ÇUKUROVA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Bilim ÜNLÜ ĐSKENDERUN KÖRFEZĐ (KUZEYDOĞU AKDENĐZ) FĐTOPLANKTON BĐYOMASI ĐLE DENĐZ SUYUNA AĐT BAZI FĐZĐKSEL VE KĐMYASAL PARAMETRELERĐN MEVSĐMSEL DEĞĐŞĐMLERĐNĐN SAPTANMASI SU ÜRÜNLERĐ ANABĐLĐM DALI ADANA, 2006

ÖZ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ĐSKENDERUN KÖRFEZĐ (KUZEYDOĞU AKDENĐZ) FĐTOPLANKTON BĐYOMASI ĐLE DENĐZ SUYUNA AĐT BAZI FĐZĐKSEL VE KĐMYASAL PARAMETRELERĐN MEVSĐMSEL DEĞĐŞĐMLERĐNĐN SAPTANMASI Bilim ÜNLÜ ÇUKUROVA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ SU ÜRÜNLERĐ ANABĐLĐM DALI Danışman: Doç. Dr. Sevim POLAT Yıl:2006, Sayfa 42 Jüri : Doç.Dr. Sevim POLAT Prof. Dr. Dursun AVŞAR Prof. Dr. Ferit KARGIN Bu çalışmada, Đskenderun Körfezi nin doğu kıyılarından yer alan, Đskenderun Demir Çelik fabrikası açıklarının fitoplankton biyoması klorofil a içeriği yönünden incelenmiştir. 2004-2005 yılları arasında mevsimsel olarak gerçekleştirilen örnekleme çalışmalarında klorofil a nın yanı sıra, besleyici elementler, Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı, Askıda Katı Madde gibi kirlilik göstergesi olabilecek parametreler de incelenerek körfezin bu özellikler yönünden şu anki durumu hakkında fikir edinilmeye çalışılmıştır. Çalışmada kıyıdan açığa doğru yer alan bir hat üzerinde 7 örnekleme istasyonu seçilmiş, örneklemeler yüzeyden ve istasyon derinliğine göre standart derinliklerden yapılmıştır. Çalışmadaki en düşük klorofil a değeri 0.04µg l -1 olarak Haziran 2005 te, en yüksek klorofil a miktarı ise 2.86µg l -1 ile Mart 2005 te saptanmıştır. Besleyici elementlerden fosfat, nitrat+nitrit, amonyum ve silikat sırasıyla 0.047-0.76µM, 0.37-6.9µM, 0.21-2.90µM ve 0.56-5.88 µm aralıklarında bulunmuştur. Nitrat, silikat ve amonyum en yüksek düzeye Mart 2005 te ulaşırken, en yüksek fosfat değeri Haziran 2005 te bulunmuştur. Klorofil a ve besleyici elementler kıyıya yakın istasyonlarda daha yüksek düzeylerde bulunmuşlardır. Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı 12-91mg l -1, Askıda Katı Madde ise 24-54mg l -1 aralıklarında değişim göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Klorofil a, Besleyici Elementler, Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı, Askıda Katı Madde, Đskenderun Körfezi. I

ABSTRACT MSc THESIS DETERMINATION OF SEASONAL CHANGES OF PHYTOPLANKTON BIOMASS AND SOME PHYSICOCHEMICAL PARAMETERS OF SEA WATER IN THE ISKENDERUN BAY (NORTHEASTERN MEDITERRANEAN) Bilim ÜNLÜ DEPARTMENT OF FISHERIES INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor: Assoc.Prof. Dr. Sevim POLAT Year: 2006, Page: 42 Jury : Assoc.Prof.Dr. Sevim POLAT Prof. Dr. Dursun AVŞAR Prof. Dr. Ferit KARGIN In this study, seasonal variations of phytoplankton biomass in term of chlorophyll a was investigated at the east coast of Đskenderun Bay. Samplings were performed on seasonal basis between the years of 2004-2005. Seven sampling stations were selected through a transect from coast to the offshore. Sampling was conducted from surface waters and standart depths according to depth of stations. In addition to chlorophyll a, the analysis of inorganic nutrients and some pollution parameters such as Biochemical Oxygen Demand and Total Suspande Solids were conducted. The present status of the bay in terms of these parameters were tried to be determined. The lowest chorophyll a value was determined as 0.04µg l -1 in June 2005, and the highest value (2.86µg l -1 ) was found in March 2005. The concentrations of phosphate, nitrate+nitrite, ammonia and silicate varied in the range of 0.047-0.76µM, 0.37-6.9µM, 0.21-2.90µM and 0.56-5.88µM, respectively. Chlorophyll a and nutrients were found higher at the stations close to the coast. Biochemical Oxygen Demand values ranged between 12 and 91mg l -1 and the concentrations of Total Suspanded Solids ranged between 24-54mg l -1. Key Words: Chlorophyll a, Nutrients, Biochemical Oxygen Demand, Total Suspanded Solids, Đskenderun Bay. II

TEŞEKKÜR Yüksek Lisans eğitimim boyunca, yardımını ve desteğini gördüğüm değerli danışman hocam Doç. Dr. Sevim POLAT a, yardımlarını esirgemeyen Araş. Gör. Mine Perçin OLGUNOĞLU na, bazı kimyasal analizlerin yapımında yardımını gördüğüm Çevre Mühendisliği Bölümünden Dr. Turan YILMAZ a, örnekleme ve laboratuvar çalışmalarıma yardımcı olan Yüksek Lisans öğrencisi arkadaşım Pelin KAHYALAR a ve tezimin yazım aşamasında yardımlarını gördüğüm Yüksek Lisans öğrencisi arkadaşım Ruhay ALDIK a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. III

ĐÇĐNDEKĐLER ÖZ.. ABSTRACT.. TEŞEKKÜR. ĐÇĐNDEKĐLER ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ.. SAYFA I II III IV VI ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ... VII 1. GĐRĐŞ... 1 2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR... 4 3. MATERYAL VE YÖNTEM. 10 3.1. Örnekleme Alanı ve Đstasyonların Belirlenmesi 10 3.2. Su Örneklerinin Alımı ve Analizler.... 11 3.2.1. Besleyici Element Analizleri... 11 3.2.1.1. Fosfat (PO 4 -P) Analizi.. 11 3.2.1.2. Nitrat+nitrit (NO 3 +NO 2 )-N Analizleri.. 12 3.2.1.3. Silikat Analizi ([Si(OH) 4 ]-Si)... 12 3.2.1.4. Amonyum (NH 4 -N) Analizi. 12 3.2.2. Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı Analizi. 13 3.2.3. Askıda Katı Madde Analizi. 13 3.2.4. Klorofil a Analizi 13 4. BULGULAR 15 4.1. Fiziko-kimyasal Parametreler.. 15 4.1.1. Sıcaklık.. 15 4.1.2. Tuzluluk. 16 4.1.3 ph.. 17 4.1.4. Seki Disk.. 18 4.1.5. Besleyici Elementler.. 19 4.1.5.1. Fosfat (PO 4 -P)... 19 IV

4.1.5.2. Nitrat+nitrit (NO 3 +NO 2 )-N... 20 4.1.5.3. Silikat [Si(OH) 4 ]-Si... 22 4.1.5.4. Amonyum (NH 4 -N)... 23 4.1.6. Biyokimyasal Oksijen Đhyacı... 24 4.1.7. Askıda Katı Madde.. 25 4.2. Klorofil a.. 26 5. TARTIŞMA VE SONUÇ.. 30 5.1. Tartışma.... 30 5.2. Sonuç.... 36 KAYNAKLAR. 38 ÖZGEÇMĐŞ... 42 V

ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ SAYFA Çizelge 4.1. Seki disk değerlerinin mevsim ve istasyonlara göre Değişimi. 18 Çizelge 4.2. Klorofil a ile fizikokimyasal parametreler arasındaki korelasyon katsayıları 28 VI

ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ SAYFA Şekil 3. 1. Çalışma alanı ve örnekleme istasyonlarının konumu... 10 Şekil 4. 1. Yüzey Suyu Sıcaklık ve Tuzluluk değerlerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi. 15 Şekil 4.2. Sıcaklık ve Tuzluluğun Su Kolonunda Mevsim ve Đstasyonlara Göre Dikey Değişimi... 17 Şekil 4.3. Yüzey Suyu ph ının Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi... 18 Şekil 4.4. Yüzey Suyu Fosfat Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi.. 19 Şekil 4.5. Yüzey Suyu Nitrat+nitrit Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi.. 20 Şekil 4.6. Su Kolonunda Fosfat, Nitrat+nitrit, Silikat ve Amonyum Düzeylerinin Mevsimlere Göre Dikey Değişimi 21 Şekil 4. 7. Yüzey Suyu Silikat Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi. 22 Şekil 4. 8. Yüzey Suyu Amonyum Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi... 23 Şekil 4. 9. Yüzey Suyu BOĐ Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi.... 24 Şekil 4.10. Yüzey Suyu Askıda Katı Madde Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi.... 25 Şekil 4.11. Yüzey Suyunda Klorofil a Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi 26 Şekil 4.12. Su Kolonunda Klorofil a düzeylerinin Mevsimlere Göre Dikey Değişimi 27 VII

1. GĐRĐŞ Bilim ÜNLÜ 1. GĐRĐŞ Denizlerde ve okyanuslarda üretim, klorofil taşıyan bitkisel organizmalarla başlamaktadır. Sucul bitkisel canlılardan fitoplankton, suda serbest olarak yaşayan, hareket organelleri olsa bile, sınırlı hareket edebilen ve bu nedenle de su hareketlerinin etkisi ile az çok pasif şekilde yer değiştiren çoğu mikroskobik organizmalar olarak tanımlanır. Fitoplankton yeryüzündeki vejetasyonun %25 inden fazlasını oluşturmaktadır (Jeffrey and Mantoura, 1997). Büyük çoğunluğu klorofil taşımalarından dolayı ototrofik olan fitoplanktonik organizmalar, ışıkta fotosentez yoluyla karbondioksit ve inorganik maddelerden organik madde üretirler. Güneş ışığının fotosentezde kullanılabilir kimyasal enerjiye dönüştürülmesi yeşil renkli klorofil pigmenti sayesinde olmaktadır. Fotosentetik pigmentlerin renkleri, absorbladığı değil, yansıttığı ışığın dalga boyundan ileri gelmektedir. Yani klorofil pigmenti yeşil ışığı yansıttığı için yeşil renkte görünmektedir. Fotosentez olayı da yalnızca klorofil içeren bitkisel organizmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu fonksiyonları nedeni ile fitoplanktonik canlılar sucul ekosistemlerde birincil üreticilerdir ve zooplanktondan başlayarak, sudaki hayvansal organizmaların beslenmesinde doğrudan veya dolaylı olarak büyük öneme sahiptirler (Piner, 2001). Fitoplanktonun, denizlerdeki fotosentezin % 90 ını oluşturduğu belirtilmektedir (Kennish, 2001). Denizel ortamlarda üretim ve verimlilik tahminleri yapabilmek için öncelikle fitoplankton biyomas düzeylerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu da fitoplankton yoğunluklarının nicel olarak analizini gerektirmektedir. Böylece sucul ortamların birim alan yada hacimdeki ürün miktarı ile verimlilik düzeyleri hakkında fikir edinilebilmektedir. Fitoplankton biyomasının hesaplanmasında kullanılan klorofil a analizi yöntemi, bu pigmentin tüm fotosentetik alg gruplarında bulunması, analizinin kolay olması ve kısa sürede yapılabilmesinden dolayı en fazla kullanılan yöntemlerden biridir (Polat, 2002a). Klorofil a nın denizlerde fitoplanktonun biyomas indikatörü olduğu 40 yıldan beri bilinmektedir (Jeffrey and Mantoura, 1997). Fitoplankton biyomasının belirlenmesinde hücre hacimlerinin ve karbon miktarlarının belirlenmesi 1

1. GĐRĐŞ Bilim ÜNLÜ gibi yöntemler de kullanılmakla birlikte, sözü edilen bu yöntemlerin uygulanabilmesi oldukça fazla zaman gerektirmektedir. Bu nedenle tür kompozisyonu hakkında bilgi vermese de klorofil a halen en fazla kullanılan biyomas belirleme yöntemlerinden biridir. Klorofil a fitoplankton biyomasının bir ölçüsüdür ve ortamın trofik düzeylerine göre sınıflandırılmasında kullanılmaktadır. Klorofil a miktarları fitoplankton büyümesinin de bir göstergesi olduğundan, fitoplanktona etki eden çevresel faktörler bu organizmalardaki klorofil a miktarlarını da etkilemektedir. Bu faktörler besleyici element miktarları gibi suyun kimyasal özellikleri olabileceği gibi, ışık ve sıcaklık gibi fiziksel özellikleri de olabilir (Kayaalp ve Polat, 2001). Doğu Akdeniz üretim açısından oligotrofik özellik göstermektedir. Đskenderun Körfezi kıyısında yerleşim alanlarının yanı sıra, gübre fabrikası, demir çelik fabrikası, petrol boru hattı gibi çok sayıda sanayi tesisi bulunmaktadır. Körfezin kuzey batı kıyılarında termik santral, petrol boru hattı, gübre fabrikası yer alırken; kuzey ve doğu kıyısında demir çelik fabrikası, deri fabrikası ve Đskenderun Limanı bulunmaktadır. Bunun yanında körfez çevresindeki kıyısal alanlarda tarımsal faaliyetler yoğun olarak yapılmaktadır. Sanayi tesisleri ve limanlar körfezde yoğun bir deniz trafiğine de neden olmaktadır. Tüm bu faktörler körfezin yoğun bir kirlilik tehdidi altında kalmasına yol açmaktadır. Bunların yanında karasal kesimde sulu tarımın bol besleyici element taşıyan drenaj kanalları bölgenin en önemli nehirlerinden biri olan Ceyhan Nehri yoluyla körfeze dökülmekte, bu nedenle körfeze bol miktarda besleyici element girdisi olmaktadır. Körfeze olan girdilerin fazlalığı ve etkin dip karışımı nedeniyle Đskenderun Körfezinde besleyici element ve birincil üretim düzeyleri açık deniz kesimlerine göre daha yüksektir (Yılmaz ve ark. 1992; Avşar, 1996). Besleyici elementlerden azot canlıların yaşamı için kaçınılmaz temel elementlerdendir. Canlıların yapıtaşını oluşturan aminoasit ve proteinlerin yapısında bulunur (Kocataş, 1992). Planktonik algler nitrat ve amonyak tuzlarını, bazı mavi yeşil alglerde atmosferdeki azotu kullanabilirler. Planktonik algler fosfordan ise ortofosfat şeklinde yararlanırlar. Birkaç fitoplankton türü organik fosforu kullanabilmektedir. Sucul ortamdaki fosfor miktarı litrede 1mg gibi çok düşük 2

1. GĐRĐŞ Bilim ÜNLÜ miktarda olduğu için bir çok tür daha sonra kullanmak üzere hücrelerinde fosforu daha yüksek miktarda biriktirebilirler. Fosforun ortamda artması ise, inhibitör olmasına yol açabilir (Cirik ve Gökpınar, 1993). Alg patlamalarına bağlı olarak fotosentetik üretim artışının, besin zincirinin daha yüksek seviyeleri için daha fazla besin sağlayabileceği düşünülebilmekle birlikte, alglerin fazla artışı gerçekte besin zincirlerindeki pek çok yüksek seviyeye zarar verebilmektedir (Demirsoy ve ark., 2000) Ortamda yüksek düzeyde besleyici element olması durumunda fitoplankton arzu edilmeyecek düzeyde çoğalarak suyun kalitesini bozabilmektedir. Bu durum, plankton biyomasının aşırı artışına yol açabilmekte, suda organik kirlilik baş gösterebilmektedir. Bu artışlar bazen toksik özellik gösterebilmekte, ortamdaki diğer canlıların yaşamına ve tür çeşitliliğine olumsuz etki yapabilmektedir (Jeffrey ve Mantoura, 1997; Ilgar, 2002). Bu nedenle, Đskenderun Körfezi gibi kirlilik tehdidi altında olan bir bölgede kirlenmeye ilk tepki veren canlı grubu olan fitoplanktonik organizmaların biyomas değişimlerinin izlenmesi oldukça önem taşımaktadır. Böyle bir çalışmada, fitoplankton biyomasının yanı sıra ortamdaki besleyici element düzeylerinin de belirlenmesi, bunların kirlilik yaratacak düzeylerde olup olmadığının yanı sıra, fitoplankton biyomasına etkilerinin de görülmesine katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada, Đskenderun Körfezinde fitoplankton biyoması klorofil a içeriği yönünden incelenmiş, mevsimsel olarak yapılan örnekleme çalışmalarında klorofil a nın yanı sıra besleyici elementler, biyolojik oksijen ihtiyacı, askıda katı madde gibi kirlilik göstergesi olabilecek parametreler de incelenerek körfezin bu özellikler yönünden şu anki durumu hakkında fikir edinilmeye çalışılmıştır. 3

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bilim ÜNLÜ 2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Fitoplankton biyomasının tahmininde klorofil a miktarlarının belirlenmesine yönelik çalışmalar tüm dünya denizlerinde çok uzun yıllardır yapılmaktadır. Klorofil a miktarının belirlenmesi birincil üretim, fitoplankton ekolojisi ve fizyolojisi gibi çalışmaların yanı sıra ikincil üretim, balık üretim miktarlarının tahmini, ötrofikasyon düzeylerinin saptanması gibi farklı çalışmalarda kullanılan çok yaygın bir yöntemdir. Bu nedenle yalnızca fitoplankton biyomasının belirlenmesine yönelik çalışmaların yanı sıra, farklı amaçlar için yürütülen çalışmalarda da klorofil a düzeylerine yer verilmektedir. Fitoplankton yoğunluğu ve biyomasının belirlenmesi konusunda tüm dünya denizlerinde olduğu kadar Akdeniz de de oldukça fazla çalışma bulunmaktadır. Azov (1986) yaptığı çalışmada, Doğu Akdeniz de, Levantin Havzasında klorofil a düzeylerini araştırmıştır. Bir yıl süre ile kıyıda 2 km ve 10 km uzaklıkta olan 2 istasyonda çalışmış ve pelajik sulardaki klorofil a yoğunluğunun dünya okyanuslarının en oligotrofik derin deniz bölgeleri ile karşılaştırılabilecek düzeyde olduğunu belirtmiştir. Kış ve ilkbahar mevsimlerinde neritik istasyonda, fitoplankton miktarı ve birincil üretimde önemli değişimler olduğunu saptamış ve bu durumun özellikle pelajik istasyonu etkilediğini belirtmiştir. Fitoplankton patlamalarının çoğunun fosfor miktarındaki yükselme ile bağlantılı olduğu, klorofil a ile fosfor düzeyi arasında doğrusal bir ilişki bulunduğu saptanmıştır. Berman ve ark. (1986) Doğu Akdeniz de Đsrail kıyılarında 1981 ve 1984 yılları arasında yaptıkları çalışmada fitoplankton biyomas dağılımını ve birincil üretimi incelemişlerdir. Çalışma sonunda klorofil a değerlerinin neritik bölgede derin bölgelere göre daha yüksek olduğunu, aynı zamanda neritik istasyonda klorofil ve birincil üretim değerlerindeki dalgalanmaların derin sulara göre daha fazla olduğu belirtilmiştir. Klorofil a nın mevsimsel dağılımı göz önüne alındığında, kış sonu ve ilkbahar başında en yüksek düzeye ulaştığı gözlenmiştir. Kıdeyş ve ark.(1989), Kuzeydoğu Akdeniz deki Erdemli açıklarında Kasım 1984 Ekim 1985 tarihleri arasında, net fitoplankton populasyonlarındaki mevsimsel kalitatif ve kantitatif değişimleri incelemişlerdir. Örnekleme süresince toplam 38 4

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bilim ÜNLÜ cinse ait, 111 tür ve varyete (62 diatom, 47 dinoflagellat ve 2 silikoflagellat) tanımlanmıştır. Diatomların baskın grubu oluşturduğu ve sentrik diatomlar ile temsil edildiği bunlardan Chaetoceros ve Rhizosolenia cinslerinin yoğun bulunduğu belirlenmiştir. Delgado, (1990) Batı Akdeniz in bir bölümünü oluşturan Alboran Denizi nde Ocak ve Nisan 1982 de fitoplanktonun nitel ve nicel değişiminin yanı sıra klorofil a düzeylerini de incelemiştir. Fitoplankton yoğunluğu ver klorofil a düzeylerinin Nisan ayında daha yüksek olduğu ve klorofil a nın 1.8 µgl -1 düzeylerine çıktığı saptanmıştır. En yüksek değerlerin yüzeye yakın derinliklerde olduğu, ancak açıktaki istasyonlarda 20-30m de yoğunlaştığı belirlenmiştir. Alanda upwelling etkisi ve Atlantik Okyanusundan gelen sulardan dolayı besleyici element düzeylerinde ve fitoplankton biyomasında önemli varyasyonların olduğu belirtilmiştir. Yılmaz ve ark.(1992) Kuzeydoğu Akdeniz de yer alan Đskenderun Körfezi nde 1980-1989 yılları arasında mevsimsel olarak gerçekleştirdikleri çalışmada besleyici element, klorofil a ve birincil üretim düzeylerini belirlemişlerdir. Çalışma sonunda besleyici elementlerden fosfat, nitrat ve silikat sırasıyla 0.1-1.5µg at l -1, 0.5-12 ve 1-11µg at l -1 aralıklarında bulunmuştur. Klorofil a ise 0-6.5µg l -1 arasında değişim göstermiştir. Körfezde birincil üretim değerlerinin açık denize göre 2-4 kat daha yüksek olduğu, bunun da karasal girdiler ve etkin karışımdan ileri geldiği belirtilmiştir. Körfezde yüksek besleyici element ve birincil üretime rağmen oksijen azlığı ve ötrofikasyon görülmemiştir. Bunun nedeni olarak, körfezin denizle olan geniş bağlantısı sonucu oksijence zengin suların körfeze girmesi ve karışımı sağlayan bölgedeki etkin rüzgar sistemi gösterilmiştir. Yılmaz ve ark. (1994), Kuzeydoğu Akdeniz de 1988 ve 1989 yıllarında yaptıkları örnekleme çalışmalarında fitoplankton biyomasını belirlemek üzere nisbi floresans şiddetini ölçmüş ve klorofil a analizi yapmışlar, elde ettikleri sonuçları karşılaştırmışlardır. Aynı lokalitede derinlik profillerinde nisbi floresans şiddeti ve klorofil a miktarları arasında önemli düzeyde pozitif ilişki bulmuşlardır. Derin klorofil maksimumunun mevsime göre 50-120m arasında değişim gösterdiği bulunmuştur. Aynı zamanda floresans maksimumunun derinlik dağılımının da karışım ve hidrokimyasal olaylar ile yakından ilişkili olduğu saptanmıştır. 5

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bilim ÜNLÜ Panayotidis ve ark. (1994), Akdeniz de Yunanistan ın batı kıyısında yer alan Amvrakikos Körfezi nde hidrografik parametreler ve zooplanktonun yanı sıra klorofil a değerlerinin de mevsimsel değişimini incelemişlerdir. Çalışma sonunda klorofil miktarları referans istasyonda düşük saptanmış ve en düşük değer 0.11µg l -1 olarak saptanmıştır. En yüksek değerler ise, kıyıya yakın istasyonlarda saptanmış ve 44.8µg l -1 olarak kaydedilmiştir. Alanda nehir girdileriyle oluşan düşük tuzluluk ve yüksek besleyici element düzeylerinin fitoplankton büyümesini teşvik ettiği ve yüksek klorofil biyomasına neden olduğu gözlenmiştir. Sonuç olarak alanın klorofil a değerleri yönünden Yunanistan daki en ötrofik körfezler ile karşılaştırabilecek düzeylerde olduğu belirtilmiştir. Koray (1995), 1978-1990 yılları arasında, Ege Denizi nin doğu kıyılarında yer alan Đzmir Körfezi nin fitoplankton süksesyonu, çeşitliliği ve besleyici elementlerin mevsimsel değişimlerini araştırmıştır. Çalışma sonucunda fitoplanktona ait toplam 238 taksa belirlenmiştir. Diatomlar 40 cins, 109 tür, 11 varyete, dinoflagellatlar 19 cins 98 tür, 34 varyete ve 5 forma olarak tanımlanmıştır. Jasprica ve Caric (1997), Güney Adriatik Denizi nde Mali Ston Körfezi nde fitoplankton biyomas tahmin parametrelerinden hücre sayıları, hücre hacimleri, klorofil a ve hücresel karbon miktarlarını belirleyerek bunların bir karşılaştırmasını yapmışlar ve çevresel faktörlerin bu parametreler üzerine etkilerini incelemişlerdir. Çalışma sonunda klorofil a değerleri 0.21-6.73µg l -1 aralıklarında bulunmuştur. Fosfat, nitrat ve silikat ise sırasıyla 0.01-0.33µM, 0.01-9.73µM ve 0.21-7.15µM aralıklarında değişim göstermiştir. Çalışmada, hücre sayıları, klorofil a, hücre hacimleri ve hücresel karbon miktarları arasında mevsimlere bağlı olmaksızın önemli düzeyde korelasyon bulunmuştur. Ignatiades (1998), doğu Akdeniz de Güney Ege de (Cretan Denizi) birincil üretim ve pigment yoğunluklarını dört istasyonda 1994 yılı içinde dört mevsim boyunca incelemişlerdir. Ortalama klorofil değeri 4.87mgl -1 olarak bulunmuştur. Besleyici elementlerden ise fosfat, nitrat ve silikatın ortalama değerleri sırasıyla 0.035, 0.510 ve 1.298µM düzeylerinde bulunmuştur. Birincil üretim ve klorofil a değerlerinin mevsimsel, alansal ve derinliğe bağlı değişimleri istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Birincil üretim ve klorofilin besleyici elementlerin sınırlayıcı 6

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bilim ÜNLÜ etkisinden oldukça fazla etkilendiği belirtilmiş, elde edilen tüm bulgulardan güney Ege nin Akdeniz in en oligotrof bölgelerinden biri olduğu sonucuna varılmıştır. Agusti ve Duarte (1999), Atlantik Okyanusu nun merkezinde su kalitesi ve klorofil a dağılımını araştırmışlardır. Termoklin tabakasının, Moritanya ve Senegal açıklarında, kuzey kısım boyunca sığ olduğunu, 20º güney ve 30º güney arasında dereceli olarak 150m derinliğe ulaştığını belirmişlerdir. Klorofil a miktarının Kuzeybatı Afrika kıyısında en yüksek seviyede ve güneye doğru dereceli olarak azaldığı belirlenmiştir. Maksimum ve bütünleştirilmiş klorofil a konsantrasyonunun yüzey suyunun 1/2 ve 1/5 i olarak çeşitlilik gösterdiğini saptamışlardır. Herut ve ark. (2000), 1996 Haziranı ile 1998 Mayısı arasında Güneydoğu Akdeniz kıta sahanlığında (Đsrail açıklarında 120 ve 400m su derinliğinde) iki kalıcı istasyonda klorofil a ve besleyici element değişimlerini incelemişlerdir. Klorofil a nın mevsimsel dağılımı 0.003mg l -1 0.415mg l -1 arasında bulmuşlardır. Sonbahar ve kış mevsimlerinde 120m den yüksek kesimde 30 mg klorofil a m -2 gözlemlenirken, bunu takip eden ilkbaharda maksimum değer belirlemişlerdir. Araştırma bölgesinde kış boyunca azalan nitrat ve fosfat miktarlarıyla birlikte zıt bir durum gözlemlemişlerdir. Ötrofik bölgedeki silikata bakarak diatomların ilkbahar ve yaz boyunca geliştiklerini rapor etmişlerdir. Eker ve Kıdeyş (2000), Mersin Körfezi nde Erdemli kıyısında yer alan bir limanda belirledikleri nokta istasyonda fitoplankton kompozisyon ve yoğunluğundaki haftalık değişimleri iki farklı yöntem kullanarak araştırmışlardır. Temmuz 1995-Haziran 1997 tarihleri arasında alınan örneklerde filtrasyon, Şubat 1996 Mayıs 1996 tarihleri arasında alınan örneklerde çöktürme teknikleri uygulanmış ve sonuçlar karşılaştırılmıştır. Her iki tekniğin sonucu değerlendirildiğinde, toplam 175 fitoplankton türü saptanmıştır. Filtrasyon uygulanmış örneklerde diatom yoğunluğu dinoflagellatlardan daha yüksek bulunmuştur. En yüksek diatom yoğunluğu Şubat 1996 ve Haziran 1997 tarihlerinde; en yüksek dinoflagellat yoğunluğu ise Nisan 1996 da saptanmıştır. Çalışmanın sonunda fitoplanktonun kantitatif değerlendirilmesinde her iki yöntemin de kullanılması gerektiği belirtilmiştir. 7

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bilim ÜNLÜ Konstantinos ve ark. (2001), Yunanistan ın batısındaki Amvrakikos Körfezindeki Tsoukalio, Rodia ve Logarou lagünlerinde klorofil a değerlerinin yanı sıra besleyici element ve partiküler organik maddenin zamansal değişimini incelemişlerdir. Klorofil a, Logarou lagününde diğer iki lagüne göre daha yüksek bulunmuş, 1.8-20.9µg l -1 aralıklarında dağılım göstermiştir. Nitrat düzeyleri her üç lagünde de benzer iken; fosfat Logarou Lagününde diğer iki lagünden daha yükse düzeylerde bulunmuştur. Logarou Lagününde yüksek balık üretiminin su değişiminin iyi olması ve yüksek fitoplankton biyomasından ileri geldiği belirtilmiştir. Kayaalp ve Polat (2001), Đskenderun Körfezi nin kuzeybatısında yer alan Yumurtalık Koyu nda 1997-1999 yılları arasında gerçekleştirdikleri çalışmada klorofil miktarları belirlenmiş, sonuçlar tüm gözlemli ve eksik gözlemli regresyon modeline göre analiz edilmiştir. Sonuçta, kullanılan modelin eksik gözlemli veriler için kullanılabileceği, çünkü tam gözlemli regresyon modeli ile aynı sonucu verdiği gözlenmiştir. Böylece bu yöntemin klorofil a tahmininde de güvenle kullanılabileceği belirtilmiştir. Nincevic ve ark. (2002), Adriatik Denizi nde bir istasyonda yüzey altı ve derin klorofil maksimumu düzeylerini 1996-1998 yılları arasında incelemiştir. Çalışmada klorofil a miktarının yanısıra fitoplankton yoğunluğu, karbon miktarları, boy grupları ve fitoplankton kommunite yapısı da incelenmiştir. Çalışma sonunda klorofil maksimumunun 50-75m de olduğu saptanmıştır. Fitoplankton boy grupları ve kommunite yapısının mevsimsel olarak değişim gösterdiği, derin klorofil maksimumunun ilkbaharda diatom baskınlığı ile belirginleştiği bulunmuştur. Pikoplanktondan Synechococcus sp. nin ise yaz tabakalaşmasında yoğun olduğu saptanmıştır. Polat (2002a), tarafından yapılan çalışmada, fitoplanktonda hücre hacimleri ve hücresel karbon miktarları yönünden biyomas değerleri belirlenerek, bunların hücre sayımları ve deniz suyunda yapılan klorofil a analizleriyle beraber mevsimsel değişimleri incelenmiştir. Hücre hacimleri ve karbon miktarlarının hesaplanması, ülkemizin Kuzeydoğu Akdeniz kıyısında fitoplankton örneklerinde baskın bulunan 23 tür için yapılmıştır. Çalışmada, fitoplankton türlerine ait toplam hacim ve organik karbon değerleri yaz döneminde en yüksek düzeye ulaşmıştır (74x10 7 µm 3 l -1 ve 8

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Bilim ÜNLÜ 28.7x10 6 pg Cl -1 ). Klorofil a değerleri yaz dönemine kadar benzer düzeylerde kalırken, yaz dönemi boyunca en yüksek düzeyde saptanmıştır (1.35µgl -1 ). Polat ve Işık (2002) tarafından Türkiye nin kuzeydoğu Akdeniz kıyısında, Karataş açıklarında yapılan çalışmada, fitoplankton kompozisyonu ve yoğunluğunun mevsimsel değişimi ve bunları etkileyen fizikokimyasal faktörler incelenmiştir. Toplam 12 istasyonda 1998-1999 yılları arasında fitoplankton nitel ve nicel olarak incelenmiş, besleyici element analizleri yapılmıştır. Çalışmada Cyanophyceae, Bacillariophyceae, Dictyochophyceae ve Dinoplyceae olmak üzere 4 alg sınıfına ait 135 tür ve tür altı taksonomik grup saptanmıştır. En yüksek fitoplankton yoğunluğu yaz döneminde diatomlardan Hemiaulus membranaceus türünün artışı ile saptanmıştır. Fitoplanktana ait diversite değerleri yazın en düşük düzeye inmiştir. Besleyici element düzeyleri en yüksek kış, en düşük yaz döneminde bulunmuştur. NO 3 +NO 2 -N, PO 4 -P ve silikatın en düşük ve en yüksek değerleri sırası ile 0.20-8.09µM, 0.04-0.57µM ve 0.33-8.20µM olarak bulunmuştur Konstantinos ve ark. (2002), Doğu Akdeniz de Yunanistan ın Maliakos Körfezinde klorofil a yönünden fitoplankton biyoması dinamiğini bir yıldan fazla bir süre için incelemişlerdir. Fitoplanktonun farklı boy gruplarının biyomasa katkısını görmek amacı ile farklı boy gruplarına ait klorofil a değerleri de saptanmıştır. Çalışmada ayrıca partiküler organik karbon ve besleyici element düzeyleri de belirlenmiştir. Çalışmada en yüksek klorofil a değeri 2.65µg l -1 olarak kış döneminde bulunmuş, mikroplankton ve net planktona ait klorofil değerleri soğuk periyotta, piko ve nanoplanktona ait klorofil düzeyleri ise sıcak periyotta yüksek bulunmuştur. Alanda fitoplankton biyomasının besleyici elementlerle ilişkisinin önemsiz olduğu, yılın büyük bir kısmında azot bileşiklerinin sınırlayıcı düzeylerde olmadığı görülmüştür. Koçum (2005) tarafından Ağustos 2000 ve Haziran 2001 tarihleri arasında yapılan çalışmada, Çanakkale kent merkezi kordon boyundan seçilen 3 noktadan alınan örneklerde klorofil a ve besleyici element miktarı ölçülmüştür. Klorofil a miktarının çalışma süresi boyunca 2µM ın altında olduğu belirlenmiştir. Ölçülen besleyici element miktarları arasında nitrat miktarının örnekleme süresi boyunca en yüksek düzeyde bulunduğu saptanmıştır. 9

3. MATERYAL VE METOD Bilim ÜNLÜ 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Örnekleme Alanı ve Đstasyonların Belirlenmesi Çalışma Kasım 2004 ile Haziran 2005 tarihleri arasında Đskenderun Körfezi nde gerçekleştirilmiştir. Đskenderun Körfezi Doğu Akdeniz in kuzeydoğu köşesinin bir dikdörtgen şeklini alarak güneybatı, kuzey doğu doğrultusunda Anadolu ya girinti yapması ile oluşmuştur. Yaklaşık 15km. uzunlukta, 35km. genişlikte ve 2275km² lik bir alana sahiptir (Şekil 3.1). Körfezin en derin noktası 100m ye ulaşırken, ortalama derinlik 70m civarındadır. Örnekleme alanı olarak körfezin doğusunda, Đskenderun Demir Çelik Fabrikası civarı kıyısal bölgesi ve açıkları belirlenmiştir. Örnekleme alanında toplam 7 çalışma istasyonu seçilmiştir. Şekil 3.1. Đskenderun Körfezi ve Örnekleme Đstasyonlarının Konumu Đstasyonlar kıyıdan itibaren 70m derinliğe varan alandan belirlenmiştir. Đstasyonların seçiminde, kıyı ve daha derin kesimleri en iyi temsil edebilecek noktalar göz önünde tutulmuştur. 1. ve 2. istasyonlar kıyıdan itibaren 0-20m derinlik 10

3. MATERYAL VE METOD Bilim ÜNLÜ katmanından, 3. ve 4. istasyonlar 20-50m derinlik katmanından, 5.,6. ve 7. istasyonlar ise 50-70m derinlik katmanlarından seçilmiştir. Đstasyonlar 36 43.3' N ve 36 37.5' N, 36 11.1' E ve 35 59.5'E boylamları arasında yer almaktadır. 3.2. Su Örneklerinin Alımı ve Kimyasal Analizler Örneklemeler mevsimlik olarak Kasım 2004, Ocak 2005, Mart 2005 ve Haziran 2005 te olmak üzere 4 kez yapılmıştır. Belirlenen istasyonlardan örneklemeler yüzeyden ve standart derinliklerden yapılmıştır. Kıyıya yakın istasyonlarda yüzeyden ve 10m derinlikten örnekleme yapılırken derin istasyonlarda istasyon derinliğine göre 70m ye kadar varan derinliklerde dikey örnekleme yapılmıştır. Dikey örneklerin alımında Universal su alma kabı kullanılmıştır. Örneklemelerde klorofil a, besleyici elementler, Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı (BOĐ) ve Askıda Katı Madde (AKM) analizleri için ayrı ayrı örnekler alınmıştır. Klorofil a analizi için her bir istasyon ve derinlikten 2 lt su örneği alınmıştır. Besleyici element, BOĐ ve AKM analizlerinin her biri için polietilen şişelere 500 er ml örnekler alınmıştır. Alınan deniz suyu örnekleri Su Ürünleri Fakültesi Laboratuarına getirilerek klorofil a analizi için süzme işlemleri ve BOĐ analizleri hemen yapılmıştır. Diğer taraftan, besleyici element analizleri yapılıncaya kadar besleyici element örnekleri -18 ºC de derin dondurucuda muhafaza edilmiştir. Araştırmada yüzey suyu ve su kolonundaki tuzluluk, sıcaklık ve ph ölçümleri YSI model CTD kullanılarak yapılmıştır. Bulanıklık ölçümlerinde ise Seki Diski kullanılmıştır. 3.2.1. Besleyici Element Analizleri 3.2.1.1. Fosfat (PO 4 -P) Analizi Fosfat analizi, askorbik asit yöntemine göre spektrofotometrik olarak yapılmıştır (Strickland ve Parson (1972). Deniz suyuna amonyum molibdat ve potasyum antimonil tartarat eklenerek, asit ortamda ortafosfatla fosfomolibdik asit 11

3. MATERYAL VE METOD Bilim ÜNLÜ oluşturulmuştur. Daha sonra askorbik asit eklenmesi ile molibden mavisine indirgeme yapılmıştır. Fosfat yoğunluğuna göre maviye boyanan örnekler spektrofotometrede 885nm dalga boyunda okunmuştur ve sonuçlar hesaplanarak µm olarak verilmiştir. 3.2.1.2. Nitrat (NO 3 +NO 2 )-N Analizi Nitrat analizi, Strickland ve Parson (1972) e göre spektrofotometrik olarak yapılmıştır. Yöntem deniz suyundaki nitratın kadmiyum-bakır indirgeme kolonundaki tepkime ile nitrite indirgemesine dayanmaktadır. Ortamdaki nitrit iyonları sülfanilamid ile tepkimeye girerek pembe renkli azo boyasını oluşturmaktadır. Bu yöntemle hazırlanan örnekler 543nm dalga boyunda spektrofotometrede okunmuştur. Kullanılan kör ve standartlar örneklerle aynı işleme tabi tutulmuş ve sonuçlar hesaplanmıştır. Sonuç değerleri µm olarak verilmiştir. 3.2.1.3. Silikat Analizi [Si(OH) 4 ]-Si Silikat Analizi, Strickland ve Parson (1972) e göre spektrofotometrik olarak yapılmıştır. Yöntem gereği, deniz suyundaki silikat, molibdat çözeltisinin eklenmesi ile silikomolibdikaside dönüştürülmüş, daha sonrada methol ve oksalik asit eklenerek silikomolibdat mavi renkli bir bileşiğe indirgenmiştir. Sonuç olarak örnekler ve standartlar 810nm de okunmuş ve sonuçlar µm olarak verilmiştir. 3.2.1.4. Amonyum (NH 4 -N) Analizi Amonyum analizi Parsons ve ark (1984) e göre hipoklorit yöntemi esas alınarak spektrofotometrik olarak yapılmıştır. Deniz suyu katalizör olarak rol oynayan sodyum nitropurisidin bulunduğu ortamda sodyum hipoklorit ve fenol ile alkalin sitrat ortamında analiz edilmiştir. Daha sonra örnekler spektrofotometrede 640nm dalga boyunda okunmuştur. 12

3. MATERYAL VE METOD Bilim ÜNLÜ 3.2.2. Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı (BOĐ) Analizi Deniz suyunda Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı (BOĐ) analizi Standard Metotlardan (APHA, 1981) göre yapılmıştır. Yöntem, özel hacimli ve hava sızdırmayan bir kaba konulan örneğin belirli sıcaklıkta (20 C) 5 gün boyunca inkübasyonu esasına dayanmaktadır. Çözünmüş oksijen yoğunluğunu inkübasyondan önce ve sonra ölçülmektedir. BOĐ her iki ölçüm arasındaki oksijen farkından hesaplanmaktadır. BOĐ değerleri mgl -1 cinsinden aşağıda verilen eşitlik kullanılarak hesaplanmıştır. BOĐ (mg l -1 )= ÇO 1 -ÇO 2 / V ÇO 1 : Başlangıçta ölçülen oksijen miktarı (mg l -1 ), ÇO 2 : Đnkübasyon (5 gün) sonunda ölçülen oksijen miktarı (mg l -1 ), V : Örnek miktarı (ml) 3.2.3. Askıda Katı Madde (AKM) Analizi Askıda Katı Madde analizi standart metotlara göre (APHA, 1981) yapılmıştır. Analiz için her bir istasyondan 500ml olarak alınan deniz suyu örnekleri önceden etüvde kurutulup sabit tartımı alınan 47mm çapındaki GF/F filtrelerden süzülmüştür. Filtre kağıtları, üzerilerindeki süzüntü ile birlikte etüvde 103 C de kurutulmaya bırakılmıştır. Süzüntüyü içeren filtre kağıtları etüvden çıkarıldıktan sonra desikatöre alınmış ve ardından tartılmıştır. Filtre kağıtları daha sonra tekrar etüvde kurutmaya alınmıştır. Bu işlemler filtre kağıtlarında sabit tartım elde edilinceye kadar yada bir önceki tartımın %4 ünden daha az fark elde edilinceye kadar devam etmiştir. Sözü edilen işlemler tamamlandıktan sonra filtre kağıtlarının başlangıçtaki ağırlığı, sonuç ağırlığı ve süzülen su miktarı kullanılarak, aşağıda verilen eşitliğe göre AKM miktarları mg l -1 olarak hesaplanmıştır; 13

3. MATERYAL VE METOD Bilim ÜNLÜ AKM (mg l -1 )= (A-B) x 1000 / örnek hacmi (ml) A: filtre kağıdının süzüntüyü içeren ağırlığı, B: filtre kağıdının başlangıç ağırlığı 3.2.4. Klorofil a Analizi Klorofil a analizi için Parsons ve ark. (1984) tarafından önerilen spektrofotometrik yöntem kullanılmıştır. Örnekler laboratuara getirildikten hemen sonra vakumlu süzme düzeneğinde 47mm çapındaki GF/C filtre kağıdından süzülmüştür. Örneklere süzülmeden önce asiditeyi önlemek amacı ile %1 lik MgCO 3 eklenmiştir. Süzme işleminden sonra klorofil a analizi hemen yapılmayacak ise, filtre kağıtları alüminyum folyolara sarılarak analize kadar -18 C de muhafaza edilmiştir. Eğer analiz hemen yapılacak ise süzme işleminden sonra filtre kağıtları cam tüplere konarak, üzerlerine % 90 lık asetondan 10ml. eklenmiş ve kapakları kapatılarak buzdolabında karanlık bir ortamda bekletilmiştir. 24 saat sonra santrifüj tüplerine boşaltılarak 3000 rpm de santrifüj edilmiştir. Santrifüj sonrası üstteki berrak sıvı pipetle alınmış, spektrofotometre küvetine boşaltılarak 750, 664, 647 ve 630nm dalga boylarında okumaları yapılmıştır. Her bir dalga boyunda okunan değerlerden Parsons ve ark. (1984) tarafından verilen formüle göre klorofil a değerleri hesaplanmıştır. Bulanıklıktan kaynaklanan hatayı gidermek için 750nm de okunan absorbans değerleri diğer dalga boyunda okunan absorbans değerlerinin her birinden çıkarılmış ve ardından klorofil a değerleri aşağıda verilen eşitlikler kullanılarak hesaplanmıştır. Klorofil a (Kl a) = 11,85 * 664E - 1,54 * 647E - 0,08 * 630E Klorofil a (µg l -1 )= C.v / V C: 1. eşitlikte hesaplanan klorofil a değeri, E: Her bir dalga boyunda okunan absorbans değeri, v: Kullanılan aseton miktarı (ml), V: Đlk hesaplanmış ve düzeltilmiş klorofil miktarı 14

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ 4. BULGULAR 4.1. Fiziko-kimyasal Parametreler Çalışma yapılan alanda her bir mevsim ve istasyon için sıcaklık, tuzluluk, besleyici element ölçümleri yapılmış ve elde edilen sonuçlar devam eden bölümlerde verilmiştir. Araştırmada yüzey suyu sıcaklık ve tuzluluğun mevsimlere ve istasyonlara göre değişimleri Şekil 4.1 ve Şekil 4.2 de, besleyici elementlerin değişimleri ise Şekil 4.4 ve Şekil 4.8 de verilmiştir. 4.1.1. Sıcaklık Çalışma boyunca ölçülen yüzey suyu sıcaklık değerleri Şekil 4.1 de verilmiştir. Su kolonundaki sıcaklık değerleri ise Şekil 4.2 de verilmiştir. Bütün istasyonlar göz önünde tutulduğunda, en düşük sıcaklık değeri Mart 2005 te 17 C olarak, en yüksek sıcaklık değeri ise Haziran 2005 te 27.6ºC olarak bulunmuştur. Çalışmanın başlatıldığı Kasım 2004 te deniz suyu sıcaklığı 18.6-25.4 C arasında ölçülmüş, Ocak 2005 örneklemesinde ise deniz suyu sıcaklık değerleri azalarak 18.5 C-18.0 C değerleri arasında değişim göstermiştir. Mart 2005 te deniz suyu sıcaklıkları yıl içindeki en düşük değerlere inmiş ve 16.6 C ile 19.1 C arasında ölçülmüştür. Haziran 2005 te ise deniz suyu sıcaklıkları yüzey suyunda artış göstermiş ancak su kolonunda düşük değerler ölçülmüştür (Şekil 4.2). Bu dönemde sıcaklık değerleri 16.6-27.6 C arasında ölçülmüştür. Sıcaklığın su kolonundaki değişimi su karışımının oldukça etkin görüldüğü Ocak ve Mart 2005 te yüzeyden 70m ye kadar homojen bir dağılım göstermiştir. Kasım 2004 ve Haziran 2005 dönemlerinde ise su sıcaklığı yüzeyde 25 C civarında iken, su kolonunda derinliğe doğru giderek azalan bir dağılım göstermiştir. Bu dönemlerde 70 m de su sıcaklığı 17-18 C düzeylerine inmiştir (Şekil 4.2). Sıcaklık değerleri yönünden mevsimler arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.01). Buna karşın istasyonlar arasındaki fark önemsiz bulunmuştur. 15

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ Şekil 4.1. Yüzey Suyu Sıcaklık ve Tuzluluk Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi 4.1.2. Tuzluluk Yüzey suyu ve su kolonunda tuzluğun mevsim ve istasyonlara göre değişimi Şekil 4.1 ve Şekil 4.2 de verilmiştir. Tüm örnekleme dönemleri göz önünde alındığında en düşük tuzluluk değeri 36.9 ile Haziran 2005 te; en yüksek tuzluluk değeri ise 39.8 ile Ocak 2005 te ölçülmüştür (Şekil 4.1). Kasım 2004 te tuzluluk değeri 38.4-39.6 değerleri arasında değişim gösterirken, Ocak 2005 te bu değerler 39.6-39.9 arasında değişim göstermiştir. Mart 2005 te tuzluluk değerleri 38.40-39.9 arasında değişim göstermiştir. Haziran 2005 te tuzluluk yıl içindeki en düşük düzeye inmiş ve 36.9 ile 38.7 arasında ölçülmüştür. Tuzluluk değerleri su 16

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ kolonunda homojen bir dağılım göstermiş, yüzey suyu tuzluluğu ile farklı derinliklerdeki tuzluluk değerleri arasında önemli farklılıklar gözlenmemiştir. Tuzluluk değerleri yönünden mevsimler arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli iken (p<0.01), buna karşın istasyonlar arasındaki fark önemsiz bulunmuştur. Şekil 4.2. Sıcaklık ve Tuzluluğun Su Kolonunda Mevsim ve istasyonlara Göre Dikey Değişimi. 4.1.3. ph Çalışmada, en düşük ve en yüksek ph değerleri 8.00 ile 8.34 arasında değişim göstermiştir (Şekil 4.3). Kasım 2004 te ph değerleri 8.01 ile 8.18 arasında ölçülmüştür. Ocak 2005 te ise ph düzeylerinde hafif bir artış gözlenmiş ve en düşük ve en yüksek değerler 8.22 ile 8.29 arasında değişmiştir. Mart 2005 te en düşük ph düzeyi 8.18 olarak ölçülürken; en yüksek değer, aynı zamanda yıl içindeki en yüksek değer olan 8.34 düzeyinde bulunmuştur. Haziran 2005 te ölçülen en düşük değer yıl içindeki en düşük değer olup, ph 8.00 olarak ölçülmüştür. Bu dönemdeki en yüksek değer ise 8.25 olarak ölçülmüştür. 17

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ 9 8 ph 7 6 1 2 3 4 5 6 7 Đstasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.3. Yüzey Suyu ph ının Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi 4.1.4. Seki Disk Çalışma boyunca ölçülen seki disk değerleri Çizelge 4.1. de verilmiştir. Yıl içindeki en düşük seki disk derinliği 5.4 m olarak Kasım 2004 te 1. istasyonda ölçülürken, en yüksek derinlik 19.7 m olarak Ocak 2005 te 7. istasyonda ölçülmüştür. Kasım 2004 de en düşük ve en yüksek değerler 5.4-19.1m olarak belirlenirken Mart 2005 te 6.2-13.8 m aralıklarında ölçülmüştür. Ocak 2005 te seki disk derinliği yıl içindeki en yüksek değere ulaşmış ve 9-19.7 m aralıklarında bulunmuştur. Haziran 2005 te kıyıya yakın istasyonlarda seki disk derinliği azalırken, derin istasyonlarda ölçülen değerler Mart 2005 te ölçülen değerlere benzer bulunmuştur. Çizelge 4.1. Seki disk değerlerinin mevsim ve istasyonlara göre değişimi (m). Đstasyonlar Kasım 2004 Ocak 2005 Mart 2005 Haziran 2005 1 5.4 9.5 6.2 6.0 2 5.7 9.0 6.4 6.0 3 13.5 15.0 9.3 6.0 4 12.5 17.0 11.5 14.0 5 13.5 18.0 10.5 14.0 6 19.1 16.0 9.4 18.2 7 19.1 19.7 13.8 19.2 18

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ 4.1.5. Besleyici elementler Besleyici elementlerden fosfat, nitrat+nitrit, silikat ve amonyumun örnekleme dönemleri, istasyonlar ve su kolonundaki dikey dağılımı Şekil 4.4, Şekil 4.5, Şekil 4.6, Şekil 4.7, Şekil 4.8 ve Şekil 4.9 da verilmiştir. 4.1.5.1. Fosfat (PO 4 -P) Yüzey suyundaki ve su kolonundaki fosfatın mevsimsel değişimi Şekil 4.4 ve Şekil 4.6 da verilmiştir. Fosfatın yıl içindeki en düşük yoğunluğu Kasım 2004 de 0,047 µm ile 1., 3. ve 7. istasyonlarda ölçülmüştür. En yüksek fosfat değeri ise 0.76 µm ile Haziran 2005 te 3. istasyonda ölçülmüştür. Kasım ayında sudaki fosfat yoğunluğu oldukça düşük düzeylerde olup; 0.047-0.10 µm arasında değişim göstermiştir. Ocak 2005 te fosfat düzeyleri 0,10-0.47 µm değerleri arasında; Mart 2005 te 0.14-0.28 µm arasında bulunmuştur. Haziran 2005 te ise fosfat, yıl içindeki en yüksek seviyesine çıkmış ve 0.24 ile 0.76µM arasında değişim göstermiştir. Fosfat değerleri Kasım 2004 ve Mart 2005 dönemlerinde su kolonunda homojen bir dağılım gösterirken, Ocak 2005 ve Haziran 2005 dönemlerinde farklı derinliklerdeki fosfat değerleri arasında önemli değişimler gözlenmiştir (Şekil 4.6). 0.8 0.6 Fosfat ( M) 0.4 0.2 0 1 2 3 4 5 6 7 istasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.4.Yüzey Suyu Fosfat Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi 19

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ Fosfat değerleri mevsimler arasında istatistiksel olarak önemli gösterirken (p<0.01); istasyonlar arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05). farklılık 4.1.5.2. Nitrat + Nitrit (NO 3 +NO 2 )-N Yüzey suyundaki ve su kolonundaki nitrat+nitrit konsantrasyonlarının yıl içindeki mevsimsel değişimi Şekil 4.5 ve Şekil 4.6 da verilmiştir. Yüzey suyundaki nitratın yıl içindeki mevsimsel değişimi ele alındığında, en düşük değer 0.37µM ile Kasım 2004 te 7. istasyonda; yüksek değer ise 6.9µM olarak Mart 2005 te 2. istasyonda ölçülmüştür. 8 Nitrat+nitrit M) 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 istasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.5. Yüzey Suyu Nitrat+nitrit Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi Kasım 2004 te nitrat+nitrit konsantrasyonları 0.37-4.69µM değerleri arasında değişim göstermiştir. Ocak 2005 te ise 0.68-3.81µM arasında bulunmuştur. Mart 2005 te, en düşük nitrat+nitrit düzeyi 5. istasyonda 0.43µM olarak bulunurken; 2. istasyonda yıl içinde ölçülen en yüksek nitrat+nitrit değeri olan 6.39µM a ulaşmıştır. Haziran 2004 te en düşük değer 4. istasyonda 0.74µM olarak ölçülürken, en yüksek değer 7. istasyonda 2.61µM olarak belirlenmiştir. Nitrat+nitrit değerlerinin su kolonundaki dikey dağılımı incelendiğinde, Ocak 2005 te 10m de pik yaparak 4µM düzeylerine ulaştığı görülmüştür. 20

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ Şekil 4.6. Su Kolonunda Fosfat, Nitrat+nitrit, Silikat ve Amonyum Düzeylerinin Mevsimlere Göre Dikey Değişimi 21

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ Haziran 2005 te ise yüzeyde 3µM a yakın bir düzeyde iken, yüzeyin altındaki tabakalarda nitrat+nitrit değerlerinin azaldığı gözlenmiştir. Diğer örnekleme dönemlerinde ise, yüzey ve alt tabakalar arasındaki nitrat+nitrit değerleri birbirine yakın değerler sergilemiştir. 4.1.5.3. Silikat ([Si(OH) 4 ]Si) Yüzey suyundaki ve su kolonundaki silikatın mevsimsel değişimi şekil 4.6 ve Şekil 4.7 de verilmiştir. Yüzey suyundaki silikatın mevsimsel değişimi incelendiğinde, en düşük değer 0.56µM ile Haziran ayında 4. istasyonda; en yüksek değer ise 5.88µM olarak Mart ayında, 5. istasyonda ölçülmüştür. 8 6 Silikat (M) 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 istasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.7. Yüzey Suyu Silikat Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi Kasım 2004 te silikat yoğunluğu 1.29-4.59µM değerleri arasında; Ocak 2005 te 1.21-3.22µM arasında değişim göstermiştir. Mart 2005 te silikat düzeylerinde artış gözlenmiş, değerler 1.93 ile 5.88µM arasında değişmiştir. Haziran 2005 te hafif bir azalma ile silikat değerleri 0.56-4.27µM arasında ölçülmüştür. Örnekleme dönemlerine göre su kolonundaki silikat değerleri incelendiğinde, silikat homojen bir dağılım göstermemiştir. Haziran 2005 te yüzeyde yüksek olan silikat yoğunlukları 22

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ 10m de ani bir azalma göstermiş, 70m ye kadar 1-2µM aralıklarında dağılım göstermiştir. Kasım 2004 te ise yüzeyde düşük olan silikat değerleri 50m de pik yaparak 4µM düzeylerine kadar ulaşmıştır. Mevsimler arasındaki silikat konsantrasyonlarındaki değişim istatistiksel olarak önemli iken (p<0.01); istasyonlar arasındaki değişim önemsiz bulunmuştur (p>0.05). 4.1.5.4. Amonyum (NH 4 -N) Amonyumun yüzey suyundaki ve su kolonundaki yoğunluğunun mevsimlere göre değişimi Şekil 4.6 ve Şekil 4.8 de verilmiştir. Amonyumun yıl içindeki değişimi incelendiğinde, en düşük değer 0.21µM ile Ocak 2005 te 4. istasyonda ölçülmüştür. 4 Amonyum (M) 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 Đstasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.8. Yüzey Suyu Amonyum Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi En yüksek amonyum değeri ise 2.90 µm ile Mart 2005 te 1. istasyonda ölçülmüştür. Örnekleme dönemlerine göre incelendiğinde, Kasım 2004 te amonyum miktarı 0.51-1.77µM, Ocak 2005 te 0.21-0.79µM aralıklarında bulunmuştur. Mart ayında amonyum düzeyinde artış gözlenmiş ve değerler 0.50-2.90µM arasında değişmiştir. Haziran 2005 te ise en düşük amonyum değeri 0.50µM iken, en yüksek 23

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ değer 1.74µM olarak bulunmuştur. Amonyumun yüzey suyundaki dağılımı incelendiğinde, kıyıya yakın olan istasyonlarda değerlerin daha yüksek olduğu, yani kıyıdan açığa doğru amonyum değerlerinin azaldığı gözlemlenmiştir. Su kolonunda amonyumun dikey dağılımına bakıldığında, örnekleme dönemlerinde yüzey ve en derin nokta arasında küçük dalgalanmalar görülmüş, ancak önemli farklılıklar gözlenmemiştir. Yüzey suyu ve 70m arasında amonyum yoğunlukları tüm dönemlerde genellikle 0.5-1µM aralıklarında dağılım göstermiştir (Şekil 4.6). Amonyum değerlerinin mevsimsel değişimi istatistiksel olarak önemli iken (p<0.01); istasyonlar arasındaki değişim önemsiz bulunmuştur (p>0.05). 4.1.6. Biyokimyasal Oksijen Đhyacı (BOĐ) Biyokimyasal Oksijen Đhtiyacı (BOĐ) nin yüzey suyundaki yoğunluğunun mevsimlere göre değişimi Şekil 4.9 da verilmiştir. Yüzey suyundaki BOĐ nin yıl içindeki mevsimsel değişimi ele alındığında, en düşük değer 12mg l -1 olarak Ocak 2005 te 4. istasyonda ölçülmüştür. En yüksek BOĐ değeri ise 91mg l -1 olarak Mart 2005 te 5. istasyonda bulunmuştur. 100 80 BOĐ (mg l -1 ) 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 Đstasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.9. Yüzey Suy BOĐ Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi. 24

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ BOĐ değerleri Kasım 2004 ve Ocak 2005 dönemlerinde 12 ile 40mg l -1 düzeylerinde bulunurken; Mart ve Haziran 2005 dönemlerinde belirgin artışlar saptanmıştır. Mart ve Haziran 2005 dönemlerinde BOĐ değerleri 61.4 ile 91mg l -1 aralıklarında saptanmıştır. BOĐ değerleri yönünden mevsimler arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli iken (p<0.01); istasyonlar arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05). 4.1.7. Askıda Katı Madde (AKM) Askıda katı maddenin örnekleme dönemlerine göre yüzey suyundaki değişimi incelendiğinde, en düşük değer Ocak 2005 te 24mg l -1 olarak bulunmuştur (Şekil 4.10). En yüksek AKM değeri ise Mart 2005 te 4. istasyonda 54mg l -1 olarak belirlenmiştir. AKM değerleri Kasım 2004 ve Ocak 2005 dönemlerinde daha düşük düzeylerde bulunmuş; Kasım 2004 te 25.8-33.8mg l -1, Ocak 2005 te ise 24-32mg l -1 aralıklarında değişim göstermiştir. Mart ve Haziran 2005 te ise daha yüksek değerleri AKM değerleri gözlenmiştir. 60 Askıda Katı Madde (mg l -1 ) 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 Đstasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.10. Yüzey Suyu Askıda Katı Madde Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi 25

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ Özellikle ilkbahar dönemi suda fitoplankton yoğunluğunun arttığı dönem olduğundan, bu dönemde askıda katı madde değerlerinin yüksek bulunması, fitoplankton yoğunluğunun artmasından ileri gelmiş olabilir. AKM değerleri mevsimler arasında istatistiksel olarak önemli farklılık gösterirken (p<0.01); istasyonlar arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05). 4.2. Klorofil a Yüzey suyundaki ve su kolonundaki klorofil a yoğunluğunun mevsimlere ve örnekleme istasyonlarına göre değişimi Şekil 4.11 ve Şekil 4.12 de verilmiştir. 4 Klorofil a (gl -1 ) 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 istasyonlar Kas.04 Oca.05 Mar.05 Haz.05 Şekil 4.11. Yüzey Suyu Klorofil a Düzeylerinin Mevsim ve Đstasyonlara Göre Değişimi. Klorofil a değeri tüm yıl örnekleme dönemleri arasında önemli değişimler gösterdiği gibi, istasyonlar arasında da farklılıklar gözlenmiştir. Çalışmadaki en düşük klorofil a miktarı 0.04µg l -1 değeri ile Haziran 2005 te 4. istasyonda saptanmıştır. En yüksek klorofil a miktarı ise 2.86µg l -1 ile Mart 2005 te 1. istasyonda belirlenmiştir. Kasım 2004 ve Ocak 2005 dönemlerinde klorofil a değerleri örnekleme istasyonları arasında benzer bulunurken, Mart 2005 te örnekleme istasyonları arasında belirgin 26

4. BULGULAR Bilim ÜNLÜ farklılıklar gözlenmiştir (Şekil 4.11). Örnekleme dönemlerine göre incelendiğinde, Kasım 2004 te 0.14-1.23µg l -1, Ocak 2005 te 0.32-0.69µg l -1 aralıklarında bulunmuştur. Mart 2005 te klorofil a yıl içindeki en yüksek düzeylerine çıkmış ve 0.19 ile 2.86µg l -1 arasında saptanmıştır. Haziran 2005 te ve klorofil a yoğunluğunda azalma olmuş ve 0.04-1.65 µg l -1 değerleri arasında değişim göstermiştir. Klorofil a yoğunluğu bazı örnekleme dönemlerinde su kolonunda belirgin dalgalanmalar göstermiştir (Şekil 4.12). Şekil 4.12. Su Kolonunda Klorofil a Düzeylerinin Mevsimlere Göre Dikey Değişimi. Kasım 2004 te yüzeyden 30m ye kadar hafif bir artış görülürken, 40-60m arasında klorofil a değerlerinde düşüş görülmüş, 70m de tekrar bir artış kaydedilmiştir. Mart 2005 te yüzeyde yüksek olan klorofil a değerleri 10m de ani bir azalma göstermiş, 10m den itibaren 70m ye varan derinlikler arasında önemli bir değişim gözlenmemiştir. Ocak 2005 te klorofil a değerleri su kolonunda homojen bir 27