Keynesyen Politikaların Toplumsal Değeri Üzerine: Keynes e Karşı Marx Kitap John Eaton, Keynes e Karşı Marx, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2009 Tarık Soydan* On the Social Value of Keynesian Politics: Marx Aganist Keynes 164 Başlangıcı iki yıl kadar önce Amerika da uzun dönemli konut kredilerinin geri ödenmesinde yaşanan aksaklıklarla bağlantılandırılan ancak kapitalizmin 1970 li yıllardan bu yana içinde bulunduğu yapısal krizin yeni bir safhası olarak değerlendirilebilecek olan kriz, etkilerini artırarak varlığını sürdürüyor. Finansal alandaki küresel tahribatın ardından daha çok üretim alanını etkileyebilecek nitelikte yeni bir kriz dalgası beklentisi güçleniyor. İyimser olmayı bir politika aracı olarak benimseyen kapitalizmin ideologları, namı diğer piyasa guruları, bile krizden çıkışın yıllar alacağını ifade etmek zorunda kalıyorlar. İkinci Dünya Savaşı sonrasında kapitalist üretimin genişlemesi sürecine rehberlik eden Keynesyen ulusal kalkınmacı politikalar, 1970 lere gelindiğinde büyük petrol şokları ile başlayan süreçte durgunluk (resesyon) içinde enflasyon olarak ifade edilebilecek stagflasyon olgusunun ortaya çıkmasıyla yeni bir birikim rejimine dönük olarak gözden geçirilmiş ve Neo- Klasik İktisat Okulunun temel varsayımları yeniden, Neo - Liberal/küreselleşmeci politikalar üzerinden, gündeme getirilmişti. Günümüzde ise yeniden Keynesyen iktisadi düşüncenin politik argümanları tartışılmaya başlandı. Kapitalizmin iktisadi gelişim süreçlerine ve bu süreçlere koşut olarak şekillenen iktisadi düşüncelerin gelişim tarihine kısaca bakmak bugünün iktisadi * Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilgileri Fakültesi, Arş. Gör.. soydantarik@yahoo.com Eğitim Bilim Toplum Dergisi / Cilt:6 Say : 22 Bahar: 2008 Sayfa: 164-168 Education Science Society Journal / Volume:6 Issue: 22 Spring: 2008 Page: 164-168
Tarık Soydan gündemini anlamak açısından yararlı olabilir. Merkantilist dönem sonrasında bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinler (laussez faire, laussez passer) düşüncesinden hareketle, rasyonel birey, serbest rekabet, devletin ekonomiye karışmaması ve bununla bağlantılı olarak gizli el düşüncesini savunan liberal ekonomi görüşünün, kimi iktisatçılarca rekabetçi kapitalizm olarak adlandırılan dönemde, ön plana çıkarıldığı görülür. Bu dönemde, Adam Smith, David Ricardo gibi İngiliz iktisatçılardan ve bazı Fransız iktisatçılardan oluşan ve liberal ekonominin ilk düşünce okulu olan Klasik Okul, merkantilist ekonomi anlayışına karşı serbest ticaretin, mal, hizmet, faktör ve para akımlarının engelsiz dolaşabildiği bir ekonominin, en yüksek refah düzeyini kendiliğinden sağlayacağını göstermeye dönük açıklamalarda bulunmuştur. Akademik iktisat alanında Klasik Okul un egemenliği 1850 lere kadar sürmüş, ilk olarak Klasik İktisatçılardan Ricardo nun ortaya attığı emek - değer teorisinin Marx tarafından artık değer kavramına ulaştırılmasının, dolayısıyla kapitalist sömürü mekanizmasının çözümlenmesinin sonrasında, emek - değer teorisi yerine fayda - değer teorisini öneren Neo - Klasik Okul ağırlık kazanmıştır. Neo - Klasik yaklaşımda rasyonel davranan ve fayda maksimizasyonu peşinde koşan birey ön plana çıkmıştır. Üreticiler kâr ve tüketiciler faydalarını piyasa mekanizması içinde optimum kılmaya çalıştıklarında sınırlı kaynakların en verimli ve refah artışı sağlayıcı tarzda dağılımının gerçekleşeceğini varsayan Neo - Klasik Okul, 1930 Büyük Ekonomik Krizi ne kadar yaygınlığını korumuş ve sonrasında bazı öğeleri Keynezyen modele içerilmek kaydıyla popülerliğini yitirmiştir. Keynesyen İktisat ya da talep yönlü iktisat 1930 sonrası ekonomik krize çözüm arayışları üzerinden J. M. Keynes' in «İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi» adlı eserini 1936 da yayınlanmasından sonra gündeme gelmiş ve özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında kapitalizmin genişleme dönemine eşlik eden başlıca iktisat okulu olmuştur. Klasik ve Neo- Klasik İktisat okullarının benimsediği her arz kendi talebini yaratır önermesine dayanan Mahreçler Kanunu ya da Say Kanunu na karşı devlet müdahaleci politikaları gündeme getiren Keynesyen yaklaşıma göre genel fiyat seviyesini, gelir seviyesini ve üretim fonksiyonu aracılığıyla istihdam seviyesini belirleyen toplam taleptir. Ekonominin dengesi, toplam arz ile toplam talebin veya toplam yatırımlar ile toplam tasarrufların eşitlendiği noktada gerçekleşir. Ekonomi kendiliğinden ve daima tam istihdam düzeyinde dengede olmayıp istihdam dengesi açısından ekonomide aşırı istihdam, eksik istihdam ve tam istihdam dengelerinden biri söz konusu olabilir. 165
Keynesyen Politikaların Toplumsal Değeri Üzerine: Keynes e Karşı Marx 166 Ekonomideki dengesizlikler, bir başka ifade ile krizler, toplam talep etkilenerek düzeltilebilir. Bu açıdan, ekonomide toplam talep, toplam arzdan fazla ise veya yatırımlar tasarruflardan fazla ise bir enflasyonist açık tan söz ederiz. Bu durumda devlet maliye politikaları aracılığıyla efektif talebi yönlendirerek ekonomiyi düzeltebilir. Örneğin kamu harcamalarını azaltarak ve/veya vergi oranlarını arttırarak müdahalede bulunur. Ekonomide toplam talep, toplam arzdan azsa veya toplam yatırımlar, tasarruflardan azsa bu durumda deflasyonist açık tan söz ederiz. Bu açığın giderilmesi için, devletin yine talebi yönlendirmesi, kamu harcamalarını artırarak ve/veya, vergileri indirerek ekonomiye müdahale etmesi gerekir. 1970 lerle birlikte ortaya çıkan kapitalizmin yeni yapısal krizi ile birlikte, Neo - Klasik Okul un varsayımları küreselleşme sürecinin temel iktisadi, siyasal ve sosyal söylemi olan Neo - Liberal yaklaşım içinde yeniden ön plana çıkmıştır. Krizin çözümüne yönelik olarak, ekonomik, sosyal, siyasal ve kurumsal düzeylerde, dünya çapında, uluslararası büyük sermaye başta olmak üzere genel olarak sermaye çıkarlarına yönelik olarak, kapsamlı ve köktenci bir yeniden yapılanmayı hedefleyen düzenleyici politikalar bütününe işaret eden küreselleşme, sistemin krizine çözüm olamamıştır. Günümüzde, hiç değilse Merkez kapitalist ülkelerde, devlet müdahaleci politikalar yeniden popülerlik kazanmıştır. Yeni bir birikim rejimine geçişin işaretleri olarak değerlendirilebilecek bu müdahalelerle merkez bankalarının yetkileri ve işlevleri artırılmış, batan büyük finansal şirketler devletleştirilmiş, henüz batmayan şirketler ise devlet bütçelerinden trilyon dolarları bulan devasa kaynaklar aktarılarak kurtarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu ülkelerde toplumsal talebi uyaracak bir dizi politika gündeme gelmiştir. Aynı süreçte Türkiye gibi Çevre ülkelere ise sıkı para ve maliye politikaları aracılığıyla emperyalist metropollere borç geri ödemesi adı altında, özünde emekçi halkın yaygın sömürüsüyle elde edilen kaynakların transferinin dayatılması enteresandır! Her ne kadar Merkez ülkelerde batmaya başlayan Neo Liberal politikalar güneşi Türkiye gibi Çevre ülkelerde ışımayı sürdürüyorsa da krizin etkilerinin toplumsal düzeyde daha net olarak görülmesi olası önümüzdeki süreçte Keynesyen politikaların popülerlik kazanacağını söylemek bir kehanet değildir. Bu açıdan Keynesyen politikaların toplumsal değerine ilişkin gerek Marksist ya da Marksist referanslardan etkilenen aydınların gerekse emekçi halkın ve onlara öncülük/rehberlik yapma kaygısı ve iddiası taşıyan kesimlerin düşünsel bir açıklık kazanmaları önemlidir.
Tarık Soydan Bu açıdan, John Eaton un yaklaşık altmış yıl önce, İngiltere İşçi Partisi içindeki sağ ve sol kanatlar arasındaki tartışmaları içerecek tarzda, bir grup Marksist iktisatçı ile birlikte derlediği Keynes e Karşı Marx adlı çalışma yol gösterici niteliktedir. Eaton, Keynes i ve Keynesyen politikaları krizin aşılmasında, dahası düzenin değiştirilmesinde Marksizm le uyumlu, işçi sınıfı açısından uygun politikalar olarak sunan İngiltere İşçi Partisi sağ kanat temsilcileri gibi oportünist siyasal liderlere karşı, kapitalizmin ve kapitalist krizlerin Marksist ve Keynesyen ele alınış tarzlarını karşılaştırarak bunların iki farklı sınıfsal zeminde iki farklı dünya görüşüne karşılık geldiğini göstermektedir. Eaton un da üzerinde durduğu gibi, Keynes öze ilişkin hiç birşeyi değiştirmemek için burjuva iktisat teorisinde ve politikasında birçok şeyi değiştirmek için çaba harcamıştı. O, genel olarak burjuva teoriye değil, bu teorinin tekelci kapitalizm döneminde ortaya çıkan krizi yarattığını düşündüğü teorik kurgu ve yaklaşımlarına karşıydı. İngiltere İşçi Partisi nin sağ kanat siyasal temsilcileri ise Keynesyen yaklaşımın istihdam ve ücretler konusundaki temel savlarını kendi oportünist politikalarına bir teorik dayanak olarak kullanmışlardı. Onlara göre istihdamı artırmak ama ücretlerdeki yükselişleri sınırlı tutmak gerekirdi. Ücretler yükseldiği takdirde enflasyonist bir ortam doğar, maliyetler yükselir ve ihracat azalırdı. Kapitalistler üretim donanımını yenileyecek koşullar da bulamayacağından istihdamın daralması gibi bir sonuç ortaya çıkardı. Oysa Eaton un da üzerinde durduğu gibi, kapitalist karın kaynağının artık değer sömürüsü olduğu gerçeğinden hareket edildiğinde işçi sınıfının çıkarları için kapitalist düzenin devamlılığını veri almanın sosyalist olma iddiası taşıyan bir işçi partisi açısından bir anlamı olamazdı. Eaton ve arkadaşlarına göre, Keynesyen politikalarda sosyalizme dönük öğeler arayanlar ve politik savunularını Keynesyen teorik zemin üzerinden şekillendirenler, Keynesci refah düşüncesinin belirli koşullarda toplumun farklı sınıfları çıkarına göreli iyileşmeler sağlayabilecek olmasından çıkışla, bu tür iyileşmelerin süreklilik kazanması halinde sosyalizme gidileceğine dair reformist bir yaklaşıma ve köksüz bir inanca sahiptirler. Oysa Keynesyen devlet müdahalesinin belirli koşullarda emekçi halk kesimlerinin göreli durumlarında düzelme anlamına gelebilecek politikaları özünde kapitalist birikim rejimin sürekliliğini sağlamaya dönük olduğundan, bunlarla Marksizmin öngördüğü sosyalist düzen arasında niceliksel bir farklılık değil niteliksel bir farklılık vardır. 167
Keynesyen Politikaların Toplumsal Değeri Üzerine: Keynes e Karşı Marx Bu açıdan Eaton ve arkadaşlarına göre, Keynesçi teori iki bakımdan ciddi tehlikeler içerir: Birincisi, öyle olmadığı halde bu teorik argümanlar sosyalizme doğru atılmış ileri adımlar gibi gösterilebilir ve böylece mali oligarşinin dar sınıf çıkarlarını aklayarak bu çıkarların tüm toplumun çıkarlarıymış gibi sunulması sağlanmış olur. İkincisi de, bunlar emperyalist politikaların oluşturulması için teorik bir araç sunar. Keynesci devlet müdahalesini toplumsal ortak iyiyi gerçekleştirebilecek bir araç olarak değerlendirmek devletin sınıfsal karakterini gözden kaçırmak gibi temel bir yanlış barındırır. Oysa devlet müdahalesinin toplumsal değerini belirleyen şey, belirli bir tarihsel zamanda, belirli bir toplumda sınıflar mücadelesinin seyrine bağlı olarak gerçekleşebilecek olan ödünleşmenin niteliğidir. Ancak bu belirlemeden çıkışla sınıflar arası ödünleşmenin işçi sınıfı ve emekçi halk kitleleri lehine gelişiminin belirli bir düzeyinin toplumsal bir devrime işaret ettiği/edeceği düşülmemelidir. Bu açıdan, devrim nihayetinde siyasal bir olgudur. Yani burjuva iktidar mekanizmasının parçalanmasına, yeni tipte bir iktidarlaşmanın gerçekleştirilmesine, devlet olmayan devlet in inşasına yönelik bir eylemler bütününü içinde barındırır. 168