kpss Eğitimde 30. yıl ikisi bir arada tarih vatandaşlık tamamı çözümlü s oru b ankası Özenle Seçilmiş 2200 Soru Levent Yükselay Servan Tantekin Coşkun Çebitürk Selami Yalçın Cihan Polat Gürcan Öner Necmi Şahin
Cihan Polat Coşkun Çebitürk Gürcan Öner Levent Yükselay Necmi Şahin Selami Yalçın Servan Tantekin İKİSİ BİR ARADA TARİH / VATANDAŞLIK SORU BANKASI ISBN: 978-605-318-417-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2016, Ankara Yayın-Proje: Seda Gökay Türkçe Redaksiyon: Seda Gökay Dizgi-Grafik-Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Koza Yayın Dağıtım A.Ş. Cevat Dündar Cad. No. 139 Ostim/ANKARA Tel : 0312 385 91 91 Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 12385 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet:www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Değerli KPSS Adayları; KPSS ye hazırlıkta beklenti ve ihtiyaçlarınızı karşılayacağını ve bu süreçte size faydası olacağını düşündüğümüz özenle seçilmiş 2200 özgün çözümlü sorudan oluşan İKİSİ BİR ARADA TARİH-VATANDAŞLIK SORU BANKASI nı siz değerli öğrencilerimizin beğenisine sunmaktayız. Tüm yayınlarımızda olduğu gibi bu yayınımızda da; Yeterli bilgi düzeyine ulaşacak, Çok sayıda soruyu anlayacak ve Hızlı bir şekilde cevaplama becerisine sahip olacaksınız. İKİSİ BİR ARADA TARİH-VATANDAŞLIK TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU SORU BANKASI kitabımız siz değerli adayları KPSS de başarıya ulaştıracaktır. Kitabın hazırlanışında emeği geçen yazarlar; Levent Yükselay, Servan Tantekin, Coşkun Çebitürk, Selami Yalçın, Cihan Polat, Gürcan Öner, Necmi Şahin in dışında Pegem Akademi çalışanları Gülnur Öcalan ve Seda Gökay a katkılarından dolayı teşekkür eder, siz değerli adaylara başarılar dileriz. Pegem Akademi Yayıncılık
İÇİNDEKİLER TARİH Orta Asya Türk Tarihi 1... 3 Orta Asya Türk Tarihi 2... 6 Orta Asya Türk Tarihi 3... 12 Orta Asya Türk Tarihi 4... 15 Orta Asya Türk Tarihi 5... 19 Orta Asya Türk Tarihi 6... 22 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 1... 27 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 2... 32 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 3... 38 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 4... 43 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 5... 48 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 6... 53 Türk-İslam ve Türkiye Tarihi 7... 58 Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi... 63 Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi... 67 Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi... 71 Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi... 75 Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi... 79 Osmanlı Kültür ve Medeniyeti 1... 85 Osmanlı Kültür ve Medeniyeti 2... 88 Osmanlı Kültür ve Medeniyeti 3... 92 Osmanlı Kültür ve Medeniyeti 4... 95 Osmanlı Kültür ve Medeniyeti 5... 100 Osmanlı Kültür ve Medeniyeti 6... 103 17.yy. Osmanlı Devleti Islahatları... 109 18.yy. Osmanlı Devleti Islahatları... 114 19.yy. Osmanlı Devleti Islahatları 1... 119 19.yy. Osmanlı Devleti Islahatları 2... 124 19.yy. Osmanlı Devleti Islahatları 3... 129 Avrupa Tarihi... 134 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler 1... 138 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler 2... 142 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler 3... 146 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler 4... 150 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler 5... 154 TBMM nin Açılması 1... 158 TBMM nin Açılması 2... 163 TBMM nin Açılması 3... 168 TBMM nin Açılması 4... 173 TBMM nin Açılması 5... 178 TBMM nin Açılması 6... 183 TBMM nin Açılması 7... 188 TBMM nin Açılması 8... 193 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi 1... 198 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi 2... 202 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi 3... 205 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi 4... 209 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi 5... 213 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi 6... 217 İnkılaplar 1... 221 İnkılaplar 2... 225 İnkılaplar 3... 229 İnkılaplar 4... 233 İnkılaplar 5... 237 İnkılaplar 6... 241 İnkılaplar 7... 245 Atatürk İlke ve İnkılapları 1... 249 Atatürk İlke ve İnkılapları 2... 254 Atatürk İlke ve İnkılapları 3... 258 Atatürk İlke ve İnkılapları 4... 262 Atatürk İlke ve İnkılapları 5... 267 Dış Politika 1... 271 Dış Politika 2... 275 Dış Politika 3... 279 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi 1... 283 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi 2... 287 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi 3... 291 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi 4... 295 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi 5... 299 Cevap Anahtarı... 303 v
İÇİNDEKİLER VATANDAŞLIK Hukuka Giriş 1... 309 Hukuka Giriş 2... 313 Hukuka Giriş 3... 317 Hukuka Giriş 4... 320 Hukuka Giriş 5... 324 Hukuka Giriş 6... 327 Hukuka Giriş 7... 330 Hukuka Giriş 8... 333 Hukuka Giriş 9... 336 Hukuka Giriş 10... 339 Hukuka Giriş 11... 342 Hukuka Giriş 12... 345 Anayasacılık ve Devlet 1... 348 Anayasacılık ve Devlet 2... 352 Anayasacılık ve Devlet 3... 355 Anayasacılık ve Devlet 4... 358 Anayasacılık ve Devlet 5... 361 Anayasacılık Tarihi 1... 364 Anayasacılık Tarihi 2... 367 Anayasacılık Tarihi 3... 370 Anayasacılık Tarihi 4... 373 Anayasacılık Tarihi 5... 376 1982 Anayasası ve Genel Hükümler 1... 379 1982 Anayasası ve Genel Hükümler 2... 383 1982 Anayasası ve Genel Hükümler 3... 387 1982 Anayasası ve Genel Hükümler 4... 390 1982 Anayasası ve Genel Hükümler 5... 394 Temel Hak ve Hürriyetler 1... 399 Temel Hak ve Hürriyetler 2... 403 Temel Hak ve Hürriyetler 3... 407 Temel Hak ve Hürriyetler 4... 411 Temel Hak ve Hürriyetler 5... 415 Yasama 1... 421 Yasama 2... 426 Yasama 3... 431 Yasama 4... 435 Yasama 5... 439 Yasama 6... 443 Yasama 7... 447 Yasama 8... 451 Yasama 9... 455 Yasama 10... 458 Yasama 11... 462 Yürütme 1... 466 Yürütme 2... 470 Yürütme 3... 474 Yürütme 4... 478 Yürütme 5... 482 Yürütme 6... 486 Yürütme 7... 490 Yürütme 8... 494 Yürütme 9... 498 Yargı 1... 501 Yargı 2... 505 Yargı 3... 510 Yargı 4... 514 Yargı 5... 518 Yargı 6... 522 Yargı 7... 526 Yargı 8... 530 Yargı 9... 534 İdare Hukukunun Genel Esasları 1... 537 İdare Hukukunun Genel Esasları 2... 542 İdare Hukukunun Genel Esasları 3... 546 İdare Hukukunun Genel Esasları 4... 550 İdare Hukukunun Genel Esasları 5... 554 Türkiye nin İdari Teşkilat Yapısı 1... 558 Türkiye nin İdari Teşkilat Yapısı 2... 563 Türkiye nin İdari Teşkilat Yapısı 3... 567 Türkiye nin İdari Teşkilat Yapısı 4... 571 Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar 1... 575 Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar 2... 579 Genel Kültür 1... 583 Genel Kültür 2... 586 Genel Kültür 3... 589 Cevap Anahtarı... 592 vi
T A R İ H Cihan Polat Coşkun Çebitürk Gürcan Öner Necmi Şahin Selami Yalçın Servan Tantekin
T A R İ H Orta Asya Türk Tarihi 1 1. Aşağıdaki yerleşim birimlerinden hangisi Orta Asya Türk kültürünün araştırılmasında önemli bir etkiye sahip değildir? A) Karasuk B) Tagar C) Andronova D) Afanasyevo E) Kültepe 5. İslam öncesinde, Türk ekonomisinin tarıma dayandığını; I. tohumluk buğday üretmeleri II. demirden saban ve orak yapmaları III. sulama kanalı inşa etmeleri durumlarından hangileri kanıtlar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 2. I. Haristan II. Belencer III. Bolçu savaşlarından hangileri İslam öncesi dönemde Türklerle Araplar arasında yapılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 6. Göktürklerde hapis cezalarının kısa sureli olması ve hukuk kurallarının yazılı hâle getirilmemesi aşağıdaki özelliklerden hangisi ile açıklanabilir? A) Savaşçı karakter B) Feodal yapı C) Federatif anlayış D) Veraset sistemi E) Göçebe yaşam 3. Orta Asya Türk toplulukları arasında, göçebe bir yaşamın olması; I. geçim kaynaklarının hayvancılık olması, II. yaşadıkları bölgenin karasal olması, III. savaşçı özelliklerinin gelişmiş olması durumlarından hangilerine dayandırılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 7. Aşağıdaki Türk hükümdarlarından hangisi Orta Asya da devlet kurmamıştır? A) Uldız B) Bumin C) İlteriş D) Kutluk Bilge E) Teoman 4. Aşağıdaki Türk hükümdarlarından hangisi Avrupa da hüküm sürmemiştir? A) Uldız B) Moyen-Çur C) Boris Han D) Bleda E) Attila 8. Avrupa da bugünkü Mohaç Ovası nda devlet kuran Avarlar hakkında bilgi veren kaynaklar; I. Bizans, II. Frank, III. Batı Roma devletlerinden hangilerine aittir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 3
1 Orta Asya Türk Tarihi 9. I. Juan Juanlar II. Tabgaçlar III. Yüeçiler Yukarıdakilerden hangileri Türk devlet ve topluluklarından değildir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 13. Arap seyyah İbn-i Fadlan nın seyahatnamesinde İslamlaşmasından bahsettiği Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) İtil Bulgarları B) Karahanlılar C) Gazneliler D) Akhunlar E) Oğuzlar 10. Aşağıdakilerden hangisi Uygurların yerleşik hayata geçtiklerinin kanıtı olamaz? A) Matbaa ve kağıdı kullanmaları B) Tapınaklar yapmaları C) Duvar resim sanatının gelişmesi D) Yazıtlar dikmeleri E) Emlak ve kira hukukunun gelişmesi 14. Türk devlet ve hükümdarları ile ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) İslamiyet i kabul eden ilk devlet İtil Bulgarlarıdır. B) Attila, hükümdarlığı babadan oğula geçen saltanat sistemine dönüştürülmüştür. C) Hunlar ve Avarlar hem Asya hem de Avrupa da devlet kurmuştur. D) İstemi Yabgu Dönemi nde İpek Yolu egemenliği sağlanmıştır. E) I. Köktürk devleti Çin e karşı bir isyan sonucu kurulmuştur. 11. I. Uygur, II. Hun, III. Köktürk devletlerinden hangilerinin hükümdarları Maniheizm dininin etkisinde kalmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III 15. Orta Asya da bulunan aşağıdaki yerleşim birimlerinden hangisi Türk devletlerine merkezlik yapmamıştır? A) Ordu-balık B) Hanbalık C) Ötüken D) Kaşgar E) Turfan 12. Avrupa da hüküm süren aşağıdaki Türk devlet ya da topluluklarından hangisi Altınordu Devleti nin Türkleşmesine ve bugünkü Kazan Türklerinin ortaya çıkmasına etki etmiştir? A) Tuna Bulgarları B) İtil Bulgarları C) Peçenekler D) Avarlar E) Hunlar 16. Aşağıdaki Türk hükümdarlardan hangisi sahibi olduğu devlete en parlak devrini yaşatmamıştır? A) Attila B) Mete C) Kapgan D) Bilge E) Moyen-Çur 4
Orta Asya Türk Tarihi Çözümler 1. Karasuk, Tagar, Andronova ve Afanasyevo, Orta Asya kültürleriyle ilgili eski yerleşim birimlerindendir. Kültepe ise Anadolu kültürüyle ilgili eski yerleşim birimlerindendir. Bu nedenle Kültepe nin Orta Asya Türk kültürünü aydınlatmada herhangi bir etkisi olamaz. 9. Juan Juanlar Avarların diğer adıdır. Tabgaçlar ise Hun İmparatorluğu nun yıkılmasıyla Çin Bölgesi nin kuzeyinde kurulan Türk Devleti dir. Yüeçiler Asya Hunlarının mücadele ettiği devletlerden biridir. Türk değildir. 2. Belencer Savaşı Hazar Türkleriyle Hz. Osman Dönemi nde İslam ordularıyla yapılmıştır. Türkler ve Araplar arasında yapılan ilk savaştır. Haristan ise Emevi Arapları ile Türgişler arasında yapılmıştır. Bolçu Savaşı Köktürkler ile Türgişler arasında yapılmıştır. 10. Yazıt dikmiş olmaları yerleşik hayatın kanıtı olamaz. Çünkü Göktürkler de göçebe olmalarına rağmen yazıt dikmiştir. Ancak diğer seçenekler ancak yerleşik toplumlarda ortaya çıkabilecek özelliklerdendir. Cevap D 3. Karasal iklim ve hayvancılığın geçim kaynağı olması göçebe yaşamın temel sebebidir. Savaşçı olmaları bir sebep değil göçebe olmanın bir sonucudur. Toplumların yaşam şeklini bulundukları coğrafya ve geçim kaynakları belirler. 11. Uygur hükümdarı Bögü Kağan ile Köktürk hükümdarı Tapo Kağan Maniheizm dinini benimsemiştir. Hunların Maniheizm dinini benimsedikleri bilgisi yoktur. 4. Uldız, Bleda ve Attila Avrupa Hun hükümdarlarıdır. Boris Han Tuna Bulgar Devleti nin hükümdarıdır. Moyen-Çur ise Uygurların en ünlü hükümdarıdır ve Orta Asya da hüküm sürmüştür. 12. Altınordu Devleti nin Türkleşmesine etki eden devlet İtil Bulgarlarıdır. İtil Bulgarları yapılan son araştırmalarda bugünkü Kazan Türklerinin ataları sayılmıştır. 5. Sulama kanalları, saban ve oraklar, tohumluk buğday yetiştirmeleri doğrudan tarımla uğraştıklarını ve ekonomilerinin tarıma dayandığını kanıtlayan durumlardır. Göçebe toplumlarda bunlar olmaz, ancak Orta Asya da yarı göçebe bir hayatın olduğu ve bazı bölgelerin tarıma elverişli olduğu unutulmamalıdır. 13. İbn-i Fadlan nın seyahatnamesinde 920 tarihinde İtil Bulgarı ülkesinde camilerin bulunduğu ve Bulgarların halifeden ustalar ve din adamları istediği anlatılmıştır. Cevap A 6. Orta Asya Türk topluluklarının göçebe olmaları mimari eserlerin ortaya çıkmasını engellemiş ve bu sebepten dolayı hapis cezaları kısa sureli olmuştur. Yazıya ihtiyaç duymayan topluluklar hukuk kurallarını da töre denilen yazısız kurallara dayandırmıştır. 14. Çin e karşı bir isyan sonucu kurulan devlet II. Köktürk Devleti dir. Kutluk Kağan 680 yılında Bilge Tonyukuk ile Çin e karşı isyan ederek bu devleti kurmuştur. Seçeneklerde verilen diğer bilgiler doğrudur. 7. Uldız Avrupa Hun Devleti nin asıl kurucusu kabul edilir. Bumin Kağan Köktürk Devleti ni, İlteriş Kağan II. Köktürk devletini, Kutluk Bilge Kağan Uygur Devleti ni, Teoman Asya Hun Devleti ni kurmuştur. 15. Ordu-balık ve Turfan Uygurlara, Ötüken Köktürklere, Kaşgar Karahanlılara merkezlik yapmıştır. Ancak Hanbalık Çin Devleti nin merkezidir. Cevap A 8. Bizans ve Frank kaynakları Avarlar hakkında bilgiler vermiştir. Ancak Batı Roma 476 yılında yıkıldığı için bu devletin Avarlarla çağdaş olması mümkün değildir. Bu nedenle Batı Roma kaynaklarında Avarlarla ilgili bilgiler yoktur. 16. Attila Avrupa Hunlara, Mete Asya Hunlarına, Bilge Kağan II. Köktürklere, Moyen-Çur Uygurlara en parlak devrini yaşatmıştır. Kapgan Kağan II. Köktürk Devleti nin önemli bir hükümdarıdır, Çin e karşı başarılı seferler düzenlemiştir. 5
T A R İ H 2 Orta Asya Türk Tarihi 1. Mete Han Dönemi nde; I. Kurultayın oluşturulması II. Orduda onluk sistemin kurulması III. Vezir atamasının yapılması uygulamalarından hangileri teşkilatlanma faaliyetleri alanında gerçekleştirilmiştir? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız I D) I, II ve III E) Yalnız I 4. Kumanlar (Kıpçaklar) ile ilgili olarak; I. Memluk ve Delhi Türk Sultanlığı nın kuruluşunda etkili olmuşlardır. II. Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır. III. Eyyubi Devleti nin yıkılışında etkili olmuşlardır. yargılarından hangileri söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 2. Aşağıdakilerden hangisi bir bölgede tarımsal faaliyetlerde bulunulduğunun kesin kanıtı değildir? A) Yerleşik yaşama geçmeleri B) Tahıl öğütme taşları C) Tohumluk tarım ürünlerini kullanmaları D) Yaşadıkları bölgelerde orak, saban gibi aletlere rastlanması E) Sulama kanalları inşa etmeleri 5. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi Kavimler Göçü ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Kuzey Hunları tarafından başlatılmıştır. B) Avrupa nın siyasi ve dini yapısını etkilemiştir. C) Orta Çağ kapanmış, Yeni Çağ başlamıştır. D) Avrupa nın sosyal yapısı üzerinde etkili olmuştur. E) Orta Asya da Türk nüfusunun azalmasına yol açmıştır. 3. İslamiyet öncesi dönemde yazısız hukuk kuralları olan törelerin değiştirilemeyen kuralları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Adalet B) Kişilik C) Eşitlik D) Kut inancı E) Faydalılık 6. Aşağıdakilerden hangisi Atımın ayak bastığı her yer benim toprağımdır. diyen Cesur Kavimlerin Efendisi Attila Dönemi gelişmeleri arasında yer almaz? A) Bizans ın ilk kez vergiye bağlanması B) Bizans ile Margus ve Anatolius antlaşmalarının imzalanması C) Batı Roma üzerine Galya ve İtalya seferlerinin düzenlenmesi D) Avrupa Hunları nın en parlak döneminin yaşanması E) Doğu Roma üzerine 1. ve 2. Balkan seferlerinin düzenlenmesi 6
Orta Asya Türk Tarihi 2 7. Uygurların yaşadığı bölgede yapılan bir kazı çalışması sonucu; I. Hareketli harf sistemi II. Ahşap harfler III. Kağıda yazılı metinler bulunmuştur. Buna göre yukarıdaki bulgulardan hangileri Uygurların matbaayı kullandıklarının kesin kanıtı olarak gösterilir? A) Yalnız II B) I ve II C) Yalnız I D) II ve III E) I ve III 10. I. Pazırık II. Esik III. Noin-Ula Asya Hun Devleti ne ait kurganlar arasında yukarıdakilerden hangileri yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 8. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet Öncesi Dönemde uygulanan ikili teşkilat sisteminde, devletin batı kanadını yöneten hanedan üyesine verilen unvandır? A) Yabgu B) Erkin C) Şad D) Tigin E) Bitikçi 11. I. Balak Han Dönemi nde Anadolu ya seferler düzenlemişlerdir. II. Kurum Han Dönemi nde İstanbul u kuşatan Türk Devleti dir. III. Almış Han Dönemi nde İslamiyet i kabul etmişlerdir. IV. Sulu Kağan Dönemi nde Müslümanlar ile mücadele etmişlerdir. Aşağıdaki devletler ile yukarıda verilen bilgiler eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi dışarıda kalır? A) İtil Bulgarları B) Türgişler C) Sibirler D) Tuna Bulgarları E) Avarlar 9. İslamiyet Öncesi Dönem de Türklerde savaşçılık özelliğinin gelişmesinde; I. yaşamış oldukları bölgenin özellikleri, II. göçebe yaşam tarzı, III. çok sayıda devlet kurmaları özelliklerinden hangileri etkili olmuştur? A) I, II ve III B) Yalnız I C) I ve II D) Yalnız II E) II ve III 12. Türk ordu yapılanması; I. Çin, II. Moğol, III. Bizans devlet ya da topluluklarından hangileri tarafından örnek alınmıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 7
2 Orta Asya Türk Tarihi 13. Asya nın Kuyumcuları olarak anılan ve Türk tarihindeki ilk mumyalama ve heykel sanatı örneklerini yansıtan Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) İskitler B) Hunlar C) Sabirler D) Uygurlar E) Hazarlar 16. Kaşgarlı Mahmud un, Divan-ı Lügat it Türk adlı eserinde Türk alfabesi olarak adlandırdığı alfabe aşağıdakilerden hangisidir? A) Orhun B) Uygur C) Kiril D) İbrani E) Soğd 14. Diz çökmüş adam heykeli ve at başı heykeli aşağıdaki Türk devlet ya da topluluklarından hangisine aittir? A) Göktürkler B) Uygurlar C) Hazarlar D) Avrupa Hunları E) Macarlar 17. Coğrafi olarak Türkiye adı ilk kez aşağıdaki kaynakların hangisinde yer almıştır? A) Hint B) Arap C) İran D) Bizans E) Çin 15. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde, Türklerin Demir Madeni Çağı na girdiğini kanıtlayan kültür bölgesi ile Demir Çağı na girdiğini gösteren destan bir arada verilmiştir? A) Anav - Oğuz Kağan B) Karasuk - Ergenekon C) Afanasyevo - Bozkurt D) Andronova - Yaradılış E) Tagar - Göç 18. Göktürklere ait Orhun Kitabeleri hakkında aşağıda verilenlerden hangisi doğru değildir? A) Türk tarihinin ilk siyasetnamesidir. B) Kitabeler Orhun ve Çin alfabesi kullanılarak yazılmıştır. C) IX. yy. Türk tarihi hakkında bilgiler verir. D) Rus tarihçi Yardintsev tarafından günümüz Moğolistan Bölgesi nde bulunmuştur. E) Türklerde sosyal devlet anlayışından bahsetmektedir. 8
Orta Asya Türk Tarihi Çözümler 1. İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp kararlaştırıldığı organ olan Kurultay, ilk olarak Mete Han tarafından kurulmuştur. Ordu alanında onluk sistem de ilk kez Mete Han tarafından oluşturulmuştur. Türk tarihinin ilk veziri Tonyukuk olup Kutluk Devleti hükümdarı Kutluk Kağan tarafından atanmıştır. Cevap A 2. Bir bölgede tarımın yapıldığını kanıtlayan gelişmeler arasında; yerleşik yaşamın görülmesi, tohumluk tarım ürünleri ve tohumluk buğday depoları, tarım aletlerinin kullanılması ve sulama kanallarının inşa edilmesi gösterilebilir. Fakat tahıl öğütme taşları, buğday depoları, tarım ürünlerinin isimlerinin bilinmesi tarım yapıldığını kesin olarak kanıtlamaz. Ticari faaliyetler sonucu alınan tarım ürünlerinin öğütülüp saklanabileceği unutulmamalı. 3. Törenin değişmeyen özellikleri arasında; adalet (könilik), iyilik, uzluk (faydalılık), tüzlük (eşitlik), kişilik (insanlık) kavramları yer alır. Cevap D 4. Kumanlar Rusya ve Karadeniz in kuzey bölgesinde egemenlik kurmuştur. Asya dan Avrupa ya son göç dalgasını oluşturmuşlardır. Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut Hikâyelerine konu olmuştur. Ruslarla olan mücadeleleri İgor Destanı na konu olmuştur. Rusların Karadeniz e inmelerini engellemişlerdir. Altın Orda Devleti nin Türkleşmesini sağladılar. Memluk ve Delhi Türk Sultanlığı nın kuruluşunda doğrudan rol oynamışlardır. Eyyubi Devleti nin yıkılışında etkili olmuşlardır. Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. Kumanlar; Eyyubiler, Memlükler, Gürcü ordusu, Altın Orda, Bizans, Delhi Türk Sultanlığı ve Küçük Dobruca Türk Devleti nin askerî teşkilatlanmalarında görev almışlardır. Codex - Cumanicus adlı sözlükleri vardır. Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır. Delhi Tük Sultanlığı: Hindistan daki Müslüman Gurlu Devleti nin komutanlarından Kutbeddin Aybeg tarafından Delhi de kurulan Türk devletidir. Şemsiye ve Balban hanedanlıkları döneminde Kumanlar daha etkili olmuşlardır. 5. Asya Hunlarının yıkılmasından sonra bağımsızlık arayışına giren Hunlar Balamir önderliğinde Kavimler Göçü nü başlatmıştır. Kavimler Göçü nün sonucunda; 1. İlk Çağ kapandı Orta Çağ başladı. 2. Avrupa da derebeylik (feodalite) sistemi oluştu. Bu durum Avrupa da çok sayıda Türk Devleti nin kurulmasını kolaylaştırmıştır. 3. Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrıldı. 4. Hristiyanlıkta mezhepsel farklılıklar hız kazandı. 5. Kilisenin her alanda egemen güç olmasını ifade eden skolastik düşünce önem kazandı. 6. Türk kültürü Avrupa ya taşındı ve Avrupa da Türk devletleri kuruldu. 7. Günümüz Avrupa nın etnik yapısı oluştu. Buna göre; Vizigotlar; İspanyolların, Anglo-Saksonlar; İngilizlerin, Franklar; Fransızların, Slavlar; Rusların, Germenler ise Almanların temelini oluşturmuştur. 9
Çözümler Orta Asya Türk Tarihi 6. Bizans ın ilk kez vergiye bağlanması Rua Dönemi nde gerçekleşmiştir. Diğer gelişmeler ise Attila Dönemi ne aittir. Cevap A 7. Türk tarihinde matbaayı kullanan ilk devlet Uygurlardır. Bir bölgede matbaa kullanıldığının kanıtı ise hareketli harf sistemi ve ahşap harflerdir. Kâğıda yazılı metinler bir bölgede matbaa kullanıldığının kesin kanıtı olarak gösterilemez. 11. İtil Bulgarları, Almış Han Dönemi nde İslamiyet i kabul ederek ilk Müslüman Türk Devleti olmuştur. Türgişler Sulu Kağan Dönemi nde mevali politikasını (Arap ırkçılığı) uygulayan Emeviler ile mücadele ederek İslamiyet in Orta Asya da yayılmasını engellemiştir. Sibirler Balak Han Dönemi nde Anadolu ya sefer düzenlemişler fakat bu seferler yerleşme amacı taşımamıştır. Tuna Bulgarları da Kurum Han Dönemi nde İstanbul u kuşatarak ikinci kez İstanbul u kuşatan Türk devleti olmuştur. Avarlar İstanbul u kuşatan ilk Türk devletidir. (Bayan Han dönemi) Ayrıca Slavları devlet teşkilatı bakımından etkilemişler ve üzengiyi Avrupa ya taşımışlardır. 8. İlk Türk devletlerinde sınırların genişlemesine bağlı olarak devlet yönetimini kolaylaştırmak amacıyla devletin doğubatı vb. isimlerle adlandırılarak iki kanattan yönetilmesi uygulamasına ikili teşkilat denir. Bu sistemi ilk uygulayan devlet ise Asya Hun Devleti dir. Bu sistem Türk devletlerinde federatif yapılanmanın olduğunu gösterir. Ayrıca merkezî otoriteyi olumsuz etkilemiştir. Erkin; hükümdar unvanı, Şad; eyaletlerde yöneticilik yapan hükümdar çocuğu, Tigin; hükümdar çocuklarına verilen unvan, Bitikçi ise devletin yazışmalarını yürüten devlet adamıdır. 12. Türk ordu yapılanması; Çin, Moğol, Bizans, Slav ve Avrupalı kavimler üzerinde etkili olmuştur. Cevap A 9. Türklerin ilk anayurtları olan Orta Asya nın iklim ve fiziki şartları Türkleri mücadele etmeye yöneltmiş ve bu da savaşçılık özelliklerini geliştirmiştir. Göçebe yaşamda kişileri koruyacak bir sur, kale, duvar gibi yapının olamaması ve her an saldırıya açık olmaları da Türklerin savaşçılık özelliğini geliştirmiştir. Fakat çok sayıda devlet kurmaları ancak bu özelliğin gelişmesinin sonucu olarak açıklanabilir. 10. Pazırık Kurganı: Altaylardadır. Dünyanın en eski halısıdır. Rusya da Ermitaj Müzesinde sergilenmektedir. Tagar Kültürü ne aittir. Esik Kurganı: Alma-Ata (Kazakistan) da bulunmuştur. Kemal Akişev in yaptığı kazılar sonucu Altın Elbiseli Adam heykeli bulunmuştur. Noin Ula Kurganı: Baykal Gölü civarında yer alan bu kurganda bıyıklı iki insan başı portresi bulunmuş ve bu buluntu Türk portre sanatının başlangıcı olarak kabul edilmiştir. 13. İskitler (Sakalar) Tarihte bilinen atlı göçebe teşkilatlı ilk Türk topluluğudur. Atı evcilleştiren ilk topluluktur. Orta Asya, Hazar Bölgesi, Karadeniz in Kuzeyi ve Balkanlarda egemenlik kurmuşlardır. Pantolon, ceket ve kemer kullanan ve bunları Avrupa ya taşıyan ilk topluluktur. Türklerin ilk kadın hükümdarı Tomris Han İskit Hükümdarıdır. Alper Tunga ve Şu destanları İskitlere aittir. İlk balbal ve mumyalama örnekleri bu dönemde görülür. Asya nın (Bozkırın) Kuyumcuları olarak bilinirler. Bu durum İskitlerin madencilik alanında ilerlediklerini gösterir. Orta Asya sanat anlayışı (Hayvan Üslubu) bu dönemde başlar. Yunanlılar, İskit kadınlarına Amazon Kadınları tabirini kullanmışlardır. Cevap A 10
Orta Asya Türk Tarihi Çözümler 14. Diz çökmüş adam heykeli ve at başı heykeli Uygurlar Dönemi ne aittir. 17. Türklerden bahseden ilk yazılı kaynaklar Çin kaynaklarıdır. Türk adı bugünkü şekliyle ilk kez MÖ. 318 yılında Asya Hunları ile Çinliler arasında imzalanan Kuzey Şansi Antlaşması nda yer almıştır. Çin kaynakları dışında; Bizans, İran, Hint ve Arap kaynakları da Türklerden bahsetmiştir. Coğrafi olarak Türkiye adı ilk kez Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır. Bunun dışında Orta Avrupa, Mısır ve Suriye için de Türkiye ifadesi kullanılmıştır. İtalyan seyyah Marco Polo ise Anadolu için Küçük Türkiye, Orta Asya için Büyük Türkiye demiştir. 15. Karasuk kültürü demir madeninin işlendiği ilk kültürdür. Ergenekon Destanı nda ise Türklerin bir demir madenini eriterek bulundukları bölgeden çıkışları anlatılmıştır. Anav, Orta Asya nın en eski, Afanasyeva Türklerin en eski, Andronova yayılma alanı en geniş, Tagar ise en gelişmiş kültür bölgeleridir. Oğuz Kağan Destanı na konu olan kişi Hun hükümdarı Mete Han dır. Bozkurt Destanı Göktürk Devleti ne ait olup yaralı bir Türk çocuğunun dişi bir bozkurt tarafından beslenip büyütülmesi olayı anlatılır (Tarkan ın filmi). Yaradılış destanı Altay-Yakut Türklerine ait olup dünyanın yaratılış hikâyesi anlatılmıştır. Göç Destanı Uygurlar Dönemi ne ait olup Kutlu Dağ ın yok olmasından sonra yaşanan kıtlıktan dolayı yaşanan göç olayını anlatır. 16. Kaşgarlı Mahmud un, Divan-ı Lügat it Türk adlı eserinde Türk alfabesi olarak adlandırdığı alfabe Uygur alfabesidir. Türklerin ikinci millî alfabesi olan bu alfabe Soğd alfabesinden esinlenerek hazırlanmıştır. Orhun alfabesi Göktürkler Dönemi nde oluşturulmuş olup Türklerin ilk millî alfabesidir. 4 ünlü 34 ünsüz harften oluşan alfabe sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru okunur. Kiril alfabesi ise Rusların baskısı sonucu Türk devletlerinde kullanılan alfabedir. İbrani alfabesi Musevilik in etkisiyle Hazarlar tarafından kullanılan alfabedir. Soğd alfabesi İran kökenli bir alfabe olup Uygur alfabesinin temelini oluşturmuştur. 18. Türk dili ve edebiyatının ilk millî kaynağıdır. Türklere ait ilk yazılı belgedir. Göktürk ve Çin alfabesi ile yazılmıştır. Hükümdarların tanrıya hesap vermesini içeren bu kitabeler Türk tarihinin ilk siyasetnamesidir. Danimarkalı dil bilimci Thomsen tarafından okunan kitabeler, Rus tarihçi Yardintsev tarafından bulunmuş, Strahlenberg tarafından bilim dünyasına kavuşturulmuştur. Kronolojik sırası ile Tonyukuk (725), Kül Tigin (732), ve Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir. Tonyukuk Kitabesi Tonyukuk un kendisi tarafından diğer kitabeler ise Yolluğ Tigin tarafından dikilmiştir. Moğol tarihçisi Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa adlı eserinde kitabelerden ilk kez bahsetmiştir. Ülkemizde yazıtlardan söz eden ilk çalışma İkdam Gazetesi nin 200. sayısındaki Hutût-ı Kadîme-i Türkiyye adlı makaledir. Bu makale 17 Şubat 1895 te yayımlanmış ve yazarı bilinmemektedir (Bu yazının Necip Asım a ait olduğu söylenmektedir). Kitabelerin dikiliş tarihleri ve Göktürklerin egemenlik tarihleri dikkate alındığında kitabeler IX yy. değil VIII yy. tarihi hakkında bilgiler verir. 11