ÇOCUK HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME NİN YILI Çocukları ciddiye almak: Dijital haklara ilişkin söylemde çocukların daha fazla yer alması için çağrı Urs Gasser ÇOCUKLARI CİDDİYE ALMAK: DİJİTAL HAKLAR A İLİŞKİN SÖYLEMDE ÇOCUKLARIN DAHA FA ZLA YER ALMASI İÇİN ÇAĞRI i
Kapak: Maroantsetra, Madagaskar da gençler Gençliğin Sesini Haritalandırmak çalıştayına katılarak çevrelerini yansıtan bir rapor oluşturdu. Rapor küresel konumlama sistemi (GPS) koordinatları ile çevrim içi bir haritaya yüklendi. Gençliğin Sesini Haritalandırmak, sayısal haritalama sisteminden faydalanarak iletişim araçları ile gençlerin katılımını sağlayan ve onları güçlendiren çevrim içi bir platform. UNICEF Madagascar/DDC/2014/Miantsa ÇOCUKLARI CIDDIYE ALMAK: Dijital haklara ilişkin söylemde çocukların daha fazla yer alması için çağrı URS GASSER Bu yayında dile getirilen görüşler yazarlarının kendi görüşleri olup Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu nun ilke ve görüşlerini zorunlu olarak yansıtmamaktadır. Bu yayının herhangi bir bölümünün basılarak kullanılması izne bağlıdır. İzin, eğitimle ilgili ve kar amacı gütmeyen kuruluşlara ücretsiz verilir. Diğer kuruluşlar ise küçük bir ücrete tabidirler. Bilgi için: Division of Communication, UNICEF Attn: Permissions 3 United Nations Plaza New York, NY 10017, USA Tel: +1 (212) 326-7434 Email: nyhqdoc.permit@unicef.org En son veriler için: <www.childinfo.org> Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Ekim 2014 Urs Gasser 1 Berkman Harvard Üniversitesi İnternet ve Toplum Merkezi Genel Direktörü ve Harvard Hukuk Okulu Uygulama Profesörüdür. Ayrıca St. Gallen (İsviçre) ve KEIO (Japonya) Üniversitelerinde konuk profesör olup Fudan Üniversitesi İşletme Okulu nda (Çin) ders vermektedir. Torino Üniversitesi İnternet ve Toplum NEXA Merkezi mütevelli heyeti, St. Gallen Üniversitesi Bilgi Hukuku Araştırma Merkezi üyeliklerinin yanı sıra, Berlin deki Alexander von Humboldt İnternet ve Toplum Enstitüsü Uluslararası Danışma Kurulu nda yer almaktadır. Bu yıl, birbirinden çok farklı, ancak eşit öneme sahip iki olayın 25. yılını kutluyoruz: Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 2 tarafından kabulü ve Dünya Webinin Sir Tim Berners-Lee tarafından geliştirilmesi. 3 Sözleşme, sivil, siyasal, ekonomik, sosyal, sağlık ve kültürel haklarını ortaya koyarak çocuklara sıra dışı bir vaatte bulunmuştur 4 ve milyonlarca çocuk o günden bu yana bu haklardan yararlanmıştır. Web kodunun kamuoyuna açılması ise bugün bildiğimiz Webin başlangıcıdır ve bugün tüm dünyada 3 milyara yakın kullanıcı vardır 5. 1989 yılında birbirinden çok ayrı görünen Sözleşme ve Web bugün, 2014 yılında önemli görevlere ve fırsatlara işaret etmektedir. Hem bir sosyal yenilik olarak Sözleşme hem de teknik bir yenilik olarak Web dönüştürücü etkiler yaratmış, dünyayı daha iyi bir yer haline getirmiştir. Sözleşme, çocukların tam potansiyellerini gerçekleştirebilmeleri için yapılan yasal düzenlemelere rehberlik etmiş, tüm çocukların sağlığı ve esenliği için çaba gösteren kuruluşların elinde güçlü bir tanıtım-savunu aracı olarak işlev görmüştür. Kendi payına Web ise, dünyanın dört bir yanındaki çocukları birbirine bağlamış, bu çocukların daha güçlenmelerine yardımcı olmuş, kendilerini ifade, yaratıcılık, öğrenme ve yurttaş katılımı gibi alanlarda çocuklara yeni fırsatlar sunmuştur. 6 Bu arada, aynı yıldönümlerine sahip iki gelişmenin verdiği sözlerin yerine getirilmesi için henüz yapılacak işler vardır. Sözleşme söz konusu olduğunda, çocukların yaşama ve gelişme hakları bakımından eşitsizlikler bugün de sürmektedir 7. Web ise dijital eşitsizlikleri ve beceri açıklarını aşma çabaları içindedir 8. Çünkü dünya nüfusunun büyük bir kesimi henüz bağlantı dışıdır 9 ve özgür ve açık Web vaadi sağlıklı bir demokrasinin temel özelliği olması gerekir tehdit altındadır. Gelinen bu kritik kesişim noktasında Sözleşme ve Web hepimizin yenilenmiş ve katlanmış bir sahiplenişine ihtiyaç duymaktadır. Öyle ki sonuçta bu sahipleniş küresel eşgüdüme sahip bir eylemliliğe, ilgili tüm gruplar ve paydaşlar arasında ortak çalışmaya dönüşebilsin. Çocukların gerek çevrimiçi gerekse çevrimdışı karşılaştıkları açıkların, yarılmaların, eşitsizliklerin ve risklerin ele alınması yalnızca ahlaki bir zorunluluk ve sorumluluk olmakla kalmayıp aynı zamanda toplumsal, hatta ekonomik bir gerekliliktir. 25. yıldönümlerini kutlarken, yenilenmiş bir sahiplenme vaadi ve ihtiyacı Sözleşme ile Web arasındaki tek bağlantı noktası değildir. 2014 yılında bu ikisi zaten daha önce hiç olmadığı kadar birbiriyle bağlantılıdır. Web İnternet üzerine inşa ii URS GASSER Fotoğraf: Asia Kepka 1
edilen bir bilgi paylaşım modeli olarak çocukların Çocuk Haklarına dair Sözleşme ile korunan bilgi ve iletişim haklarına erişebildikleri, bu haklarını beceriyle kendi başlarına kullanabildikleri başlıca teknoloji haline gelmiştir. Çocuklar Webi bilgi ve bilgiye ulaşmak, yaşamlarının önemli anlarını paylaşmak, sınırlar ötesi ilişkiler kurup bunları sürdürmek için kullanmaktadır. Çocuklar Webi ayrıca kendilerini yaratıcı biçimlerde ifade etmek, topluluklarına katılmak ve yaşları ilerledikçe dijital ekonomiye katkıda bulunmak için de kullanmaktadır. 10 Web pek çok çocuğun yaşamının önemli bir parçası haline gelirken; siyasetin, ticari yaşamın, sivil toplum aktörlerinin ve diğer paydaşların önde gelenleri küresel iletişimde yer alıp birbiriyle ilişkisi olmayan milyonlarca insanı Webde bir araya getirmede giderek daha eşgüdümlü hareket ederken, bizim de Sözleşme nin 25. yıldönümünü vesilesi ile çocuk hakları ile bilgi ve iletişim teknolojisi arasındaki karşılıklı etkileşim konusunu dikkatlice, ancak açık fikirlilikle düşünmemiz gerekir. 11 Dijital çağda çocukların temel haklarından yararlanabilmelerinde görülen açıkları, yarılmaları ve eşitsizlikleri aşmada hem hukuku hem de teknolojiyi nasıl kullanabileceğimize ilişkin bir yol haritasına ve vizyona ihtiyacımız var. Bunun kadar önemli bir başka nokta da, bugün dünyada gençler Webin 25. yıldönümü dolayısıyla Arzu Ettiğimiz Web girişimine 12 nasıl katkıda bulunuyorlarsa, çocukları da benzer biçimde bu sürece dâhil etmemizdir. UNICEF/BANA2014-01597/Mawa Öğrenciler Rangamati, Bangladeş teki bir okulda boyama yazılım programı ile oynamayı öğreniyor. Çocuklar Gürcistan ın güney-doğusundaki Rustavi şehrinde bir evde bilgisayar kullanıyor. UNICEF/NYHQ2010-3011/Pirozzi Bu tür konuşmaların başta yakınlardaki Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi nin Genel Oturumu olmak üzere bu yıl gerçekleşmekte olduğunu görmek umut vericidir 13. Genel Oturumda önde gelen akademisyenler ve uygulamacılar çocukların dijital deneyimleriyle ilgili verileri paylaşmışlar ve bugün giderek daha fazla çocuğun içinde büyüdüğü dijital olarak bağlı ortama daha uygun hale gelmesi için Sözleşmede yapılabilecek kimi değişiklikleri tartışmışlardır 14. Ancak, dijital bir gelecekteki haklarını araştırıp şekillendirirken çocukların buna katılımını bir adım daha ileriye taşıyabiliriz ve taşımalıyız. Dijital hakları konusundaki görüşmeler sürerken, çocukların ve gençlerin bu sürece katılmaları açısından daha kapsamlı, daha stratejik ve küresel bağlantılı bir yaklaşım öneriyorum. Önerilen yaklaşım, dijital haklar konusunda günümüzdeki tartışmaların ilgili tüm evrelerine gençlerin de dâhil edilmelerini amaçlamaktadır. Buna araştırma, eylem, eğitim ve değerlendirme evreleri de dâhildir. Böylece, Webde gerekli düzenlemeler yapılabilecek, kuşaklar arası ortak çalışmalar güçlendirilebilecek ve dünyanın çeşitli yerlerindeki gençlik yönelimli girişimlerden çıkarılan dersler temel alınabilecektir. Örneğin, Berkman Internet ve Toplum Merkezi ndeki Gençlik ve Medya 15,16, çocukların dijital olarak bağlantılı yaşamlarının daha iyi anlaşılmasına yönelik küresel araştırma çalışmalarına gençlerin nasıl bilgi sağlayabileceğine ilişkin model geliştiren ve bu araştırmaların ulaştığı bulguların yorumlanmasına yardım etmeyi amaçlayan bir projedir. Young ve Well Ortak Araştırma Merkezi nin Çocuk Hakları Komitesi Genel Oturumunda sunduğu ve 16 ülkeden 148 çocuğun görüşlerini yansıtan son rapor, dijital haklarını ele aldığımız çalışmalara çocukların ne ölçüde katkıda bulunabileceklerini göstermektedir. 17 Ardından, Adalet ve Suç Önleme Merkezi (CJCP) ile UNICEF-Güney Afrika nın son çalışması, politikaları başarılı ve yerinde müdahalelere ve deneyimlere dönüştürmeye çalışırken gençlerle birlikte çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. 18 Gerek bunların gerekse sahadan pek çok deneyimin sağladığı derslerle, gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde çocukların oluşum halindeki dijital haklar söylemine katılmalarına yönelik güçlü bir strateji, ilgili bütün aktörlerin gerektiği gibi eğitilmelerini öngörür. Eğiticilerin kendileri de eğitilmelidir ki yalnızca iyi öğretmenler olarak kalmayıp aynı zamanda Web ve diğer dijital teknolojileri kullanan çocukları yaratıcılık ve sorumluluk anlayışıyla sürece katan rehberler olabilsinler. Yeterli destek ve Dijital hakları konusundaki görüşmeler sürerken, çocukların ve gençlerin bu sürece katılmaları açısından daha kapsamlı, daha stratejik ve küresel bağlantılı bir yaklaşım öneriyorum. 2 URS GASSER ÇOCUKLARI CİDDİYE ALMAK: DİJİTAL HAKLARA İLİŞKİN SÖYLEMDE ÇOCUKLARIN DAHA FAZLA YER ALMASI İÇİN ÇAĞRI 3
denetim yapılarının, çocukların bağlantılı öğrenme ve katılım mekânlarında Webin kullanılmasıyla ilgili risklerin gerektiği gibi ele alınmasını ve ortadaki fırsatların azamiye çıkarılmasını sağlaması gerekir. Dijital haklar alanında çocuklarla birlikte gerçekleştirilecek çalışmalar, örneğin erişimi sağlamada ve dijital becerileri geliştirmede finansal kaynaklara, ayrıca çocuklarla ilgilenenlerin, eğiticilerin ve nihayet politikaları belirleyenlerin zaman ayırmalarına da gerek duyacaktır. Dijital açıkları kapatmak, eşitsizlikleri aşmak ve Sözleşme nin öngördüğü gibi kendilerini etkileyen konularda çocukların görüşlerini almak istiyorsak, sergilenecek çabalar, yukarıda sayılanların hepsinin ötesinde, çocukları ve gençleri ciddiye alan güçlü bir kolektif sahipleniş gerektirecektir. İster Çocuk Haklarına dair Sözleşme ister Dünya Webi bağlamında olsun, sergilenecek uyumlu, kararlı ve küresel ölçekteki çabalar, çocukları kendi gelecekleri hakkındaki tartışmalara daha yaygın biçimde katmalıdır. Eğer bunu başaramazsak, dijital alanda giderek daha bağlantılı hale gelen genç kuşağın gerçeklerinden kopuk biçimde önümüzdeki 25 yılı dijital haklara ilişkin anlaşmalar, yasalar ve politikalar geliştirmeye harcama gibi bir riskle karşı karşıya geliriz ve özellikle en güç ve marjinal konumdaki çocuklar açısından dünyayı daha iyi bir yer haline getirmeyi başaramayız. UNICEF Kenya/2013/Huxta NOTLAR 1 <http://hls.harvard.edu/faculty/directory/10298/gasser>. 2 United Nations General Assembly, Convention on the Rights of the Child, A/RES/44/25, United Nations,New York, 20 November 1989, <www.un.org/documents/ga/res/44/a44r025.htm>. 3 World Wide Web Foundation, <http://webfoundation.org/about/sir-tim-berners-lee/>. 4 See the Convention on the Rights of the Child, available at <www.ohchr.org/en/ ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx>. 5 International Telecommunication Union (ITU). Key 2005 2014 (Excel). <www.itu.int/en/itu-d/ Statistics/Pages/stat/default.aspx> (see Excel spreadsheet; for example cells K39, U39) 6 Palfrey, John, and Urs Gasser, Born Digital: Understanding the first generation of digital natives, Basic Books, New York, 2008. 7 UNICEF, CRC@25 report, <http://uni.cf/1x324qj>. 8 Hargittai, Eszter, Digital Na(t)ives? Variation in internet skills and uses among members of the netgeneration, Sociological Inquiry, vol. 80, no. 1, 2010, pp. 92 113, available at <http:// onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-682x.2009.00317.x/abstract>. 9 International Telecommunication Union (ITU). Key 2005-2014 (Excel). <www.itu.int/en/itu-d/ Statistics/Pages/stat/default.aspx> (see Excel spreadsheet; cell K40) ; and ITU, Measuring the Information Society, ITU, Geneva, 2013, pp. 127-158, <www.itu.int/en/itu-d/statistics/documents/ publications/mis2013/mis2013_without_annex_4.pdf> 10 Costanza-Chock, Sasha, Youth and Social Movements: Key lessons for allies, Born This Way Foundation and Berkman Center for Internet & Society, Culver City, Calif., and Cambridge, Mass., 17 December 2012, available at <http://cyber.law.harvard.edu/sites/cyber.law.harvard.edu/files/ KBWYouthandSocialMovements2012_0.p df>; Gasser, Urs, et al., Youth and Digital Media: From credibility to information quality, Berkman Center for Internet & Society, Cambridge, Mass., 16 February 2012, available at <http://ssrn.com/abstract=2005272>; Gil de Zúñiga, Homero, Nakwon Jung and Sebastián Valenzuela, Social Media Use for News and Individuals Social Capital, Civic Engagement and Political Participation, Journal of Computer-Mediated Communication, vol. 17, no. 3, 2012, pp. 319 336, available at <http://onlinelibrary.wiley.com/ doi/10.1111/j.1083-6101.2012.01574.x/pdf>; Junco, Reynol, ispy: Seeing what students really do online, Learning, Media and Technology, vol. 39, no. 1, 2014, pp. 75 89, available at <http:// blog.reyjunco.com/pdf/juncoispylmt.pdf>; and Madden, Mary, et al., Teens, Social Media, and Privacy, Pew Research Center s Internet & American Life Project, Washington, D.C., 21 May 2013, available at <www.pewinternet.org/files/2013/05/pip_teenssocialmediaandprivacy_pdf.pdf>. 11 Kleine, Dorothea, David Hollow and Sammie Poveda, Children, ICT and Development: Capturing the potential, meeting the challenges. Innocenti Insight.United Nations Children s Fund, UNICEF Office of Research, Florence, 2014, <www.unicef-irc.org/publications/pdf/unicef_royalholloway_ ict4dreport_final.pdf>; and Livingstone, Sonia, and Monica Bulger, A Global Agenda for Children s Rights in the Digital Age: Recommendations for developing UNICEF s research strategy. United Nations Children s Fund, Office of Research, Florence, 2013, <www.unicef-irc.org/publications/pdf/ lse%20olol%20final3.pdf>. See also: <www.digitallyconnected.org/>. 12 <https://webwewant.org/>. 13 For more information, see <www.ohchr.org/en/hrbodies/crc/pages/discussion2014.aspx>. 14 Digital Media and Children s Rights, no. DGD2014, Storify.com, available at <https://storify. com/unrightswire/digital-media-and-children-s-rights- dgd2014?utm_source=t.co&awesm=sfy. co_cr0w&utm_medium=sfy.co-twitter&utm_content=storify- pingback&utm_campaign=>. 15 <http://youthandmedia.org/>. Minneh, 14 ve arkadaşları, cep telefonundan mesaj okuyorlar, Nairobi merkezden 20 km uzaktaki Cura kasabası, Kenya. 16 <http://cyber.law.harvard.edu/>. 17 Third, Amanda, et al., Children s Rights in the Digital Age, Young and Well Cooperative Research Centre, Melbourne, Australia, 2014, available at <www.youngandwellcrc.org.au/knowledge- hub/ publications/childrens-rights-in-the-digital-age/>. 18 Samuels, Crystal, et al., Connected Dot Com: Young people s navigation of online risks Social media, ICTs & online safety, Centre for Justice and Crime Prevention and UNICEF South Africa, Cape Town and Pretoria, South Africa, 2013, available at <www.unicef.org/southafrica/saf_ resources_connecteddotcom.pdf>. 4 URS GASSER ÇOCUKLARI CİDDİYE ALMAK: DİJİTAL HAKLARA İLİŞKİN SÖYLEMDE ÇOCUKLARIN DAHA FAZLA YER ALMASI İÇİN ÇAĞRI 5
Yayınlayan UNICEF Division of Communication 3 United Nations Plaza New York, NY 10017, USA pubdoc@unicef.org www.unicef.org http://data.unicef.org Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Ekim 2014 6 URS GASSER