Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin Deniz Uyuşmazlıklarına Yansımaları

Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt. 10, Sayı. 40, s. 1-34, 2014 Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin Deniz Uyuşmazlıklarına Yansımaları Yunus Emre AÇIKGÖNÜL* Özet Türkiye nin Ege ve Doğu Akdeniz deki uyuşmazlıkları, tarafların iddiaları arasındaki önemli farklılıklar dolayısıyla halen çözüme kavuşturulamamıştır. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ve Yunanistan ın politikaları, Türkiye yi, Doğu Akdeniz deki uzun ve kesintisiz kıyı hattına rağmen, dar bir deniz alanına hapsetmeyi öngörmektedir. Türkiye siyasi ve diplomatik yollarla bu sulardaki egemen haklarını korumaya çalışmaktadır. Türkiye BM Şartı nın 33. maddesinde kayıtlı ve ortak rızaya dayalı hiçbir barışçıl çözüm yöntemini dışlamadan, hakça ilkeler çerçevesinde yapılmış bir anlaşmayla sınırlandırma hattını belirlemeye istekli olduğunu her fırsatta belirtmektedir. Uluslararası sözleşmelerde deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına dair somut ve detaylı kuralların bulunmamasından dolayı, bu alandaki uyuşmazlıkların çözümünde uluslararası yargı organlarının ve tahkim mahkemelerinin içtihatları hayati önem taşımaktadır. Bu çerçevede, Uluslararası Adalet Divanı tarafından yakın zamanda karara bağlanan Nikaragua ile Kolombiya arasındaki sınırlandırma uyuşmazlığı, Türkiye nin deniz ihtilafları bağlamında önemli bir emsal teşkil etmektedir. Oy birliğiyle a- lınan söz konusu karar, uluslararası hukuk otoritelerinin dikkatini çekmiş ve olumlu karşılanmıştır. Coğrafyanın karmaşık yapısına rağmen karar, deniz alanlarının sınırlandırılması konusunda yerleşik içtihat ve kurallarla uyumlu şekilde verilmiş yaratıcı, hakkaniyetli ve dengeli bir çözümü içermektedir. Söz konusu davanın görüldüğü coğrafyanın Ege ve Doğu Akdeniz uyuşmazlıkları ile olan benzerlikleri, bu kararı Türkiye açısından ayrıca önemli kılmaktadır. Kararda ortaya konulan ilkeler, Türkiye nin Ege ve Doğu Akdeniz uyuşmazlıklarına dair argümanlarını büyük oranda desteklemektedir. * Diplomat, Vaşington Büyükelçiliği, T.C. Dışişleri Bakanlığı. E-Mail: yeacikgonul@gmail.com. Bu makaledeki görüşler, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı nın resmi tutumunu değil, münhasıran yazarın kişisel düşüncelerini yansıtmaktadır. 1

Y. E. Açıkgönül Anahtar Kelimeler: Deniz Alanlarının Sınırlandırılması, Hakça İlkeler, Ege Sorunu, Doğu Akdeniz, Yargı İçtihatları The Implications of ICJ s Nicaragua v. Colombia Judgment for Turkey s Maritime Disputes Abstract Turkey s maritime disputes in the Aegean and Eastern Mediterranean seas have yet to be settled due to significant differences between parties claims on the issues. Arguments of Greece and Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus (Greek Cypriot) are intended to severely restrict Turkey s maritime areas despite its long and uninterrupted mainland coastline in these seas. Turkey is pursuing political and diplomatic paths to preserve its sovereign rights in these waters. Turkey, from the outset, declares its willingness to reach a delimitation agreement on the basis of equitable principles without ruling out any peaceful settlement method set forth in Article 33 of the UN Charter based on the mutual consent of both states. In the abscence of concrete and detailed rules in international treaties on maritime boundry delimitation, the jurisprudence of international courts and arbitral tribunals are of critical importance in resolving maritime disputes. Accordingly, the International Court of Justice s recent judgment on maritime dispute between Nicaragua and Colombia sets a crucial precedent to address Turkey s maritime disputes. In a short period, the unanimous judgment of the Court has generated considerable positive international attention. Given the complex geography of the region, the judgment of the Court was an equitable, creative, and balanced solution, consistent with well-established rules, principles, and jurisprudence of maritime boundary delimitation. The geographical similarities between the aforementioned case and the disputes in the Agean and Eastern Mediterrenean seas also highlight the importance of this judgment for Turkey. The principles laid down in this judgment are predominantly supportive of Turkish arguments regarding the disputes in these waters. Keywords: Maritime Boundary Delimitation, Equitable Principles, Agean Dispute, Eastern Mediterrenean Sea, Jurisprudence of the Courts 2

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... Giriş Türkiye ile Yunanistan arasında Ege Denizi nden kaynaklanan, birbirleriyle bağlantılı bir dizi sorun bulunmaktadır. İki ülke arasında otuz yılı aşkın bir süredir devam eden kıta sahanlığı sınırlandırması sorunu halen çözüme kavuşturulamamıştır. 2000 li yılların başında patlak veren Doğu Akdeniz sınırlandırma sorunu ise bölgedeki doğal kaynakların ve imzalanan ikili anlaşmaların da etkisiyle her geçen gün alevlenmektedir. Türkiye diplomatik ve siyasi yollarla bu denizlerdeki egemen haklarını korumaya çalışmaktadır. Türkiye nin anılan sorunlara ilişkin ileri sürdüğü argümanların uluslararası hukuka uygunluğu, birkaç boyutuyla öne çıkmaktadır. Bilindiği üzere uluslararası hukukun en önemli asli kaynakları arasında uluslararası sözleşmeler ile örf ve adet hukuku kuralları yer almaktadır. Ancak deniz yetki alanlarının sınırlandırılması konusunda uluslararası sözleşmelerde detaylı ve somut kuralların bulunmaması ve teamül kurallarının da yazılı bir içeriğe sahip olmaması, bu alandaki boşlukların büyük oranda uluslararası mahkemeler tarafından doldurulmasına sebep olmuştur. 1 Bu itibarla, deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına dair mevcut prensiplerin uygulanmasına yönelik kuralların büyük bir çoğunluğunun yardımcı kaynak niteliğindeki uluslararası yargı içtihatlarıyla saptandığı söylenebilir. 2 Buna göre, Türkiye nin deniz uyuşmazlıkları bağlamında ileri sürdüğü argümanlar büyük ölçüde mevcut yargı içtihatlarıyla uyumluluğu oranında geçerli ve haklı kabul edilecektir. Öte yandan, deniz yetki alanlarının sınırlandırılması hukuku gibi evrimi devam eden alanlarda yargı içtihatları çok önemli bir yere sahiptir. Bu itibarla, uluslararası yargı organlarının benimsediği içtihatların, o dönemdeki kararların hangi yönde verildiği noktasında kilit bir etkiye sahip olduğu görülmektedir. Ancak, bu alandaki yargı içtihatlarının statik bir içeriğe sahip olmadığı, uluslararası sözleşmeler ve örf ve adet hukukundaki gelişmeler ışığında içtihat hukukunda da zaman içerisinde değişimler yaşandığı bir gerçektir. Bundan kırk yıl önce kabul edilen bazı prensipler artık itibar görmezken, yaklaşık yirmi yıl önce ilk defa uygulanan yöntemler bugün yaygın şekilde kullanılabil- 1 Uluslararası hukukta şekli olarak esasen yardımcı kaynak niteliğinde olan uluslararası yargı kararları (Uluslararası Adalet Divanı Statüsü nün 38. maddesi), örf ve adet hukuku kuralları başta olmak üzere uluslararası hukukun asli kaynaklarında var olan hukuk kurallarının açıklığa kavuşturulması yahut beyan edilmesi şeklinde ortaya çıktığı durumlarda asli kaynak gibi genel ve bağlayıcı etkiye sahiptir. 2 Yücel Acer, Ege Kıta Sahanlığı Sorununda Türkiye nin Hukuki Durumu: Uluslararası Yargı Kararları Işığında Bir Değerlendirme, Avrasya Dosyası, Cilt. 8, Sayı. 4, 2002, s. 195. 3

Y. E. Açıkgönül mektedir. Öyleyse, Ege ve Doğu Akdeniz sınırlandırma uyuşmazlıklarına dair yapılacak bir değerlendirmede, deniz yetki alanlarının sınırlandırılması hukukunun gelişimi ile uluslararası yargı içtihatlarının günümüzde geldiği noktanın doğru şekilde analiz edilmesi önem taşımaktadır. 3 Deniz yetki alanlarının sınırlandırılması hukukunda uluslararası yargı organlarınca ortaya konulan ilke ve kuralların diğer bir önemi, her bir sınırlandırma kararının sonraki tarihli uyuşmazlıklar açısından ışık tutucu nitelikte olmasıdır. Özellikle coğrafi benzerliklerin bulunduğu sınırlandırma ihtilafları açısından önceki yargı kararları yol gösterici olabilmektedir. Şüphesiz ki, uluslararası mahkemelerin önüne gelmiş ve karara bağlanmış sınırlandırma uyuşmazlıkları ile devam eden ihtilafların ilgili olduğu coğrafi alanlar arasında coğrafi benzerlikler mevcuttur. Bu nedenle, daha önceki davalarda alınan yargı kararları, genel sınırlandırma prensiplerini açıklayan ilke ve kurallar oluşturmanın yanı sıra, sınırlandırılan alanların Ege ve Doğu Akdeniz e benzerliklerinden ötürü, Türkiye nin deniz alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin önemli yansımalar içermektedirler. 4 3 Bilhassa adaların sınırlandırmadaki rolü, jeolojik kıta sahanlığı, orantılılık ve kesmeme ilkeleri, sınırlandırma yöntemleri başta olmak üzere ülkemiz açısından kritik kabul edilebilecek özel koşullar ile sınırlandırma kural ve prensiplerine ilişkin mahkemelerin tutumu Ege ve Doğu Akdeniz de yapılacak olası bir sınırlandırma açısından önemli olacaktır. Ülkemizin deniz alanı sınırlandırmasına dair bugüne kadarki tek hukuki sınaması 1976 tarihinde Yunanistan tarafından ülkemize karşı açılan Ege Denizi Kıta Sahanlığı davasıdır. Divan, bu davada Türkiye nin yetkisizlik itirazını kabul ederek, esasa girmeden davayı sonuçlandırmıştır. Türkiye nin o dönemdeki tezlerinden biri, Türkiye ana karasının yakınında bulunan Yunanistan a ait adaların Türkiye ana karasının kıta sahanlığı üzerinde bulundukları ve kendilerine ait ayrıca bir jeolojik doğal uzantıya sahip olmadıkları yönündeydi. Esasında ülkemizin bu tezi Ege kıta sahanlığı davasının görüldüğü dönemde büyük oranda geçerliliğini korumaktaydı. Ancak uluslararası alanda yaşanan birtakım gelişmeler ışığında mahkemelerin bu yöndeki içtihadı değişmiş, artık kıyıdan itibaren 200 mil mesafeye kadar olan alanda doğal uzantı ve jeolojik unsurların önemi büyük oranda ortadan kalkmıştır. Hatırlanacağı üzere, 1969 tarihli Kuzey Denizi davasında Divan kıta sahanlığı sınırlandırmasının doğal uzantı ve jeolojik kıta sahanlığı esasına göre gerçekleştirilmesi gerektiği yönünde karar vermişti (North Sea Continental Shelf (F.R.G./Den.; F.R.G./Neth.), 1969 I.C.J. 3 (February 20), para. 101, söz konusu karar çalışmanın ilerleyen bölümlerinde Kuzey Denizi kararı olarak anılacaktır). Ancak, 1985 yılında verilen Libya/Malta sınırlandırma davası kararında Divan kıta sahanlığı sınırlandırmasında, doğal uzantı ve jeolojik kıta sahanlığının 200 mile kadar olan alanda herhangi bir öneminin kalmadığını belirtmiştir (Case Concerning the Continental Shelf (Libya/Malta), 1985 I.C.J. reports, para. 40, söz konusu karar çalışmanın ilerleyen bölümlerinde Libya/Malta kıta sahanlığı kararı olarak anılacaktır). Gerçekten, bu tarihten sonra mahkemelerce çözüme kavuşturulan sınırlandırma uyuşmazlıkları incelendiğinde, ana karanın denizdeki uzantısı görünümünde olan jeolojik kıta sahanlığının kıyıdan itibaren 200 mil mesafeye kadar olan kıta sahanlığı alanının sınırlandırılmasında asli bir koşul olmaktan çıktığı görülmektedir. 4 Acer, 2002, s. 197. 4

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... Deniz yetki alanlarının sınırlandırılması konusunda yargı içtihatlarının günümüzde geldiği durumu yansıtması ve Ege ve Doğu Akdeniz ihtilaflarına benzerlik teşkil etmesi bakımından Kolombiya ile Nikaragua arasındaki deniz sınırını belirleyen Uluslararası Adalet Divanı (Divan) kararı önemli bir emsal teşkil etmekte olup, bu çalışmanın genel çerçevesini oluşturmaktadır. Nikaragua/Kolombiya Kararı Kolombiya ve Nikaragua arasındaki deniz sınırı ihtilafı 19 Kasım 2012 tarihinde Uluslararası Adalet Divanı tarafından karara bağlanmıştır. 5 Bu karar birkaç sebeple kısa sürede uluslararası alanda ses getirmiştir. Öncelikle kararın alışılmadık bir şekilde 16 üyenin oy birliğiyle verilmiş olması uluslararası hukuk otoritelerinin dikkatini çekmiştir. Zira, Kolombiya devleti tarafından atanan ad-hoc hakim de karara imzasını atanlar arasındadır. 6 Diğer taraftan, sınırlandırılan bölge karmaşık bir coğrafyaya sahip olmasına rağmen Divan ın yaratıcı bir formülle hakça sonuca ulaştığı teslim edilmektedir. Birden fazla yöntemin kullanıldığı karar, deniz sınırlandırması sürecine hakim olan ilke, kural ve yöntemleri bir arada içermesi bakımından, yargı içtihatlarının günümüzdeki durumunu başarılı biçimde yansıtır niteliktedir. Batı Karayip Denizi ndeki Nikaragua ve Kolombiya arasındaki sınırlandırma uyuşmazlığı, başta Ege olmak üzere Türkiye nin sınırlandırma ihtilaflarına benzerliği bakımından özellikle dikkat çekmektedir. Nikaragua ana karasının yakınında bulunan ve kendi ana karasından çok uzakta yer alan Kolombiya adaları, Doğu Ege deki Yunan adalarında olduğu gibi, Nikaragua ana karasının denize açılımını bloke edebilecek potansiyele sahiptir. Bununla birlikte, söz konusu Kolombiya adaları, Nikaragua ana karasının jeolojik kıta sahanlığı içerisinde yer almaktadır. 5 Territorial and Maritime Dispute (Nicaragua v. Colombia), Judgment, I.C.J. Reports 2012. 6 Karara dair memnuniyetsizliğini dile getiren Kolombiya Devlet Başkanı Juan Manuel Santos, kararı müteakiben yayınladığı mesajında kararın hatalı, eksik, sınırını aşan ve tutarsız olduğunu, dolayısıyla kabul edilemeyeceğini ifade etmiştir. 5

Y. E. Açıkgönül Şekil 1. Tarafların genel coğrafi durumu ile adaların konumunu göstermektedir. San Andres, Provendica, Quitasuenno, Serrana, Roncador, Alburquerque Cays ve Santa Catalina adaları Kolombiya ya, Miskitos Cays, Little Corn Islands ve Great Corn Islands ise Nikaragua ya aittir (Territorial and Maritime Dispute (Nicaragua v. Colombia), Judgment, I.C.J. Reports 2012, s. 19). Dava sürecinde Kolombiya, Yunanistan ın Ege kıta sahanlığı sorununda ileri sürdüğü argümanlarla benzeşen iddialar ileri sürerek adaların tam etkiye sahip olması ve katı eşit uzaklık hattının kullanılması gerektiğini ileri sürmüştür. Nikaragua ise Türkiye nin savunduğu tezlerle benzeşen argümanlara dayanarak, ana karanın denize açılımı ile orantılılık ilkesine vurgu yapmıştır. Dava süresince adaların sahip olacağı etkinin ne olacağı, Nikaragua ana karasının denize açılımının Kolombiya adaları tarafından engellenip engellenmediği, orantılılık ilkesinin ne derece önemli olduğu gibi hususlara ilişkin Divan ın ortaya koyduğu argümanlar, kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgenin (MEB) sınırlandırılmasında kritik rol oynamıştır. Bu açıdan karar, hem Türkiye nin Ege ve Doğu Akdeniz deki argümanlarının geçerliliğine dair fikir vermekte, hem de modern hukuk kuralları çerçevesinde bu denizlerde yapılacak olası bir sınırlandırma hakkına ilişkin öngörüler sunmaktadır. 6

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... İlgili Deniz Alanının Saptanması Uluslararası hukukta, ihtilaflı bir deniz alanının sınırlandırılmasına başlamadan önce, bu denizdeki uyuşmazlığın ne olduğunun açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Bu kapsamda mahkemeler öncelikle tarafların çatışan iddialarını, ilgili kıyılarını 7 ve ihtilaflı deniz alanını tespite ederler. Söz konusu teamüle uygun bir şekilde Divan, Nikaragua/Kolombiya (N/K) davasında ilk olarak ihtilafa konu teşkil eden ilgili deniz alanını saptamaya koyulmuştur. Nikaragua, ilgili deniz alanının kendi kıyısından itibaren 200 deniz mil mesafeye 8 kadar olan ve Kolombiya adalarının doğusuna da uzanan bölgeyi kapsadığını ileri sürmüş, Kolombiya ise ihtilaflı bölgenin Nikaragua kıyısı ile Kolombiya adaları arasında kalan bölgeyle sınırlı kalması gerektiğini savunmuştur. Diğer bir deyişle Kolombiya, kendisine ait adaların kuzey-güney istikametinde uzanan kesintisiz bir kara parçası gibi değerlendirilmesini, Nikaragua nın muhtemel deniz alanlarının bu adaların doğusuna geçmemesini ve adaların doğusundaki deniz alanının ihtilaf konusu yapılmadan Kolombiya ya bırakılmasını Divan dan talep etmiştir. 9 Şekil 2. Kolombiya nın ilgili deniz alanı iddiasını göstermektedir (N/K kararı, s. 57). 7 Shi Juiyong, Maritime Delimitation in the Jurisprudence of the International Court of Justice, Chinese Journal of International Law, 2010, para 9-13. 8 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi, md. 57, 76. 9 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 155, 156. 7

Y. E. Açıkgönül Tarafların argümanları temelinde ilgili deniz alanının tespitine yönelik değerlendirmesini açıklayan Divan, Kolombiya adaları, Nikaragua ana karasından itibaren belirlenecek 200 mil mesafelik (kıta sahanlığı) bölge içerisinde yer aldığından dolayı, tarafların muhtemel deniz alanları söz konusu adaların batı yüzleriyle Nikaragua ana karası arasında sınırlı kalmayıp, söz konusu adaların doğu yüzleri ile Nikaragua nın esas hattından itibaren 200 mil mesafeye kadar olan alana uzanır ifadesini kullanmıştır. Bu suretle Divan, sınırlandırmaya konu bölgenin Kolombiya ya ait adaların batısına geçemeyeceği yönündeki Kolombiya argümanını reddederek, ilgili deniz alanını Nikaragua nın kıyısından itibaren 200 mil mesafeye kadar olan bölgenin tamamı olarak belirlemiştir. 10 Şekil 3. Divan tarafından belirlenen ilgili deniz alanını göstermektedir. (N/K kararı, s. 67) Divan ın ilgili deniz alanının belirlenmesi yönünde benimsediği bu tutum, Ege deki ilgili deniz alanının tespiti noktasında Yunanistan ve Türkiye arasındaki uyuşmazlığa da ışık tutar niteliktedir. Zira Türkiye, Ege Denizi kıta sahanlığı ihtilafında, ilgili deniz alanının (6 millik karasuları dışındaki) tüm Ege 10 Ibid. para.159, 229. 8

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... Denizi olduğunu belirtmiş, 11 Yunanistan ise, Kolombiya nın savunduğu argümanla benzeşen iddialar ileri sürerek, kıta sahanlığı sınırının Doğu Ege deki Yunan adalarıyla Türkiye ana karası arasında sınırlı kalması gerektiğini, 12 Yunan adalarının kıta sahanlığının başladığı noktada Türkiye nin kıta sahanlığının sonlanacağını, 13 adaların batısında kalan bölgenin ise doğrudan Yunanistan a ait olması lazım geldiğini savunmuştur. 14 Yunanistan, 2011 yılında kabul ettiği bir kanunla bu pozisyonunu iç hukukuna da yansıtmıştır. 15 Yunanistan ın bu iddiasının kabul edilmesi, Ege Denizi nin tamamına yakınının ihtilafa konu yapılmaksızın Yunanistan hakimiyetine bırakılması anlamını taşımaktadır. Ancak N/K kararında da açıkça görüldüğü üzere, ters tarafta yer alan adalardan dolayı diğer devletin ana karasını dar bir alana hapsedecek bir sınırlandırma anlayışı uluslararası hukuk tarafından kabul görmemektedir. Bu çerçevede, Yunanistan ın Ege Denizi ndeki ilgili deniz alanının tespiti yönünde ortaya koyduğu argümanın mevcut yargı içtihatlarıyla desteklenmediği açıkça söylenebilir. Ege Denizi nde yapılacak sınırlandırmada N/K davasında olduğu gibi, Türkiye ve Yunanistan ana karalarından itibaren 200 millik mesafe esas alınmak suretiyle ilgili deniz alanının saptanacağı, bu kapsamda Ege Denizi nin tamamının ilgili deniz alanı olarak tespit edileceği söylenebilir. 11 Başlıca Ege Denizi Sorunları, T. C. Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/baslica-egedenizi-sorunlari.tr.mfa. 12 Yücel Acer, Maritime Delimitation in the Aegean Sea, Part-1, Journal of Turkish Weekly, 22 Mayıs 2007, http://www.turkishweekly.net/print.asp?type=2&id=215, s. 3. 13 Deniz Bölükbaşı, Turkey and Greece - The Aegean Disputes: A Unique Case in International Law (London: Routledge-Cavendish Publishing, 2004), s. 204, para. 101. 14 Yunanistan ın öne çıkan argümanları şu şekildedir: Ege Denizi ndeki Yunan adaları Yunanistan ana karasının toprak ve siyasi bütünlüğü içerisindedir ve Türkiye Hükümeti nin bu adaların batısında kalan kısımda gerçekleştirdiği petrol arama faaliyetleri uluslararası hukuka aykırıdır; Ege Denizi ndeki kıta sahanlığı sınırlandırması Türkiye ile Yunan adaları arasında orta hat kuralı uygulanmak suretiyle tamamlanmalıdır; Ege deki kıta sahanlığı ihtilafı Yunanistan a ait adaların kıta sahanlığı alanlarıyla Türkiye nin kıta sahanlığı alanının çakışmasından ibarettir, dolayısıyla Ege Denizi nin diğer bölgeleri sınırlandırma dışında tutulmalıdır. (Pleadings, Oral Arguments, Documents, Aegean Sea Continental Shelf Case (Greece v. Turkey), Application Instituting Proceedings submitted by the Government of Greece ICJ, para. 5, 20, 31). 15 Yunanistan tarafından kabul edilen 2289/1995 sayılı Prospecting, Exploration and Exploitation of Hydrocarbons and Other Provisions başlıklı kanunun 2. maddesinin 1. fıkrası (İşbu fıkra 4001/2011 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle kabul edilmiştir). http://www. un.org/depts/los/legislationandtreaties/pdffiles/grc_2011_law.pdf. 9

Y. E. Açıkgönül Uygulanan Sınırlandırma Yöntemi Deniz yetki alanlarının sınırlandırılması hukukunun en önemli ve güç aşamalarından birisi kullanılacak yöntemin belirlenmesidir. Nikaragua/Kolombiya davasının karmaşık ve kendine has coğrafi yapısı dikkate alındığında, Divan ın hakça sonucu benimsemesine en elverişli sınırlandırma yöntemini tespit etmesi nispeten zorlu bir süreç olmuştur. Kolombiya, sınırlandırmanın kendisine ait adaların batı yüzleriyle Nikaragua arasında çizilecek katı eşit uzaklık hattıyla 16 tamamlanması gerektiğini ileri sürmüştür. 17 Nikaragua ise, mevcut koşullarda uygulanabilecek hakça yöntemin Kolombiya ya ait adaların çevrelenmesi 18 suretiyle ancak elde edilebileceğini kaydetmiştir. 19 Tarafların söz konusu argümanları doğrultusunda Divan, bugüne kadar sonuçlanan davalarda normal şartlarda üç aşamalı bir standart sınırlandırma yöteminin kullanıldığını, bu yöntemin ilk aşamasında tarafların kıyıları arasında geçici bir orta hat oluşturulduğunu, ikinci aşamada bu hattın ilgili koşullar ışığında kaydırıldığını/ayarlandığını, son aşamada ise ortaya çıkan sınırlandırma hattının orantılılık testine tabi tutulduğunu kaydetmiştir. Divan, görülen davada karşılıklı kıyılar arasında geçici orta hattın çizilmesi bakımından bir zorluk bulunmadığından bahisle sınırlandırmaya geçici orta hat çizmekle başlamıştır. 20 16 İki nokta arasındaki eşit uzaklık hattı, bu iki noktayı birleştiren doğrunun dik açıortayıdır. Bakınız, Leonard Legault and Blair Hankey, Method, Oppositeness and Adjaceny, and Proportionality in Maritime Boundary Delimitation, in Jonathan I. Charney and Lewis M. Alexander, International Maritime Boundaries, Vol. I, (Martinus Nijhoff Publishers, 1993), s. 207. 17 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 206, 208. 18 Çevreleme yönteminde, adaların etrafında uygun burunlar esas alınarak belirlenen bir çemberin içerisinde kalan deniz alanının adaya bırakılması söz konusu olmaktadır. Legault and Hankey, 1993, s. 212. 19 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 184-186. 20 Ibid., para. 190-196, 199. 10

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... Şekil 4. Divan ın sınırlandırmaya başladığı geçici orta hattı göstermektedir (N/K kararı s. 81). Divan, sınırlandırmanın ikinci aşamasında mevcut ilgili koşulları dikkate alarak geçici orta hattın kaydırılması ve ayarlanması gerektiğine karar vermiştir. Bunu uygularken, Nikaragua ana karasına Kolombiya adalarına oranla üç kat fazla etki vererek geçici orta hattı Nikaragua lehine önemli derecede kaydırmıştır. Ancak Divan, geçici orta hattın üç kat kaydırılmasının kendi başına hakkaniyeti sağlamaya yeterli olmayacağını, Kolombiya adalarının doğusunda kalan ve Nikaragua kıyısından itibaren 200 mil mesafeye kadar uzanan bölümde de Nikaragua ya deniz alanı bırakılması gerektiğini ifade etmiştir. Divan bunu ya- 11

Y. E. Açıkgönül parken, Kolombiya adalarının karasuları sınırını takip ederek, kabaca, kaydırılan orta hattın kuzeyinden ve güneyinden birbirine paralel doğu-batı istikametinde iki enlem hattı belirleyerek, bu hatları ilgili deniz alanının en doğusuna kadar uzatmıştır. Bu paralel hatların iç kısmında kalan bölgeyi Kolombiya ya, dış kısmında kalan geniş deniz alanını ise Nikaragua ya bırakmıştır. Bu sayede, Kolombiya adalarının doğu istikametindeki deniz alanlarına erişimini sağlayan bir koridor oluşturulmuştur. Divan son olarak, Nikaragua ya bırakılan bölgede kalan Kolombiya ya ait Quitasuen o ve Serrana adalarının 12 millik karasularıyla çevrelenmesinin hakkaniyete en uygun yöntem olduğunu ifade etmiştir. 21 Şekil 5. Divan ın belirlediği nihai sınırı göstermektedir (N/K kararı s. 94). Divan, sınırlandırmanın son aşamasında tarafların ilgili kıyı uzunlukları ile taraflara bırakılan deniz alanları arasında belirgin bir orantısızlığın bulunup bulunmadığı yönünde test gerçekleştirmiş, mevcut oranın hakça ilkeler bağlamında tatmin edici olduğuna karar vermiştir. 22 21 Ibid., para. 232-238, 251. 22 Ibid., para 239-247. 12

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... Divan, uluslararası yargı içtihatlarında kabul gören üç aşamalı sınırlandırma yöntemine yaptığı vurguyla bu yöntemin elverişli coğrafyalarda kullanılmasının öncelikli olduğuna işaret etmiştir. Divan ın bu yaklaşımı, bu yöntemin artık örf ve adet hukuku kuralı haline geldiği şeklinde yorumlanmıştır. 23 Bu itibarla, Ege ve Doğu Akdeniz de gerçekleşecek olası bir sınırlandırmada mahkemelerin geçici orta hat/ilgili koşullar ışığında ayarlama/orantılılık testi olarak nitelendirilebilecek üç aşamalı sınırlandırma yöntemini 24 uygulamayı öncelikli olarak değerlendirmesi beklenmelidir. Diğer bir ifadeyle, Yunanistan ve GKRY tarafından ileri sürülen, karşılıklı kıyılar arasındaki sınırlandırmalarda eşit uzaklık hattının kullanılması gerektiği yönündeki argüman 25 uluslararası hukuk tarafından itibar görmemektedir. 1. Geçici orta hattın belirlenmesi Neredeyse bütün sınırlandırma davalarında mahkemeler, sınırlandırmanın ilk aşamasında iki ana kara ülkesi arasında, ana kara ülkelerinin coğrafi özelliklerini yansıtan geçici bir eşit uzaklık çizgisi belirlemektedir. 26 Bu çizgi, sınırlandırma sürecinin ileriki aşamalarında yapılacak ayarlamalar için referans alınmaktadır. Geçici orta hattın hangi kara parçaları esas alınarak belirleneceği tarafların sahip olacakları deniz alanı açısından önem taşımaktadır. N/K davasındaki sınırlandırmaya, yerleşik içtihatlarla uyumlu olacak şekilde, geçici eşit uzaklık hattı çizilerek başlanmıştır. Bu hat belirlenirken Kolombiya nın hangi kara parçasının esas alınacağı öncelikle çözüme kavuşturulmuştur. Divan, Nikaragua ile Kolombiya ana karaları arasındaki mesafenin 400 milden fazla olduğuna işaret ederek, 27 bu kara parçalarının deniz 23 Paul S. Reichler, A Case of Equitable Maritime Delimitation: Nicaragua and Colombia 129 in the Western Caribbean Sea, Publicacio n del Departamento de Derecho Internacional, Vol. 2, No. 3, 2013, s. 139. 24 İçtihatlarla kabul edilen üç aşamalı sınırlandırma yönteminin uygulanmasına ilişkin ayrıntılı bilgi için bakınız, Yunus Emre Açıkgönül, Deniz Yetki Alanlarının Hakça İlkeler Çerçevesinde Sınırlandırılması (Ankara: Legal Kitabevi, 2012), s. 177-183. 25 Yunanistan, BM Genel Sekreterine ilettiği 24 Şubat 2005 tarihli notasında, Karşılıklı kıyılar (ana kara veya ada) arasındaki sınırlandırmanın uluslararası hukukun ilgili kurallarına göre ve eşit uzaklık/orta hat prensibi temelinde yapılması gerektiğini, bunun uzun süredir yaygın şekilde devam eden devlet uygulamaları tarafından da teyit edildiğini kaydetmiştir. Law of the Sea Bulletin, Sayı. 57, 2005, s. 129. 26 Acer, 2002, s. 201. 27 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi uyarınca her bir devlet, istisnai haller dışında, 200 deniz mili mesafeye kadar deniz alanına sahip olabileceğinden, aralarındaki mesafe 400 deniz milinden fazla olan devletlerin deniz alanları teknik olarak birbiriyle çakışmamaktadır. 13

Y. E. Açıkgönül alanlarının birbiriyle çakışmadığını ve sınırlandırma sürecinde Kolombiya ana karasının kıyı hattının ilgili kabul edilmediğini kaydetmiştir. Bu itibarla Divan, geçici orta hattın belirlenmesi aşamasında Kolombiya ana karasının kıyı hattını değil, Kolombiya adalarının kıyılarını esas almıştır. 28 Bilindiği üzere Yunanistan, Ege Denizi nde eşit uzaklık hattının belirlenmesi aşamasında Yunan adaları ile Türkiye ana karasının kıyılarının esas alınması gerektiğini ileri sürmektedir. 29 Ancak Ege deki coğrafi durum bu anlamda N/K davasında konu edilen coğrafyadan önemli bir farklılık içermektedir. Ege Denizi nde Yunanistan ve Türkiye nin ana karaları arasındaki mesafenin 400 milden az olması nedeniyle, bu kara parçalarının muhtemel deniz alanları birbiriyle çakışmaktadır. Bu itibarla, Ege deki sınırlandırma sürecinde tarafların ana karaları ilgili kıyılar olarak kabul edilecek, geçici orta hat çizilirken de iki devletin coğrafi ilişkisini sınırlandırmaya en iyi hizmet edecek şekilde denize hakim kara parçaları olan ana karalar esas alınacaktır. Aynı uygulama, Doğu Akdeniz de Türkiye ile Yunanistan arasında yapılacak kıta sahanlığı sınırlandırması için de geçerli olacak, bu bölümde de geçici eşit uzaklık hattı belirlenirken esas nokta olarak Yunanistan a ait Girit, Çoban, Kerpe ve Rodos adaları değil, Yunanistan ana karası referans alınacaktır. 30 Öte yandan N/K kararında Divan, Kolombiya ya ait Quitasuen o ve Serrena adalarını geçici orta hattın belirlenmesi aşamasında esas nokta olarak değerlendirmemiştir. Divan, aksi halde sınırın kayda değer oranda Nikaragua kıyısına yaklaşacağını ve Nikaragua aleyhine orantısız sonuçlar ortaya çıkaracağını belirtmiştir. 31 Divan, bu kararını desteklemek amacıyla Romanya/ Ukrayna davasında Serpents adasının esas nokta olarak dikkate alınmaması yönündeki önceki kararına atıfta bulunmuştur. 32 Bu bağlamda, Serpents adasının Ukrayna ana karasından 20 mil uzaklıkta ve kıyıdan kopuk konumda olması sebebiyle bu adanın ilgili kıyı hattının bir parçası olarak kullanılmasının 28 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 151, 200. 29 Pleadings, Greece v. Turkey, para. 20. 30 Yücel Acer, Doğu Akdeniz de Deniz Alanlarının Sınırlandırılması ve Türkiye, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt. 1, Sayı. 1, 2005, s. 98-99. 31 Reichler, 2013, s. 141-142. 32 Romania v. Ukraine, Maritime Delimination in the Black Sea, Judgment of 3 February 2009, Judgments [2009] ICJ 3 (3 February 2009). 14

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... doğanın yeniden şekillendirilmesine 33 sebep olacağı kaydedilmiştir. 34 Benzer şekilde, Ege Denizi ne coğrafi açıdan benzerlikleri bulunan Manş Denizi davasında tahkim mahkemesi adaların mevcudiyetine rağmen sınırlandırmayı İngiltere ve Fransa ana karaları arasında gerçekleştirmiş 35, sınırlandırma hattının doğrudan İngiltere ye ait Kanal adalarıyla Fransa ana karası arasında belirlenmesinin bu adalara ayrı bir siyasi statüsü verilmesi anlamına geleceğine işaret etmiştir. 36 Bu kararlar, Ege Denizi nde neden adaların esas nokta olarak kabul edilemeyeceğinin bir diğer göstergesidir. Çünkü Ege Denizi nde geçici hattın çizilmesi aşamasında Doğu Ege deki Yunan adalarının esas nokta olarak kabul edilmesi durumunda N/K veya Romanya/Ukrayna örneğinden çok daha çarpıcı ve orantısız sonuçların ortaya çıkacağı izahtan varestedir. Böyle bir durum, Ege Denizi nin neredeyse tamamının doğrudan Yunanistan a bırakılmasına sebep olacaktır. Bu çerçevede, adalardan kaynaklanabilecek orantısızlıkların ve bozucu etkilerinin giderilmesini teminen geçici orta hattın Yunan adaları ile Türkiye arasında değil, Yunanistan ana karası ile Türkiye ana karası esas alınarak belirlenmesi hakça bir çözüm için kaçınılmazdır. 2. Adaların çevrelenmesi Sınırlandırma bölgesinde adaların bulunduğu bazı uyuşmazlıklarda adalara tam etki verilmek suretiyle sınırın adalar ile ana karalar arasında belirlenmesi, bozucu ve orantısız etkinin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Özellikle, büyük bir ana kara parçasının denize açılımını bloke eden veya karşı devletin ana karasının yakınında (ters tarafta) bulunan bir ada, diğer devletin deniz alanını ciddi oranda kesebilir. Böyle durumlarda adaların çevrelenerek, kısıtlı bir deniz alanına sahip olmaları hakkaniyetin gereğidir. N/K davasında Divan, Kolombiya ya ait Quitasuen o ve Serrana adalarının ilgili coğrafya üzerinde çarpık etkiler doğurabileceğine ve Nikaragua nın de- 33 Deniz alanlarının sınırlandırması sürecindeki en temel esas, sınırlandır manın, doğanın taraflara bahşettiği coğrafi duruma sadık kalınarak gerçekleşti rilmesidir. Bu itibarla, doğanın bahşettiği coğrafi durumun uygulanacak suni yöntemlerle veya diğer uygulamalarla değiştirilmesi coğrafyanın yeniden şekillendirilmesi anlamına ge lecektir. Coğrafyanın üstünlüğü ilkesinin bir parçası kabul edilen bu prensip doğanın/coğrafyanın tamamen yeniden şekillendirilmesinin mümkün olmaması şeklinde dile getirilmektedir. Bakınız, Açıkgönül, 2012, s. 103. 34 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 202. 35 Case Concerning the Delimitation of the Continental Shelf Between the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, and the French Republic, (June 30, 1977), para. 183-186. (Söz konusu karar çalışmanın ilerleyen bölümlerinde Manş Denizi kararı olarak anılacaktır) 36 Acer, 2007, s. 3. 15

Y. E. Açıkgönül nize açılımını bloke edebileceğine işaret etmek suretiyle bu adalara 12 millik çevrelenmiş karasuları alanı bahşetmiştir. Divan kararının gerekçesinde, diğer ilgili koşulların yanı sıra, bu adaların belirlenen sınırın Nikaragua tarafında kaldığına, küçük olduğuna ve büyük olan adalardan uzakta bulunduğuna işaret ederek bu adaların çevrelenmesinin en hakkaniyetli çözüm olduğunu beyan etmiştir. 37 Divan ın N/K kararında ayrıca dile getirdiği İngiltere/Fransa arasındaki kıta sahanlığı davasına ilişkin tespitleri de Ege Denizi ndeki adaların sınırlandırılmasında benimsenecek ilkeler bakımından önemli görülmektedir. Divan, İngiltere/Fransa davasında geçici orta hattın ana karalar arasında belirlendiğini ve Kanal adalarının ters tarafta bulunması, diğer ülkenin ana karasına çok yakında olması, Fransa kıyısındaki körfezin kolları arasında yer alması koşullarından dolayı çevrelendiğini kaydetmiştir. 38 Ege Denizi ndeki Yunan adalarına baktığımızda, bunların da büyük bir kısmının geçici orta hattın Türkiye tarafında kaldığı, Yunanistan ana karasından uzakta ve Türkiye ana karasının hemen yakınında bulunduğu ve Türkiye nin denize açılımını orantısızca kestiği görülecektir. Bu itibarla, söz konusu adaların, tıpkı Kanal adaları gibi, çok sınırlı bir deniz alanıyla çevrelenmesi hakça olacaktır. İlgili Koşullar Hakça sonuca ulaşmak adına olmazsa olmaz olarak kabul edilen unsurların başında ilgili koşullar gelmektedir. Çünkü her bir uyuşmazlığın kendine has durumunu belirleyen esas unsurlar bölgedeki ilgili koşullardır. Bu itibarla, sınırlandırmada kullanılacak yöntemin bölgenin ilgili koşulları ışığında belirlenmesi gerekmektedir. 39 Aksi takdirde, ilgili koşullar çerçevesinde belirlenmeyen bir yöntem hakça sonucu sağlamaya elverişli olmayacaktır. Bu yerleşik yaklaşımla uyumlu olarak Divan, çizilen geçici orta hattı bölgenin ilgili koşullarına uyarlamaya koyulmuştur. Divan, taraflarca bu kapsamda ileri sürülen ilgili koşulların tamamını incelemiş, bunlardan ilgili kıyı uzunlukları arasındaki önemli farkı ve adaların kesme etkisini geçici orta hattın ayarlanmasını gerektirecek nitelikte kabul etmiştir. 37 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 238. Reichler, 2013, s. 141-142. 38 Ibid. para. 198, 231. Divan söz konusu tespitlerine ilave olarak, İngiltere/Fransa davasının 1977 yılında ve Divan ın üç aşamalı sınırlandırma yöntemini yerleşik olarak uygulamaya başlamasından bir süre önce karara bağlandığına dikkat çekme gereği duymuştur. 39 Açıkgönül, 2012, s. 103. 16

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... 1. Tarafların ilgili kıyı uzunlukları arasındaki önemli fark Denizler üzerindeki hakimiyetin kökeni devletlerin kıyılarıdır ve her bir devletin deniz yetki alanına hak kazanabilmesi denize kıyısının bulunmasıyla mümkün olur. Bu itibarla, hakça bir sınırlandırmada kıyı uzunlukları ve bunların birbirlerine oranı önemli bir husustur. 40 İlgili kıyı uzunluklarının görülen davada ilgili koşul olup olamayacağını değerlendiren Divan, yerleşik içtihatlara atıfla iki tespitte bulunmuştur. Divan, geçici orta hattın ayarlanmasını gerektirebilmesi için tarafların ilgili kıyı hatları arasındaki uzunluk farkının belirgin olması gerektiğini, 41 öte yandan, tarafların ilgili kıyı uzunlukları ile taraflara bırakılan deniz alanları arasında doğrudan matematiksel bir orana ulaşılması gibi bir hedefin söz konusu olmadığını kaydetmiştir. Divan yaptığı hesaplamada, Kolombiya nın ilgili kıyı uzunluğunu 65 km, Nikaragua nın ilgili kıyı uzunluğunu ise 531 km olarak tespit etmiş, tarafların ilgili kıyı uzunlukları oranını ise sırasıyla 1:8.2 olarak belirlemiştir. 42 Divan sonuçta bu oranı belirgin bir fark olarak kabul ederek, bu durumun kuşkusuz geçici hattın ayarlanmasını gerektirecek bir koşul olduğu kanaatine varmıştır. 43 Yargı içtihatlarında, belirgin uzunluk farkının matematiksel karşılığının ne olduğu ya da hangi oranın belirgin kabul edileceği hakkında somut ve objektif bir veri bulunmamaktadır. Ancak, N/K kararı dahil konuya ilişkin uluslararası yargı kararları bu hususta bizlere yaklaşık bir fikir vermektedir. İlgili kıyı uzunlukları arasındaki farkın belirgin kabul edildiği Jan Mayen davasında bu oran 1:9.2, Libya/Malta davasında 1:8, N/K davasında ise 1:8.2 olarak belirlenmiştir. Yarı kapalı deniz olan Ege Denizi nde çoğunluğu Yunanistan a ait olmak üzere üç binden fazla ada, adacık ve kayalık vardır. Bununla birlikte bazı coğrafi oluşumlar üzerindeki aidiyet ve bunların hukuki statüsü konularında taraflar arasında anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Tüm bu hususlar dikkate alındığında, tarafların Ege Denizi ndeki ilgili kıyı uzunluklarının tam olarak he- 40 Ibid., s. 109. Sınırlandırmada kıyıların öneminin temeli kara denize hakimdir ve kara bu hakimiyetini kıyı yüzü aracılığıyla kullanır ilkelerine dayanmaktadır. Söz konusu iki ilke hakkında ayrıntılı bilgi için ayrıca bakınız, Ibid., s. 67-70. 41 Land and Maritime Boundary between Cameroon and Nigeria (Cameroon v. Nigeria : Equatorial Guinea intervening), Judgment, I.C.J. Reports 2002, para. 301. Kararda, tarafların ilgili kıyı uzunlukları arasındaki belirgin farklılık, geçici hattın kaydırılması veya ayarlanması noktasında ilgili koşul olarak dikkate alınabilir ifadesine yer verilmiştir. 42 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 153. 43 Ibid., para. 209-211. 17

Y. E. Açıkgönül saplanabilmesi çok güç görünmektedir. Ancak kabaca yapılacak bir hesaplamada, Türkiye nin Ege Denizi ndeki ana kara uzunluğunun Yunanistan ın ana kara uzunluğuna oranı 1:1.54 tür. Adaların kıyı yüzlerinin de bu hesaplamaya dahil edilmesi durumunda söz konusu oran 1:4.55 olacaktır. Adaların ilgili olmayan kıyı yüzleri hesaplama dışı bırakıldığında ve tartışmalı coğrafi oluşumlar gözardı ediliğinde bu oran daha da düşecektir. 44 Her halükarda ortaya çıkacak tablo, önceki yargı kararlarında belirgin olarak kabul edilen oranlardan önemli ölçüde düşük olacaktır. Bu itibarla, Ege Denizi ndeki kıyı uzunlukları arasındaki farkın, kendi başına, geçici orta hattın Türkiye aleyhine kaydırılmasını gerektirecek derece belirgin kabul edilmeyeceği değerlendirilmektedir. Doğu Akdeniz de gerçekleşecek olası bir sınırlandırmada tarafların ilgili kıyı uzunlukları arasındaki farkın geçici orta hattın ayarlanmasını gerektiren bir ilgili koşul olup olmayacağı değerlendirilirken, Türkiye nin ilgili kıyı uzunluklarının bölgedeki komşularının kıyı uzunluklarına oranları ayrı ayrı hesaba katılacaktır. Türkiye nin Kıbrıs 45 adasına göre daha uzun olan kıyı hattı özellikle Türkiye ana karası ile Kıbrıs adasının bitişiklik ilişkisinin olduğu bölümde belirgin hale gelmektedir. Bu kısımda Türkiye nin ilgili kıyı uzunluğunun Kıbrıs ın ilgili kıyı uzunluğuna oranı N/K davasındaki orandan daha yüksek olacaktır. 46 Dolayısıyla çizilen geçici eşit uzaklık hattının söz konusu uzunluk farkı ışığında, N/K davasında olduğu gibi, Türkiye ana karasına en azından üç kat daha fazla etki verilmesi suretiyle kaydırılması gerekmektedir. Ancak bu kaydırma dahi kendi başına yeterli olmayacak, tıpkı N/K kararında olduğu gibi, Türkiye nin 44 Ege de ilgili kıyılar tespit edilirken, tarafların kıyılarının, karşı devletin kıyılarının denize projeksiyonuna bakmayan yüzleri hesaplama dışında tutulacaktır. Zira Divan N/K davasında güneye bakan Punta de Perlas yakınındaki kıyı hattını ilgili deniz alanına projeksiyon oluşturmadığı gerekçesiyle ihmal etmiştir. Benzer şekilde, çifte hesaplama yapılmasının önüne geçilmesini teminen ana karanın yakınında bulunan adaların ana karaya paralel olan kıyı hatları ve ana karaya dönük olan yüzleri ile adaların yakın olan ve birbirine bakan kıyı yüzleri de hesaplamada değerlendirmeye alınmamalıdır. Nitekim Divan, Nikaragua/ Kolombiya davasında Nikaragua ya ait adaların doğu yüzleri Nikaragua ana karasına paralel olduklarından ilgili kıyı uzunluğuna eklenemez ifadesini kullanmak suretiyle bu kritere işaret etmiş, (N/K kararı para. 145) Kolombiya ya ait adalardan Santa Catalina ve Providencia nın çok yakın olan ve birbirine bakan kıyı yüzleri ile bu adaların hemen bitişiğinde bulunan ufak adacıkların kıyılarının ilgili kıyı uzunluğu hesaplanmasında dikkate alınmadığını belirtmiştir (N/K kararı, para. 151). Detaylı bilgi için bakınız, Bölükbaşı, 2004, para. 277-282. 45 Kıbrıs adasından anlaşılması gereken, Kıbrıs adası sorununa kapsamlı bir siyasi çözüm bulunarak, adadaki iki halkı meşru biçimde temsil edecek şekilde kurulmuş düzendir. 46 Sertaç Hami Başeren, Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı, Stratejik Araştırmalar, Cilt. 8, Sayı. 14, Ocak 2010, s. 167; Acer, 2005, s. 98. 18

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... güney istikametindeki deniz alanlarına makul derecede erişiminin sağlanabilmesi için Türkiye lehine ayrıca ayarlamaların yapılması gerekecektir. Bu bağlamda uygulama kolaylığı açısından en makul yöntem, sınır hattının belirli bir noktadan itibaren uygun görülecek bir boylamı güneye doğru takip ederek Mısır la çizilen ortay hatta ulaşmasıdır. Nitekim N/K kararında sınır hattı, Kolombiya adalarının karasuları sınırının bittiği noktadan itibaren başlayan bir enlemin takip edilmesi suretiyle belirlenmiştir. 47 Türkiye ile Kıbrıs adasının karşılıklı olduğu bölümde KKTC ile Türkiye arasında halihazırda meşru ve geçerli bir kıta sahanlığı sınırlandırma anlaşması bulunduğundan, bu bölümde ayrıca bir sınırlandırma yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Türkiye ile Mısır arasındaki sınırın belirleneceği bölümde anılan iki ülkenin ilgili kıyı uzunlukları birbirine yakın olduğundan, kıta sahanlığı ve MEB sınırlandırması ortay hat esasına göre yapılmalıdır. 48 Yunanistan a ait Girit, Çoban, Kerpe ve Rodos adalarının olduğu bölümde ise, sınırlandırma Türkiye ile bu adalar arasında değil, Türkiye ile Yunanistan ana karaları arasında olacaktır. Dolayısıyla bu bölümde de tarafların ilgili kıyı uzunlukları arasındaki farkın ana karalar arasında belirlenecek orta hattın kaydırılmasını gerektirecek derecede belirgin olmayacağı değerlendirilmektedir. 2. Genel coğrafi durum a. Kesme etkisi Deniz alanlarının sınırlandırılması hukukuna hakim ilkelerden biri olan kesmeme ilkesi, her ülkenin kendi kıyılarına yakın deniz alanlarına sahip olmasını ve kıyılarının önünün başka devletlerce kapatılmasının önlenmesini amaçlamaktadır. 49 Bu prensibin uygulanmasında, devletlerin kıyılarının baktığı deniz alanlarını kesen faktörlerin söz konusu kesme etkilerinin giderilmesi sağlanarak, her devletin kendi muhtemel deniz alanlarına mümkün mertebe sahip olması ve açılımı temin edilmektedir. N/K kararında Divan bu çerçevede, sınırlandırma hattının, tarafların kıyılarının dengeli ve makul şekilde etki doğurabilmelerine ve deniz alanına hak kazanabilmelerine müsaade ettiği oranda hakça sonuca ulaşılabileceğini belirtmiştir. 50 Divan, sınırlandırma 47 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 229-238, 251. 48 BM nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği nin 12 Mart 2013 tarihinde Birleşmiş Milletler e ilettiği 2013/14136816/22273 sayılı Nota. 49 Acer, 2005, s. 90. 50 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 215. 19

Y. E. Açıkgönül sürecinde Nikaragua nın baktığı deniz alanlarının kesilmemesine büyük özen göstererek, 51 sınırlandırma hattının belirlenmesinde bu ilkeye ağırlık vermiştir. Divan, Nikaragua ana karası ile Kolombiya adaları arasında belirlenen geçici orta hattın Nikaragua nın denize açılımının dörtte üçünü kestiğini beyan etmiştir. Bununla birlikte, söz konusu kesme etkisini birbirinden uzakta bulunan birkaç küçük adanın doğurduğunu, bu adaların Nikaragua nın doğu istikametine açılımını bloke eden bir ana kara parçası gibi değerlendirilemeyeceğini belirtmiştir. Bu çerçevede Divan, geçici orta hattı Nikaragua lehine kaydırmıştır. 52 Öte yandan, Kolombiya adalarının denize açılımının kesilmemesi için, bu adaların tamamının çevrelenmesi yönündeki Nikaragua önerisini reddetmiştir. 53 Türkiye, Ege ve Doğu Akdeniz deki uzun ve kesintisiz kıyı hattına rağmen mevcut koşullar sebebiyle coğrafi olarak avantajsız bir konumdadır. Bu denizlerdeki adalar, adalar olmasaydı Türkiye nin sahip olacağı muhtemel deniz alanlarını orantısız ve aşırı şekilde değiştirmekte ve kesmektedir. Bu denizlerin yarı kapalı niteliği de söz konusu kesme etkisini kuvvetlendirmektedir. Manş Denizi davasında tahkim mahkemesi İngiliz Kanal adalarına verilecek etkiyi belirlerken mevcut sınırlandırmada katı eşit uzaklık yönteminin uygulanmasının hakkaniyete aykırı olacağını, böyle bir durumda hemen Normandiya açıklarındaki İngiliz Kanal adalarının Fransa deniz alanlarını büyük oranda bloke edeceğini, bu bakımdan söz konusu adaların etkisinin sınırlandırılması gerektiğini ifade etmiştir. 54 Benzer şekilde, Ege ve Doğu Akdeniz de yapılacak sınırlandırmalarda Türkiye nin denize açılımının sağlanmasını ve kendi kıyısının önündeki deniz alanlarına sahip olmasını teminen adaların etkilerinin önemli oranda kısıtlanması zaruret arz etmektedir. Ege de Yunan adalarının Türkiye ana karasına karşı oluşturduğu kesme etkisi Kolombiya adalarının Nikaragua ana karasına karşı meydana getirdiği kesme etkisinden daha büyüktür. 55 Zira, Yunanistan a ait adalar Türkiye ana karasının bir mil açığından başlamakta olup, sayıca 3.000 den fazladır. Nikaragua ya en yakın Kolombiya adası Alburquerque ise Nikaragua ya 65 mil 51 Ibid., para. 229. 52 Ibid., para. 215. 53 Ibid.,. para. 216, 230. 54 Manş Denizi kararı, para. 201, 202. 55 Kesmeme ilkesinin Ege Denizi nde hakça uygulanmasına ilişkin ayrıntılı bir değerlendirme için bakınız, Bölükbaşı, 2004, s. 436 vd. 20

Uluslararası Adalet Divanı nın Nikaragua/Kolombiya Kararının Türkiye nin... mesafede olup, irili ufaklı toplam Kolombiya adası sayısı yaklaşık 17 dir. Sözkonusu koşullar çerçevesinde Yunan adalarının etkisinin Kolombiya adalarında olduğundan çok daha fazla kısıtlanması gerekmektedir. 56 Türkiye ana karasını fazlaca bloke eden adalar nispeten az etkiye, az miktarda kesintiye uğratan adalar ise daha fazla etkiye sahip olacaktır. Bununla birlikte, Nikaragua nın denize açılımının dörtte üçünü keseceği gerekçesiyle orta hattın Nikaragua lehine önemli derecede kaydırıldığı dikkate alındığında, Ege deki deniz dibinin %97 sinin Yunanistan a, %3 ünün de Türkiye ye bırakılmasıyla sonuçlanacak bir sınırlandırmanın 57 hakça kabul edilemeyeceği izahtan varestedir. Doğu Akdeniz in kuzeyine hakim kara parçası Anadolu ana karası olmasına rağmen, bu bölgenin sınırlandırılması sürecinde Yunanistan ve GKRY nin iddialarının hayata geçirilmesi Türkiye açısından kabul edilemez sonuçlar ortaya çıkaracaktır. Bu ihtimalde Türkiye nin deniz alanları Doğu Akdeniz de Antalya Körfezi açıklarındaki dar bir alana mahkum edilecek ve güneyde Mısır ile Türkiye arasında olması gereken orta hatta dahi uzanamayacaktır. 58 56 Bu kısıtlama yapılırken kesme etkisini ortadan kaldırabilecek tüm hukuki olasılıkların değerlendirmeye alınması mümkündür. Gerçekten mahkemeler sınırlandırmanın hakça ilkeler çerçevesinde çözüme kavuşturulabilmesini teminen bölgenin coğrafi koşulları ışığında daha önce uygulanmamış formüllere başvurabilmektedir. Manş Denizi davasında adaların çevrelenmeleri ve kuzey istikametinde etkiye sahip olmaları, Kanada/Fransa davasında Fransa adalarının açık denizlere ulaşımı için koridor oluşturulması, Nikaragua/ Kolombiya davasında birden fazla yöntemin bir arada kullanılması mahkemelerin bu yöndeki uygulamalarına örnek olarak verilebilir. Bu davalarda mahkemeler hakça sonuca ulaşmak adına alışmışın dışında yöntemlere başvurmuştur. Ege Denizi nin kendine has ve karmaşık coğrafi yapısı ışığında, Divan ın benzer şekilde yaratıcı bir formül arayışına girmesi beklenebilecektir. Bu kapsamda, Yunan adalarından bazılarının çevrelenmesi, kısmi etkiye sahip olması, ihmal edilmesi, etkilerinin belirli istikamete kaydırılması vb. ayarlamalardan birinin veya birden fazlasının uygulanması söz konusu olabilecektir. 57 Yunan adalarıyla Türkiye ana karası arasında katı eşit uzaklık hattı çizilmek suretiyle oluşturulacak hat, Ege deki kıta sahanlığının %97 sini Yunanistan a bırakacaktır. Bakınız, Tozun Bahçeli, Greek-Turkish Relations Since 1955 (Boulder: Westview Press, 1990), s. 132, alıntı Julia Vassalotti, Rough Seas: The Greek-Turkish Aegean Sea Dispute and Ideas for Resolution, Loy. L.A. International and Comparative Law Review, Cilt. 33, March 2011, s. 399. 58 Bakınız, Başeren, 2010, s. 137-138. Ayrıca bakınız, Yunanistan ın 24 Şubat 2005 tarihli Notası. Uluslararası hukukta kabul edilen coğrafyanın üstünlüğü prensibi çerçevesinde, yapılacak bir sınırlandırmanın bölgenin coğrafi durumuna sadık kalı narak tamamlanması gerektiği, bölgeye hakim ve uzun kıyı hattına sahip olan anakaraların bu koşulla orantılı olarak daha fazla deniz alanına sahip olması lazım geldiği, doğanın bahşettiği coğrafi durumun uygulanacak suni yöntemlerle yeniden şekillendirilemeyeceği kabul edilmektedir. (Delimitation of the Maritime Boundary in the Gulf of Maine Area (Can./U.S.), 1984, I.C.J. reports, (Oct. 12), para. 37; Kuzey Denizi kararı para. 91.). 21

Y. E. Açıkgönül Doğu Akdeniz deki coğrafi oluşumlar özel olarak incelendiğinde ise, hemen Kaş (Antalya) açıklarında bulunan Meis Adası nın Türkiye nin muhtemel deniz alanlarını aşırı şekilde kesme potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. Bu adanın kesme etkisinin giderilmesi için yalnızca karasuları alanıyla çevrelenmesi uygun olacaktır. Zira yargı içtihatlarında, kendi ana karasından kopuk konumda bulunan ve karşı devletin deniz alanlarını bloke etme potansiyeli taşıyan adaların sınırlandırmada çok sınırlı bir deniz alanına sahip olduğu görülmektedir. 59 Batı kısımdaki Yunanistan a ait Girit, Çoban, Kerpe ve Rodos adalarının Doğu Akdeniz e bakan yüzleriyle Türkiye ana karası arasında katı eşit uzaklık hattı çizilmesi, Türkiye nin güney istikametine olan deniz alanlarını kayda değer oranda kesintiye uğratacaktır. Bahse konu kesme etkisinin giderilmesini teminen söz konusu adaların çevrelenmesi ilk tahlilde hakça görünmektedir. Fakat bu adaların konumu, büyüklükleri ve diğer özellikleri dikkate alındığında çevrelenmeleri yerine, Türkiye nin güney istikametine doğru açılımını ihlal etmemek koşuluyla özellikle güney kesimde daha fazla etkiye sahip olması da değerlendirilebilir. Ancak uluslararası hukuk gereği bu bölgedeki sınırlandırma her halükarda Türkiye ile anılan adalar arasında değil, Türkiye ile Yunanistan ana karaları arasında yapılmalıdır. 60 Anadolu ana karasıyla Kıbrıs adasının bitişiklik ilişkisi içinde olduğu kısımda çizilecek katı eşit uzaklık hattı, Türkiye nin deniz alanlarını önemli oranda kısıtlayacaktır. Söz konusu bölgede ilgili kıyı uzunlukları arasındaki Türkiye lehine olan belirgin fark da dikkate alındığında, geçici eşit uzaklık hattının Türkiye lehine önemli oranda düzenlenmesi zaruret arz edecektir. Divan ın, Kolombiya ya ait Quitasuen o ve Serrena adalarını, Nikaragua nın denize açılımını bloke edecek konumda olduklarına işaret ederek çevrelemesi ayrıca önemlidir. 61 Divan anılan adaların kıyılarını esas hat olarak dikkate almış olsaydı, bu adaların deniz alanları diğer büyük Kolombiya adalarının deniz alanlarıyla birleşmiş olacaktı ve Kolombiya nın deniz alanları arasındaki bağlantı kesilmemiş olacaktı. Ancak, Divan ın bunu yapmak yerine söz konusu adaları çevrelemeyi tercih etmesi, ana karanın denize açılımının kesilmemesinin adaların deniz alanlarının birleştirilmesinden daha öncelikli olduğuna 59 Manş Denizi Tahkimi, Fransa/Kanada kararı, Romanya/Ukrayna kararı, Nikaragua/ Kolombiya kararı vb. 60 Acer, 2005, s. 98-99. 61 Nikaragua/Kolombiya kararı, para. 202, Reichler, 2013, s. 141-142. 22