1
Kapasite, üretim oranı olarak ölçüldüğünde, gerçek üretim miktarının maksimum üretim miktarına oranı söz konusudur. Maksimum üretim fiziksel yapı ile ilgili olduğundan kolay belirlenebilir. Ancak gerçek üretim çeşitli faktörlere göre değişecektir. Bu nedenle oran hep yüzde yüzün altında çıkacaktır. Kapasite, belirli bir zaman içindeki üretim miktarı olarak ölçüldüğünde, zaman ve miktar faktörlerini belirleme zorluğu ortaya çıkar. Tek cins ürün üreten fabrikada sorun yoktur. Ancak malzeme, işlem süresi ve işçilik bakımından farklı mamuller üreten fabrikalarda belirli bir zaman diliminde üretilen miktar için ortak ölçü bulmak zordur. Bu tür fabrikalarda ortak kapasite «eşdeğer mamul» yaklaşımı ile bulunur. Örnek: Bir fabrikada A, B ve C mamulleri üretiliyor. Bunların üretim süreleri sırasıyla 1,2,3 saat olsun. Fabrikanın her birinden 100 er adet üretebildiğini varsayarsak toplam kapasiteyi A mamulü cinsinden şu şekilde hesaplarız: 100 adet A 1 saatte üretildiğinden 100A 100 adet B 2 saatte üretildiğinden A cinsine dönüştürdüğümüzde 200A 100 adet C 3 saatte üretildiğinden A cinsine dönüştürdüğümüzde 300A Dolayısıyla A ürünü cinsinden toplam kapasite 600A olarak hesaplanır. 2
3
4
Örnek: bir montaj hattı için Dizayn Kapasitesi=100 adet/gün; Etkin Kapasite=80 adet/gün; Gerçek Kapasite=72 adet/gün olarak verildiğinde; Verimlilik= 72/80=0,9 Yararlanma=72/100=0,72 olarak bulunur. 5
Farklı türlerde mamul üreten bir fabrikada her mamulün üretim sürecine göre makine kapasiteleri ve üretim miktarları değişkenlik gösterir. Kapasiteyi dengeleyebilmek için darboğaz oluşturan makinelerin çalışma süresini uzatmak veya yeni bir makine eklemek gibi çözümler üretilebilir. Örnekteki gibi 4 işlemden oluşan bir hatta darboğaz oluşturan M2 makinesi nedeniyle diğer makineler boşta kalmaktadır. Yani normalde 1 birim ürün üretmek için üretim süresi 6+12+4+5=27 olabilecekken, M2 nin işlem süresi uzun sürdüğünden ve hattın dengeli ilerlemesi gerektiğinden diğer makineler onu bekleyecek ve dolayısıyla toplam üretim süresi 12+12+12+12=40 gibi düşünülecektir. Bu durumda verimlilik=27/48=0,56 yani %56 olacaktır. Verimliliği artırmak için darboğaz oluşturan makinedeki işlemi ikiye bölecek şekilde bir makine daha almak bir çözüm olabilir. Bir makine daha alındığında 12 dk lık işlem süresi 6+6 olmak üzere yarıya düşmüş olacaktır. Bu durumda verimlilik şu şekilde hesaplanır. 6+(6+6)+4+5 / 6+6+6+6+6=27/30=0,9 yani %90 6
Üretim plan ve programlarının hazırlanmasında makine ve iş gücü kapasiteleri ayrı ayrı hesaplanır. Otomatik veya yatırım değeri yüksek makinelerin kullanıldığı fabrikalarda öncelikli iş makine kapasitelerinden maksimum düzeyde yararlanmaktır. Ancak iş gücünün yoğun olduğu fabrikalarda ise kapasite planlamasında iş gücü kapasitesi ön plana geçer. 7
8
Talep gibi çeşitli verilere dayanarak yapılan kapasite tahminleri sonrasında her iş istasyonunda yapılacak işleri belirlemek üzere ayrıntıya girilir. Kapasitelerin üretim programını gerçekleştirecek şekilde dağıtılmasına YÜKLEME adı verilir. 9
10
11
12
İki alternatifin maliyetlerinin eşitlendiği nokta başabaş noktasıdır. Birinci alternatifte (dışarıdan alma) sabit maliyet olmadığından toplam maliyet değişken maliyet ile üretim miktarının çarpımıdır. İkinci alternatifte (kendi üretme) ise toplam maliyet 12.000 TL sabit maliyetle birlikte değişken maliyetin toplamıdır. 8 x Q = 12.000 + (4 x Q) 4 Q = 12.000 Q = 3.000 adetlik üretim miktarında her iki alternatif de eşit durumdadır. a) 2000 adet üretim yapılması hedefleniyorsa 8 x 2000 < 12.000 + 4 x 2000 Birinci alternatifin maliyeti (16.000), ikinci alternatifin maliyetinden (20.000) düşük olduğundan parçayı dışarıdan alma alternatifi seçilir. b) 4000 adet üretim yapılması hedefleniyorsa 8 x 4000 > 12.000 + 4 x 4000 Birinci alternatifin maliyeti (32.000), ikinci alternatifin maliyetinden (28.000) büyük olduğundan parçayı içeride imal etme alternatifi seçilir. 13
14
15