K.K.T.C. SULANAN KOªULLARINDA YONCA (MEDICAGO SATIVA

Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araºtýrma Sunusu Cilt II, Sayfa 1181-1186) K.K.T.C. SULANAN KOªULLARINDA YONCA (MEDICAGO SATIVA L.) VE BAZI BUÐDAYGÝL YEM BÝTKÝLERÝNÝN ADAPTASYON KABÝLÝYETLERÝNÝN SAPTANMASI Alpaslan KUªVURAN Veyis TANSI Turan SAÐLAMTÝMUR Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, 01330 Adana ÖZET Bu araºtýrma K.K.T.C. ekolojik koºullarýnda yonca ve bazý buðdaygil yem bitkilerinin adaptasyon kabiliyetlerinin saptanmasý amacýyla, tesadüf bloklarý deneme desenine göre 4 tekrarlamalý olarak, 2000 ve 2001 yýllarýnda iki yýl süreyle yürütülmüºtür. Araºtýrma sonucunda, iki yýllýk ortalama sonuçlara göre, yoncadan toplam 10828.72 kg/da yeºil ot ve 2642.39 kg/da kuru ot elde edilmiºtir. Buðdayil yem bitkilerinde ise yeºil ve kuru ot verimleri sýrasýyla, rodos otunda 3443.75 ve 882.93 kg/da, yumrulu yem kanyaºýnda 1991.18 ve 516.08 kg/da, mavi ayrýkta 1673.53 ve 430.65 kg/da, yüksek otlak ayrýðýnda 1571.03 ve 613.73 kg/da, festuca x lolium melezinde 1363.46 ve 414.92 kg/da, kýlçýksýz bromda 1221.57 ve 506.76 kg/da, domuz ayrýðýnda 1212.37 ve 401.31 kg/da, yüksek çayýr yumaðýnda 1018.38 ve 390.57 kg/da tespit edilmiºtir. Anahtar Kelimeler: Yem Bitkisi, Adaptasyon, Verim DETERMINATION OF ADAPTATION OF ALFALFA (MEDICAGO SATIVA L.) AND SOME GRASSES UNDER THE IRRIGATED CONDITIONS OF TURKISH REPUBLIC OF NORTHERN CYPRUS ABSTRACT This study has been carried out to determine adaptation of alfalfa (Medicago sativa L.) and some grasses, under the irrigated conditions of Turkish Republic of Northern Cyprus in 2000 and 2001. Field trials were arranged in the complete randomized block design with 4 replications. According to the results, alfalfa produced 10828.72 kg/da and 2642.39 kg/da green and dry herbage yields, respectively. Green and dry herbage yields of grasses were as follows, respectively, rhodes grass 3443.75 and 882.93 kg/da, harding grass 1991.18 and 516.08 kg/da, intermediate wheatgrass 1673.53 and 430.65 kg/da, tall wheatgrass 1571.03 and 613.73 kg/da, festuca x lolium hybrids 1363.46 and 414.92 kg/da, smooth brome 1221.57 and 506.76 kg/da, orchard grass 1212.37 and 401.31 kg/da, tall fescue 1018.38 and 390.57 kg/da. Keywords: Forage, Adaptation, Yield GÝRݪ K.K.T.C. ekolojik koºullar yönünden ülkemizde Akdeniz Bölgesi, özellikle Çukurova ile benzerlik göstermekte, kýºlar ýlýk ve yaðýºlý, yazlar kurak ve sýcak geçmektedir. Ülkenin ovalýk kesimlerinde yaðýºlar az olurken, deniz seviyesinden yükseldikçe yaðýºlarda artýº gözlenmektedir. Kuzey Kýbrýs ta su kaynaklarý, tarým sektöründe geliºmeyi sýnýrlayan baºlýca faktördür. Ülkenin yýllýk yaðýº ortalamasý 350 400 mm olup, yeraltý su rezervlerinin tek besleme kaynaðýdýr. Yaz aylarýnda ve kurak mevsimlerde tarýmsal üretim ancak takviye sulamalarla sürdürülebilmektedir (Anonim, 2001). Ülkede 3.298.162 dekarlýk toplam alanýn, 1.870.040 dekarý (% 56.71) tarým arazisi olup, bunun ancak % 60.7 si ekonomik olarak iºlenebilmekte, bu arazinin de yaklaºýk % 8 i sulanabilmektedir (Anonymus, 2005). Ülkede çalýºan nüfusun % 19.5 i tarým sektöründe çalýºmaktadýr. Sektörde hayvansal üretimin payý ise % 53.5 ile ilk sýrada yer almaktadýr (Anonim, 2001). Tarým alanlarýnda sulamaya geçilmesiyle özellikle yaz aylarýndaki yüksek sýcaklýktan dolayý tarým yapýlan topraklarda organik madde hýzla parçalanacak, ayrýca alkalileºme, tuzlulaºma ve çoraklaºma problemleri ortaya çýkmaya baºlayacaktýr (Saðlamtimur ve ark. 2001). Kýraç alanlarýn sulanmaya baºlamasý ile ülkede deðiºik bitkilerin yetiºtirilme olanaðý doðacaktýr. Bu arada sulanabilir tarýma uygun sebze ve hayvan yetiºtiriciliði özellikle süt ve besi sýðýrcýlýðý teºvik edilecektir. Ayrýca mevcut koyunculuk ve arýcýlýk da önemle ele alýnacaktýr. Hayvansal üretim payýnýn bu kadar yüksek olmasýna karºýn, ülkede 163.446 dekar (% 4.95) çayýr-mera alaný ve 41.672 dekar (% 2.98) da yem bitkileri ekim alaný mevcuttur (Anonim, 2005). K.K.T.C. de hayvancýlýðýn karlý olarak Sorumlu yazarýn E-posta adresi: kusvuran@cukurova.edu.tr

Alpaslan KUªVURAN, Veyis TANSI, Turan SAÐLAMTÝMUR yapýlabilmesi için hayvansal ürün maliyetinin % 70 ini oluºturan yemin ülke içerisinde yetiºtirilmesi zorunludur (Saðlamtimur ve ark. 2001). Gerek geliºtirilecek sebze yetiºtiriciliði, gerekse geniº turunçgil alanlarýnda toprak verimliliðinin sürekli yüksek tutulmasý için çiftlik gübresi kullanýmý kaçýnýlmaz bir zorunluluktur. Ayný zorunluluk tarla arazileri için de geçerlidir. Dolayýsý ile sulama sonucunda verimliliðin düºmesi kuvvetle muhtemel olan tarla arazilerinin verim güçlerinin artýrýlmasý bakýmýndan da hayvan yetiºtiriciliðinin tarla tarýmý ile birlikte yürütülmesi gereklidir. Bu nedenle tarla tarýmýnda yem bitkileri, hem yeºil yem hem de yeºil gübre amacýyla ekim nöbeti sistemlerinde kesinlikle yer almalýdýr (Saðlamtimur ve ark. 2001). Bunun dýºýnda buðday, patates ve mýsýr gibi K.K.T.C. de tarýmý yapýlabilen ürünlerin yanýnda ara dönemlerde tarlalarýn boº kalmamasý ve toprak verimliliðinin sürekliliðini saðlamak amacýyla kýºlýk ve yazlýk yem bitkileri ile çok yýllýk yoncanýn ekim nöbetine konmasý gerekir (Saðlamtimur ve ark. 2001). Saðlamtimur ve ark. (1986), Çukurova koºullarýnda tek ve çok yýllýk buðdaygil yem bitkilerinin adaptasyon yeteneklerini incelemek amacýyla 1973-82 yýllarý arasýnda yürüttükleri çalýºmada, çok yýllýk buðdaygil yem bitkilerinden yüksek otlak ayrýðý, yüksek çayýr yumaðý, yumrulu yem kanyaºý ve domuz ayrýðý nýn bölge koºullarýna adapte olabilecek türler olduðunu saptamýºlardýr. Ortalama bitki boylarýný ve yeºil ot verimlerini sýrasýyla; yumrulu yem kanyaºý nda 115.4-168.0 cm, 850-2600 kg/da, rodos otu nda 71.0-101.3 cm, 4520-6200 kg/da, domuz ayrýðý nda 70.4-90.0 cm, 1030-1700 kg/da, mavi ayrýk ta 55.3-84.5 cm, 560-1625 kg/da, kýlçýksýz brom da 40.3-63.5 cm, 930-1870 kg/da yüksek otlak ayrýðý nda 137.0-175.8 cm, 1200-2550 kg/da ve yüksek çayýr yumaðý nda 75.0-130.0 cm, 2100-4500 kg/da olarak tespit etmiºlerdir. Aydýn ve ark. (1994), 1991-1993 yýllarý arasýnda bazý serin mevsim buðdaygil yem bitkileri ile yürüttükleri çalýºmalarýnda, ortalama kuru ot verimlerini, domuz ayrýðý nda 594.3 kg/da, mavi ayrýk ta 977.5 kg/da, kýlçýksýz brom da 629.0 kg/da, yüksek otlak ayrýðý nda 845.9 kg/da ve yüksek çayýr yumaðý nda ise 1020.4 kg/da tespit etmiºlerdir. Eðinlioðlu ve ark. (1996), Menemen koºullarýnda 20 farklý yonca çeºidi ile yürüttükleri çalýºmada ortalama yeºil ot verimini ilk yýl 3064 kg/da, 2. yýl 12152 kg/da ve 3. yýl 7931 kg/da tespit etmiºlerdir. ªengül ve ark. (1996), Erzurum koºullarýnda ortalama yonca yeºil ve kuru ot verimlerini sýrasýyla ilk yýl 1345.4 ve 676 kg/da, 2. yýl 3036 ve 1389.1 kg/da ve 3. yýl 4456.2-1500.6 kg/da tespit etmiºlerdir. ªengül (1996), 4 yýl süreyle yürüttüðü çalýºmada ortalama yonca yeºil ot verimini 5769.4 kg/da ve kuru ot verimini ise 1534.7 kg/da olarak tespit etmiºtir. Tansý ve ark. (1998), Çukurova koºullarýnda yaptýklarý çalýºmada, yumrulu yem kanyaºý, kýlçýksýz brom ve yüksek çayýr yumaðý nda bitki boylarýný sýrasýyla ortalama; 166.67 cm, 141.57 cm ve 129.50 cm olarak tespit etmiºlerdir. Avcýoðlu ve ark. (2003), Selçuk/Ýzmir ekolojik koºullarýnda yürüttükleri çalýºmada 4 farklý yonca çeºidinde ortalama bitki boyunu 61.56-67.52 cm, yeºil ot verimini 4925-615 kg/da ve kuru ot verimini ise 1263-1573 kg/da arasýnda tespit etmiºtir. Kuºvuran ve ark. (2003a), yumrulu yem kanyaºý, kýlçýksýz brom ve yüksek çayýr yumaðý nda ortalama bitki boyunu sýrasýyla 63.67 cm, 47.26 cm ve 48.67 cm, ortalama yeºil ot verimini 5200.98 kg/da, 5794.68 kg/da ve 2683.24 kg/da, kuru ot verimini ise 1215.08 kg/da, 1450.41 kg/da ve 702.76 kg/da olarak saptamýºtýr. MATERYAL ve YÖNTEM Araºtýrmada Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü nden temin edilen yumrulu yem kanyaºý (Phalaris tuberosa L.), rodos otu (Chloris gayana Kunth.), domuz ayrýðý (Dactylis glomerata L.), mavi ayrýk (Agropyron intermedium Host. Beauv.), kýlçýksýz brom (Bromus inermis L.), festuca x lolium melezi (Festuca pratensis Huds. x Lolium perenne L.), yüksek otlak ayrýðý (Agropyron elongatum Host. Beauv.) ve yüksek çayýr yumaðý (Festuca arundinacea Schreb.) çok yýllýk buðdaygil yem bitkileri klonlarý ile K.K.T.C. de yerel çeºit olarak kullanýlan yonca (Medicago sativa L.) tohumu materyal olarak kullanýlmýºtýr. Araºtýrma, Lefkoºa ile Gazimaðusa arasýnda kurulan K.K.T.C. Tarým ve Orman Bakanlýðý Türkmenköy Tarýmsal Araºtýrma ve Deneme Ýstasyonu nda, tesadüf bloklarý deneme desenine göre 4 tekrarlamalý olarak, 2000 ve 2001 yýllarýnda iki yýl süreyle yürütülmüºtür. Parsel boyutlarý 5.6 m x 12 m = 67.2 m 2 olacak ºekilde hazýrlanmýºtýr. Ekimden önce toprak hazýrlýðý yapýlmýº ve buðdaygil parsellerine dekara 10 kg, yonca parsellerine ise dekara 5 kg saf N ve P 2 O 5 gelecek ºekilde 20.20.0 kompoze taban gübresi uygulanmýºtýr. Buðdaygil klonlarýnýn tarlaya ºaºýrtýlmasý ve yonca ekimi 08.03.2000 tarihinde gerçekleºtirilmiºtir. Buðdaygiller 70 x 70 cm aralýklarla (Saðlamtimur ve ark. 1998), yonca ise dekara 3 kg tohum hesabýyla 20 cm sýra aralýðýna ekilmiºtir (Gülcan ve ark. 1993). Buðdaygil yem bitkilerinde ilk yýl 17.07.2000 ve ikinci yýl ise 28.02.2001 ve 14.05.2001 tarihlerinde 1182

Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabý Cilt II olmak üzere toplam 3 kere, yonca da ise her iki yýlda 7 ºer kez olmak üzere toplam 14 kere biçim yapýlmýºtýr. Buðdaygillerde biçim baºaklanma baºlangýcýnda (Saðlamtimur ve ark. 1998), yoncada ise % 10 çiçeklenme döneminde yapýlmýºtýr (Gülcan ve ark. 1993; Saðlamtimur ve ark. 1998; Açýkgöz, 2001). Araºtýrmada bitki boyu, yeºil ot ve kuru ot aðýrlýklarý saptanmýºtýr. Araºtýrma bulgularýnýn istatistiksel analizleri MSTAT-C istatistik paket programýnda yapýlmýºtýr. BULGULAR ve TARTIªMA K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.) nýn biçim tarihleri (gün/ay/yýl) Çizelge 1 de, elde edilen bitki boyu ise Çizelge 2 de verilmiºtir. Çizelge 1 incelendiðinde, her iki yýlda 7 ºer kez biçim yapýldýðý, yoncanýn çok yýllýk olmasý nedeniyle ilk yýl biçimin biraz daha geç dönemde baºlayýp, daha geç döneme kadar devam ettiði görülmektedir. Ýlk yýl iki biçim arasýndaki süre son biçimlere doðru artýº gösterirken, ikinci yýl deðiºkenlik göstermiºtir. Yoncada biçim aralýklarýnýn mevsimlere göre deðiºim gösterdiði ve Akdeniz iklim kuºaðýnda, sulanan koºullarda 5-8 biçim verdiði (Gülcan ve ark. 1993; Açýkgöz, 2001) bildirilmiºtir. Çizelge 1. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.) nýn biçim tarihleri (gün/ay/yýl) Biçim tarihleri 2000 yýlý (gün/ay/yýl) 2001 yýlý (gün/ay/yýl) I. Biçim 05.06.2000 06.04.2001 II. Biçim 21.06.2000 14.05.2001 III. Biçim 13.07.2000 06.06.2001 IV. Biçim 04.08.2000 02.07.2001 V. Biçim 04.09.2000 19.07.2001 VI. Biçim 16.10.2000 14.08.2001 VII. Biçim 02.12.2000 12.09.2001 Çizelge 2. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.) dan elde edilen bitki boyu (cm) deðerleri ve oluºan gruplar Biçimler 2000 yýlý (cm) 2001 yýlý (cm) Ýki yýl ortalama (cm) I. Biçim 57.70 c 71.88 b 64.79 b II. Biçim 61.40 c 79.80 ab 70.60 ab III. Biçim 71.48 ab 80.73 ab 76.10 a IV. Biçim 71.80 ab 88.23 a 80.01 a V. Biçim 65.23 bc 76.45 b 70.84 ab VI. Biçim 66.68 bc 78.52 ab 72.60 ab VII. Biçim 79.40 a 72.18 b 75.79 a Ortalama 67.67 b 78.25 a 72.96 V.K.: 4.96 EGF (%5) 2000: 9.02 2001: 9.95 Yýl: 9.44 Sistem: 10.92 YýlxBiç.Ýnt.: 10.92 Çizelge 2. incelendiðinde, gerek biçimler ve gerekse yýllar arasýnda istatistiki açýdan önemli fark saptanmýº, 2000 yýlý yonca ortalama bitki boyu deðerleri 57.70-79.40 cm, 2001 yýlý 71.88-88.23 cm, iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 64.79-80.01 cm arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlýnda yapýlan biçimlerde ise yonca ortalama bitki boyu deðeri 67.67 cm, 2001 yýlýnda ise 78.25 cm elde edilmiºtir. Yonca çok yýllýk serin mevsim baklagil yem bitkisi olduðu için ilk yýl köklerini geliºtirmektedir. Ayrýca ilk yýl bitkiler hassas olduðu için yavaº büyümekte ve yabancý otlar yoncanýn geliºimine engel olmaktadýr (Gülcan ve ark. 1993; Açýkgöz, 2001). Çizelge 3. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.) dan elde edilen yeºil ot verimi (kg/da) Biçimler 2000 yýlý (kg/da) 2001 yýlý (kg/da) Ýki yýl ortalama (kg/da) I. Biçim 1125.00 b 1397.13 c 1261.07 b II. Biçim 1762.50 a 1577.25 bc 1669.88 ab III. Biçim 1775.00 a 2332.60 a 2053.80 a IV. Biçim 1275.00 b 2064.74 ab 1669.87 ab V. Biçim 1312.50 ab 1555.06 c 1433.78 b VI. Biçim 1125.00 b 1607.15 bc 1366.08 b VII. Biçim 1437.50 ab 1309.53 c 1373.52 b Toplam 9812.50 b 11843.45 a 10828.72 V.K.: 7.76 EGF (%5) 2000:468.60 2001:489.70 Yýl:220.70 Sistem:539.50 YýlxBiç.Ýnt.:402.3 1183

Alpaslan KUªVURAN, Veyis TANSI, Turan SAÐLAMTÝMUR KKTC sulanabilir alanlarda uygulanan deðiºik ekim nöbeti sistemleri içerisinde yer alan yonca (Medicago sativa L.) dan elde edilen yeºil ot verimi (kg/da) Çizelge 3. de, kuru ot ise Çizelge 4. de verilmiºtir. Çizelge 3. incelendiðinde, gerek biçimler ve gerekse yýllar arasýnda istatistiki açýdan önemli fark saptanmýº, 2000 yýlý yonca ortalama yeºil ot verimi 1125.00-1775.00 kg/da, 2001 yýlý 1309.53-2332.60 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 1261.07-2053.80 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlýnda yapýlan biçimlerde yonca toplam yeºil ot verimi 9812.50 kg/da, 2001 yýlýnda ise 11843.45 kg/da elde edilmiºtir. Çizelge 4. K.K.T.C. sulanan alanlarda yonca (Medicago sativa L.) dan elde edilen kuru ot verimi (kg/da) Biçimler 2000 yýlý (kg/da) 2001 yýlý (kg/da) Ýki yýl ortalama (kg/da) I. Biçim 287.50 bc 432.99 c 360.25 bcd II. Biçim 460.65 a 461.13 bc 460.89 ab III. Biçim 334.78 b 692.75 a 513.76 a IV. Biçim 230.25 cd 604.25 ab 417.25 abc V. Biçim 215.38 d 392.10 c 303.74 cd VI. Biçim 228.50 cd 328.73 c 278.61 d VII. Biçim 239.75 cd 376.04 c 307.89 cd Toplam 1996.80 b 3287.98 a 2642.39 V.K.: 6.84 EGF (%5) 2000: 71.76 2001: 159.70 Yýl: 71.62 Sistem: 116.90 YýlxBiç.Ýnt.: 116.9 Çizelge 4. incelendiðinde, gerek biçimler ve gerekse yýllar arasýnda istatistiki açýdan önemli fark saptanmýº, 2000 yýlý yonca ortalama kuru ot verimi 215.38-460.65 kg/da, 2001 yýlý 328.73-692.75 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 278.61-513.76 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlýnda yapýlan biçimlerde yonca toplam kuru ot verimi 1996.80 kg/da, 2001 yýlýnda ise 3287.98 kg/da elde edilmiºtir. Yonca çeºit, sulama, bakým koºullarý ve ekolojiye baðlý olmakla birlikte bir biçimde ortalama 1000-2000 kg/da yeºil ot, 250-300 kg/da kuru ot verir (Açýkgöz, 2001). Yýldaki biçim sayýsýna baðlý olarak toplam 4000-8000 kg/da, hatta sýcak bölgelerde 10.000 kg/da a kadar yeºil ot, 1000-2500 kg/da kuru ot verir (Gülcan ve ark. 1993). Yoncada esas geliºme ilk yýldan sonra olduðu için asýl verim 2. ve 3. yýllarda alýnýr. Bu çalýºmada da verim ikinci yýlda ilk yýla kýyasla daha fazla elde edilmiºtir. Araºtýrma bulgularý Gençkan, (1983); Gülcan ve ark., (1993); Manga ve ark. (1995); Eðinlioðlu ve ark. (1996), ªengül ve ark. (1996); Açýkgöz, (2001) ile uyum içindedir. Yoncada ilk biçimlerde verim yüksek olup, biçimler ilerledikçe azalma gösterir. Bu durum araºtýrýcýlarýn bulgularý ile benzerlik göstermemektedir. Bunda çevresel faktörler, bakým koºullarý ve bazý biçimler arasýndaki sürenin uzamasý etkili olabilir. K.K.T.C. sulanan alanlarda uygulanan deðiºik ekim nöbeti sistemleri içerisinde yer alan 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen bitki boyu (cm) Çizelge 5 de verilmiºtir. Çizelge 5 incelendiðinde, yýllar arasýnda bitki boyu bakýmýndan istatistiki olarak fark bulunmadýðý, buna karºýn her iki yýlda da türler arasýnda fark olduðu saptanmýº, 2000 yýlý buðdaygil yem bitkileri ortalama bitki boyu deðerleri 41.40-147.10 cm, 2001 yýlý 51.25-123.85 cm ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 61.38-131.38 cm arasýnda tespit edilmiºtir. Buðdaygil yem bitkileri, yetiºtirildikleri çevre, uygulanan bakým koºullarý ve maruz kaldýklarý biçimlere göre tarýmsal özellikler bakýmýndan deðiºim göstermektedirler. Araºtýrmadan elde edilen deðerler Saðlamtimur ve ark. (1986) nýn bulgularý ile büyük ölçüde uyum içerisinde olup, Tansý ve ark. (1998) ile Kuºvuran ve ark. (2003a) nýn bulgularý ile uyum göstermemektedir. Ortaya çýkan farklýlýðýn nedeni büyük ölçüde biçim uygulamalarýna baðlýdýr. Biçim sayýsýnýn artýºý ile biçimler arasýndaki sürenin kýsalmasý söz konusu olduðu için bitki boyu deðerlerinde azalma görülür. K.K.T.C. sulanan alanlarda uygulanan deðiºik ekim nöbeti sistemleri içerisinde yer alan 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen yeºil ot verimi (kg/da) Çizelge 6. da, kuru ot verimi (kg/da) ise Çizelge 7. de verilmiºtir. Çizelge 6. ve Çizelge 7. incelendiðinde, gerek yýllar ve gerekse türler arasýnda yeºil ot verimi bakýmýndan istatistiki olarak fark olduðu saptanmýº, 2000 yýlý buðdaygil yem bitkileri ortalama yeºil ot verimi deðerleri 70.76-2423.53 kg/da, 2001 yýlý 1575.59-4463.98 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 1018.38-3443.75 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. 2000 yýlý buðdaygil yem bitkileri ortalama kuru ot verimi deðerleri 34.42-765.84 kg/da, 2001 yýlý 642.65-1128.26 kg/da ve iki yýl birleºtirilmiº ortalama deðerler ise 386.34-882.93 kg/da arasýnda tespit edilmiºtir. Elde edilen yeºil ve kuru ot deðerleri 1184

Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabý Cilt II bakýmýndan yýllar arasýnda belirgin bir farklýlýðýn olmasý kullanýlan türlerin çok yýllýk olmasýndan ileri gelmektedir. Çok yýllýk buðdaygil yem bitkileri geliºimlerini özellikle 2. yýldan itibaren tamamlayarak gerçek verim deðerlerine ulaºmaktadýrlar. Araºtýrmadan elde edilen deðerler Saðlamtimur ve ark. (1986) nýn bulgularý ile uyum içerisinde olup, Aydýn ve ark. (1994) ve Kuºvuran ve ark. (2003a) nýn bulgularý ile uyum göstermemektedir. Bunda çevresel faktörler, biçim sýklýðý ve sayýsý, bakým uygulamalarý gibi birçok neden etkili olabilir. Çizelge 5. K.K.T.C. sulanan alanlarda 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen bitki boyu (cm) deðerleri ve oluºan gruplar Türler 2000 yýlý (cm) 2001 yýlý (cm) Ýki yýl ortalama (cm) Yumrulu yem kanyaºý 116.60 c 123.05 a 119.83 b Rodos otu 113.80 c 123.85 a 118.83 b Domuz ayrýðý 61.20 f 103.45 c 82.33 c Mavi ayrýk 147.10 a 115.65 b 131.38 a Kýlçýksýz brom 73.30 e 67.90 e 70.60 d Festuca x Lolium melezi 41.40 g 81.35 d 61.38 e Yüksek otlak ayrýðý 130.40 b 110.60 b 120.50 b Yüksek çayýr yumaðý 85.90 d 51.25 f 68.58 de Ortalama 96.21 97.14 96.68 V.K.: 5.74 EGF (%5) Yýl: Ö.D. Tür: 5.59 Yýl x Tür: 7.90 Çizelge 6. K.K.T.C. sulanan alanlarda 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen yeºil ot verimi (kg/da) Türler 2000 yýlý (kg/da) 2001 yýlý (kg/da) Ýki yýl yrtalama (kg/da) Yumrulu yem kanyaºý 570.59 c 3411.77 b 1991.18 b Rodos otu 2423.53 a 4463.98 a 3443.75 a Domuz ayrýðý 70.76 e 2353.97 f 1212.37 e Mavi ayrýk 641.18 c 2705.89 d 1673.53 c Kýlçýksýz brom 867.55 b 1575.59 h 1221.57 e Festuca x Lolium melezi 164.71 d 2562.21 e 1363.46 d Yüksek otlak ayrýðý 256.76 d 2885.30 c 1571.03 c Yüksek çayýr yumaðý 211.76 d 1825.00 g 1018.38 f Ortalama 643.48 b 2722.96 a 1683.22 Toplam 5147.84 b 21783.69 a 26931.53 V.K.: 5.19 EGF (%5) Yýl: 43.98 Tür: 87.96 Yýl x Tür: 124.4 Çizelge 7. K.K.T.C. sulanan alanlarda 8 farklý buðdaygil yem bitkisinden elde edilen kuru ot verimi (kg/da) Türler 2000 yýlý (kg/da) 2001 yýlý (kg/da) Ýki yýl yrtalama (kg/da) Yumrulu yem kanyaºý 153.49 c 878.67 c 516.08 c Rodos otu 765.84 a 1000.02 b 882.93 a Domuz ayrýðý 34.42 e 768.20 d 401.31 d Mavi ayrýk 175.04 c 686.27 e 430.65 d Kýlçýksýz brom 386.10 b 627.42 f 506.76 c Festuca x Lolium melezi 46.28 e 783.56 d 414.92 d Yüksek otlak ayrýðý 99.21 d 1128.26 a 613.73 b Yüksek çayýr yumaðý 138.49 c 642.65 f 390.57 d Ortalama 221.12 b 814.38 a 517.75 Toplam 1768.94 b 6515.02 a 8283.96 V.K.: 6.93 EGF (%5) Yýl: 18.08 Tür: 36.16 Yýl x Tür: 51.13 SONUÇ K.K.T.C. de tarým içerisinde hayvansal üretim payýnýn % 50 den fazla olduðu, kýraç alanlarýn sulanmaya baºlamasý ile deðiºik bitkilerin yetiºtirilme olanaðýnýn ortaya çýkacaðý ve sulama sonucunda verimliliði düºmesi kuvvetle muhtemel olan tarla arazilerinin verim güçlerinin artýrýlmasý da göz önüne alýndýðýnda hayvan yetiºtiriciliðinin tarla tarýmý ile birlikte yürütülmesi gerekliliði kaçýnýlmazdýr. Bu çalýºmada incelemeye alýnan yoncadan uygun bakým koºullarýnda iyi bir verim alýndýðý tespit edilmiºtir. Bununla birlikte buðdaygil yem bitkilerinden de tatmin edici düzeyde verim alýndýðý ancak rodos otu, yumrulu yem kanyaºý, mavi ayrýk ve yüksek otlak ayrýðýnýn öncelikli olarak ele alýnmasý gerektiði sonucuna varýlmýºtýr. 1185

Alpaslan KUªVURAN, Veyis TANSI, Turan SAÐLAMTÝMUR KAYNAKLAR Açýkgöz, E., 2001. Yembitkileri. (Yenilenmiº 3. Baský). Uludað Üniversitesi Güçlendirme Vakfý Yayýn No: 182, Vipaº A. ª. Yayýn No: 58. Ýstanbul, 584s. Anonymus, 2001. Kuzey Kýbrýs Türk Cumhuriyeti, Tarýmsal Araºtýrma ve Geliºtirme Projesi (K.K.T.C.-TAGEP), Tarýmsal Araºtýrma-Geliºtirme-Danýºmanlýk Hizmetleri Sözleºmesi ve Ekleri (ݺ Tanýmý: 1, 2 ve 3). K.K.T.C. Tarým ve Orman Bakanlýðý T.C. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dekanlýðý, 2001. Anonymus, 2005. Tarýmsal Yapý ve Üretim. K.K.T.C. Tarým ve Orman Bakanlýðý Tarýmsal Ýstatistikler 1975-2003. http://www.kktob.org/75-03%20tab/içindekiler.htm (04.08.2005). Avcýoðlu, R., 1983, Yembitkileri Yetiºtirme. E. Ü. Ziraat Fakültesi Yayýnlarý Yayýn No: 83-II, Ýzmir, 93s. Avcýoðlu, R. ve Aka, M.A., 2003. Selçuk Koºullarýnda 7 Farklý Yonca Çeºidinin Verim ve Diðer Bazý Verim Özellikleri Üzerine Araºtýrmalar, Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim 2003, Diyarbakýr, Cilt: 1, s: 533-536. Aydýn, Ý., Acar, Z. ve Tosun, F., 1994. Samsun Koºullarýnda Bazý Çok Yýllýk Buðdaygil Yem Bitkileri Üzerinde Verim ve Adaptasyon Çalýºmalarý, Tarla Bitkileri Kongresi, 25-29 Nisan 1994, Ýzmir. s:61-64. Eðinlioðlu, G., Sabancý, C.O., Buðdaycýgil, M. ve Özpýnar, H., 1996. Bazý Yonca (Medicago sativa L.) Çeºitlerinin Menemen Koºullarýnda Adaptasyonu Üzerine Bir Araºtýrma. Türkiye 3. Çayýr Mera ve Yem Bitkileri kongresi, 17-19 Haziran 1996, Erzurum. s:321-327. Gençkan, M. S., 1983. Yembitkileri Tarýmý. Ege Üniversitesi Matbaasý, Bornova / Ýzmir, 517s. Gülcan, H. 1974. Çukurova da Sulu ªartlar Altýnda Yetiºtirilen Önemli Yonca Varyetelerinin Bazý Biyolojik Morfolojik Özellikleri ve Bunlarýn Verimle Ýliºkileri. Ç.Ü.Z.F. Doktora Tezi, Adana, 1974. Gülcan, H. ve Anlarsal, A.E., 1993. Yem Bitkileri II (Baklagil Yem Bitkileri). Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayýn No.5, Ders Kitaplarý Yayýn No.3, Adana, 1993. King IP, Morgan WG, Armstead IP, Harper JA, Hayward MD, Bollard A, Nash JV, Foster JW, Thomas HM. 1998. Introgression mapping in the grasses. I. Introgression of Festuca pratensis chromosomes and chromosome segments into Lolium perenne. Heredity 8. p:462 467 Kuºvuran, A. ve Tansý, V., 2003a. Çukurova Koºullarýnda Farklý Buðdaygil Yem Bitkilerinde Biçim Sýklýðýnýn Bazý Vejetatif ve Generatif Özelliklere Etkisinin Saptanmasý, Ç.Ü.Z.F., 2003, (18): 45-54. Kuºvuran, A. ve Tansý, V., 2003b. Çukurova Koºullarýnda Üç Deðiºik Buðdaygil Yem Bitkisinin Farklý Biçim Sýklýðý Uygulamasýnda Hasýl Verimi ve Bazý Tarýmsal Karakterlerinin Belirlenmesi, Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim 2003, Diyarbakýr, Cilt: 1, s:346-351. Saðlamtimur, T., Gülcan, H., Tükel, T, Tansý, V, Anlarsal, A. E., ve Hatipoðlu, R., 1986. Çukurova Koºullarýnda Yembitkileri Adaptasyon Denemeleri 1: Buðdaygil Yembitkileri, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(3) : s.26-37. Saðlamtimur, T., Tansý, V. ve Baytekin, H., 1998. Yembitkileri Yetiºtirme. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Adana, 238s. Saðlamtimur, S., Tansý, V., Ýnal, Ý., ve Kuºvuran, A., 2001. KKTC Sulanan Alanlarýnda Uygulanabilecek Ekim Nöbeti Sistemlerinin Saptanmasý Üzerinde Araºtýrmalar. Kuzey Kýbrýs Türk Cumhuriyeti Tarýmsal Araºtýrma ve Geliºtirme Projesi (KKTC-TAGEP) Sonuç Raporu, Adana-2001. 46 s. ªengül., S., 1996. ªark Yoncasýnda (Medicago sativa L.) Ot ve Ham Protein Veriminin Belirlenmesi. Türkiye 3. Çayýr Mera ve Yem Bitkileri kongresi, 17-19 Haziran 1996, Erzurum. s:608-614. ªengül, S. ve Tahtacýoðlu, L., 1996. Erzurum Ekolojik ªartlarýnda Farklý Yonca Çeºit ve Hatlarýnda Ot ve Ham Protein Verimlerinin Belirlenmesi. Türkiye 3. Çayýr Mera ve Yem Bitkileri Kongresi, 17-19 Haziran 1996, Erzurum. s:608-614. Tansý, V., Okan, F., Kýzýl, S., Kýzýlºimºek, M., 1998. Çukurova Koºullarýnda Bazý Buðdaygillerin Toprak Üstü Biomasý ve Kimyasal Kompozisyonlarýnýn Mevsimsel Deðiºiminin Saptanmasý. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 13 (3): s.1-8. 1186