PSİKOSOSYAL VE FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ

PSİKOSOSYAL VE FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ 1

2 PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ Modern iş yaşamında çalışan sağlığı, fiziksel, kimyasal, biyolojik etmenler ile birlikte psikososyal olarak da risk altındadır. Psikososyal etmenler, çalışma ortamının fiziksel özelliklerinin (ergonomik) ve sosyal çevrenin psikolojik durum üzerindeki etkileri ile ilgilidir. PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ Çalışma Ortamından (Fiziksel) Kaynaklanan Sosyal ve Yönetsel Ortamdan Kaynaklanan

ÇALIŞMA ORTAMINDAKİ PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ 3 İklim Etkileri Ortam Sıcaklığı Isı Kaynaklarından Yayılan Isı Ortamın Nemi Hava Hareketi

4 ÇALIŞMA ORTAMI Aydınlatma Çalışanların göz sağlığının korunması, ruhsal rahatlığın sağlanması, işlerin kusursuz yapılabilmesi ve iş kazalarının önlenmesi açısından oldukça önemlidir. Gün ışığından optimum yararlanılabilecek şekilde tesis yerleşimi yapılmalı ve yapay aydınlatma ile desteklenmelidir.

5 NE KADAR AYDINLATMA? Ortamdaki aydınlatma değerini ölçtüğümüz birim lüks tür. Aydınlatma değerlerini lüks cinsinden belirliyoruz. Her işyeri ve mahalli için gereksinimler farklı olduğundan dolayı farklı aydınlatma ihtiyacı bulunur. İşte işyeri ve iş alanına göre minimum aydınlatma gereksinimleri;

6 NE KADAR AYDINLATMA? İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler, en az 20 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

7 NE KADAR AYDINLATMA? Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

8 NE KADAR AYDINLATMA? Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar, en az 100 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

9 NE KADAR AYDINLATMA? Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

10 NE KADAR AYDINLATMA? Ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler, en az 300 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

11 NE KADAR AYDINLATMA? Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

12 NE KADAR AYDINLATMA? Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

13 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültü İşitme kaybı, Kan basıncında artış, Dikkat dağınıklığı, Ruhsal gerginlik, Huzursuzluk ve Uykusuzluğa neden olur.

14 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültü nün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri; Gündüz (Leq) (dba) Etki 55-60 Gürültü rahatsız eder 60-65 Rahatsızlık belirgin bir şekilde artar 65 üzeri Davranış biçiminde engellemeler oluşur, gürültü kaynaklı zararlı semptomlar oluşur Gürültünün insan sağlığı ve davranışına etkileri konusunda OECD nin 1996 yılında yaptığı bir araştırma

15 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültünün fiziksel etkileri Gürültünün işitme duyusunda oluşturduğu olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı olarak iki bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok karşılaşılanı geçici işitme esiği kayması ve duyma yorulması olarak bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıptır. Etkilenmenin çok fazla olduğu ve işitme sisteminin eski özelliklerine kavuşmada tekrar gürültüden etkilendiği durumlarda işitme kaybı kalıcı olmaktadır.

16 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültünün fizyolojik etkileri Bunlar insan vücudunda oluşan değişikliklerdir. Başlıca fizyolojik etkiler; kas gerilmeleri, stres, kan basıncında artış, kalp atışlarının ve kan dolaşımının değişmesi, göz bebeği büyümesi, solunum hızlanması, dolaşım bozuklukları ve ani reflekslerdir.

17 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültünün psikolojik etkileri Gürültünün psikolojik etkilerinin basında ise; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık, tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde yavaşlama gelir. Ani olarak yükselen gürültü düzeyi insanlarda korku oluşturabilmektedir.

18 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültünün performans üzerine etkileri Gürültünün iş verimini azaltması ve işitilen seslerin anlaşılmaması gibi görülen etkileridir. Konuşmanın algılanabilmesi ve anlaşılabilmesi türünden fonksiyonların engellenmesi, büyük ölçüde arka plan gürültüsünün düzeyi ile ilgilidir. Gürültünün iş verimliliği ve üretkenlik ile ilgili etkileri konusunda yapılan çalışmalar karmaşık işlerin yapıldığı ortamın sessiz, basit işlerin yapıldığı ortamların ise biraz gürültülü olması gerektirdiğini göster miştir. Özetle ortamda belli bir iş ya da fonksiyon için belirlenen arka plan gürültüsünün fazla olması durumunda iş verimliliği düşmektedir.

19 Gürültü Derecesi Etkilenme Aralığı (dba) Sağlık Üzerine Etkileri 1.Derecedeki gürültüler 30-65 2.Derecedeki gürültüler 65-90 Konforsuzluk, rahatsızlık, öfke, kızgınlık, uyku düzensizliği ve konsantrasyon bozukluğu. Fizyolojik reaksiyonlar; kan basıncı artışı, kalp atışlarında ve solunumda hızlanma, beyin sıvısındaki basıncın azalması, ani refleksler 3.Derece gürültüler 90-120 Fizyolojik reaksiyonlar, baş ağrıları. 4.Derece gürültüler 120-140 İç kulakta devamlı hasar, dengenin bozulması 5.Derece gürültüler >140 Ciddi beyin tahribatı, kulak zarının patlaması

20 ÇALIŞMA ORTAMI Gürültü Ne İle Ölçülür? Gürültü ölçümlerinde kullanılan başlıca sistemler ses ölçerler (sonometre), sürekli ölçüm/izleme sistemleri ve dozimetreler olarak sunulabilir. Çevresel gürültü ölçümlerinde genellikle ses ölçerler kullanılmaktadır.

21 ÇALIŞMA ORTAMI Mevzuat Ne Diyor? Gürültü Yönetmeliği Madde 5; Maruziyet sınır değerleri : LEX, 8h = 87 db (A) ve P peak = 200 µ Pa i En yüksek maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 85 db (A) ve P peak = 140 µ Pa ii En düşük maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 80 db (A) ve P peak = 112 µ Pa iii LEX, 8h : 8 saatlik bir çalışma gününde maruz kalınan gürültü miktarı olarak tanımlanabilir.

22 ÇALIŞMA ORTAMI Titreşim Araştırmalar kas, bağ ve eklem algılama sistemlerinde, iç kulakta, deri altı organlarda kılcal damar ağında zararlı ve kalıcı etkileri göstermektedir. Baş ağrıları, görmede netlik kaybı, denge bozukluğu sindirim sistemi rahatsızlıkları yaratabilmektedir.

23 ÇALIŞMA ORTAMI Titreşim Çeşitleri Titreşim, insan vücuduna etkisi bakımından 2 şekilde incelenebilir; 1. El Kol Titreşimi 2. Bütün Vücut Titreşimi

24 1. El Kol Titreşimi; El-kol sistemine aktarıldığında, insanlarda damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimler Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 5 m/s² günlük maruziyet etkin değeri 2,5 m/s²

25 2. Bütün Vücut Titreşimi Vücudun tümüne aktarıldığında, risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimler Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri 1,15 m/s² günlük maruziyet etkin değeri 0,5 m/s²

26 Titreşim etkileri; Fiziksel ve biyomekanik, Psikolojik veya sensoryel, Fizyolojik ve Patolojik etkiler şeklindedir.

27 ÇALIŞMA ORTAMI Titreşim Ne İle Ölçülür? Eğer titreşim düzgün ise, ivmenin etkin değeri m/sn² Oktav Bantları ile ölçülür.

28 ÇALIŞMA ORTAMI Termal Konfor Şartları Termal konfor denilince aklımıza bulunduğumuz ortamın; Hava Sıcaklığı Radyasyon Sıcaklığı Hava Akım Hızı Hava Nem i gelmelidir.

29 Toz ÇALIŞMA ORTAMI Çalışma ortamında çalışmayı olumsuz yönde etkileyebilecek bir diğer etmen tozdur. Toz, genellikle tanecik büyüklüğü 300 mikronun altında olan katı maddeler için kullanılan genel bir sözcüktür. Toz ölçümünün yapılmaması halinde görüş sahası daralmakta, çalışanları olumsuz etkilemekte, iş randımanını azalmakta, meslek hastalıklarına yol açmaktadır. Solunum yoluyla akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşan ve bu bölgede tutunarak pnömokonyoz denilen toz hastalığına sebep olmaktadır.

SOSYAL VE YÖNETSEL ORTAMDAKİ PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ 30

31 SOSYAL VE YÖNETSEL ORTAM Sosyal Açıdan; Çalışma, işçinin kendi durumunu, çalışma yöntemini ve hızını etkileyebilecek şekilde düzenlenmelidir. Çalışma düzeni, işçinin ürünün tamamını bir bütün olarak algılamasını sağlamalıdır. Çalışma düzeni, bireylerin becerilerini kullanma ve kaynaklarını geliştirme imkanı vermelidir. Çalışma düzeni, işçinin çalışma sırasında insan ilişkileri ve yardımlaşmasına imkan vermelidir. Çalışma, işçinin iş dışındaki sorumluluk ve rollerini (aile, sosyal ve politik) yerine getirebilecek şekilde düzenlenmelidir.

32 ÇALIŞMA SÜRESİ Uzun çalışma süresi; Yorgunluğa, Vücut direncinin azalmasına, Fiziksel ve ruhsal yıpranmaya, Dikkatsizliğe ve sonucunda iş kazalarına neden olabilmektedir. Çalışma süreleri ile ilgili ayrıntılar İş Kanununda ayrıntıları ile bildirilmiştir!

33 ÜCRET Ücret, çalışanlar için ekonomik, sosyal ve psikolojik açıdan önemlidir. Çalışanın kendine güvenini ve performansını etkilemektedir. Ücretlendirmede adalet çalışanın işe bağlılığını, motivasyonunu etkilemekle birlikte fiziksel ve ruhsal sağlığı üzerinde de rol oynamaktadır.

34 UNUTMAYIN! Verimlilik esasına dayanan ücret sistemi daha uzun çalışma süresine neden olarak RİSK meydana getirebilmektedir.

35 GEBE VE EMZİREN ÇALIŞANLAR Kadınlar gebelik ve emzirme dönemleri gibi hassas dönemlerde, fizyolojik ve psikolojik açıdan daha duyarlı olmakta; bu durum iş dikkatini etkileyerek iş kazası riskini arttırmaktadır.

36 GEBE VE EMZİREN ÇALIŞANLAR Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik te gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin güvenlik ve sağlığı için tehlikeli sayılan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenler ile ilgili riskler ve alınacak önlemler belirtilmiştir. Örneğin; Şok ve titreşim ile ilgili olarak; gebe işçinin, ani darbelere, sarsıntıya, uzun süreli titreşime maruz kalacağı işlerde ve iş makinelerinde, delicilerde çalıştırılmaları yasaktır. Kimyasal etkenler ile ilgili olarak; kanserojen, mutajen, çok toksik, toksik, zararlı, alerjik, üreme için toksik ve emzirilen çocuğa zararlı olabilen kimyasalların üretildiği, işlendiği, kullanıldığı işlerde gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin çalıştırılması esas olarak yasaktır.

37 GEBE VE EMZİREN ÇALIŞANLAR Gebe ve Emziren Çalışanların Özellikle Çalışamayacakları Yerler; Çocuklara özel hastane ve koğuşlar, Kan ürünlerini içeren ilaç ve tıbbi üretim işleri, Kuduzla enfekte olma şüphesi olan hayvanlarla yapılan veterinerlik aktiviteleri gibi biyolojik risklerin olduğu yerler. Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik EK-I

38 GEBE VE EMZİREN ÇALIŞANLAR Kreş ve Bakımevleri; Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde, bir yaşından küçük çocukların bırakılması ve bakılması ve emziren işçilerin çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur. Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150 den çok kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması ve bakılması, emziren işçilerin çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın bir yurdun kurulması zorunludur. Yurt açma yükümlülüğünde olan işverenler yurt içinde anaokulu da açmak zorundadırlar. Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür.

39 GENÇ İŞÇİLER Genç işçi : 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi, Çocuk işçi : 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi tanımlar. * Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, ondört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.

40 GENÇ İŞÇİLER 16 yaşını doldurmamış genç işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması yasaktır. Kadınların ve 16 yaşını doldurmuş çocukların çalıştırılabileceği işlerden bazıları aşağıda verilmiştir Her türlü patlayıcı madde ve mühimmatın imali, depolanması ve nakli Kadınların Çalıştırılabilecekleri İşler Gençlerin Çalıştırılabilecekleri İşler -- -- Uyuşturucu madde imali K -- Çırçır fabrikalarındaki işler K Gİ

41 SENDİKALAR İşçilerin veya işverenlerin, çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sahip kuruluşlara sendika denir. İşçi Sendikalarının Hedefleri: İşi korumak Ücreti geliştirmek İş sağlığı ve güvenliği riskini en alt düzeye indirmek

42 Sendika Faaliyetleri Sendikalar aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilirler: 1. Toplu iş sözleşmesi akdetmek 2. Toplu iş uyuşmazlıklarında, ilgili makama, arabulucuya, hakem kurullarına, iş mahkemelerine ve diğer yargı organlarına başvurmak. 3. Çalışma hayatından, mevzuattan, toplu iş sözleşmesinden, örf ve adetten doğan hususlarda işçileri ve işverenleri temsilen veya yazılı başvuruları üzerine, nakliye, neşir veya adi şirket mukaveleleri ile hizmet akdinden doğan hakları ve sigorta haklarında üyelerini ve mirasçılarını temsilen davaya ve bu münasebetle açtığı davadan ötürü husumete ehil olmak, 4. Grev veya lokavta karar vermek ve idare etmek.

43 SENDİKALAR Sendikalar ın İş Sağlığı ve Güvenliği ne Bakışı: Sendikalar İSG sorunlarını teknik bir konu olarak değil, işçiler ve yönetim arasındaki güç ve kontrol ilişkilerinin bir parçası olarak ele alırlar. İSG programlarının başarısı için işçi katılımını şart sayarlar. İSG uygulamalarının gönüllü değil yasal bir temelde olmasını, uygulamasına ilişkin denetim ve yaptırım mekanizmalarının güçlü olmasını isterler. Sendikalar göre işyerindeki sağlık ve güvenlik sorunlarının nedeni işçilerin davranışları değil işyerindeki sağlıksız ve güvensiz çalışma ortamlarıdır. Güçlü bir İSG uygulaması için işçilerin bilgili ve bilinçli olmasını sağlamak gerekir. İSG standartlarına uymak yeterli değildir, sıfır kaza sıfır meslek hastalığı hedeflenmelidir.

44 TACİZ Kişinin; bedensel, zihinsel ve duygusal sınırlarını tehdit edici davranışlar taciz olarak nitelendirilmektedir. Taciz eden kişinin tek amacı karşısındakini kontrol etmek ve onu tahakküm altına almak dolayısıyla güçlü hissetmektir. Taciz Davranışları Fiziksel taciz Cinsel taciz Sözlü taciz Maddi taciz Duygusal taciz

45 MOBBING Mobbing (yıldırma), genelde bir kişiye karşı bir ya da daha fazla kişi tarafından sistematik olarak yürütülen, kişiyi yıldırmaya, sindirmeye yönelik, ahlaki olmayan davranış biçimidir. Duygusal taciz, zorbalık, psikolojik terör kavramları ile de ifade edilir. En Sık Görülen Mobbing Biçimleri: Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkilemek: Sözünüz kesilir, yaptığınız iş sürekli eleştirilir, jest ve bakışlarla ilişki kesilir, yazılı ve telefonda tehditler vs. Sosyal ilişkilere saldırı: Kimse sizinle konuşmaz, diğerlerinden ayrılmış bir işyeri verilir, çalışanların sizinle ilişkiye geçmeleri yasaklanır, orada değilmişsiniz gibi davranılır. İtibarınıza saldırı: Arkanızdan kötü konuşulur, asılsız söylentiler çıkarılır, kararlarınız sürekli sorgulanır, özgüveninizi olumsuz etkileyen bir iş yapmaya zorlanırsınız. Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırı: Hiçbir özel göreviniz yoktur, sürdürmeniz için anlamsız ve sahip olduğunuzdan daha az nitelik gerektiren işler verilir, işiniz sürekli değiştirilir, özgüveninizi etkileyecek şekilde işler verilir. Kişinin sağlığına doğrudan saldırı: Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız, fiziksel şiddet tehditleri yapılır, doğrudan cinsel taciz ve fiziksel zarar görürsünüz.

46 MOBBING Mobbing, işin akışına ya da bir davranışa ilişkin bir anlaşmazlıkla başlar. Daha sonra zorbanın saldırgan eylemleriyle devam eder, saldırganlığa zorbanın dışında yönetim veya iş arkadaşları da katılabilir. Bir sonraki aşamada kurban, sorunun kaynağı, problemli ya da akıl hastası olarak damgalanır. Süreç, işe son verilmesi ya da kişinin ayrılması ile tamamlanır. Mobbingin oluşumu, yıldırma yapanın kişiliği ve koşulları, kurbanın kişiliği ve koşulları ile örgütsel koşullara bağlıdır. Mobbing genellikle; İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan, İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen, Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen, Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık, Bağımsız ve yaratıcı, Hayır demekte zorlanan, Öfkesini ifade etmek yerine içine atan, Yüksek stres altında çalışmayı sürdürebilen, Zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişilere yönelir.

47 MOBBING Zorbalar ise, aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlanır. Leymann mobbingin nedenlerini şu başlıklar altında toplamaktadır: Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak, Düşmanlıktan hoşlanmak, Can sıkıntısı içinde zevk arayışı, Önyargıları pekiştirmek. Ayrıca mobbing uygulayanın kötü kişiliği ve patron olarak bunu hak olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları da sayılabilir. Monotonluk, taciz kültürü, duygusal zeka eksikliği olan çalışan ve yöneticiler, mobbingi tetikleyici örgütsel faktörlerdir.

48 AYRIMCILIK İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz. İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.

49 STRES Stres, vücudun, uyum gerektiren içsel veya dışsal bir uyarana karşı tepkisidir. Günümüzde stres, sosyal, ekonomik ve psikolojik bir bütün içinde ele alınmaktadır. Stres, doğrudan insan sağlığını etkileyebildiği gibi, motivasyon ve dikkatin azalmasına yol açarak iş kazalarına sebep olabilmektedir.

50 STRESİN SEBEPLERİ İşin strese yol açan özellikleri tablo olarak verilmiştir İşin Yapıldığı Koşullar ve İş Çevresi Örgütsel Kültür ve İşlev Örgütsel Rol Kariyer Gelişimi Kariyer Serbestisi/Denetim İşte Kişiler Arası İlişkiler İş Ev Çatışması İletişim, sorun çözme, kişisel gelişim olanakları yetersiz, örgütsel amaçlar belirsiz. Rol belirsizliği, rol çatışması, kişilerle ilgili sorumluluk. Kariyer durgun ve belirsiz; yetersiz, abartılı kariyer, düşük ücret, iş güvencesiz. Yetersiz katılım ve iş üzerinde denetimin olmaması Sosyal ve fiziksel yalıtılmışlık, kişiler arası çatışma, üstlerle yetersiz ilişki, yetersiz sosyal destek. İş ve evdeki beklentilerin çatışması, evde yetersiz destek, ikili kariyer çatışması

51 STRESİN SEBEPLERİ İş Çevresi ve Teçhizatı Görev Tanımı İş Yükü/ İş Hızı Çalışma Saatleri İşin İçeriği Teçhizatın ve tesislerin güvenilirliği, uygunluğu, ulaşılabilirliği, bakım ve onarımı ile ilgili sorunlar. Tekdüze, tekrarlatıcı iş, parçalanmış, anlamsız iş, vasıfsız iş, işte belirsizlik. İşte aşırı ya da yetersiz yüklenme, hızı denetleyememe, yüksek zaman baskısı. Vardiyalı çalışma, değişmez çalışma saatleri, uzun, belirsiz, asosyal iş saatleri

52 STRESİN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ Fizyolojik: Psikolojik Davranışsal Baş ağrısı Terleme, titreme Hasta hissetme Tansiyon Bağırsak rahatsızlıkları Uyku problemi İştah kaybı Panik atak Depresyon Dehşet hissi Ağlama hissi Sinirlilik Agresiflik Madde tüketimi Kin

53 STRESLE BAŞA ÇIKMA Kişisel Stres Yönetimi: Gevşeme, Egzersiz, Perhiz, Davranış değişiklikleri, Zaman yönetimi, Etkili iletişim

54 STRESLE BAŞA ÇIKMA Örgütsel Stres Yönetimi: Denetim, Katılım, Özerklik, Esnek çalışma programları, Stres yönetimi eğitimi, Sosyal destek, İş tanımlarının ve çalışma koşullarının gözden geçirilmesi

55 EN FAZLA STRES YAŞANAN MESLEK GRUPLARI 1- Günlük hayat problemleri ile etkili şekilde başa çıkmayı zorlaştıran meslekler: Polislik, Öğretmenlik, Hava trafik kontrol memurluğu nun yüksek risk taşıdığı ortaya konmuştur.

56 EN FAZLA STRES YAŞANAN MESLEK GRUPLARI 2- İş üzerinde yeterli kontrol imkânı vermeyen meslekler: Telefon operatörleri, Sekreterler, Kasiyerler, Danışma ve şikâyet servisi memurları gibi işlerinin insan ilişkisine dayanması sebebiyle psikolojik talebi yüksek, ancak kendiliğinden bağımsız karar verme yetkileri olmayanlar da meslek açısından risk taşımaktadırlar.

57 3-Fizik şartları ağır olan meslekler: Denizcilik EN FAZLA STRES YAŞANAN MESLEK GRUPLARI Maden işçiliği, Gürültülü ve tozlu kavşaklarda trafik polisliği, Sürekli havasız, rutubetli yerde işçilik gibi meslekler, insanların bedensel olarak kolay yıpranmalarına yol açmaktadır.

58 EN FAZLA STRES YAŞANAN MESLEK GRUPLARI 4-Zaman baskısı, rekabet ve riskle oynamayı gerektiren meslekler: Gazetecilik zaman baskısı ve rekabet açısından, Borsa simsarlığı her üç faktör açısından da sağlığı olumsuz etkileme potansiyeline sahip mesleklerdir. Bu meslekler Amerikan Stres Enstitüsünün İnsanların Hayat Sürelerinin Kısalması İhtimali Olan Meslekler konulu çalışması ile belirlenmiştir.

EN FAZLA STRES YAŞANAN MESLEK GRUPLARI 59 Danimarka da yapılan bir araştırma, daha düşük beceri düzeyleri gerektiren bir alanda çalışan bireylerin daha düşük stres düzeylerine sahip olduğunu gösterirken, Çek Cumhuriyeti, Polonya ve İspanya da yapılan çalışmalar stres görülme oranının genellikle eğitim düzeyiyle arttığını teyit etmektedir.

60 İŞ VE AKIL SAĞLIĞI Akıl sağlığı ; Stres, Baş etme tarzı, Motivasyon düzeyi ve Kişilik özelliklerinden etkilenir.

61 İŞ VE AKIL SAĞLIĞI İşe bağlı akıl hastalıkları: Zehirli madde maruziyetine bağlı psişik (ruhsal) bozukluklar Civa, arsenik, kurşun gibi metaller, merkezi sinir sistemini etkileyerek beklenmeyen davranışlara neden olabilirler. Süre ile sınırlı, tekrarlayıcı işin yol açtığı nevrozlar Sürekli tekrarlanan işler iş dışında istem dışı olarak oluşan davranışsal veya sözel dil sürçmeleri ne (lapsus) neden olabilir. Nevrotik davranışlara örnek olarak, güvensizlik, odaklanamama, aşırı nefret, aşırı şefkat bekleme verilebilir. Doyumsuzluk Doyumsuzluk ve psikosomatik sorunlar genellikler dinlenme veya emeklilik dönemlerinde ortaya çıkmaktadır.

62 Depresyon İŞ VE AKIL SAĞLIĞI İşin gerektirdikleriyle işçinin özellikleri arasındaki aşırı fark en önemli depresyon nedenidir. İş tanımlarının yenilenmesi, gelişen teknoloji becerilerin güncelliğini yitirmesine ve yetersizlik duygusuna neden olur. Anksiyete (Kaygı, korku, endişe) Aşırı iş yükü, zaman baskısı, hızlı tempo ile birlikte işçinin kişilik özellikleri ile ortaya çıkar. İşi kaybetme korkusu sorunu büyütür. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Beklenmedik ve genellikle yaralanma veya ölümle sonuçlanmış, kişide dehşet ve çaresizlik yaratan bir olay (kaza, saldırı vs.) yaşadığında veya tanık olduğunda, donup kalma, psikolojik ve sosyal olarak geri çekilme, duyguları denetleme güçlüğü, olayı yeniden yaşama bulgularıyla ortaya çıkan bozukluktur.

63 İŞ VE AKIL SAĞLIĞI Strese Bağlı Tükenmişlik Sendromu (SBTS) İşçilerin fiziksel ve psikolojik özellikleri gözetilmeden beklenen çalışma şartları işçinin kapasitesini zorlar ve tükenmişlik yaratır. Fiziksel rahatsızlıklara davranış bozuklukları da eklenen süreç depresyonla sonlanır. Aşırı çalışmaya bağlı ölüm Aşırı çalışan, işine bağlı, dinlenmeyen kişilerde dolaşım sistemi sorunlarından dolayı ölüm vakaları olmuştur. Bu kişilerin yaptıkları işlerin çok ağır, sosyal desteğin ise zayıf olduğu görülmüştür. İşe bağlı psikozlar (gerçeklikle bağlantının kopması) Araştırmalara göre gürültü, tehlikeli koşullar, ısı, nem gibi çalışma koşullarıyla psikoz arasında ilişki olduğu belirlenmiştir. Psikotik bireyler iş arkadaşları ve yöneticilerde korku, kaygı, öfke yaratan davranışlar sergilerler.

SUNUM SONU 64