan bir aknenin alevlenmesine bağlı da gelişebilir. Tedavide bu tip yağlama ve kayganlaştırma amacıyla kullanılan maddelerden uzak durulmalı, sık sık banyo yapılmalı ve iş kıyafetleri sık sık yıkanmalıdır. Eğer bu önlemlerle akne engellenemezse klasik akne tedavisi uygulanabilir [17]. MESLEK DER KANSERLER Mesleki deri kanserleri tüm deri kanserleri içinde %1 den az görülmektedir. Mesleki nedenlerle oluşabilecek deri kanserleri içinde en sık skuamöz hücreli karsinom görülür [18]. Diğer prekanseröz lezyonlar ve deri kanserleri şu şekilde sıralanabilir: Aktinik keratoz, katran keratozu, arsenik keratozu, keratoakantom, Bowen hastalığı, lentigo maligna, bazal hücreli karsinom ve malign melanom. Tablo 6 da deri kanseri ile ilişkili olan meslek grupları ve ilgili kanserojen maddeler özetlenmiştir [19]. Mesleki nedenlere bağlı oluşan deri tümörlerinin spontan oluşan deri tümörlerinden klinik olarak herhangi bir farklılığı yoktur. Ancak mesleki deri kanserleri daha erken yaşta oluşur ve rekürrensler daha sık izlenir. NFEKS YONLAR Özellikle hayvanlarla temasın olduğu meslek gruplarında infeksiyonlar sık görülmektedir. Bu hastalıklardan bazıları tedavi edilmediği takdirde ölümcül sonuçlar ve komplikasyonlarla sonuçlanabilir. Antraks, bruselloz, erizipeloid, leptospiroz, tularemi gibi infeksiyonlar hayvan ve hayvan ürünleriyle temas eden kişilerde görülmektedir. Yüzeyel mantar infeksiyonları çiftçilerde ve veterinerlerde sık olarak görülür. Subkütan bir mikoz olan sporotrikoz çiçekçilerde, ormanda çalışanlarda, madencilerde ve çiftçilerde görülmektedir. Herpes simpleks infeksiyonlarına ise çoğun- Tablo 5. Kimyasal yanıklara neden olabilen ajanlar Güçlü asitler Güçlü alkaliler Organik ve inorganik kimyasallar Çözücü ve gazlar Sülfirik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, kromik asit Sodyum hidroksit, potasyum hidroksit, kalsiyum hidroksit Dikromatlar, arsenatlar, fenoller Etilen oksit, karbon disülfid, mustin, akrilonitril Tablo 6. Deri kanseri riskini artıran nedenler ve deri kanseri riskinin arttığı meslek grupları Etken Meslek grupları Arsenik Böcek ilacı üreticileri, tarım ilaçları ile temas edenler, ağır metal dökmecileri, arsenik madencileri Polisiklik hidrokarbonlar Kömür katranı distilasyonu yapanlar, kömür gazı üreticileri, baca temizleyicileri Ultraviyole ışık Tarım, inşaat sektörü gibi alanlarda, dış ortamda çalışanlar, kaynakçılar, lazer maruziyeti olanlar İyonize radyasyon Nükleer tesis çalışanları, röntgen teknisyenleri, uranyum madencileri Yanıklar Kaynak işçileri 157
Hapa ve Ersoy-Evans lukla sağlık çalışanlarında, artropod enfestasyonları ise bahçıvan ve orman çalışanlarında görülmektedir [20]. P GMENTASYON BOZUKLUKLARI Endüstriyel toksinler pigment hücre biyolojisini etkileyerek deride hiperpigmentasyon, hipopigmentasyon ve depigmentasyona neden olabilir. Hiperpigmentasyon arsenik, halojenli hidrokarbonlar ve gümüş gibi kimyasalların sistemik toksisitesine bağlı da oluşabilir. Vitiligo benzeri depigmente lezyonlar hidrokinon içeren sentetik lastik ürünleri giyen çalışanlarda görülmektedir [21]. Antiseptik maddeler, dezenfektanlar, lastik ürünlerinin içinde bulunan fenol deriveleri ve katekollerle de mesleksel vitiligo olguları bildirilmiştir [22]. Mesleki vitiligo idiyopatik vitiligodan farklı olarak ilerleme göstermez, ancak lezyonlar kalıcıdır. Nadiren de olsa sorumlu ajanla temas kesilirse repigmentasyon olan olgular mevcuttur. KOLLAJEN DOKU HASTALIKLARI BENZER SEMPTOMLARLA SEYREDEN MESLEK DERMATOZLAR Mesleki dermatozlar içinde kollajen doku hastalıkları benzeri semptomlara da rastlanmaktadır. Bunlardan biri vibration white finger (beyaz vibrasyon parmağı) adıyla anılan ve elektrikli testere, hava basınçlı araçlar gibi titreşime neden olan cihazlarla çalışan kişilerde görülen tiptir [23]. Bu tabloda 30-300 Hz arasında titreşim veren cihazların sempatik sistem aktivitesini artırdığı düşünülmektedir. Ancak lokal faktörlerin de etyolojide rolü olabileceği bilinmektedir. Tekrarlayan titreşim maruziyetinin endotel üstündeki bazı vazoregülatuar mekanizmalara zarar verdiği gösterilmiştir. Klinikte tipik olarak işe başladıktan yaklaşık üç ay sonra, çoğunlukla 1-2 parmak ucunda soğukla birlikte oluşan beyaz yamalar mevcuttur. Bu tabloya his kaybı da eşlik edebilir. Ellerin ısınmasıyla birlikte semptomlar düzelir. Etken titreşim veren cihazlar olsa da ataklar sadece bu cihazlarla tetiklenmeyebilir. Ayırıcı tanıda Raynaud hastalığı düşünülebilir, ancak bu mesleki dermatozda beyaz yamalar asimetrik yerleşimli ve çoğunlukla da sadece titreşime maruz kalan parmaklarda görülür. Tedavide maruziyetin kesilmesi çoğunlukla yeterlidir [24]. Organik çözücüler, vinil klorid ve peptisidler gibi bazı organik kimyasal maddelerle uzun süre temas sonrası skleroderma benzeri bulgular görülebilmektedir. Bu hastalarda akrosiyanoz, Raynaud fenomeni ve pulmoner tutulum görülür. Hatta halsizlik, kilo kaybı gibi sistemik bulgular da tabloya eşlik edebilir. Otoantikorların tespit edilmediği hastalarda maruziyetin sonlandırılmasıyla bulgular gerilemektedir [25]. YABANCI C S M REAKS YONLARI Yabancı cisim reaksiyonları derinin çeşitli organik ve inorganik maddelere karşı verdiği inflamatuvar bir yanıttır. Çoğunlukla kazara deriye entegre olan bu maddeler arasında silika, talk, parafin, zirkonyum ve berilyum bulunmaktadır [26]. Klinikte genelde lokalize nodül, plak, ülser, sinüs ve apse şeklinde görülür. Tedavide intralezyonel kortikosteroid enjeksiyonları veya total eksizyon önerilmektedir [27]. SONUÇ Mesleki dermatozlarda doğru tanı koyabilmek hastaları meslekleri konusunda doğru bir şekilde yönlendirebilmek açısından önem taşımaktadır. Çalışanların belli aralıklarla muayene edilmesi, yüksek riskli işlerin belirlenmesi ve atopik bireylerin bu bilgiler doğrultusunda tedavi edilmesi mesleki dermatozların önlenmesinde en önemli adımlardır. Erken tanı ve tedavi hem işverenin hem de çalışanın önlenebilir ve tedavisi mümkün bu hastalıklar nedeniyle oluşan maduriyetlerinin en aza indirgenmesinde ilk basamaktır. Kaynaklar 1. Peate WF. Occupational skin disease. Am Fam Physician 2002; 66:1025-32. 2. Friedmann PS, Wilkinson M. Occupational dermatoses. In: Bolognia J, Jorizzo JL, Rapini RP (eds). Dermatology. 2 nd ed. Spain: Mosby-Elsevier, 2008; 231-69. 3. Keil JE, Shumes E. The epidemiology of work related disease in South Carolina. Arch Dermatol 1983; 119:650-4. 4. Coenraads PJ, Beumink E, Nater JP. Susceptibility to primary irritants. Contact Dermatitis 1975; 1:377-81. 5. Belsito DW. Occupational contact dermatitis: etiology, prevalence, and resultant impairment/disability. J Am Acad Dermatol 2005; 53:303-13. 6. Schmunes E, Keil JE. Role of atopy in occupational dermatoses. Contact Dermatitis 1984; 11:174-8. 7. Nixon R, Frowen K, Moyle M. Occupational dermatoses. Austr Fam Physician 2005; 34:327-33. 8. Meyer JD, Chen Y, Holt DL, Meck MH, Cherry NM. Occupational contact dermatitis in the UK: a surveillance report from EPIDERM and OPRA. Occup Med 2000; 50:265-73. 9. Mathias CGT. Contact dermatitis and workers compensation: criteria for establishing occupational causation and aggravation. J Am Acad Dermatol 1989; 20:842:8. 10. Ruszkowski AM, Nicol NH, Moore JA. Patch testing basics: patient selection. Application, techniques, and guidelines for interpretation. Dermatol Nursing 1995; 6(Suppl):5-10. 11. Beltrani VS. Occupational dermatoses. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2003; 3:115-23. 12. Ukşal Ü. Mesleki dermatozlar. Tüzün Y, Gürer MA, Serdaroğlu S, Oğuz O, Aksungur VL (editörler). Dermatoloji. 3. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi, 2008: 2379-412. 13. Doutre MS. Occupational contact urticaria and protein contact dermatitis. Eur J Dermatol 2005; 15:419-24. 158 H ACETTEPE T IP D ERG S
Mesleki dermatozlar 14. Burdick AE, Mathias CGT. The contact urticaria sydrome. Dermatol Clin 1985; 3:71-84. 15. Warshaw EM. Latex allergy. J Am Acad Dermatol 1998; 39:1-24. 16. McFadden JP, Basketter DA. Contact allergy, irritacy and danger. Contact Dermatitis 2000; 42:123-7. 17. Kokelj F. Occupational acne. Clin Dermatol 1992; 10:213-7. 18. Ramirez CC, Federman DG, Kirsner RS. Skin cancer as an occupational disease: the effect of ultraviolet and other forms of radiation. Int J Dermatol 2005; 44:95-100. 19. Gawkrodger DJ. Occupational skin cancers. Occup Med 2004; 54:458-63. 20. Gaar E. Occupational hand infections. Clin Occup Environ Med 2006; 5:369-80. 21. O Sullivan JJ, Stevenson CJ. Screening for occupational vitiligo in workers exposed to monomethyl ether and paratertiary-amyl-phenol. Br J Ind Med 1981; 38:381-3. 22. Boissy RE. Manga P. On the etiology of contact/occupational vitiligo. Pigment Cell Res 2004; 17:208-14. 23. Geme G. Diagnostics of hand-arm system disorders in workers who use vibrating tools. Occup Environ Med 1997; 54:90-5. 24. Chetter IC, Kent PJ, Kester RJ. The hand arm vibration syndrome. Cardivasc Surg 1998; 6:1-9. 25. Nietert PJ, Silver RM. Systemic sclerosis. Envorimental and occupational risk factors. Curr Opin Rheumatol 2000; 12:520-6. 26. Jaworsky C. Analysis of cutaneous foreing bodies. Clin Dermatol 1991; 9:157-78. 27. Lammers RL, Magill T. Detection and management of foreign bodies in soft tissue. Emerg Med Clin North Am 1992; 10:767-81. 159