TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

g TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

TABLOLAR Tablo 1. Türkiye de Bulunan Sivil Toplum Kuruluşlarının Statülerine Göre Dağılımı (2011)... 2 Tablo 2. Akdeniz Bölgesi İllerinde Faaliyette Bulunan Dernek Sayısı... 5 Tablo 3. Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye İllerinin Dernek ve Dernek Üye Sayıları (2013)... 6 Tablo 4. Hatay İli ve İlçelerinde Bulunan Dernek ve Dernek Üye Sayıları... 6 Tablo 5. Hatay İlinde Bulunan Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Türleri... 7 Tablo 6. Kahramanmaraş İli ve İlçelerinde Bulunan Dernek ve Dernek Üye Sayıları... 7 Tablo 7. Kahramanmaraş İlinde Bulunan Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Türleri... 8 Tablo 8. Osmaniye İli ve İlçelerinde Bulunan Dernek ve Dernek Üye Sayıları... 8 Tablo 9. Osmaniye İlinde Bulunan Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Türleri... 9 Tablo 10. TR63 Bölgesi İllerinde Bulunan Vakıf Sayıları... 10 Tablo 11. Hatay İli İlçelerinde Bulunan Cemaat Vakıfları (2013)... 10 i

ŞEKİLLER Şekil 1. Türkiye de Yıllara Göre Faal Dernek Sayıları... 3 Şekil 2. Derneklerin Yıllara Göre Üye Sayıları... 3 Şekil 3. Faal Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Sayıları... 4 Şekil 4. Türkiye deki Derneklerin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı (2013)... 5 ii

SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI Sivil Toplum kavramı, devletten ayrı ve bağımsız yapısı ile katılıma açık, toplum menfaatleri doğrultusunda çalışan ve farklılıkları içselleştirmiş demokratik bir toplumu ifade etmektedir. Sivil Toplum yaklaşımında, bireylerin ve çıkar gruplarının siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlara ilişkin taleplerinde söz sahibi olduğu ve yönetilenlerin karar alma mekanizmalarında aktif rol oynadığı bir toplum söz konusudur. Bu bağlamda, Sivil Toplumu oluşturan sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel gruplar Sivil Toplum Kuruluşlarını (STK) meydana getirmektedir. Avrupa Birliği (AB) ve Birleşmiş Milletler (BM), Türkiye de STK ların en çok işbirliği yaptığı uluslararası kuruluşlardır. Uluslararası literatürde Non Governmental Organizations (Hükümet Dışı Kuruluşlar) olarak ifade edilen STK ların, sürdürülebilir kalkınmadaki rolü ilk kez Birleşmiş Milletler kuruluş sözleşmesinde tanımlanmıştır. 1 Sivil toplum kuruluşlarının Birleşmiş Milletler ile ilk resmi teması 1946 yılında Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafından sağlanmıştır. Uluslararası, bölgesel ve ulusal sivil toplum örgütleri, kar amacı gütmeyen kamu ve gönüllü kuruluşların danışmanlık statüsünü elde etmişlerdir. Ekonomik ve Sosyal Konsey in (ECOSOC) dışında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı da (UNDP) sivil toplumla ilgilenen en önemli kuruluşlardan biridir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı sivil toplumun artan öneminin bir parçası olmayı hedeflemektedir. Bu hedefini ise sivil toplum kuruluşlarının kurulması, desteklenmesi ve fonksiyonlarının çeşitlenmesini sağlayarak yapmaktadır. 2 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, sivil toplumun güçlendirilmesi için aşağıda sıralanan üç temel hedef belirlemiştir. Bunlar; Sivil toplumun aktif bir şekilde faaliyet gösterebilmesi için yatırım yaparak zemin hazırlamak, Bireylerin kolektif eylemlerini harekete geçirebilmek ve demokrasiye destek sağlamak için çalışmak, Hükümet dışı organizasyonların aktif rolünün geliştirilmesi için onları teşvik etmektir. 3 AB anlayışına göre ise STK lar, örgütlenmiş bireylerin toplumsal ve ekonomik kalkınmaya, sivil toplum düzenine ve katılımcı demokrasinin oluşturulmasına ve sürdürülebilmesine katkı sağlayan kuruluşlardır. 4 AB kurumları, tüm sivil toplum kuruluşlarının AB karar alma sürecinde etkili olmasını istemektedir. AB de sivil toplum kuruluşları, kamu otoriteleri ve vatandaşlar arasında aracı görevi görerek kamu yararına hareket eden örgütsel yapılardır. Bunlar; Sosyal ortaklar olarak da adlandırılan işçi ve işveren birlikleri/sendikaları, Sosyal ortaklar dışındaki ekonomik ve sosyal aktörler, meslek kuruluşları sosyal ve ekonomik örgütler, Çevre ve insan hakları örgütleri, tüketici dernekleri, hayırsever kuruluşlar, eğitimle ilgili sivil toplum kuruluşları, 1 http://www.kamudenetciligi.gov.tr/contents/files/35501-birlesmis-milletler-antlasmasi.pdf 2 http://www.siviltoplumakademisi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=591:bm-ve-sivil-toplum& catid=49:akademik&itemid=113 3 http://www.siviltoplumakademisi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=591:bm-ve-sivil-toplum& catid=49:akademik&itemid=113 4 http://panel.stgm.org.tr/vera/app/var/files/s/i/sivil-toplumcunun-el-kitabi-2.pdf 1

Halka yakın ve üyelere yönelik faaliyet gösteren gençlik örgütleri, aile dernekleri, dinsel örgütler ve yerel yaşama katılımı sağlayan cemaat anlayışına dayalı kuruluşlardır. 5 Türkiye de ise yasal statüleri açısından bakıldığında dernekler, vakıflar, sendikalar, meslek örgütleri, kooperatifler ve birlikler Sivil Toplum Kuruluşu olarak adlandırılır. Sivil Toplum Endeksi Projesi nin 2011 yılında yaptığı araştırmaya göre Türkiye de toplam 166.068 adet STK bulunmaktadır. 6 Tablo 1. Türkiye de Bulunan Sivil Toplum Kuruluşlarının Statülerine Göre Dağılımı (2011) Yasal Statü Sayı Yüzde Dernekler 89.495 56,01% Vakıflar 4.547 2,96% İşçi Sendikaları 94 0,06% Kamu İşçileri Sendikaları 93 0,06% Meslek Odaları 4.749 3,09% Kooperatifler 58.090 37,82% Toplam 166.068 100% Kaynak: Uluslararası Sivil Toplum Endeksi Projesi Türkiye Ülke Raporu 2 Türkiye deki STK sayısının dağılımında % 56,01 oranında ilk sırada yer alan derneklerin % 18,1 ini dini hizmetlerin geliştirilmesine yönelik hizmet faaliyetleri veren cami dernekleri, % 14,3 ünü spor kulüpleri, % 13,7 sini yardımlaşma dernekleri, % 9,5 ini kalkınma ve konut dernekleri, % 10 unu ise mesleki dayanışma örgütleri oluşturmaktadır. Bu durumda derneklerin % 65 inin herhangi bir politikaları etkileme gündemi olmadığı ve sosyal hizmetler ile dayanışmaya odaklandığı görülmektedir. STK sayısının dağılımda % 2,96 oranında paya sahip olan vakıfların çalışma alanları arasında % 56,1 oranında sosyal yardım, % 47,5 oranında eğitim ve % 21,84 oranında sağlık hizmetleri ön sırada gelmektedir. Vakıfların sadece % 1,28 i demokrasi-hukuk-insan hakları alanlarında çalışmaktadır. 7 Engelliler, kadınlar ve çocuklar gibi dezavantajlı gruplarla çalışan ve onların haklarına yönelik savunuculuk faaliyetleri yürütülebilecek kuruluşların da sayısı son derece düşüktür. Çalışma alanlarına ek olarak, faaliyet türleri de dernek ve vakıfların sosyal alanda daha aktif olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra, Türkiye de sivil toplum kuruluşları arasında önemli yeri olan işçi sendikalarının, özelikle 1980 öncesi ile karşılaştırıldığında, sınırlı miktarda etkinlik gerçekleştirdikleri, ancak farklı siyasal görüşlerde olan federasyon ve konfederasyonlar altında birleşen işçi sendikalarının etkinliklerini artırdığı görülmektedir. Ayrıca, sosyal fayda sağlayan kooperatiflerin ise, genellikle tek başına ekonomik değeri olmayan küçük malların bir araya getirilerek piyasaya sunulduğu veya tek başına piyasa koşullarında üretim yeteneği bulunmayan küçük üreticilerin birleşerek oluşturduğu yapılar olduğu görülmektedir. Kooperatiflerin, özellikle kalkınmakta olan bölgelerde etkili bir istihdam 5 http://abm.tobb.org.tr/raporlaryayinlar/ab%20ile%20iliskilerde%20stk'larin%20rolu%20calisma%20grubu %20Raporu.doc 6 http://www.step.org.tr/images/userfiles/file/step2011_web%20son.pdf 7 Vakıflar Genel Müdürlüğü 2

aracı ve verimli bir gelir kaynağı olarak önemli bir fonksiyonu bulunmaktadır. Öte yandan meslek ve iş örgütlerinin de sivil toplum alanına aktif katılımları sürmektedir. 8 Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı nın 2011 Sivil Toplum İzleme raporuna göre, 2000-2010 yılları arasında dernek sayısı % 40 artmıştır. 9 Şekil 1. Türkiye de Yıllara Göre Faal Dernek Sayıları 100.000 Türkiye de Yıllara Göre Faal Dernek Sayıları 80.000 Sayı 60.000 40.000 20.000 60.931 64.379 68.155 71.832 69.439 71.287 73.378 77.849 80.200 83.954 86.234 89.495 93.592 94.124 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Daire Başkanlığı Yukarıdaki şekilde yer alan verilerden de anlaşılacağı üzere dernek sayısında her yıl artış görülmektedir. Ancak 2004 yılında dernek sayısında azalma olmuştur. Bunun nedeni, 5072 Sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İlişkin Kanun dur. Bu kanun ile birlikte birçok dernek ve vakıf kendisini feshetmiştir. Kanunda kamu kurum ve kuruluşları bünyesinde kurulu dernek ve vakıfların, bu kurum ve kuruluşlarda faaliyette bulunmaları yasaklanmıştır. Dolayısıyla 2004 yılında dernek ve vakıfların varlık nedenleri ortadan kalktığı için kapanmışlardır. 10 Sonraki yıllarda dernek sayısındaki artış devam etmektedir. 2011 yılında 89.495 olan dernek sayısı 2012 yılında % 0,04 artışla 93.592 olmuştur. Ayrıca, yıllara göre dernek sayısındaki artışa paralel olarak üye sayılarında da artış görülmektedir. Şekil 2. Derneklerin Yıllara Göre Üye Sayıları Derneklerin Yıllara Göre Üye Sayıları 9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Sayı 4.738.414 6.935.419 7.674.066 7.181.499 7.559.754 7.385.853 8.228.319 8.852.907 8 http://www.tusev.org.tr/userfiles/image/step2011_web%20son.pdf 9 http://www.tusev.org.tr/userfiles/image/izleme%20raporu_yo_katlama.pdf 10 http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=52&itemid=12&lang=tr 3

Yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere 2004 yılında, 5072 Sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İlişkin Kanun sonrası derneklerin kapanması ile 4.738.414 e düşen dernek üye sayısı 2011 yılında yaklaşık 2 kat artarak 8.852.907 olmuştur. Türkiye nin 2011 yılı nüfusunun 73 milyon olduğu düşünüldüğünde, nüfusun yaklaşık % 12 sinin derneklere üye olduğunu söylemek mümkündür. 11 Bunun yanı sıra, derneklerin faaliyet dağılımları incelendiğinde, 16.384 adet dernek ile Spor alanında faaliyet gösteren derneklerin birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Şekil 3. Faal Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Sayıları Faal Derneklerin Türlerine Göre Dağılımı 18.000 16.000 14.000 12.000 16.384 16.121 15.353 Sayı 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 11.063 9.508 6.944 4.351 4.196 2.129 1.380 1.718 1.519 863 810 664 475 335 76 0 Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Spor faaliyetleri ve dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik hizmet faaliyetleri (cami, kuran kursu, kilise, havra vb.) amacıyla kurulan dernekler ön sıralarda yer alırken, kalkınmaya yönelik faaliyetleri olan dernekler 4. sırada yer almaktadır. Uluslararası etkinlik, öğrenci faaliyetleri, hayır işleri, gençlik faaliyetleri, sivil haklar, sosyal faaliyetler, çevre, imar ve sağlık konularında çalışma yapmak üzere kurulan dernek sayıları diğer dernek çeşitlerinin sayılarına göre düşüktür. STK ların toplam üye sayıları incelendiğinde, Türkiye de sivil toplum üyeliğine gösterilen ilginin zayıf düzeyde olduğu görülmektedir. Türkiye de Hayırseverlik: Vatandaşlar, Vakıflar ve Sosyal Adalet Raporu nda STK üyeliği zayıf çıkarken, bu zayıflığa neden olan faktörler şöyle sıralanmaktadır; insanların maddi yetersizliklerinin olması (% 23), sivil toplum faaliyetlerine duyulan ilginin zayıflığı (% 15) ve insanların çevrelerinde bu faaliyetlere katılımın az olması (% 16). Aynı araştırmada en yüksek üyelik oranları sivil toplum kuruşları listesinin dışında bırakılan siyasi partilere (% 25), üyeliğin gönüllülük esasına dayanmadığı meslek odalarına (% 12,1) ve spor kulüplerine (% 9,7) ait olmuştur. Ayrıca, Türkiye de Bölgesel Düzeyde Sivil Toplum Değerlendirmesi nde belirtildiği üzere, STK lar bütün toplumsal grupları eşit ölçüde temsil etmemektedir. Bu rapora göre, elit lerin STK lardaki temsiliyet oranı yüksekken, az gelirli, kırsal kesimden, kadın ve azınlık gruplarının temsiliyeti daha sınırlıdır. 12 11 http://www.tusev.org.tr/userfiles/image/image/sivilizlemeyoneticiozeti.29.03.13.pdf 12 http://www.tusev.org.tr/userfiles/image/uluslararasi%20step%20turkiye%20ulke%20raporu.pdf 4

Coğrafi anlamda STK lar Türkiye nin 81 ilinin tümünde faaliyet göstermektedir. Örneğin her ilde en az 10 dernek bulunmaktadır. Ancak STK ların Türkiye içerisindeki dağılımı eşit değildir ve ağırlıklı olarak büyükşehirlerde bulunmaktadırlar. Şekil 4. Türkiye deki Derneklerin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı (2013) Derneklerin Bölgelere Göre Dağılımı Marmara 34,9% İç Anadolu 18,6% Ege Karadeniz Akdeniz 11,7% 10,3% 14,0% Doğu Anadolu G. Doğu Anadolu 5,5% 5,1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Kaynak: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Yukarıdaki tabloda Türkiye deki dernekleşmenin bölgeler arasındaki dağılımı yer almaktadır. STK ların ağırlıklı olarak kentsel alanlarda ve büyükşehirlerde yoğunlaşmaları, bölgelerarası sosyoekonomik ayrımlara işaret etmektedir. Örneğin, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki terör sonrası ortam, bölgede kurulan STK sayılarında ve bu bölgeye yönelik devlet ve bağışçı desteğinde artış yaratmaktadır. Ancak diğer bölgelere oranla Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi dernek sayısı azdır. En çok derneğin Marmara Bölgesi nde faaliyet gösterdiği görülmektedir. Bununla birlikte, TR63 Düzey 2 Bölgesinin de yer aldığı Akdeniz Bölgesi ise derneklerin bölge dağılımında % 10,3 oranında 5. sırada yer almaktadır. Tablo 2. Akdeniz Bölgesi İllerinde Faaliyette Bulunan Dernek Sayısı Akdeniz Bölgesi İlleri İlde Bulunan Dernek Sayısı Antalya 2.522 Adana 2.015 Mersin 1.777 Hatay 1.116 Kahramanmaraş 862 Isparta 815 Osmaniye 519 Burdur 352 Toplam 9.978 Kaynak: DOĞAKA 5

Dernekler bölge dağılımında geri sıralarda yer alan Akdeniz Bölgesi nde, 8 ilde toplam dernek sayısı 9.978 tanedir. TR63 Bölgesinde ise toplam 2.497 adet dernek bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Akdeniz Bölgesi nde yer alan derneklerin % 25 i TR63 Düzey 2 Bölgesini oluşturan Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde yer almaktadır. Tablo 3. Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye İllerinin Dernek ve Dernek Üye Sayıları (2013) İl Dernek Sayısı Dernek Üye Sayısı Hatay 1.116 77.145 Kahramanmaraş 862 38.854 Osmaniye 519 23.131 Toplam 2.497 139.130 Kaynak: DOĞAKA Hatay ilinde 1.116 adet dernek bulunmakta olup, bu derneklerdeki toplam üye sayısı 77.145 tir. Aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere, Hatay ilindeki derneklerin 504 tanesi Merkez ilçede yer alırken, üye sayısı 28.263 tanedir. Ancak, İskenderun 262 dernek sayısı ile ilçe sıralamasında 2. sırada yer alırken, derneklere üye kişi sayısı bakımından 34.056 ile ilçe sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. İskenderun ilçesi, dernek sayısı bakımından Merkez ilçeden daha az derneğe sahip olmasına rağmen, derneklere katılımda Hatay ilinin niceliksel olarak en önde olan ilçesidir. Kumlu ilçesi ise 6 adet dernek ve 180 adet dernek üyesi ile en az derneğe sahip olan ilçedir. Tablo 4. Hatay İli ve İlçelerinde Bulunan Dernek ve Dernek Üye Sayıları Hatay İlçe Dernek Sayısı Dernek Üye Sayısı Antakya 504 28.263 İskenderun 262 34.056 Dörtyol 102 4.574 Samandağ 67 2.988 Kırıkhan 57 2.563 Reyhanlı 31 1.198 Hassa 26 920 Erzin 24 1.092 Belen 12 415 Yayladağı 12 422 Altınözü 11 474 Kumlu 6 180 Toplam 1.114 77.145 Kaynak: Hatay İl Dernekler Müdürlüğü Faaliyet alanlarına göre Türkiye sıralamasında 2. sırada olan insani yardım dernekleri, 290 adet ile Hatay ilinde ilk sırada yer almaktadır. 6

Tablo 5. Hatay İlinde Bulunan Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Türleri Dernek Türleri Sayı İnsani Yardım 290 Spor 254 Mesleki ve Dayanışma 238 Dini 77 Kültür, Sanat ve Turizm 59 Eğitim-Araştırma 54 Çevre ve Hayvanları Koruma 41 Hak ve Savunuculuk 24 Sağlık 19 Düşünce Temelli 18 Engelli 16 İmar, Şehircilik ve Kalkınma 10 Şehit Yakını ve Gazi 7 Toplumsal Değerleri Yaşatma 6 Gıda, Tarım ve Hayvancılık 3 Toplam 1.116 Kaynak: Hatay İl Dernekler Müdürlüğü Kahramanmaraş ilinde toplam 862 dernek bulunmaktadır. Bu derneklere üye sayısı toplam 38.854 kişidir. Aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere, Kahramanmaraş Merkez de 476 dernek ve 23.656 dernek üyesi bulunmaktadır. Merkez ilçe, dernek sıralamasında ilk sırada yer alırken, ilçeler arasında dernek ve üye sayısında farklılıklar bulunmaktadır. Tablo 6. Kahramanmaraş İli ve İlçelerinde Bulunan Dernek ve Dernek Üye Sayıları Kahramanmaraş İlçe Dernek Sayısı Dernek Üye Sayısı Merkez 476 23.656 Elbistan 142 5.345 Afşin 75 2.991 Göksun 38 1.439 Pazarcık 38 1.955 Türkoğlu 36 1.353 Andırın 27 1.131 Ekinözü 12 297 Çağlayancerit 11 345 Nurhak 8 342 Toplam 863 38.854 Kaynak: Kahramanmaraş İl Dernekler Müdürlüğü 7

Faaliyet alanlarına göre Kahramanmaraş ilindeki dernekler değerlendirildiğinde, ilde bulunan 225 adet insani yardım derneği bu alanda ilk sırada yer almaktadır. Sıralamada insani yardım derneklerini 204 adet ile dini dernekler, 145 adet ile mesleki ve dayanışma dernekleri ve 137 adet ile spor dernekleri takip etmektedir. Tablo 7. Kahramanmaraş İlinde Bulunan Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Türleri Dernek Türleri Sayı İnsani Yardım 225 Dini 204 Mesleki ve Dayanışma 145 Spor 137 Kültür, Sanat ve Turizm 40 Çevre ve Hayvanları Koruma 31 Eğitim-Araştırma 20 Toplumsal Değerleri Yaşatma 18 Sağlık 16 Engelli 15 Düşünce Temelli 8 Uluslararası Teşekküller ve İşbirliği 3 Toplam 862 Kaynak: Kahramanmaraş İl Dernekler Müdürlüğü Osmaniye ilinde ise toplam dernek sayısı 519, derneğe üye sayısı 23.131 kişidir. Aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere, derneklerin yoğun olduğu ilçe 312 dernek sayısı ve 15.429 üye sayısı ile Osmaniye Merkez ilçedir. Tablo 8. Osmaniye İli ve İlçelerinde Bulunan Dernek ve Dernek Üye Sayıları Osmaniye İlçe Dernek Sayısı Dernek Üye Sayısı Merkez 312 15.429 Kadirli 84 3.811 Düziçi 71 2.207 Bahçe 30 878 Toprakkale 12 308 Hasanbeyli 5 224 Sumbas 5 274 Toplam 519 23.131 Kaynak: Osmaniye İl Dernekler Müdürlüğü Osmaniye Merkez ilçe ile karşılaştırıldığında, ilin diğer ilçelerindeki dernek ve üye sayılarının oldukça düşük kaldığı görülmektedir. Bununla beraber, dernek ve üye sayılarında ilçeler arasında da önemli farklılıklar gözlemlenmektedir. Düziçi ilçesinde 71, Kadirli ilçesinde 84 dernek bulunurken, Hasanbeyli 8

ve Sumbas ilçelerinde 5 er, Bahçe ilçesinde 30, Toprakkale ilçesinde ise 12 adet dernek bulunmaktadır. Osmaniye ilinde en çok dini ve mesleki dayanışma dernekleri bulunmaktadır. Tablo 9. Osmaniye İlinde Bulunan Derneklerin Faaliyet Alanlarına Göre Türleri Dernek Türleri Sayı Dini 112 Mesleki ve Dayanışma 112 Spor 96 İnsani Yardım 50 Çevre ve Hayvanları Koruma 38 Eğitim-Araştırma 36 Kültür, Sanat ve Turizm 28 Kamu Kurumları ve Personeli Destekleyen 11 Engelli 8 Düşünce Temelli 7 Hak ve Savunuculuk 7 Sağlık 7 Bireysel Öğreti ve Toplumsal Gelişim 4 Gıda, Tarım ve Hayvancılık 3 İmar, Şehircilik ve Kalkınma 3 Toplam 519 Kaynak: Osmaniye İl Dernekler Müdürlüğü Derneklerin aksine vakıflar yurdun tümüne dağılmamıştır. Bu durumun sebepleri arasında vakıfların derneklere kıyasla sayıca azlığı ve kurulmalarının zorluğu sayılabilir. 13 Türkiye de Vakıflar idare şekilleri bakımından 3 e ayrılmaktadır. Bunlar mazbut vakıflar, mülhak ve esnaf vakıflar ve cemaat vakıflardır. Mazbut vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yönetilen vakıflara denmektedir. Mülhak vakıflar, 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisi nin yürürlük tarihinden önce kurulmuş ve yönetimi vakfenden soyundan gelenlere şart edilmiş vakıflardır. Cemaat ve Esnaf Vakıfları ise, Cumhuriyet öncesinde gayrimüslim Türk vatandaşlarının oluşturduğu hayır kurumlarıdır. Vakıflar Genel Müdürlüğü nün 2013 verilerine göre, Türkiye de 276 tane Mülhak ve Esnaf Vakfı, 165 tane de Cemaat Vakfı bulunmaktadır. TR63 Bölgesinde ise toplam 7 tane Mülhak ve Esnaf Vakfı ve 12 tane de cemaat vakfı bulunmaktadır. Hatay ilindeki 6 Mülhak ve Esnaf Vakfı nın 2 tanesi İskenderun ilçesinde, 4 tanesi Merkez ilçede, Kahramanmaraş ilindeki Mülhak ve Esnaf Vakfı ise Merkez ilçede bulunmaktadır. Osmaniye ilinde ise Mülhak ve Esnaf Vakfı bulunmamaktadır. 13 İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı 9

Tablo 10. TR63 Bölgesi İllerinde Bulunan Vakıf Sayıları İl Mülhak ve Esnaf Vakfı Cemaat Vakfı Hatay 6 12 Kahramanmaraş 1 0 Osmaniye 0 0 Toplam 7 12 Kaynak: Vakıflar Genel Müdürlüğü Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde Cemaat Vakfı bulunmazken, Hatay ilinde 12 Cemaat Vakfı bulunmaktadır. Cemaat Vakıflarının ilçeler ve türler dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 11. Hatay İli İlçelerinde Bulunan Cemaat Vakıfları (2013) İlçeler Sayısı Cemaat Türleri Altınözü 2 Rum Antakya 2 Rum Antakya 2 Musevi İskenderun 2 Rum İskenderun 1 Ermeni Kırıkhan 1 Ermeni Samandağ 2 Rum Toplam 12 Kaynak: Vakıflar Genel Müdürlüğü Türkiye de 76 tane Rum Cemaatine, 53 tane Ermeni Cemaatine, 19 tane Musevi Cemaatine ait Vakıf bulunurken, Hatay ilinde 8 tane Rum Cemaatine, 2 tane Musevi Cemaatine ve 2 tane de Ermeni Cemaatine ait Vakıf bulunmaktadır. 14 1.1. STK larda Kurumsal Kapasite Sivil Toplum Kuruluşlarının kurumsal kapasiteleri, insan kaynakları, teknolojiye erişimleri ve mali sürdürülebilirlik üzerinden değerlendirilmektedir. STK ların insan kaynakları, ücretli çalışanlar ve gönüllülerden oluşmaktadır. Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı nın 2011 yılındaki araştırmasına göre STK ların % 57 sinin ücretli çalışanı yoktur. STK ların % 41 lik kısmının ise 6 ile 20 gönüllü çalışanı bulunmaktadır. Ayrıca ücretli çalışanların % 60 ı idari ve mali işlerde, % 15 i uzmanlık alanlarında ve % 8,5 i yöneticilik pozisyonunda çalışmaktadır. 15 Uzman ve yönetici pozisyonunda çalışanların az sayıda olması, STK ların yürüttükleri projelerden verim alamamasına neden olmaktadır. 14 Vakıflar Genel Müdürlüğü 15 http://www.tusev.org.tr/userfiles/image/izleme%20raporu_web.pdf 10

Ayrıca ücretli çalışan sayısı, dernekler ile vakıflar arasında farklılık göstermektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü nün verilerine göre, 2011 yılında ücretli personel çalıştıran vakıf sayısı 1.798, vakıflarda ücretli çalışan personel sayısı ise 13.633 dür. 16 Cemaat Vakıflarında ücretli çalışan personel sayısı 1.560, ücretli personel çalıştıran cemaat vakfı sayısı 80 tanedir. Mülhak ve Esnaf Vakıflarında ücretli çalışan personel sayısı 59, ücretli çalıştıran vakıf sayısı 25 tanedir. 17 Ücretli personel çalıştıran dernek sayısı ise 4.466, derneklerde ücretli çalışan personel sayısı ise 23.250 dir. 2011 TÜİK verilerine göre vakıf ve derneklerde ücretli çalışan sayısının toplam istihdam edilen nüfusa oranı 0.001 dir. 18 Vakıf ve derneklerin ücretli çalışanlarının az olması, yürüttükleri proje ve çalışmalarda, çalışmaların etkinliği ve devamlılığını etkilemektedir. STK ların kurumsal kapasitelerinin değerlendirilmesinde diğer belirleyici unsur, sivil toplumun teknolojiye erişimidir. Bilgisayar sahibi derneklerin bölgesel dağılımı incelendiğinde, Marmara Bölgesi % 39,81 ile teknolojik altyapı konusunda bölgeler içerisinde ilk sırada yer almaktadır. Akdeniz Bölgesi % 9,49 ile 5 bölge sıralamasında 5. Sırada yer almaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi ise % 3,07 ile derneklerin en az bilgisayara sahip olduğu bölgedir. 19 2011 verilerine göre Hatay ilinde 139, Kahramanmaraş ilinde 90, Osmaniye ilinde ise 30 derneğin bilgisayar sahibi olduğu belirlenmiştir. Derneklerin beyanlarını Dernekler Bilgi Sistemi (DERBİS) aracılığı ile göndermeleri, e-dernek kullanımını arttırmıştır. 2006 yılında 3.866 olan DERBİS kullanımı 2011 yılında 56.456 olmuştur. Hatay ilinde 1.137, Kahramanmaraş ilinde 491, Osmaniye ilinde 494 dernek DERBİS kullanıcısıdır. Ancak, e- dernek kullanımında görülen artış, bilgisayar sahibi derneklerin sayısındaki artışı ile paralel değildir. STK ların kısıtlı mali kaynakları, bilgisayar altyapılarının gelişmesindeki en büyük engel olarak görülmektedir. Mali sürdürülebilirlik, STK ların idari giderlerinin karşılanması, insan kaynaklarını ve teknolojiyi kullanma ve proje uygulamalarında önemli bir rol oynamaktadır. STK ların kurumsal altyapılarını ve faaliyetlerini destekleyen düzenli bir kamu fonu bulunmamaktadır. Ancak, bazı kamu kuruluşları tarafından açılan hibe programlarına başvuru yaparak, STK lar kurumsal altyapılarını geliştirebilmektedirler. STK ların başlıca mali kaynakları üyelik aidatları, hizmet/ürün satışı ile elde edilen gelirler, bireysel bağışlar ve şirketlerin sosyal sorumluluk çalışmaları kapsamındaki destekleridir. İnsan kaynaklarında ve teknolojiye erişimde yaşanılan sıkıntılar, STK faaliyetlerinin etkinliğini ve devamlılığını olumsuz yönde etkileyen unsurlardır. Mali kaynakların yetersizliğinin neden olduğu bu olumsuzluklar, STK ların uluslararası fonlara ve hibe programlarına başvurmalarını ve mali destek almalarını engellemekte, proje yürütmelerini zorlaştırmaktadır. 1.2. STK lara Sağlanan Kalkınma Bakanlığı Fonları Kalkınma Bakanlığı, STK lara yönelik mali desteğini GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkalığı, Sosyal Destek Programı (SODES) ve Kalkınma Ajansları aracılığı ile gerçekleştirmektedir. 16 Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü http://www.vgm.gov.tr/icerik.aspx?id=192 17 Vakıflar Genel Müdürlüğü 18 Türkiye İstatistik Kurumu (Haziran 2011) 19 http://www.dernekler.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=52&itemid=12&lang=tr 11

Kalkınma Ajansları kamu-özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek üzere hareket etmektedir. Düzenlenen eğitimler, araştırma projeleri ve mali destekler aracılığı ile STK lara destek olmaktadır. TR63 Bölgesinde de STK lar, Teknik Destek, Doğrudan Faaliyet Desteği ve Sosyal Destek Programlarına başvuru yapabilmektedir. 2008 yılında başlatılan Sosyal Destek Programı (SODES) kamu kurum ve kuruluşları ile STK ların başvurabildiği bir hibe programıdır. 2013 yılı itibari ile 34 ilde uygulanmaktadır. SODES programı dâhilinde 2012 yılında STK lara 66.505.583 TL mali destek sağlanmıştır. STK ların yararlandığı hibe miktarı, programın toplam bütçesinin % 34 ünü oluşturmaktadır. Pilot uygulama olarak 2011 yılında TR63 Bölgesi illerinde Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı tarafından uygulanan SODES Programı, bölgede 455 projeye destek sağlanmıştır. SODES Programı, STK lara pozitif ayrımcılık yaparak STK projelerinin bütçesinin programın toplam bütçesinin % 25 inin altında kalması durumunda STK ların ikinci projelerini de desteklemektedir. Bu nedenle, TR63 Bölgesinde STK ların en fazla yararlandığı hibe programı SODES olmuştur. 12