ÇEKTEN CAYMA I. GENEL OLARAK Hukuka uygun olarak ibraz edilmiş bir çek var ise bu durumda muhatap banka söz konusu çek bedelini ödemekle yükümlüdür. Ancak muhatabın ödeme yükümlülüğü yalnızca ibraz süresi içerisinde ödenen çekler için mümkündür. Dolayısıyla ibraz süresi geçen çeklerin ödenme yükümlülüğü muhatap banka açısından ortadan kalkar. 1 Daha doğru ifade ile muhatap bankanın ibraz süresi geçtikten sonra ödeme yetkisi şayet çekten cayılmamış ise seçimlik yetkiye dönüşür. 2 İbraz sürelerinin geçmesinden sonra keşideciye kanun tarafından bir hak tanınmıştır ki o hak da çekten cayma hakkı olarak ifade edilmektedir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 799/I-II fıkraları uyarınca; Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir. denilmektedir. Çekten cayma, çek bedelinin lehtara (yahut ciro edilmiş ise hamiline) ödenmesine yönelik çek anlaşmasının ödemeye yetkili keşideci tarafından geri alınması olarak özetlenebilir. 3 1 AKER, Yeşim; Çekten Cayma ve Ödeme Yasağı, İstanbul, 2006, s. 7, KARAYALÇIN, Yaşar; Ticaret Hukuku III. Ticari Senetler(Kambiyo Senetleri), Ankara, 1970, s. 295. 2 BAHTİYAR, Mehmet; Kıymetli Evrak Hukuku, 9. Bası, İstanbul, 2012, s. 127. 3 AKER; s. 7-8. 1
Hükmün ikinci fıkrasında açıkça belirtildiği üzere, şayet ibraz süresi geçtikten sonra, keşideci tarafından çekten cayıldığına dair herhangi bir beyan bulunmadığı takdirde, muhatap banka çek bedelini ödeyip yapıp yapmama konusunda seçimlik hakka sahip olacaktır. II. ÇEKTEN CAYMANIN HUKUKİ NİTELİĞİ Çek, kanunda belirtilen şekil şartlarına bağlı olarak, keşideci tarafından muhatap bankaya hitaben düzenlenen, üzerindeki yazılı meblağın belli bir şahsa yahut hamiline ödenmesi için muhataba yetki veren ve çeki elinde bulunduran şahsa karşı çek bedelini muhattaptan tahsil etme yetkisi veren bir ödeme aracıdır. 4 Tanımdan da anlaşılacağı üzere kambiyo senedi olan çekte üçlü bir ilişki bulunmaktadır. Çeki düzenleyip imzalayan kişiye düzenleyen-keşideci,(6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nda keşideci yerine düzenleyen denilmektedir.) çek bedelini ödeyecek olan bankaya muhatap, çek düzenlendikten sonra düzenleyen tarafından gösterilen ve çekin ilk teslim edildiği kişiye de lehdar denilmektedir. Çek, düzenleyenin muhatap bankaya vermiş olduğu ödeme emri niteliğinde olduğundan hukuki açıdan nitelikli havale olarak tanımlanmaktadır. 5 Bu havale ilişkisi düzenleyen ile muhatap banka arasında yapılacak çek anlaşması ile kurulmaktadır. Çek anlaşmasının yapılmasında herhangi bir şekil şartı bulunmamaktadır. Yazılı ve sözlü yapılabileceği gibi açık ve zımni irade beyanları ile de kurulabilir. Binaen aleyh müşterinin açık talebi ile çek anlaşması yapılabileceği gibi, banka tarafından müşteriye gönderilen çek defterindeki çeklerin 4 AKER; s. 10. 5 BAHTİYAR; s. 110, PULAŞLI, Hasan; Kıymetli Evrak Hukuku (4814 s. Çek Yasası Değişiklikleriyle), Yenilenmiş 6. Baskı, Adana, 2004, s. 156-157. 2
kullanılmaya başlanması ve çek anlaşması olmaksızın müşterinin, hesabındaki para için çek keşide etmiş olması ve muhatap banka da lehtara ödeme yapmış olması durumunda ise çek keşide edilmesi icap, muhatap bankanın da ödeme yapması kabul anlamına geleceğinden çek anlaşmasının zımnen kurulmuş olduğu kabul edilir. 6 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu nun 560. maddesinde; Kıymetli evraka bağlanmış alacağın, hâmile ödenmesi amacıyla yapılan yazılı havaleler hakkında, bu bölüm hükümleri uygulanır. Bu durumda havale ödeyicisi karşısında her hamil, havale alıcısı sayılır. Buna karşılık, havale eden ile havale alıcısı arasındaki ilişkiye özgü haklar, sadece alacağı devreden ile devralan arasında doğmuş olur. Çekler ve poliçe benzeri havaleler hakkındaki özel hükümler saklıdır. denilmektedir. Kanunun lafzı ile hareketten de anlaşılacağı üzere çekin bir havale türü olduğu açıkça belirtilmiştir. II. fıkrada belirtilen özel hükümlerin Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu olduğu da sabittir. Dolayısı ile Borçlar Kanunu nda belirtilen durumlar, Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu na aykırı düşmediği nispette uygulanacaktır. Ayrıca yine Türk Borçlar Kanunu nun Geri Alma başlıklı 559. Maddesinde; Havale eden, havale alıcısına verdiği yetkiyi her zaman geri alabilir. Ancak, havale alıcısının yararına, özellikle onun alacağını elde etmesi amacıyla verdiği yetkiyi geri alamaz. Havale ödeyicisi, havale alıcısına havaleyi kabul ettiğini açıklamadığı sürece havale eden, ona verdiği yetkiyi geri alabilir. Havale edenin iflası hâlinde, henüz kabul edilmemiş olan havale kendiliğinden sona erer. denilmektedir. 6 AKER; s. 12, KARAYALÇIN; s. 292. 3
Dolayısı ile bu yönüyle çekten caymanın Türk Borçlar Kanunu nun 559. Maddesinde düzenlenmiş olan geri alma (eski kanun terminolojisinde havaleden rücu ) karşılığı olarak kabul edilmektedir. 7 Ayrıca Türk Ticaret Kanunu nda gerek çek ve gerekse poliçe kambiyo senedi olarak kabul edilmiş ve ayrıca her ikisi de emre yazılı olmaları nedeniyle birbirlerine benzemektedirler. Bu benzerlikleri nedeniyle çeke ilişkin düzenlemeler ayrı olarak yapılmak yerine, ortak noktalar poliçeye atıf yapılmak sureti ile düzenlenmiştir. Çekten cayma ile birlikte, çek bütün anlamıyla geçersiz kalmamakta yalnızca somut çek hakkında muhataba verilen ödeme yetkisi geri alınmaktadır. Ayrıca çekten cayma yalnızca çek hamili için hüküm ihtiva etmekte olup, lehdar ve cirantalara karşı herhangi bir hüküm ihtiva etmez. Çekten cayma ile hamilin senetten doğan hakları devam etmekle birlikte, yalnızca çekin kambiyo hukuku çerçevesinde talep edilebilirliği ortadan kalkmaktadır. Dolayısıyla hamilin, düzenleyene karşı genel hükümler çerçevesinde talep hakkı devam etmektedir. 8 III. ÇEKTEN CAYMANIN ŞARTLARI A. Hukuken Geçerli Bir Çekin Bulunması Çekten caymadan bahsedebilmek için öncelikle hukuken geçerli bir çekin varlığından söz etmek gerekir. Çekin geçerliliği, çek üzerindeki kanunda belirtilen şekli unsurların tam olmasına bağlıdır. Kanunda belirtilen unsurların eksik olması halinde ilgili senet çek değil ve fakat şartları varsa adi havale veya yazılı delil başlangıcı olarak kabul edilir. 9 7 AKER; s. 12, KARAYALÇIN; s. 292, PULAŞLI; s. 220. 8 AKER; s. 13-14. 9 AKER; s. 15, KARAYALÇIN; s. 269. 4
Kanunen sıkı şekil şartına bağlı olan çekin içeriğinde bulunması gereken kanunu unsurlar Türk Ticaret Kanunu madde 780 de açıkça belirtilmiştir. Ancak aynı kanunun 781. maddesinde belirtilen durumlar saklı kalmak kaydı ile bu unsurlardan birisinin yokluğu, senedin çek olma vasfını yitirmesine sebebiyet vermektedir. 780. maddede belirtilen unsurlar şunlardır; Çek; a) Senet metninde çek kelimesini ve eğer senet Türkçe den başka bir dille yazılmış ise o dilde çek karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi, c) Ödeyecek kişinin, muhatabın ticaret unvanını, d) Ödeme yerini, e) Düzenlenme tarihini ve yerini, f) Düzenleyenin imzasını, içerir. demektedir. Çekte söz konusu unsurların bulunmaması, ilgili senedi çek vasfını yitirmesine sebebiyet verecektir. Ancak her ne kadar bu düzenleme yapılmış ise de ilgili düzenlemeyi takip eden 781. Maddesinde bu durumlara yukarıda da belirtmiş bulunduğumuz üzere bir takım istisnalar getirilmiştir. 781. maddede belirtilen istisnalar ise şunlardır; 780 inci maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet, ikinci ve üçüncü fıkralarda yazılı hâller dışında çek sayılmaz. 5
Çekte açıklık yoksa muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir. Düzenlenme yeri gösterilmemiş olan çek, düzenleyenin adı yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır. denilerek istisnalar açıkça belirtilmiştir. Türk Ticaret Kanunu nun yanı sıra Çek Kanunu nda da bir takım unsurlar belirtilmiş ise de, çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı ve keşidecinin banka hesap numarası, öğretideki hâkim görüş uyarınca söz konusu unsurların çek üzerinde bulunması zorunlu olmayan unsurlardan olduğundan bahisle bu unsurların çek yaprağı üzerinde bulunmaması yahut eksikliği senedin geçerliliğini etkilemeyecektir. 10 B. İbraz Süresinin Geçmiş Olması Çekin ibraz senedi olmasının nedeni, ibraz edildiğinde üzerindeki imzanın ve diğer şekli unsurların tespiti bakımından önem taşımaktadır. İbraz ile muhatap bankanın, çekin hamiline ödeme yapmadan önce çekin şekli unsurlarını kontrol etme fırsatı vermektedir. 1. Genel Olarak İbraz Süresi Çekin ibraz süresi içerisinde muhatap bankaya ibrazı zorunludur. İbraz süresi hak düşürücü süre niteliğinde olduğundan hakkın doğumuna engel olmaktadır. Sürenin geçtiği taraflarca her zaman ileri sürülebileceği gibi, hakim tarafından da re sen gözönünde bulundurulur. 11 10 AKER; s. 17. 11 AKER; s. 19. 6
Ancak her ne kadar süresinde ibraz edilmemenin hak düşürücü süre olduğu belirtilmiş ise de, süresinde ibrazdan kaçınan hamilin muhatap bankaya çeki ibraz ederek tahsil edebilmesi imkanı mutlak şekilde ortadan kalkmaz. Muhatap bankanın ödeme yükümlülüğü ödemede bulunup bulunmama konusunda seçimlik hakka dönüşmektedir. Şayet, düzenleyen tarafından çekten cayılmamışsa bu durumda muhatap banka ödeme yapabileceği gibi ödeme yapması halinde düzenleyene karşı sorumluluğu da gündeme gelmeyecektir. Fakat hak düşürücü sürelerde ise re se ilgililer tarafından gözönünde bulundurulması gereken sürelerdendir. Dolayısıyla şayet çekin süresi içerisinde ibraz edilememesi hak düşürücü süre kapsamında olsa idi bu durumda muhatap bankanın, ibraz süresini gözönünde tutarak ödemede bulunmaması gerekir. 12 (Aker s. 20) Hamilin Türk Ticaret Kanunu madde 796 da ki sürelere uyması, düzenleyenenin çekin karşılığını hesapta bulundurma ve muhatap bankanın da ödemede bulunma yükümlülüğü açısından önemlidir. İbraz sürelerinin hitamı ile birlikte düzenleyenin çekten cayması söz konusu olabilir. Çekten cayma ile birlikte artık ibraz süresinden sonra muhatap bankanın ödeme konusundaki seçimlik hakkı, ödememe yükümlülüğüne dönüşecektir. 13 2. Çekte Vade Türk Ticaret Kanunu nun muacceliyet kenar başlıklı 795/I fıkrasında; Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. denilerek çekin görüldüğünde ödeneceği açıkça belirtilmiştir. 12 AKER; s. 20. 13 BAHTİYAR; s. 130. 7
Dolayısıyla çekte tek bir vade vardır, o da görüldüğünde vadedir. Bunun dışında bir vadenin yazılmış olması çekin geçerliliğini etkilemeyecek ve bu vade yazılmamış sayılacaktır. 14 Çekin ibrazı için kanunda on gün, bir ay ve üç aylık ibraz süreleri bulunmaktadır. Bu konunun açıklaması Çekin Doğru Zamanda İbraz Edilmemesi başlığı altında inceleneceğinden tekrardan kaçınmak adına bu başlık altında incelenmemiştir. 3. İleri Keşide Tarihli Çeklerde İbraz Süresi İleri keşide tarihli çek, fiilen keşide edildiği tarihten sonraki bir tarihin çek üzerinde keşide tarihi olarak gösterildiği çeklerdir. İleri keşide tarihli çekler hukuken geçerli çeklerdendir. 15 Türkiye deki uygulamada ileri keşide tarihli çekler adeta bono ve poliçe yerini almıştır. Bazı bilgisiz keşidecilerde, ileri keşide tarihli çek düzenlediklerinde, çek üzerinde belirtilen tarihten önce bedelin tahsil edilemeyeceğini, böylece çek bedelini bankaya depo etmek için süre kazandıklarını düşünerek yanılgıya düşerler. 16 Ancak keşide tarihli bir çek keşide tarihi olarak belirtilen tarihten önce muhatap bankaya ibraz edilerek bedelin tahsili mümkündür. Bu sebeple ileri keşide tarihli çekler, düzenleyen ile hamil arasındaki güven ilişkisine dayanmaktadır. 17 İleri keşide tarihli çeklerde ibraz süresinin ne zaman sona ereceğinin tespiti çok önemlidir. İleri keşide tarihli çeklerde ibraz süreleri çek üzerinde yazılı tarih esas alınarak hesaplanır. Dolayısı ile fiili keşide tarihinin herhangi bir önemi bulunmamaktadır. İbraz süresi 14 ÜLGEN, Hüseyin/ HELVACI, Mehmet/ KENDİGELEN,Abuzer/ KAYA, Arslan; Kıymetli Evrak Hukuku, 6.Baskı, İstanbul 2009, s. 213. 15 AKER; s. 26. 16 BAHTİYAR; s. 115. 17 AKER; s. 27-28, KARAYALÇIN; s. 280. 8
fiili keşide tarihinden itibaren başlamayacağı gibi, cayma beyanı da fiili keşide tarihinden itibaren hüküm ihtiva etmez. 18 C. Çekin İbraz Edilmemiş Olması Çek de tıpkı poliçe ve bonoda da olduğu gibi ibraz senedidir. Bilindiği üzere, kıymetli evrakların niteliği gereği senet üzerindeki hak, senetten bağımsız olarak talep edilemez. Hakkın talep edilebilmesi için senedin ibrazı bir zaruriyettir. Türk Ticaret Kanunu nda ibraz süresi geçtikten sonra çekten caymanın hüküm ifade edeceği belirtilmiş ise de bu beyan usulüne uygun süresi içerisinde ibraz edilmeyen çekler için geçerlidir. Yani hamil süresi içerisinde çeki bankaya ibraz etmiş ve fakat karşılığı olmadığı için muhatap tarafından ödemede bulunulmamışsa, bu çek için düzenleyenin cayma beyanında bulunması mümkün değildir. 19 Çekin ibrazının muhataba fiilen yapılması gerekmektedir. Telefon, faks veya noter aracılığı ile ihtarda bulunulması usule uygun ibraz olarak değerlendirilemez. 20 Ayrıca, hukuka uygun ibrazdan bahsedilebilmek için çek ibrazının muhakkak bedelin tahsili amacı ile yapılması gerekmektedir. Çek mutlaka tahsil amacı ile muhatap bankaya ibraz edilmeli ki, düzenleyenin çekten cayma hakkı böylelikle bertaraf edilsin. Ancak ileri keşide tarihli çeklerde, çek karşılığının bulunup bulunmadığının tespiti için de muhatap bankaya ibraz edilmesi mümkündür. 21 18 AKER; s. 31, KARAYALÇIN; s. 291, ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 214. 19 AKER; s. 32. 20 AKER; s. 32, REİSOĞLU, Seza; Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Çek, 3. Baskı, Ankara 2003, s. 189. 21 AKER; s. 33. 9
Düzenleyenin çekten cayma hakkının bertaraf edilebilmesi için çekin muhakkak doğru zamanda, doğru kişiye ve doğru yerde ibraz edilmesi gerekmektedir. 1. Çekin Doğru Zamanda İbraz Edilmemesi İbraz süresi, çek üzerinde yazılı olan ödeme ve keşide yerleri dikkate alınarak hesaplanır. İbraz süresinin en önemli sonucu, sürenin geçmesi ile senedin çek vasfını yitirmesidir. Böylece kambiyo hukukundan doğan müraacat hakkı sona erer; düzenleyenin çekten cayma beyanının hukuken geçerli olması için gerekli olan şart da gerçekleşmiş olur. 22 Keşide edildiği yerde ödenecek çek on gün; keşide edildiği yerden farklı bir yerde ödenecek çek bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ayrıca, bir çekin keşide yeri ile ödeme yeri farklı ülkeler olmakla birlikte farklı kıtada iseler ibraz süresi bir ay, farklı kıtada iseler üç aydır. Ancak kanunda bu duruma bir istisna getirilmiştir. Buna göre, bir Avrupa ülkesinde keşide edilip de Akdeniz e kıyısı olan bir ülkede ödenecek ve aynı şekilde Akdeniz e kıyısı olan ülkede keşide edilip de Avrupa ülkesinde ödenecek olan çeklerde ibraz süresi bir aydır. (Türk Ticaret Kanunu md. 796) Çekte ibraz süresi gün olarak hesaplanacak ise, sürenin başlangıcında işlemin yapıldığı gün hesaba katılmaz, keşide gününü takip eden günden başlayarak hesaplama yapılacaktır. Süre ay olarak hesaplanacak ise, vade sonuncu ayın işlemin yapıldığı güne sayıca uyan gündür. Ancak şu durumu hemen belirtmek fayda vardır; keşide günü her ne kadar ibraz süresinde hesaba katılmaz ise de lehtarın keşide gününde muhatap bankaya çeki ibraz edemeyeceği ve dolayısıyla keşide günü muhatap bankadan para tahsil edemeyeceği anlamına gelmez. (Türk Ticaret Kanunu md. 796/III, 817) 22 AKER; s. 34-35. 10
Çekin ibrazı en geç mesai saati bitimine kadar yapılmalıdır. İbraz süresinin son günü tatile denk gelir ise bu süreyi takip eden ilk iş günü mesai saati bitimine kadar çekin ibraz edilmesi gerekmektedir. Ayrıca aradaki tatil günleri ibraz süresine dahildir. 23 İbraz süresinin son günü yarım gün tatile denk geliyorsa, sürenin uzaması söz konusu olamaz. Yarım günlük mesainin bitmesi ile ibraz süresi de hitam bulacaktır. 24 2. Çekin Doğru Yere İbraz Edilmemiş Olması Çek bedelinin tahsil edilebilmesi için çekin muhataba ibrazı zorunludur. Türk Ticaret Kanunu nun 782. Maddesinde Türkiye de ödenecek çeklerde muhatap ancak bir banka olabilir. denilerek, muhatabın ancak bir banka olabileceği açıkça belirtilmiştir. Muhataptan kasıt yalnızca çek hesabının açıldığı banka şubesini değil, aynı bankanın tüm şubeleridir. Yani çek, yalnızca çek hesabının bulunduğu bankanın ilgili şubesine değil tüm şubelerine ibraz edilebilecektir. 25 Bu ibraz hukuken geçerli bir ibraz olacaktır. Dolayısıyla muhatap bankanın herhangi bir şubesi dışında farklı bir bankaya yapılacak olası ibraz, geçerli kabul edilmeyecektir. 26 Çekin muhatap bankaya ibrazının tek bir istisnası vardır; o da Türk Ticaret Kanunu nun 798. Maddesinde bahsolunan takas odasıdır. Çekin bir takas odasına ibrazı ödeme için ibraz yerine geçer. denilerek, istisna açıkça belirtilmiştir. Takas odası, bankaların birbirlerine ödeyecekleri senetleri karşılaştırmak için banka temsilcilerince meydana getirilen kuraldır. 27 23 AKER; s. 61. 24 AKER; s. 61. 25 REİSOĞLU; s. 191. 26 ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 215. 27 AKER; s. 75; ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 215-216. 11
3. Çekin Doğru Kişi Tarafından İbraz Edilmemiş Olması Çekin, yetkili kişi tarafından muhatap bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla emre yazılı çeki muhatap bankaya ibraz eden kişinin, ibraza yetkili olup olmadığı çek arkasındaki ciro zincirinin düzenli olup olmadığı ile anlaşılır. Muhatap banka ciro zincirinin düzgün olup olmadığını hususunu inceleyecektir. Son devir, tam ciro şeklinde yapılmış ise hamilin kimlik bilgileri kontrol edilerek yetkili hamil olup olmadığı belirlenecektir. Şayet çek nama yazılı olarak düzenlenmiş ise çek, hak sahibi olarak adı yazılmış bulunan kişi tarafından yahut onun kanuni mirasçıları tarafından ibraz edilmelidir. Şayet çek hamiline yazılı olarak düzenlenmiş ise çek, çeki elinde bulunduran yetkili hamil olacağından bu kişi tarafından muhatap bankaya ibraz edilmesi gerekecektir. 28 Çek ister emre, ister nama veya ister hamiline yazılı olsun, muhatapa ilgili çeki ibraz eden yetkili kişi değil ise çek bedeli bu kişiye kesinlikle ödenemez, şayet muhatap banka ödemeyi yapmış ise bu durumda sorumluluğu gündeme gelecektir. 4. İbrazın Tespit Edilememiş Olması Düzenleyenin, çekten cayma hakkının muhatap bankayı bağlayabilmesi için, cayılacak çekin ibraz süresi içersinde muhatap bankaya ibraz edilmemiş olması gerekir. Ancak kimi zaman çek süresi içerisinde bankaya ibraz edilmiş olsa dahi, ibraz süresi sonunda çekten cayma beyanı hüküm ifade eder. Yetkili hamil, ibraz süresi içerisinde çeki usulüne uygun bankaya ibraz etmesinin yanında, bu durumu ispat etmesi de gerekmektedir. Dolayısıyla hamil çeki bankaya ibraz ettiğinin tespiti için protesto düzenlettirebilir. Çek muhataba zamanında ibraz edilmiş ve fakat çeşitli nedenlerle ödeme yapılmamışsa, hamilin müracaat hakkını kaybetmemesi için protesto 28 AKER; s. 77-78-79; ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 222. 12
tanzim ettirmesi gerekir. Protesto ile çekin usulüne uygun bankaya ibraz edildiği ve fakat buna rağmen ödeme yapılmadığını belgeler. 29 Protesto ile elinde çeki bulunduran hamil, diğer müteselsil sorumlulara karşı müracaat hakkını elde eder. 30 Şayet çek üzerine, düzenleyen protestosuz yahut masrafsız iade gibi bir kayıt yazmış ve imzalamış ise bu durumda çekten cayma hakkından peşinden feragat etmiş sayılır. 31 D. Keşidecinin Cayma Beyanında Bulunması 1. Genel Olarak Çekten cayma nedeniyle muhatap bankanın ödeme yapmasını engellemek için, cayma beyanının düzenleyen tarafından muhataba ulaştırılması zorunludur. Çekten cayma hakkı düzenleyenin, hamiline karşı kullanabileceği bir haktır. 32 a. İbraz Süresi İçinde Cayma Beyanında Bulunma Düzenleyen, henüz ibraz süresi içerisinde de cayma beyanında bulunabilir. Öğretideki ağırlıklı görüşe göre, cayma beyanında bulunabilmek için ibraz süresinin bitmesini beklemeye gerek yoktur. Ancak ibraz süresi içerisinde cayma beyanında bulunulması ancak ibraz süresinin sonunda hüküm ifade edecektir. Muhatap banka ibraz süresinin bitmesi ile cayma beyanı ile bağlı olacaktır. Ancak düzenleyen, ibraz süresi içerisinde cayma beyanında bulunmuş ve fakat çek süresi içersinde yetkili hamil tarafından bankaya ibraz edilmiş ise bu durumda cayma beyanı hüküm doğurmayacaktır. 33 29 AKER; s. 80, ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 233. 30 KARAYALÇIN; s. 299. 31 AKER; s. 81. 32 AKER; s. 83. 33 AKER; s. 84-85, ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 227. 13
b. İbraz Süresi Geçtikten Sonra Cayma Beyanında Bulunma İbraz süresinin geçmesinin ardından cayma beyanı muhataba ulaştığı anda, muhatap için bağlayıcı olacaktır. Bu andan sonra muhatap bankanın, ödeme konusundaki takdir yetkisi ortadan kalkacaktır. 34 İbraz süresi geçmiş ve fakat henüz cayma beyanı muhataba ulaşmadan çek bankaya ibraz edilmiş ve muhatap banka tarafından yetkili hamile ödeme yapılmış ise bu durumda cayma beyanının herhangi bir hüküm ihtiva etmeyeceği ortadadır. 35 2. Birden Fazla Lehtarı Olan Çekten Cayma Şayet çekte birden fazla lehdar düzenlenmiş ise bu durumda lehdarlardan yalnızca biri yahut birkaçı için çekten cayma mümkün olabilir mi? Bir çekin lehdarlarından birisi için çekten cayma mümkün değildir. Zira çekten cayma lehdarın şahsına yönelik bir beyan değil, çekteki bedelin ödenmemesine ilişkin beyandır. Dolayısıyla çekteki lehdarlardan birisi için caymak mümkün değildir. Şayet düzenleyen lehdarlardan yalnızca biri için cayma beyanında bulunmuş ise bu durumda, muhatap banka tarafından çek bedelinin hiçbir lehdara ödenmeyeceği şeklinde yorum yapılması gerekmektedir. 36 IV. ÇEKTEN CAYMA BEYANININ GÖSTERMESİ LAZIM GELEN ÖZELLİKLERİ A. Tek Taraflı Bir İrade Beyanının Varlığı Cayma beyanı yöneltilmesi gereken tek taraflı bir beyandır. Beyanın muhatap bankacı açısından bağlayıcı olabilmesi için düzenleyicinin beyanının muhatap bankaya ulaşmış olması 34 ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 227. 35 AKER; s. 85, KARAYALÇIN, s. 295. 36 AKER; s. 87, KARAYALÇIN, s. 109. 14
gerekir. Beyan ulaşana dek, muhatap bankacının ödeme yetkisi ulaşma anına dek devam etmektedir. B. Beyanda Bulunma Hakkına Keşidecinin Sahip Olması Çekten cayma hakkı yalnızca düzenleyene tanınmıştır. 37 Zira çekin nihai borçlusu kefil olıup, çekin keşide edildiği muhatap banka nezdindeki hesaptaki para düzenleyene aittir. Dolayısı ile muhatap banka, lehdar ve hamillerin çekten cayma gibi bir hakka sahip değildirler. 38 Düzenleyen gerçek kişi ise kural olarak çekten caymanın kendisi tarafından yapılması gerekmektedir. Ancak düzenleyenin temsilcisi de çekten cayma beyanında bulunabilir. Şayet düzenleyen tüzel kişi ise temsilci cayma beyanında bulunabileceği gibi tüzel kişiliğin birden fazla temsilcisi var ise her birinin ayrı ayrı çekten cayma hakkı bulunmaktadır. 39 Müşterek hesaba sahip kimselerde ise, kural olarak çeki kim düzenlemiş ise çekten cayma yalnızca o kişidedir. Şayet bu kişiler müşterek imza ile çek keşide etmiş iseler bu durumda birinin cayma beyanında bulunması geçerli ve yeterlidir. 40 C. Bir Nedene Bağlı Olmaması Çekten cayma herhangi bir nedene bağlı değildir. Cayma beyanının muhataba yöneltilmiş olması yeterlidir. 41 37 ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 228. 38 AKER; s. 88-89. 39 AKER; s. 89. 40 AKER; s. 88-89. 41 ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 228. 15
D. Şekle Tabii Olmaması Çekten cayma beyanında bulunmak herhangi bir şekle tabii değildir. Yazılı ve sözlü yapılabileceği gibi beyanın noter aracılığı ile iadeli taahhütlü mektup, telefon, faks gibi elektronik araçlarla da yapılabilir. Ancak ispat hukuku açısından, ibraz süresi geçtikten sonra çek düzenleyenin, muhatap bankaya yönelttiği cayma beyanına rağmen, şayet muhatap banka ödeme yapmış ise çıkabilecek bir uyuşmazlıkta yazılı belge ile ispat aranacaktır. 42 Dolayısıyla yazılı yapılması her ne kadar geçerlilik şartı değil ise de ispat şartıdır. 43 E. Beyanda Bulunma Hakkının Bir Süreye Bağlı Olmaması Cayma beyanında bulunma hakkı herhangi bir süreye bağlı değildir. İbraz süresi içerisinde cayma beyanı muhatap bankaya yöneltilebileceği gibi, ibraz süresinin hitamında da cayma beyanı yöneltilebilir. Ancak her iki durumda da cayma beyanı ibraz süresinin sona ermesinden sonra hüküm doğurur. F. Sürekli Etki Doğuran Bir Beyan Olması Çekten cayma beyanı herhangi bir mahkeme ilamı olmaksızın, sürekli etki doğurur. Beyan yalnızca çek düzenleyenin beyanını geri alması ile etkisini yitirir. V. ÇEKTEN CAYILAMAYACAK ÖZEL HALLER Yukarıda bir çok sefer belirtildiği üzere, genel kural olarak cayma beyanı ibraz süresinin sona ermesi ile muhatap banka için bağlayıcı olacaktır. Ancak bazı özel durumlarda ibraz süresi geçmiş dahi olsa muhatap banka düzenleyenin cayma beyanına uymayacaktır. 42 ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 228. 43 AKER; s. 92. 16
İbraz süresi geçmiş dahi olsa, çek düzenleyenin cayma beyanı istisnai şu durumlarda muhatap bankayı bağlamayacaktır; Karşılığın devri(ttk. Md. 818/1-n, Md. 733), mücbir sebep(ttk Md. 811) ve çek anlaşmasına, çekten caymayı engelleyen bir hüküm derç edilmesi. A. Karşılığın Devri Karşılığın devri, düzenleyenin çekten cayma imkanını tamamen ortadan kaldırmaktadır. Türk Ticaret Kanunu nun 818/1-n nin yaptığı atıf nedeniyle poliçede düzenlenmiş bulunan karşılığın devri çek için de uygulanmaktadır. Karşılığın devri, kanuni ve iradi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kanuni Olarak Karşılığın Devri; Türk Ticaret Kanunu nun 733/I uyarınca, Düzenleyen hakkında iflasın açılmasıyla beraber, poliçe karşılığının veya düzenleyenin muhatap hesabına alacak olarak geçirdiği diğer paraların geri verilmesi hususunda düzenleyenin muhataba karşı poliçe ilişkisinden başka bir hukuki ilişkiden kaynaklanan istem hakkı poliçe hamiline geçmiş olur. Düzenleyenin iflası halinde, iflasın açılmasından önce keşide ettiği çekin karşılığı kanunen hamile devredilir. Düzenleyenin iflası halinde çekten cayma muhatap banka açısından herhangi bir sorumluluk gerektirmeyecektir. Zira kanunun emredici hükmü bu yöndedir. 44 İradi Olarak Karşılığın Devri; Türk Ticaret Kanunu nun 733/II uyarınca, Düzenleyen, karşılık ilişkisinden dolayı haiz olduğu haklarını devrettiğini poliçede beyan ettiği takdirde, bu haklar, poliçe hamili kim ise ona ait olur. 44 AKER; s. 98,ÜLGEN/HELVACI/KENDİGELEN/KAYA; s. 240. 17
İradi olarak karşılığın devri, çekten cayma beyanından feragat olarak değerlendirilir. Düzenleyen, çek üzerine yazacağı karşılık ilişkisinden doğan haklarımı devrettim, temel borç ilişkisinden doğan haklarımı devrettim şeklindeki beyanı, çekten caymadan feragat olarak değerlendirilir. Şayet böyle bir ibare yazılmış ise bu durumda, ibraz süresi sonunda muhatap bankaya verilecek cayma beyanı hüküm ihtiva etmez. 45 B. Mücbir Sebepler Türk Ticaret Kanunu nun 811. Maddesi nde; Kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar. Hamil, mücbir sebebi gecikmeksizin kendi cirantasına ihbar etmeye ve bu ihbarı çeke veya alonja kaydedip, bunun altına, yerini ve tarihini yazarak imzalamakla zorunludur. 723 üncü madde hükümleri burada da uygulanır. Mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra hamil, çeki gecikmeksizin ödeme amacıyla ibraz etmek ve gereğinde protesto veya buna eş değerde bir belirlemeyi yaptırmak zorundadır. Mücbir sebep, ibraz süresinin bitiminden önce olmak şartıyla, hamilin bu sebebi kendinden önce gelen borçluya ihbar ettiği günden itibaren on beş günden fazla devam ederse, çekin ibrazına ve protesto çekilmesine veya buna eş değerde bir belirlemeye gerek kalmaksızın başvurma hakkı kullanılabilir. 45 AKER; s. 99. 18
Hamilin veya çeki ibraz etmekle, protesto çekmekle ya da aynı nitelikte bir belirlemeyi yaptırmakla görevlendirdiği kişinin, sadece kendileriyle ilgili olgular mücbir sebep sayılmaz. Mücbir sebepler, çekin ibraz süresinin uzatılamayacağının istisnası niteliğindedir. Bazen hamil, iradesi dışında gerçekleşen bir takım nedenlerden dolayı, süresi içerisinde çeki muhatap bankaya ibraz edememiş olabilir. Bu durumda kanuni ibraz süresi sona ermiş olsa dahi cayma beyanı hüküm ihtiva etmez. Mücbir sebep ortadan kalkana kadar, çekin ibraz süresinin devam ettiği kabul edilir. 46 Mücbir sebebin varlığının kabulü için üç şart aranır; 1) Mücbir sebep hali, henüz çekin ibraz süresi içerisinde çıkmış olması gerekir. 2) Mücbir sebep hali, hamilin yahut çeki ibraza ve protesto çekmeye yetkili kişinin şahsından kaynaklanmaması gerekir. 3) Mücbir sebep devam ettiği müddetçe, çek hamilin elinde bulunmalıdır. 47 1. Mücbir Sebep Halleri Mücbir sebep halleri Türk Ticaret Kanunu nun 811/I fıkrasında belirtilmiştir. Fıkraya göre devletin mevzuatı ve herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkansız bir durum nedeniyle ibrazın mümkün olmaması mücbir sebeptir. Mücbir sebep doğal bir kuvvetten meydana gelebileceği gibi, üçüncü kişilerin haksız eylemlerinden veya resmi yasaklamalardan meydana gelebilir. 48 Çekin kaybedilmiş olması yahut hesabın bulunduğu banka şubesinin kapatılması gibi nedenler mücbir sebep değildir. 46 AKER; s. 100, KARAYALÇIN; s. 299. 47 AKER; s. 100-101. 48 REİSOĞLU; s. 200. 19
2. Mücbir Sebepten Yararlanmak İsteyen Hamilin Yerine Getirmesi Gereken Koşullar Çekin ibrazını engelleyen mücbir sebep meydana gelmiş ise hamilin müracaat hakkını kaybetmemek için yapması gereken bazı davranışlar vardır. Öncelikle, mücbir sebep halini gecikmeksizin kendi cirantasına haber etmek ve bu ihbarı çek üzerinde belirttikten sonra yer ve tarihini de yazarak imzalamalıdır. Zira 811. Maddenin II. fıkrasında bu durum açıkça belirtilmiştir. İlgili maddede görüleceği üzere, düzenleyen veyahut muhatap bankaya ihbar yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Zira her ciranta ihbarı kendisinden önce gelen çek borçlusuna ihbar etmekle yükümlü olduğundan, düzenleyene varana kadar ihbar devam eder. Nihayetinde bu ihbar düzenleyene kadar ulaşır. 49 Bunun yanı sıra 811. Maddede gecikmeksizin ihbar yükümlülüğünden bahsedilmektedir. İhbarın gecikmeksizin yapılmasından anlaşılması gereken süre içerisinde bulunan duruma göre değişecektir. 50 3. Mücbir Sebep Halinin Sona Ermesi Mücbir sebep nihayete erince çek, derhal muhatap bankaya ibraz edilmeli ve bu ibraz protesto ve benzeri bir şekilde tespit edilmelidir. Zira çek ibraz edilmez ise hamil müracaat hakkını kaybeder. Şayet mücbir sebep hali cirantalara bildirimden itibaren onbeş günden fazla sürer ise bu durumda hamil çeki bankaya ibraz etmek ve ibrazı tespit etme yükümlülüğü olmaksızın, 49 AKER; s. 103-104. 50 AKER; s. 105. 20
diğer çek borçlularına müracaat hakkını kullanabilir. Ancak hamil, mücbir sebep halinin geçmesini bekleyerek çeki muhatap bankaya da ibraz edebilir. 51 C. Çek Anlaşmasına Çekten Caymayı Engelleyen Bir Hüküm Konulması Çekten cayma hakkı yukarıda da belirtmiş olduğumuz üzere, düzenleyene tanınmış bir haktır. Dolayısıyla çekten caymadan feragat niteliği taşıyan hükümler geçersizdir. Dolayısıyla çek anlaşmasına bu yönde hüküm derç edilmesi, düzenleyenin cayma hakkını sona erdirmeyecektir. 52 VI. ÇEKTEN CAYMANIN HÜKÜM VE SONUÇLARI A. Muhatap Banka Açısından Düzenleyen, çeki keşide ettikten sonra dilediği an çekten cayma beyanında bulunabilir. Ancak beyanın bağlayıcı olması açısından iki farklı durum vardır. Şayet cayma beyanı ibraz süresi içerisinde ileri sürülmüş ise bu durumda cayma beyanı ancak ibraz süresinin sona ermesinden sonra ve çekin ibraz edilmemesi ile birlikte hüküm ihtiva eder. İbraz süresinin geçmesinden sonra muhatap bankaya yöneltilen cayma beyanı, muhataba ulaşması an hüküm ihtiva etmektedir. Ulaştığı andan itibaren muhatap banka için söz konusu beyan bağlayıcıdır. 1. Genel Olarak Muhatabın Ödeme Yükümlülüğü Çekte kabul yasağı olduğundan, çekin asıl borçlusu hiçbir zaman muhatap banka olamaz. Banka ancak ödemeye aracılık yapan muhatap konumundadır. Muhatabın ödemede bulunabilmesi için, ibraz süresi içersinde senedin hukuka uygun olarak ya bizzat bankaya yahut takas odasına ibraz edilmesi gerekmektedir. 51 AKER; s. 105. 52 AKER; s. 106; REİSOĞLU; s. 268. 21
Muhatap banka ödeme yükümlülüğünü yerine getirmezse, sorumlu olmaktadır. Dolayısıyla sorumluluğun mevcut olduğu yerde yükümlülük de vardır. Muhatap bankanın çek bedelini ödemesi için doğal olarak banka uhdesinde çekin karşılığının bulunması gerekmektedir. Burada karşılığın bulunmasından kasıt, çekin tam karşılığının bulunmasıdır. Ancak kısmi karşılık bulunsa dahi, muhatap banka kısmi olan bedeli dahi ödemekle yükümlüdür. 53 Bunun yanında muhatap bankanın çek bedelinin ödemekle yükümlü tutulabilmesi için çekin karşılığının banka uhdesinde bulunmasının yanı sıra, düzenleyen ile arasında çek anlaşmasının mevcut olması gerekir. Anlaşmanın çekin keşide edildiği anda mevcut olması şart olmayıp, çekin ibrazı ile zımnen yapılması da mümkündür. Zira düzenleyen ile muhatap banka arasındaki çek anlaşmasının mevcut olmaması halinde, çekin karşılığı bulunsa dahi muhatap bankanın söz konusu bedeli ödeme yükümlülüğü de bulunmamaktadır. Ödeme yapması zımni olarak anlaşmanın gerçekleştiğini; ödeme yapmaması ise anlaşmayı reddettiğini gösterir. 54 Muhatap banka şayet aradaki çek anlaşmasının varlığı, karşılığın bulunması, çekten cayılmamış olması ve süresi içerisinde hamil tarafından muhatap bankaya ibraz edilmesine rağmen ödeme yapmaz ise bankanın sorumluluğu gündeme gelir. Çek Kanunu na göre çek bedelini ödemeyi reddeden banka hakkında ağır para cezasına hükmolunur. 55 Böyle bir durumda hamil, sözleşmeye aykırılık hükümleri çerçevesinde ifa davası açarak çek bedeli ile muhatabın ifadan kaçınması nedeniyle uğradığı zararı tazmin edebilecektir. Yani muhatap bu durumda hamile karşı temerrüde düştüğünden, hamil buna dayanarak muhatabı dava edebilir. 56 53 AKER; s. 111. 54 AKER; s. 113. 55 AKER; s. 113. 56 AKER; s. 116. 22
2. Cayma Beyanının Muhatabın Ödeme Yükümlülüğüne Etkisi Şayet, düzenleyen cayma beyanını ibraz süresi içerisinde ileri sürer ise bunun sonucunun, ibraz süresinin bitiminde etki edeceğini belirtmiştik. Dolayısı ile ibraz süresi içerisinde cayma muhatabın ödeme yükümlülüğünü etkilemeyecektir. Şayet düzenleyen cayma beyanını ibraz süresinin hitamında ileri sürer ise bu beyan, muhataba ulaştığı an hüküm ihtiva eder. Şayet ibraz süresi bitmiş olmasına rağmen ve fakat cayma beyanı muhatabın eline ulaşmadan, muhatap tarafından hamile çek bedeli ödenmiş ise bu durumda muhatabın sorumluluğundan bahsedilemeyecektir. Fakat cayma beyanı muhatap bankanın eline ulaştıktan sonra, çek bedeli hamile ödenmemelidir. Şayet ödemede bulunursa, keşideciye karşı sorumluluğu ortaya çıkar. Ödediği çek bedelini keşidecinin hesabına borç olarak kaydedemez. 57 B. Hamil Açısından İbraz süresi içinde çeki muhatap bankaya ibraz etmiş ve fakat çekten cayma gerekçesiyle söz konusu bedel hamile ödenmemiş ise, hamil ödememeyi kanunda belirtilen usullerden biri ile tespit ederek, ibraz süresinin bitiminden itibaren altı ay içinde keşideci ve diğer çek borçlularına karşı müracaat hakkını da kullanabilir. Bu süre içerisinde müracaat hakkını kullanmayan hamilin müracaat hakkı zamanaşımına uğrar. 58 Şayet hamil tarafından, çek zamanında ibraz edilememiş ise bu durumda hamil müracaat borçlulularına karşı sahip olduğu müracaat hakkını yitirdiğinden kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapamaz. Ancak bu durumda hamil, düzenleyene karşı 57 AKER; s. 120. 58 AKER; s. 123, BAHTİYAR; s. 127. 23
sebepsiz zenginleşme davası açabilir ya da çeki devraldığı lehdar veya cirantaya karşı alacak davası açabilir. 59 C. Keşideci Açısından Düzenleyen, ibraz süresi içerisinde yahut ibraz süresinden sonra dilediği zaman çekten cayabilir. Ancak her iki durumda da cayma beyanı ibraz süresinin bitiminde hüküm ihtiva eder. Çekten cayma beyanı muhatap bankaya ulaşana kadar, muhatap bankanın hamile yapacağı ödeme nedeniyle herhangi bir sorumluluğu gündeme gelmez. D. Diğer Çek Borçluları Açısından Çek ilişkisinde muhatap banka yalnızca ödeme aracısıdır. Çekteki müracaat borçluları ise düzenleyen, lehdar, cirantalar ve avalistlerdir. Çekten cayma hakkı yalnızca kanun tarafından düzenleyene tanınmış bir hak olduğundan, diğer çek borçlularının çekten cayması mümkün değildir. VII. ÇEKTEN CAYILMAMIŞ OLMASININ HÜKÜM VE SONUÇLARI A. Muhatap Banka Açısından İbraz süresi geçtikten sonra da muhatabın ödeme yetkisi devam etmektedir. Keşideci muhatabın ödemede bulunmasını engelleyecek olan cayma beyanında bulunmamışsa, ibraz süresi geçtikten sonra dahi muhatap banka çek karşılığını hamile ödeyebilir. Muhatapın, ibraz süresi sonundaki ödeme yetkisinin ne zaman sona ereceğine ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Çekin keşide edildiği hesap kapatılmadığı sürece muhatap bankanın ödeme yetkisi devam etmektedir. Ancak çoğu zaman uygulamada, çek 59 AKER; s. 123-124-125. 24
ibraz süresi içerisinde ibraz edilmemiş ise bu durumda muhatap banka düzenleyen ile irtibata geçerek ödeyip ödemem konusunda talimatlarını talep etmektedirler. 60 B. Hamil Açısından İbraz süresi içerisinde karşılığı var ise hamilin çeki ibrazı ile çek bedelini alması kesin iken, ibraz süresi geçtikten sonra çek bedeli şayet cayılmamış ise ödeme konusundaki yetki bankanın nezdinde bulunduğundan %50 ye düşmektedir. 61 C. Keşideci Açısından Keşideci şayet çekten cayma beyanında bulunmamış ise ibraz süresinin geçmesinden sonra çek ibraz edildiğinde bedeli düzenleyeninden hesabından hamile ödenir. Muhatap banka söz konusu ödeme nedeniyle sorumlu olamaz. D. Diğer Çek Borçluları Açısından Çek ibraz süresi içinde ibraz edilmez ise çek borçlularının kambiyo hukuku çerçevesinde sorumluluğu sona erer. Hamil, bu kişilere kambiyo hukuku çerçevesinde başvuramaz. 62 60 AKER; s. 130. 61 AKER; s. 130. 62 AKER; s. 133. 25
VIII. KAYNAKÇA AKER, Yeşim; Çekten Cayma ve Ödeme Yasağı, İstanbul 2006. BAHTİYAR, Mehmet; Kıymetli Evrak Hukuku, 9. Bası, İstanbul 2012. CAN, MERTOL; Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara 2012. COŞKUN, Mahmut; Kıymetli Evrak Hukuku Bono-Poliçe-Çek, Ankara 2012. DOMANİÇ, Hayri; Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Bası, İstanbul 1975. ERİŞ, Gönen; Açıklamalı-İçtihatlı Uygulamalı Çek Hukuku,2. Bası, Ankara 1995. ERTEKİN,Erol/ KARATAŞ, İzzet; Uygulamada Ticari Senetler Poliçe-Bono-Çek, Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, Ankara 1998. KAÇAK, Nazif; Açıklamalı- İçtihatlı Tüm Yönleriyle Bono-Poliçe-Çek, Ankara 2006. KARAYALÇIN, Yaşar; Ticaret Hukuku III. Ticari Senetler(Kambiyo Senetleri), Ankara 1970. KENDİGELEN, Abuzer; Çek Hukuku, 4. Bası, İstanbul 2007. OĞUZOĞLU, Abdullah Çetin/ OĞUZOĞLU, Özkan; Çek Kanunu, Ankara 2010. ÖZTAN, Fırat; Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Bası, Ankara 1997. ÖZTAN, Fırat; Kıymetli Evrak Hukuku, Güncelleştirilmiş 17. Bası, Ankara 2012. POROY, Reha; Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, Gözden Geçirilmiş 6. Bası, İstanbul 1977. POROY, Reha/ TEKİNALP, Ünal; Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 16. Bası, İstanbul 2005. PULAŞLI, Hasan; Kıymetli Evrak Hukuku (4814 s. Çek Yasası Değişiklikleriyle), Yenilenmiş 6. Baskı, Adana 2004. PULAŞLI, Hasan; Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, 2. Baskı, Ankara 2012. REİSOĞLU, Seza; Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Çek, 3. Baskı, Ankara 2003. ÜLGEN, Hüseyin/ HELVACI, Mehmet/ KENDİGELEN,Abuzer/ KAYA, Arslan; Kıymetli Evrak Hukuku, 6.Baskı, İstanbul,2009. 26