TR52 DÜZEY 2 BÖLGESİ (Konya-Karaman) 2023 VİZYON RAPORU (Ulaştırma Sektörü) -TASLAK-
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 TABLOLAR LİSTESİ... 1 ŞEKİLLER LİSTESİ... 2 ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ... 3 ARKA PLAN... 3 1. DÜNYA ve TÜRKİYE DE ULAŞIM... 5 1.1. Dünya ve Türkiye de Karayolu:... 6 1.2. Dünya ve Türkiye de Demiryolu:... 8 1.3. Dünya ve Türkiye de Havayolu:... 10 2. ULAŞTIRMADA ÜLKE VE BÖLGE STRATEJİSİ... 13 2.1. Ulaştırma Ana Planı Stratejisi (2005)... 13 2.2. 9. Kalkınma Planı(2007-2013)... 14 2.3. Türkiye Ulaşım ve iletişim Stratejisi Hedef 2023... 17 3. TR52 BÖLGESİ ULAŞTIRMA VİZYON STRATEJİSİNE DOĞRU YEREL BULGULAR... 19 4. TR52 BÖLGESİ ULAŞTIRMA GZFT ANALİZİ... 25 5. TR52 BÖLGESİ ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ VİZYONU... 27 6. ULAŞTIRMA STRATEJİLERİ KAPSAMINDA VARSAYIM VE RİSKLER... 31 6.1. ENTEGRE ULAŞIM BAĞLANTILARININ GELİŞTİRİLMESİ VE BÜTÜNCÜL ULAŞIM-LOJİSTİK-ÜRETİM ALANLARI SİSTEMİNİN PLANLANMASI STRATEJİSİ KAPSAMI HEDEF VE FAALİYETLERE İLİŞKİN VARSAYIM VE RİSKLER... 31 6.2. BÖLGENİN KARAYOLU ULAŞIM ALTYAPISININ TAMAMLANMASI STRATEJİSİ KAPSAMI HEDEF VE FAALİYETLERE İLİŞKİN VARSAYIM VE RİSKLER... 31 6.3. ÜLKE GENEL STRATEJİLERİNE PARALEL OLARAK DEMİRYOLU TAŞIMACILIĞININ YAYGINLAŞTIRILMASI STRATEJİSİ KAPSAMI HEDEF VE FAALİYETLERE İLİŞKİN VARSAYIM VE RİSKLER... 31 6.4. HAVAYOLU TAŞIMACILIĞININ YAYGINLAŞTIRILMASI STRATEJİSİ KAPSAMI HEDEF VE FAALİYETLERE İLİŞKİN VARSAYIM VE RİSKLER... 32 6.5. KENT İÇİ ULAŞIMDA GÜVENLİ, MODERN, ERİŞİMİ KOLAY, SÜRDÜRÜLEBİLİR VE TOPLU TAŞIMA AĞIRLIKLI ULAŞIM ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ STRATEJİSİ KAPSAMI HEDEF VE FAALİYETLERE İLİŞKİN VARSAYIM VE RİSKLER... 32 7. SONUÇ... 33 8. EK HEDEF VE STRATEJİLER KISALTMALAR... 34 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: AB ve Dünyada Modlara Göre Yük Taşımacılığı... 5 Tablo 2: Türkiye Taşıma Payları Açısından Mevcut Durum ve 2023 Hedefi... 5 Tablo 3: Ulaştırma Alt Sektörlerinde Gelişmeler... 6 Tablo 4: Seçilmiş Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye'de Karayolu Uzunlukları (Km),2008... 6 Tablo 5: Karayolu Altyapı Yatırım Durumu Tablosu... 8 Tablo 6: Ülkeler Bazında Demiryolu (Ana Hat) Uzunlukları ( Toplam Yol/Km)... 8 1
Tablo 7: Havayolu Ulaşımı Yolcu Sayısı (2010)... 12 Tablo 8: Havayolu Ulaşımında Taşınan Yük (Ton)... 12 Tablo 9: TR52 Bölgesi Motorlu Araç Sayısı (Adet)... 20 Tablo 10: Devlet ve İl Yollarının TR52 Bölgesinde İllere Göre Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (01.01.2011)... 20 Tablo 11: Karaman ilinin bazı il merkezleri ve ilçelere uzaklıkları (km)... 20 Tablo 12: Konya ilinin bazı il merkezleri ve ilçelere uzaklıkları (km)... 21 Tablo 13: Konya-Adana Karayolunun Trafik Yükü... 21 Tablo 14: Havayolu Ulaşımı İniş-Kalkış Yapan Uçak Sayısı ve Taşınan Yük Miktarı... 23 Tablo 15: Havayolu Ulaşımı Yolcu Sayısı (2010)... 23 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: YİD Otoyol Projeleri(Yap-İşlet-Devret)... 7 Şekil 2: Türkiye yi Etkileyen Ulaşım Ağları... 9 Şekil 3: 2023 Yılına Kadar Yapılması Planlanan Yüksek Hızlı Demiryolu Hatları... 10 Şekil 4: 2023 Yılına Kadar Yapılması Planlanan Konvansiyel Demiryolu Hatları... 10 Şekil 5: İşletime Açık Havaalanları Haritası (2010)... 11 Şekil 6: TR52 Düzey 2 Bölgesi Karayolu Ulaşım Haritası... 19 Şekil 7: Konya-Karaman-Taşucu Çift Hatlı Demiryolu Projesi Haritası... 23 2
ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ ARKA PLAN Modern ekonomilerin dayandığı temel dinamiklerden biri, insan ve eşyanın amacına uygun olarak taşınabilmesidir. Hareketlilik yaşam kalitesinin temel dinamiği olduğundan, büyüyen nüfus ve ekonomi sonucunda ortaya çıkan yeni hareketlilik gereksinimlerinin karşılanabilmesi için daha etkin bir ulaştırma altyapısının oluşturulması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Ulaştırma sektörü, karayolları, demiryolları, havayolları, denizyolları ve bilgi-iletişim altyapısı ile ülke ekonomisinin en temel unsurlarından biridir. Ekonomik ve sosyal girdileriyle toplumu sürekli etkileyen bir yapıya sahip olan ulaştırma sektörü, üretim sürecinin önemli bir parçasını oluşturması ve önemli yatırımların ekonomide yarattığı etkileri açısından, ülkelerin ekonomik yapıları içinde ağırlıklı bir yere sahiptir. 1 Yaşantımızda bu denli önemli bir yer tutan ulaştırma sektöründe, bilim ve teknolojinin gelişimi sayesinde, bu gereksinimler ve istekler doğrultusunda ulaştırma sistemleri oluşmakta, yenilenmekte, farklı taşıma türleri bütünleşerek varlığını sürdürmektedir. Geleceğin en önemli konularından biri olacak olan ulaştırma için ülkemizde; 9. Kalkınma Planı (2007-2013) belgesi başta olmak üzere strateji ve hedefler ortaya konmuştur. Ayrıca ulusal ve uluslararası nitelikteki aşağıda sunulan belgeler ulaştırma sektörünün geleceğini şekillendirmektedir. Ulaştırma Ana Planı Stratejisi (2005) 10.Ulaştırma Şurası, Bilgi Toplumu Stratejisi, Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi hedef 2023 Türkiye Turizm Stratejisi Türkiye Sanayi Stratejisi Kentsel Gelişme Stratejisi Ulaştırma Altyapı İhtiyaç Değerlendirmesi Bu çalışmada usul olarak TR52 Bölgesinde ulaşım konusunda söz söyleyebilecek yetki ve yeterliliğe sahip kurum ve kişilerin görüşlerinin alınması suretiyle katılımcılığın sağlanması arzu edilmiştir. Bu bağlamda TR52 Bölgesinde yer alan tüm ilçelerde odak grup toplantıları yapılmıştır. İlçe Odak Grup toplantıları öncesinde daha önce Mevlana Kalkınma Ajansı uzmanları tarafından hazırlanmış İlçe Raporları, ilçe raporları öncesinde gerçekleştirilen Çalıştaylar, Sektör Raporları, bölgede gerçekleştirilmiş GZFT Çalışmaları, Kaymakamlık Brifingleri, Kamu Kurum ve Kuruluşları Brifingleri ve Bölgeye İlişkin Diğer Kurum ve Kuruluşların Çalışmalarından istifade edilerek ön hazırlıklar gerçekleştirilmiştir. Konya ilinin 31 ilçesi ve Karaman ilinin 5 ilçesinde olmak üzere toplamda 36 ilçede odak grup toplantısı yapılmış ve bu toplantılara toplam 1.824 kişi iştirak etmiştir. Odak grup toplantılarına ilçelerdeki tüm kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri, sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri, yerel yönetim temsilcileri, ilçede önde gelen işadamları ve kanaat önderleri katılmışlardır. Ayrıca ulaştırma sektörü raporunda bir diğer usul ise; sektörün ilgili rapor ve verilerinin derlenmesi ve sektörün ilgili paydaşlarının raporun tamamlanmasını müteakip ilave görüş ve önerileri için raporu okumalarının sağlanması olmuştur. İlçe odak grup toplantılarını müteakip, literatür ve veri taraması yapılarak sektörün tüm verileri, gelecek öngörüleri sahada elde edilen bulgularla doğrulanmıştır. Böylece bilimsel ve istatistiki veri destekli sektör raporu oluşturulmuş ve tüm ilgili paydaşlara gönderilerek ilave görüş ve önerilerinin tekrar alınması suretiyle son şeklini almıştır. 1 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 3
Sonuç olarak çalışma kapsamında, ülke geneli stratejiler ile ilçe, il ve bölge bazında ortaya çıkan yaklaşımlar birlikte değerlendirilmiştir. Nihayetinde dünyada ulaştırma konusundaki yaklaşım ve projeler, ülke olarak yaşadığımız süreç ve 2023 hedefleri değerlendirilmiş, TR52 bölgesinin ulaştırma sektöründe 2023 yılında nerede olması ve bu hedeflere ulaşılmasına yönelik olarak neler yapılması gerektiğine ilişkin Ulaştırma Sektörü 2023 Vizyon Stratejisi dokümanı hazırlanılmıştır. 4
1. DÜNYA ve TÜRKİYE DE ULAŞIM Ulaşım açısından Konya-Karaman bölgesinin Türkiye içindeki durumunu değerlendirmeden önce, Türkiye nin dünya içindeki ulaşım açısından gelişmişlik durumunu değerlendirmek gerekir. Tablo 1: AB ve Dünyada Modlara Göre Yük Taşımacılığı Milyar Ton-Km 2008 2007 2008 2007 2008 2009 AB-27 ABD Japonya Çin Rusya Türkiye Karayolu 1.877,7 1.922,9 346,4 1.135,5 216,3 181,4 Demiryolu 442,7 2.656,6 22,3 2.379,7 2.116,2 10,1 İç Ulaşım Su Yolu 145,3 472,3-1.559,9 64 -- Boru Hattı 124,1 814,2-186,6 2464 -- Deniz Yolu 1.498 333 187,5 4.868,6 85 -- Kaynak: Avrupa Komisyonu Enerji ve Ulaştırma Genel Direktörlüğü Yukarıda tabloda AB ve dünyada yük taşımacılığının modlara göre ayrımı ele alınmıştır. Buna göre ABD, Çin ve Rusya nın demiryollarını çok daha etkili kullanarak taşımalarının ciddi bir kısmını demiryollarıyla gerçekleştirdikleri; AB-27 bünyesinde sahip olunan demiryolu ağının ise diğer ülkelere göre uzun olmasına karşın taşımalarda kullanımın karayolu ve denizyolu ağırlıklı olduğu görülmektedir. Türkiye de ise taşımalarda karayolu ağırlıklıdır. Doğu ile batı arasında bir köprü niteliğinde olan Türkiye nin jeopolitik konumu, ulaştırma sektörünü bölgesel ekonomik kalkınma açısından önemli bir noktaya taşımıştır. Hem bir transit ülkesi hem de çıkış ve varış noktası olması sebebiyle, Türkiye bu alanda önemli bir rol üstlenmektedir. Ciddi mali istikrarsızlık ve Avrupa Birliği ne tam üyelikle ilgili yakın tarihli uluslararası gelişmeler ve Türkiye nin Orta Asya ve Güney Kafkasya ticarinde giderek daha fazla rol oynamaya başlamış olması, ulaştırma konusunu daha da önemli kılmaktadır. Ülkemiz; 21. yüzyılda dünyada stratejik ve ekonomik ağırlığı giderek artacak olan Avrasya Bölgesi nde merkezi bir konumdadır. Bu da bölgenin ve Türkiye nin gerek ekonomik büyüme potansiyelini ortaya koyması ve gerekse önümüzdeki dönemde daha etkin bir güç odağı konumuna gelmesi için önemli bir fırsat sunmaktadır. Bu çerçevede, bölge ülkelerine yönelik yeni girişimlerin yapılması ve bölgede bugüne kadar gerçekleştirilen işbirliğinde yeni aşamalara ulaşılması önem taşımaktadır. Tablo 2: Türkiye Taşıma Payları Açısından Mevcut Durum ve 2023 Hedefi Taşıma Payları Ton-Km (Yurtiçi Yük) Mevcut Durum (%) 2023 Sonu Hedefi (%) Karayolu 80,63 60 Demiryolu 4,76 15 Havayolu 0,44 1 Denizyolu 2,66 10 Boru Hatları 11,51 14 Taşıma Payları Yolcu-Km (Yurtiçi Yolcu) Mevcut Durum (%) 2023 Sonu Hedefi (%) Karayolu 89,59 72 Demiryolu 2,22 10 Havayolu 7,82 14 Denizyolu 0,37 4 Kaynak: ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 Avrupa daki demiryolu ile ilgili kuruluşlar ve AB, 2020 hedef yılı için pazar payının yolcuda %6 dan %10 a, yükte %8 den %15 e çıkarılmasını hedeflemiş bulunmaktadır.2 Türkiye açısından ise hedeflerin gerçekleşmesi, hatta bir atılımı öngören stratejik yaklaşım ile 2023 yılı sonunda demiryolunun yük taşımacılığındaki payını %15 in üzerine çıkarılabilmesi, yolcu taşımacılığında 2 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 5
ise %10 un üzerine çıkarılabilmesi hedeflenmiştir. Böylece 2023 yılı sonuna kadar karayolunun payını yükte %60, yolcuda %72 oranına çekmek hedeflenmiştir. Yine ülke genelinde 2007-2009 yılları arası karayolları ve havayolu taşımacılığında artış gözlemlenirken, demiryolu taşımacılığının azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu durum demiryolu kullanımı ve yatırımlarının yetersiz olduğuna işaret etmektedir. Tablo 3: Ulaştırma Alt Sektörlerinde Gelişmeler ULAŞIM TÜRÜ Birim 2008 2009 2010* 2009/2008 (%) 2010/2009 (%) DEMİRYOLU ULAŞIMI Yolcu Taşıma (Yurtiçi) Milyon-Yolcu-Km 3.552 3.469 3.900-2,3 12,4 Yük Taşıma (Yurtiçi) Milyon-Ton-Km 9.186 9.308 8.600 1,3-7,6 Yük Taşıma (Yurtdışı) Milyon-Ton-Km 1.367 855 1.000-37,5 17,0 DENİZYOLU ULAŞIMI Yük Taşıma (Yurtiçi) Milyon-Ton-Km 6.000 6.154 6.431 2,6 4,5 Yük Taşıma (Yurtdışı) Milyon-Ton-Km 858.700 828.500 936.200-3,5 13,0 Türk Deniz Tic. Filosu Tonajı (300 Grt ve Üstü) Bin DWT 7.500 8.000 9.000 6,7 12,5 HAVAYOLU ULAŞIMI Yolcu Taşıma(Yurtiçi) Milyon-Yolcu-Km 6.417 6.819 7.500 6,2 10,0 Yolcu Taşıma (Yurtdışı) Milyon-Yolcu-Km 27.848 33.311 38.300 19,6 15,0 KARAYOLU ULAŞIMI Yolcu Taşıma(Yurtiçi) Milyon-Yolcu-Km 206.098 212.464 218.838 3,1 3,0 Yük Taşıma(Yurtiçi) Milyon-Ton-Km 181.935 176.455 187.042-3,0 6,0 BORU HATTI ULAŞIMI Yük Taşıma (Yurtiçi) Milyon-Ton-Km 2.112 2.743 2.310 29,8-15,8 Yük Taşıma (Transit) Milyon-Ton-Km 45.804 56.038 56.038 22,3 0 Doğalgaz Milyon-Sm3 37.349 35.856 34.100-7,1-1,7 Kaynak: DPT, 2011 Yılı Programı *Gerçekleşme tahmini 1.1. Dünya ve Türkiye de Karayolu: Küreselleşme süreci, buz çağında var olan kıtaları kara köprüleri ile birbirine bağlama dönemini yeniden başlatmıştır. Bu süreçte, Asya, Amerika, Afrika ve Avrupa kıtaları kara, demiryolu ve boru hatları ile birbirine bağlanmaktadır. Böylece, kesintisiz olarak kara, demiryolu ve boru hatları ile dünyamızın Avustralya dışında her yerine yük ve yolcu taşınabilmektedir. Dünyamız kara bağlantıları ile adeta denizleri aşan bir ulaşım çözümüne doğru gitmektedir. Tablo 4: Seçilmiş Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye'de Karayolu Uzunlukları (Km),2008 Ülke Adı Otoyol Ulusal Yollar 2. Derece Yollar Diğer Toplam Fransa 10.953 9.861 377.377 628.987 1.027.183 İngiltere 3.673 49.016 122.281 245.027 419.997 Almanya 12.594 40.420 178.180 413.289 644.483 İtalya 6.588 19.290 156.258 312.100 494.236 İspanya 13.014 12.832 140.165 501.053 667.064 Türkiye 2.225 62.782-364.993 430.000 Kaynak: ERF(Avrupa Yol Federasyonu) 6
27 Avrupa ülkesi dikkate alındığında 1.000 km2 ye düşen otoyol uzunluğu 15 km seviyesindedir. Ayrıca yük taşımacılığı açısından AB ülkeleri dışında Çin, Japonya, ABD ve Rusya gibi gelişmiş ülkeler de dikkate alındığında karayolu taşımacılığının geliştiği tespit edilmiştir.3 Türkiye de oluşan yük ve yolcu taşıma talebi iki kaynaktan beslenmektedir. Birinci kaynak, iç dinamiklerin oluşturduğu kaynak olup tamamen gelir düzeyine bağlı olarak değişmektedir. Gelir arttıkça, hareketlilik de artmakta, artan hareketlilik ivmesi de ulaştırma sektörünü tetiklemektedir. İkincisi dış dinamikler olup Türkiye üzerinden yapılan transit geçişlerden kaynaklanmaktadır. Türkiye için büyük öneme sahip temel ulaştırma konsepti, Anadolu odaklı transit geçiş stratejisidir. Karayolları Genel Müdürlüğü nün sorumluluğu altındaki yol ağı 1 Ocak 2011 tarihi itibariyle, 31.394 km (%48) devlet yolu, 31.388 km (%48) il yolu ve 2.225 km (%4) otoyol olmak üzere toplam 65.007 km ye ulaşmıştır. Bu yolların 19.702 km si bölünmüş yoldur. 100 km2 alana düşen (kent içi yollar hariç köy yolları dâhil) karayolu ağı uzunluğu Türkiye de 55 km düzeyindedir.4 Türkiye; Asya, Avrupa, Orta Doğu ile Kafkasya arasında geçiş bölgesi olması sebebiyle stratejik önem kazanmakta; Avrupa ile Asya dan gelen karayolu bağlantılarının geçişine imkân sağlamaktadır. Ayrıca bulunulan coğrafyanın sahip olduğu nüfusun 350 milyonu bulması Türkiye için önemli bir pazarın varlığını göstermektedir. Bu nedenle bölgesel ve bölgeler arası karayolu bağlantısını sağlamaya yönelik birçok uluslararası karayolu ulaşımı koridorlarının geliştirilmesi projesinde de yer almaktadır. Bu projeler AB (Avrupa Birliği), BM (Birleşmiş Milletler), KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), EİT (Ekonomik İşbirliği Teşkilatı) ve TRACECA (Avrupa Kafkasya Ulaşım Koridoru) çatısı altında faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu projeler kapsamında Türkiye sınırlarından geçen uluslararası karayolu koridorlarının toplam uzunluğu 10.000 km yi bulmaktadır. Dünyada otoyolların gelişimine bakıldığında, ülkelerin otoyol ağları arasında entegrasyonun sağlanarak birbirleri ile kesintisiz bağlı olduğu ve süreklilik oluşturduğu görülmektedir. Bu nedenle, Avrupa yı, Kafkaslara, Ortadoğu ya ve Orta Asya ya bağlayan, köprü konumunda olan Türkiye nin, batıdan doğuya kesintisiz ulaşım imkânı sağlayacak otoyol ağını oluşturması zorunluluğu ile 2023 otoyol proje hedefleri belirlenmiştir. Şekil 1: YİD Otoyol Projeleri(Yap-İşlet-Devret) * ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 Karayolu sektöründe 2011-2023 yılları arasında yapılması planlanan projelerin parasal dağılımı şu şekilde belirtilmiştir. 3 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 4 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 7
Tablo 5: Karayolu Altyapı Yatırım Durumu Tablosu Yol Türü 2010 (Km) 2023 (Km) Fark (Km) Maliyet (Milyon TL) Bölünmüş Yol 17.477 29.000 11.523 23.046 Otoyol 2.225 7.527 5.302 60.000 Toplam Bölünmüş Yol 19.702 36.527 16.825 83.046 BSK 11.564 70.000 58.436 50.000 Tek Platformlu Yol - 9.100 9.100 9.100 Asfalt Onarım - 124.000 124.000 5.456 Köprü - 78 78 2.920 Tünel - 84 84 2.526 Proje + Kamulaştırma - 13 yıl X 500-6.500 Bakım + Trafik Güvenliği - 13x500-6.500 TOPLAM - - - 166.048 Kaynak: ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 1.2. Dünya ve Türkiye de Demiryolu: Dünya genelinde karayolu ulaştırmasının doyum noktasına ulaşması ve çevreyle ilgili duyarlılıkların artması son 20 yılda demiryolu ulaşımına daha fazla önem verilmesine sebep olmaktadır. Demiryolları, uzay ve havacılık sektöründen sonra en yüksek büyüme ve teknoloji yoğunluğuna sahip sektördür. Bu nedenle, demiryolu sektörüne verilen önem artmaktadır. Çünkü hareketlilik, trafik yoğunluğu, trafik kazaları ve çevre gibi temel sorunların alternatif çözümlerini bünyesinde barındıran tek ulaşım türü demiryollarıdır. Ayrıca sürdürülebilir ekonomik büyüme için demiryollarının katkısı göz ardı edilemeyecek kadar önemlidir. Yüksek hızlı tren işletmeciliğinin gelişmesi ile birlikte demiryolları, yolcu taşımacılığında önemli bir pazara sahip olmuştur. Bu pazarda demiryolları, karayolu ve havayoluna göre tercih edilir bir alternatif haline gelmiştir. Diğer taraftan buna paralel olarak demiryollarının yük taşımacılığındaki konumu da iyileşmeye başlamıştır. Bu olumlu gelişmelerin devamını amaçlayan ülkeler, Trans Avrupa ve Trans Asya gibi uluslararası ağlar ve koridorlar oluşturmak ve aynı zamanda diğer ulaşım türleri ile bütünleşmeyi sağlamak için işbirliğine gitmişler ve bu yönde önemli kararlar almışlardır. Tablo 6: Ülkeler Bazında Demiryolu (Ana Hat) Uzunlukları ( Toplam Yol/Km) Ülke Adı 2007 2008 2009 ABD 226.706 227.058 226.205 Rusya 84.158 84.158 85.194 Çin 63.637 60.809 65.491 Hindistan 63.327 63.327 63.273 Kanada 57.042 57.216 58.345 Fransa 29.488 29.901 33.778 Almanya 33.897 33.862 33.706 İtalya 16.668 16.862 16.959 İngiltere 16.208 16.321 16.173 Türkiye 8.697 8.699 8.686 Kaynak: Dünya Bankası(2009) Dünya genelinde küresel ticaretin gelişmesine paralel olarak oluşturulan bu ulaştırma ağları ve koridorları içinde yer alan demiryollarının etkinliğini arttırmak amacıyla, ortak teknik ve işletme standartlarının geliştirilmesi, sınır geçişlerindeki beklemelerin azaltılması ve şebeke üzerindeki dar boğazların giderilmesi ile eksik bağlantıların tamamlanması ön plana çıkmıştır. Sektörün rekabete açılması ile birlikte büyük bir değişim içine giren demiryollarının, ulaştırma sektörü içerisindeki payının ve diğer ulaşım türleri karşısında rekabet gücünün artırılması için devletle olan mali 8
ilişkileri yeniden yapılandırılmaktadır. Özellikle mevcut altyapının geliştirilmesi ve ticari olarak yerine getirilemeyen yolcu taşımacılığı hizmetlerinin sağlanabilmesi için devlet desteği verilmekte, yük taşımacılığı ise genelde ticari bir hizmet alanı olarak düzenlenmektedir. ABD ve Kanada gibi demiryollarında ağırlıklı olarak yük taşımacılığı yapılan bazı ülkelerde ise sektör içinde rekabet değil, sektör için rekabet yapılması ilkesi benimsenmiştir. Türkiye de Cumhuriyetle birlikte bir atılım dönemine giren demiryollarının, 1950 lerden günümüze kadar yani 50 yılı aşkın bir zamandan beri ihmal edildiği, başka bir anlatımla, ulaştırma sistemi içerisinde kendisinden beklenen hizmeti sunabilmesi için gerekli destekten yoksun bırakıldığı görülmektedir. 1950 li yıllardan sonra uygulanan karayolu ağırlıklı ulaşım politikaları sonucunda, 1950-2002 yılları arasında karayolu uzunluğu %80 artarken, demiryolu uzunluğu sadece %11 artmıştır. Şekil 2: Türkiye yi Etkileyen Ulaşım Ağları Kaynak: ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 2010 sonu itibari ile Türkiye, 8.716 km si konvansiyonel anahat ve 2.332 km si tali hat olmak üzere toplam 11.048 km konvansiyonel hat ve 867 km yüksek hızlı tren hattı olmak üzere toplam 11.915 km demiryolu hattına sahiptir. Söz konusu ana hatların %91 i tek hat, %9 u çift hattır. Toplam hatların %26 sı elektrikli ve %33 ü sinyallidir. Ayrıca konvansiyonel anahatların %29 unun yarıçapı 1.000 metreden az ve %24 ünün boyuna eğimi 10 dan fazladır. 5 5 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 9
Şekil 3: 2023 Yılına Kadar Yapılması Planlanan Yüksek Hızlı Demiryolu Hatları Kaynak: ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 Geliştirilen stratejiler ve belirlenen hedefler doğrultusunda şekillenecek olan 2023 yılı demiryolu sektörü, diğer ulaştırma türleriyle bütünleşik ve yurt geneline yayılmış demiryolu ağı ile ülke içerisinde ve uluslararası ulaştırma koridorlarında yük taşımacılığında önemli bir noktaya gelecektir. Yapılacak yüksek hızlı demiryolu hatları ile konforlu ve hızlı seyahat imkânı sağlanacak ve demiryolları tercih edilen bir ulaşım sistemi olacaktır. Şekil 4: 2023 Yılına Kadar Yapılması Planlanan Konvansiyel Demiryolu Hatları Kaynak: ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 1.3. Dünya ve Türkiye de Havayolu: Sosyo-ekonomik gelişmeler, dünya ticaret hacmindeki artışlar, küreselleşme, insanların konfora ve zamana daha fazla kıymet vermeleri gibi sebeplerle havayolu yolcu ve kargo taşımacılığı son yıllarda hızla gelişen taşıma türü olmuştur. Bir hizmet sektörü olan hava taşımacılığında ülkelerin bu sektörden kazanç 10
elde etme yarışı, ülkelerin bu ulaşım türüne daha fazla yatırım yapma yarışını da beraberinde getirmektedir. Bugün itibarıyla; dünyada farklı niteliklerdeki mevcut havaalanı sayısı yaklaşık 14.000 civarındadır. Bunlardan, 836 tanesi uluslararası nitelikli havaalanıdır. Dünyada tüm bu havaalanlarını bir günde kullanan yolcu sayısı 13,2 milyon; yıllık ise 4,8 milyar civarındadır. IATA (Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği) tarafından yayımlanan 2010 yılı Talep İstatistikleri sonucuna göre, uluslararası tarifeli hava trafiğinde yolcuda %8,2, yükte ise %20,6 artış kaydedilmiştir. Talepteki büyüme kapasiteyi geçmiş, yolcuda %4,4, kargoda ise %8,9 büyüme gerçekleşmiştir. 2009 ile kıyaslandığında ortalama yolcu yükü %2,7 artış ile %78,4, nakliye yükü ise %5,2 artış ile %53,8 olmuştur. Aynı raporda, 2010 yılında uluslararası yolcu taleplerindeki artış Asya- Pasifik taşıyıcıları için %9, Avrupalı taşıyıcılar için %5,1 (%20 büyüyen Türk havacılık sektörü bu artış yüzdesindeki en büyük paya sahiptir), Kuzey Amerika taşıyıcıları için %7,4, Orta Doğu taşıyıcıları için %17,8, Latin Amerikalı taşıyıcılar için %8,2 ve Afrikalı taşıyıcılar için %12,9 dur. Yük talebi ise (en yüksek artış Mayıs ayında %35,2, en düşük artışı %5,8) yıl boyunca değişiklikler göstermiştir. 2010 yılında uluslararası yük taleplerindeki artış Asya- Pasifik taşıyıcıları için %24, Avrupalı taşıyıcılar için %10, Kuzey Amerika taşıyıcıları için %21,8, Orta Doğu taşıyıcıları için %26,7, Latin Amerikalı taşıyıcılar için %29,1 ve Afrikalı taşıyıcılar için %23,8 dir. Türkiye de son 5 yıl içinde ülke gayrisafi yurt içi hâsılasına ortalama %14 katkıda bulunarak Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahip olan ulaştırma sektöründeki talep, yaklaşık %8 gibi önemli oranda artmıştır. Bu büyümenin içinde karayolu için talep yıllık %7,6, demiryolu taşımacılığı talebi yıllık %2, denizyolu taşımacılığı %5 artış gösterirken, hava taşımacılığındaki talep yıllık %16 dan fazla bir artış göstermiştir. 6 Bu artış, sivil havacılığın, öncelikli olarak Türkiye nin ticari faaliyetlerinde önemli bir rol oynadığının ve dünya çapında en hızlı gelişen pazarlar arasında yer aldığının bir göstergesidir. Şekil 5: İşletime Açık Havaalanları Haritası (2010) Kaynak: ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi- Hedef 2023 Türkiye de 2002 yılında toplam 532.531 olan havayolu trafiği, 2010 yılına kadar %127,8 büyüyerek 1.213.125 e ulaşmıştır. 2010 yılında toplam uçak trafiğinin 497.862 si (%41,04 pay ile) iç hat uçuşlardan, 421.549 u (%34,75 pay ile) dış hat uçuşlardan ve 293.714 ü de (%24,21 pay ile) üstgeçişlerden oluşmaktadır. 2010 yılında dış hat yolcu trafiği 52,22 milyon ile toplam yolcu trafiğine oranla %50,8 paya sahip iken, iç hat yolcu trafiği 50,58 milyon ile %49,2 paya sahiptir. 2002 de iç hat yolcu trafiğinin payı %25,84 ten önemli derecede artarak 2010 yılında %49,2 ye ulaşmıştır. Bu gelişim esasen, toplam 6 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 11
ekonomik gelişimle birlikte havayolu ve iç hat havaalanlarının sayısındaki artışa neden olan ülkedeki havacılık sektörünün serbestleşmesinden kaynaklanmıştır. 7 Tablo 7: Havayolu Ulaşımı Yolcu Sayısı (2010) İç Hat Dış Hat Toplam Türkiye 50.575.426 52.224.966 102.800.392 Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü Tablo 8: Havayolu Ulaşımında Taşınan Yük (Ton) Kargo Bagaj Posta Toplam Türkiye 418.038 1.166.122 13.539 1.597.699 Kaynak: TÜİK 2009 7 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, UDHB 12
2. ULAŞTIRMADA ÜLKE VE BÖLGE STRATEJİSİ 2.1. Ulaştırma Ana Planı Stratejisi (2005) Ulaştırma Ana Planı Stratejisi (2005) belgesinde, tüm ulaştırma türlerine ve lojistiğe ait, altyapı, taşıma ve işletmeye yönelik veriler, 10 yıllık bir dönem için, mümkün olan ayrıntıda toplanmış, ayrıca, uluslararası standartta veri toplanmasını, verilerin saklanmasını, sorgulanmasını, sürekli güncel tutulmasını ve bir merkezden yönetilmesini saglayacak bir sistem önerilmiş, bu suretle, ileride hazırlanacak Stratejik Ulastırma Planı çalışmalarının ilk aşamasını olusturacak envanter çalısması, en kapsamlı şekilde gerçekleştirilmiştir. Raporda, ulaştırma sisteminin dengeli ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulması için, öne çıkan gereklilikler şu şekilde sıralanmaktadır: Karayolu taşımacılığında standart ve kalitenin iyileştirilmesi, bireysel taşımacılık yerine kurumsal taşımacılık yapılması, ticari araçların aşırı yüklenmesinin önlenmesi, üstyapı yönetim sistemi oluşturularak karayolu altyapısının bakım ve onarımının düzenli olarak ve zamanında yapılması, karayolunda güvenliğin arttırılması, Bu projenin temel amacı olan ve AB nin de hedeflemiş olduğu ulaştırma türleri arasında denge sağlanması bağlamında demiryollarının canlandırılması için; yakın gelecekte, mevcut ağın ve olanaklarının öncelikle yük taşımacılığı doğrultusunda değerlendirilmesi, yolcu taşımasının belirli birkaç hatla sınırlanması, bu bağlamda blok tren ve benzeri uygulamalarla yük taşımacılığında sürenin kısaltılması ve kullanıcıya güven verilmesi, optimum bir ağ oluşmasına uygun yeni hatlar ve yüksek hızlı hatlar yatırımlarında uluslararası taşıma olanaklarının gözetilmesi, gelecek için esas olarak altyapı ve işletme ayrımını sağlayan yeniden yapılanmanın ve işletmeye özel girişimin katılımının sağlanması ve yeniden yapılanmayı destekleyen etkin bir yönetim ve yetkin bir kadronun ulaştırmamızda gerekli yere gelmiş, sürdürülebilir ve sağlıklı bir demiryolu taşımacılığının gerçekleştirilmesi, Ülkemiz dış ticaretinde ve ekonomik hedeflerinde çok önemli bir yeri olan ve AB ye uyum sürecini en az sıkıntı ile atlatabilecek olan denizcilik sektörünün potansiyelinin harekete geçirilmesi, uluslararası rekabete engel olan ve yıllarca çözümlenemeyen sektör sorunlarının, son iki yıl içerisinde süratle çözüme kavuşturulmasını sağlayan beyaz devrim niteliğindeki çalışmaların sürdürülmesi, Hava ulaştırmasında Sivil Havacılık da yeni bir yapılanmaya gidilmesi, özel taşıma şirketlerine daha ucuza taşıma yapabilmeleri açısından sağlanan kolaylıkların sürdürülmesi, atıl havaalanlarını da yararlı hale getirebilmek üzere bölgesel taşımacılığın geliştirilmesi, artan taşıma kapasitesinin gerektirdiği pilot ve diğer teknik elemanların temini ve istihdamı yönünde gerekenlerin yapılması, turizm bölgelerimizdeki havaalanlarımızda gelişme planlarının hazırlanması, meteorolojik koşullardan fazla etkilenen doğu bölgelerimizdekiler başta olmak üzere havaalanlarında gereken fiziki iyileştirmelerin gerçekleştirilmesi, Sürdürülen enerji politikalarına uygun olacak, ham petrol ve doğalgaz üreten ülkeler ile ithal eden ülkeler arasında ülkemizin yer almasının yarattığı avantajdan yararlanılacak şekilde boru hatlarının yapılandırılması, Lojistik sektörünün gelişmesi ve ülkenin lojistik bir merkez haline gelmesi ve gerekli altyapının geliştirilmesi için yatırımlar yapılıp, mevzuatın gözden geçirilmesi ve özel sektörün desteklenmesi, Kentlerimizde insan ulaşımını öne çıkaran ve katılımcı yeni bir planlama anlayışı ile hazırlanacak fiziki ve bununla bütünleşen ulaşım ana planlarına dayanan, toplu taşımacılığı önde tutan altyapıların gerçekleştirilmesi, yönetimde ve denetimde dağınıklığı giderecek bir ulaşım otoritesinin oluşturulması, 13
Ulaştırma türlerinin, teknik ve ekonomik açıdan en etkin oldukları yerlerde kullanılmasını esas alan ve AB ulaştırma politikalarının temelini oluşturan Kombine Taşımacılık stratejisi doğrultusunda, özellikle yük taşımacılığında düzenlemeler yaparak karayolu yükünün uzun mesafeli kitlesel taşımalar durumunda demiryoluna ve denizyoluna kaydırılması, karayolunun, kapıdan kapıya taşıma ilkesinin gereği olan başlangıç ve son kesimlerdeki taşımalarda etkin biçimde kullanılması, Tüm ulaştırma türleri için, AB ye uyum bağlamında gerekli hazırlıkların yapılması ve uluslararası ulaştırma koridorlarında mümkün olduğu kadar fazla yer almak, ve etkin rol oynayabilmek için gayret sarfedilmesi, Ulaştırma sisteminin, bütünlük içinde hizmet sunması, planlanması ve gerçekleştirilmesi, yönetim ve denetim konularında koordinasyonun sağlanması için, yetki ve sorumlulukların dağılımının açık olarak belirtildiği örgütsel yapının tanımlanıp oluşturulması, Yatırımlar için uygun finansman modellerinin saptanması, Ulaştırma ve lojistik ile ilgili tüm karar ve uygulamalarda (planlama, gerçekleştirme, işletme, özelleştirme vb) konunun ulusal güvenlik boyutunun gözardı edilmemesi 2.2. 9. Kalkınma Planı(2007-2013) 9. Kalkınma Planı nda (2007-2013) belirlenen 5 ekonomik ve sosyal gelişme ekseninden biri olan Rekabet Gücünün Arttırılması kapsamındaki 10 stratejik amaçtan biri Enerji ve Ulaştırma Altyapısının Geliştirilmesi dir. Bu amaca yönelik olarak ulaştırma başlığında aşağıdaki hedeflere ulaşılması planlanmıştır: Ulaştırma türlerinin teknik ve ekonomik açıdan en uygun yerlerde kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma altyapısının oluşturulmasında, sistem, bütüncül bir yaklaşımla ele alınacak; yük taşımalarının demiryollarına kaydırılmasını, önemli limanların lojistik merkezler olarak geliştirilmesini sağlayan, taşıma modlarında güvenliği öne çıkaran politikalar izlenecektir. Başta karayolu olmak üzere ulaştırmanın tüm modlarında trafik güvenliğinin artırılmasına, mevcut altyapının korunmasına, verimli kullanımının sağlanmasına ve bilgi ve iletişim teknolojilerinden en üst düzeyde yararlanılmasına önem ve öncelik verilecektir. Ulaştırma projelerinin geliştirilmesinde koridor yaklaşımına geçilecektir. Bu yaklaşımın alternatif ulaştırma modlarını inceleyen ve dışsallıkları kapsayan değerlendirmelerle, en avantajlı ulaşım modunu belirleyen bir yapıda olması esastır. Demiryolu ve denizyolunun karayolu ile rekabet edebileceği koridorlarda taşıma üstünlüğünü sağlayacak bir yatırım ve işletmecilik anlayışıyla koridor bazında belirli tonaj potansiyelini aşan yüklerin demiryolu ve denizyolu ile taşınması özendirilecektir. AB nin Trans-Avrupa Ulaştırma Ağlarının (TEN-T) Türkiye ile bütünleşmesini sağlayacak projeler başta olmak üzere Kafkas ülkeleri, Orta Asya ve Ortadoğu ile bağlantıları güçlendiren projelerin gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. Büyük ulaştırma projelerinin yapım ve işletiminde finansman ihtiyacına cevap vermek ve özel sektörün verimli işletme yapısından yararlanmak üzere kamu özel sektör işbirliği modelinin uygulanmasına öncelik verilecektir. Ulaştırma sektöründe sürekli güncellenen ve homojen bir yapıya oturtulmuş ulaştırma veri tabanı sektördeki dışsallıkları da kapsayacak şekilde oluşturulacak, sektörde faaliyet gösteren kamu kuruluşlarının performanslarını ölçmek üzere, her alt moda uygun performans kriterleri belirlenecek, izleme mekanizmaları geliştirilecektir. 14
Ulaştırma sektöründeki kurumları tek çatı altında toplayarak karar alma ve programlama sürecinde koordinasyonu sağlayacak bir yönetim yapısı oluşturulacaktır. Demiryolu; Yük taşımalarının demiryolu ağırlıklı yapılması ulaştırma sektöründe stratejik bir amaçtırı Bu doğrultuda demiryolunda özel sektör tren işletmeciliği geliştirilecektirı Yük taşımacılığı özel sektörün işletmecilik avantajlarından yararlanılmak üzere serbestleştirilecek ve TCDD yeniden yapılandırılarak kamu üzerindeki mali yükü sürdürülebilir bir seviyeye çekilecektirı Özel sektörle ortaklıklara gidilerek başta sanayi bölgeleri olmak üzere demiryolu bağlantı hattı yatırımları yapılacak ve araç yatırımları özel sektöre bırakılacaktır. Ankara merkez olmak üzere İstanbul-Ankara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisar-İzmir, Ankara-Konya koridorlarından oluşan çekirdek ağ üzerinde hızlı tren ile yolcu taşımacılığına başlanacaktır. Bu ağ üzerinde inşa edilecek hatların yapım ve işletiminde kamu-özel sektör işbirliği modellerinden yararlanılacaktır. Denizyolu; Limanların yükleme-boşaltma yapılan noktalar olmalarının yanı sıra, kombine taşımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi haline getirilmeleri hedefi doğrultusunda tüm ana limanların karayolu ve demiryolu bağlantıları tamamlanacaktır. Başta İzmir Yöresi, Marmara ve Akdeniz Bölgesi olmak üzere liman kapasiteleri artırılacaktır. Bu kapsamda Akdeniz Bölgesinin Doğu Akdeniz in önemli bir lojistik merkezi olması desteklenecektir. Denizyolunda kısa mesafe denizyolu taşımalarını artıracak gemi ve liman yatırımlarına ağırlık verilecektir. Deniz güvenliğinin artırılması kapsamında Bayrak, Liman ve Kıyı Devleti kontrolü iyileştirilecektir. Bu çerçevede; Gemi Trafik Hizmetleri projeleri deniz trafiğinin yoğun olarak yaşandığı liman, körfez ve bölgelerde hayata geçirilecektir. Askeri ve ticari gemilerin Türk tersanelerinde tasarımı, yüksek yerli katkı oranıyla üretilmesi ve Türk Deniz Ticaret Filosunun yenilenmesi amacıyla, başta Ceyhan yöresi olmak üzere, Türkiye Tersaneler Mastır Planının sonuçları da göz önüne alınarak yeni tersaneler kurulacaktır. Havayolu; Hava trafiği emniyetini ve kapasitesini artırıcı yatırımların gerçekleştirilmesinin yanı sıra, alınacak ilave tedbirlerle içinde bulunduğumuz bölgede lider ve dünyada sayılı bir havacılık sektörüne sahip olmak temel amaçtır. Trafiğin yoğunlaştığı meydanlarda kapasiteler artırılacak, meydanlara erişim kolaylıklarını da kapsayan anlayışla hizmet standartları yükseltilecek ve hava trafik kontrolü hizmetleri modernize edilecektir. Meydanların çevreye duyarlı, kaliteli hizmet veren ve büyümeye açık yapıda olması sağlanacaktır. Hava meydanları çevresindeki çarpık yapılaşma önlenecektir. Uzun dönemli talebi karşılamaya yönelik olarak, İstanbul bölgesi başta olmak üzere yeni havalimanı yatırımları planlanacaktır. Sektördeki hızlı büyüme nedeniyle ortaya çıkan ihtiyacı karşılamak üzere, uluslararası standartlarda eğitim veren kuruluşlarca yeterli sayı ve nitelikte personel yetiştirilecek ve bu personelin uzmanlık alanlarında istihdam edilmeleri sağlanacaktır. 15
Bölgesel hava taşımacılığının geliştirilebilmesi için yerel yönetim ve sivil toplum kuruluşlarının da desteği sağlanacak, maliyet azaltıcı tedbirler alınacak ve havayolu şirketleri küçük (STOL) havaalanı yapısına ve yolcu profiline uygun filo oluşturmaları için yönlendirilecektir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün yeniden yapılandırılması tamamlanarak sektörün emniyet, verimlilik ve rekabet konuları başta olmak üzere denetlenmesi sağlanacaktır. Karayolu; Müktesebat uyumu ve gerekli diğer yapısal düzenlemelerin tamamlanmasıyla birlikte, kurumsallaşmış, insana ve çevreye saygılı, sürdürülebilir bir rekabet ortamında faaliyet gösteren karayolu taşımacılığı sektörüne ulaşılması amaçlanmaktadır. Uluslararası taşıma filosunun kapasitesinin etkin kullanımını engelleyen, rekabeti bozan kota ve benzeri kısıtlamaların kaldırılması yönünde girişimlerde bulunulacaktır. Ana karayolu güzergahları BSK standardında bölünmüş yol haline getirilecektir. Karayollarında, bakım-onarım hizmetlerinin zamanında ve yeterli düzeyde karşılanmasını teminen üstyapı yönetim sisteminin uygulanmasına başlanacak ve bu hizmetler önleyici bakım kavramı esas alınarak yürütülecektir. Bu kapsamda, bakım ve onarım hizmetlerinin ağırlıklı olarak özel kesim eliyle yürütülmesi için gerekli yasal ve kurumsal düzenlemeler gerçekleştirilecektir. Trafik kazalarının yoğun olarak görüldüğü kara noktalar giderilecek, trafik denetim hizmetlerinin etkinleştirilmesine ve hedef programlar çerçevesinde yaygınlaştırılmasına, trafik eğitiminin ilköğretimden başlatılarak halkın bilinçlendirilmesine önem ve öncelik verilecektir. Trafik güvenliği konusunda hazırlanacak programlara kamuoyunun ve sivil toplum örgütlerinin desteğinin artırılması, özel kesimin trafik güvenliği ile ilgili projelere katılımının sağlanması özendirilecektir. Yol yapım ve bakım fayda ve maliyetleri, tüm dışsallıkları da içerecek şekilde belirlenecektir. Kent içi Ulaşım; Enerji, çevre, ekonomi, konut, arsa ve arazi politikaları ile tutarlı, sürdürülebilir, kamu kesimini bağlayıcı, özel sektörü yönlendirici geniş kapsamlı bir ulusal kent içi ulaşım stratejisi oluşturulacaktır. Toplumun tüm kesimlerine eşit fırsatlar sunan, katılımcı, kamu yararını gözeten, yurtiçi kaynakların kullanımına özen göstererek dışa bağımlılığı en aza indiren, çevreye duyarlı, ekonomik açıdan verimli, güvenli ve sürekli yaya hareketinin sağlanmasını esas alan kent içi ulaşım planlaması yapılacaktır. Arazi kullanım kararlarının her ölçekte ulaşım etkileri ile birlikte değerlendirilmesi ve her ölçeğin gerektirdiği kent içi ulaşım planlarının hazırlanması sağlanacaktır. Her kentin özgün yapısı, dinamikleri ve potansiyelleri göz önüne alınarak, kent içi ulaşım türlerinde çeşitlilik ve bütünleşme sağlanacaktır. Ulaştırma etütlerine temel oluşturması açısından, kentlerdeki mevcut ulaşım sistemi ile yolculuk talebine ilişkin verilerin toplandığı ve düzenli olarak güncellenen Kent Bilgi Sistemlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır. Bu sistemler vatandaşların bilgi talebini karşılayacak şekilde geliştirilecektir. AB ye uyum sürecinde sürdürülebilir bir kent içi ulaşım sistemi oluşturmaya yönelik olarak yaya ve bisiklet ulaşımı ile toplu taşımaya öncelik verilecek ve bu türlerin kullanımı özendirilecektir. Toplu taşıma ile bireysel ulaşım türlerinin birbirleriyle ve kendi içlerinde rekabet etmeyen bir sistem olarak çalışması sağlanacaktır. 16
Raylı sistem projeleri, alternatif toplu taşım sistemlerinin yetersiz kaldığı, sistemin işletmeye açılması öngörülen yıl için doruk saat yolculuk talebinin tek yönde asgari 15.000 yolcu/saat düzeyinde gerçekleşmesi beklenen koridorlarda planlanacaktır. Kent içi ulaşım projelerinin finansmanında dışa bağımlılığı en aza indiren, ulusal üretim, istihdam ve finansman imkânlarından azami ölçüde yararlanan modeller kullanılacaktır. Dış finansman sağlanması düşünülen kent içi ulaşım projelerinin seçiminde; proje maliyetleri ile iç-dış finansman kompozisyonunun belediyelerin mali yapıları ile uyumlu olması şartı aranacaktır. Ulusal ve yerel düzeyde kent içi ulaşım karar, politika, uygulama ve denetiminden sorumlu birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını tanımlayan gerekli düzenlemeler yapılacaktır. 2.3. Türkiye Ulaşım ve iletişim Stratejisi Hedef 2023 Ülkemizin rekabet gücüne ve toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı veren; güvenli, erişilebilir, ekonomik, konforlu, hızlı, çevreye duyarlı, kesintisiz, dengeli, çağdaş hizmetlerin sunulduğu sürdürülebilir bir ulaştırma sistemi oluşturmak olarak ulaştırma sektörünün vizyonunun belirlendiği belgede strateji ve öneriler şu şekilde sıralanmaktadır: 1. Ulaştırma türleri arasında etkin koordinasyonu sağlayacak düzenlemeler gerçekleştirilecek ve buna paralel olarak gelişen ve değişen şartlar doğrultusunda Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile bağlı ve ilgili kuruluşlarında yönetim yapısı yeniden düzenlenecektir. Son yıllarda sosyal sorumluluklar kapsamında önemi giderek artan, Çevre, Enerji Verimliliği, Engelliler, Eğitim gibi konular başta olmak üzere Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı teşkilat yapısı yeniden düzenlenmeli ve görev, yetki ve sorumlulukların dağılımı açık olarak tanımlanacaktır. 2. Ulaştırmanın araştırma-geliştirme ve eğitim etkinliklerini yerine getirmek üzere bir Ulaştırma Enstitüsü kurulacak ve ulaştırma alanında nitelikli personel yetiştirilmesi amacı ile üniversitelerle işbirliğine gidilecektir. 3. Ulaşım Ana Planı hazırlanacaktır. Strateji Belgesinde öngörülen hedeflere ulaşılabilmesi için uygulamaya konulacak faaliyet ve projelerin önceliği ve detayları Ulaşım Ana Planı ile belirlenecektir. Ulaşım Ana Planı esnek ve dinamik bir yapıda olacak ve belirli aralıklarla güncelleştirilecektir. Planın amacı; o Ekonomik ve sosyal gelişmenin ihtiyaç duyduğu ulaştırma altyapısının oluşturulması, o Ulaştırma türleri arasında ülke gereksinimlerine uygun dengenin sağlanması, o Maksimum can ve mal güvenliğinin temin edilmesi, o Çevreye verilen zararların en aza indirilmesi, o Bilgi ve iletişim teknolojilerinden en üst düzeyde yararlanılması, o Uluslararası hukuk ve kurallara uyumlu bir ortamda, ulaşımın, ekonomik, konforlu, kesintisiz ve kısa sürede sağlanması olacaktır. 4. Ulaştırma sektöründe alternatif ulaşım sistemleri kurmak için AR-GE çalışmaları yapılacaktır. Gelişen teknolojiler ve yeni ulaşım sistemlerinin demiryolu, karayolu, denizyolu alt ve üst yapılarında uygulanmasına yönelik olarak daha ekonomik ve güvenli yeni ulaşım sistemlerinin AR-GE çalışması yapılacak ve uygulamaya geçilmesi sağlanacaktır. 17
5. Ulaşımın her türünde ülkemizi bölge ülkeleri ile bağlayacak yeni koridor, hat ve bağlantıların oluşumuna yönelik projelere ve uygulamalara ilişkin AR-GE çalışmaları yapılacak ve uygulamaya konulacaktır. 6. Finansman ihtiyacının sürdürülebilir çözüme kavuşturulması sağlanacaktır. o Tüm ulaştırma türlerinden sağlanan gelirler ve vergiler bir fonda toplanıp, ihtiyaç analizi çerçevesinde bir plan ve oran dahilinde Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Koordinatörlüğünde ulaştırma yatırımlarında kullanılmalıdır. o Finansal olarak geçerli bulunmayan fakat toplumsal yararı yüksek olan yatırımlara devlet desteği sağlanacaktır. o Kamu-özel sektör İşbirliği ile projelerin gerçekleştirilmesi ve özel sektörün finansman ihtiyacına katkısının sağlanmasına yönelik tedbirler alınacak ve gerekli düzenlemeler yapılacaktır. 7. Taşıma Türleri Arasındaki Pay Dağılımı ve 2023 Hedefi; dönem sonunda demiryolunun yük taşımacılığındaki payının %15 in üzerine, yolcu taşımacılığındaki payının ise %10 un üzerine çıkarmaktır. Dönemler itibariyle özellikle yük taşımalarında toplu taşımacılığın ön plana çıkarılması esas alınmıştır. Dengeli bir ulaşım altyapısının kurulmasına yönelik olarak tüm uygun alt sektörleri koordineli olarak kullanabilecek şekilde projeler geliştirilecek ve özellikle yük taşımacılığında demiryolu, denizyolu ve boru hatları payının tedricen artırılması hedeflenmiştir. Avrupa daki demiryolu ile ilgili kuruluşlar ve AB, 2020 hedef yılı için pazar payının yolcuda %6 dan %10 a, yükte %8 den %15 e çıkarılmasını hedeflemiş bulunmaktadır. Türkiye açısından ise hedeflerin gerçekleşmesi, hatta bir atılımı öngören stratejik yaklaşım ile 2023 yılı sonunda demiryolunun yük taşımacılığındaki payını %15 in üzerine çıkarılabilmesi, yolcu taşımacılığında ise %10 un üzerine çıkarılabilmesi hedeflenmiştir. Böylece 2023 yılı sonuna kadar karayolunun payını yükte %60, yolcuda %72 oranına çekmek hedeflenmiştir. 18
3. TR52 BÖLGESİ ULAŞTIRMA VİZYON STRATEJİSİNE DOĞRU YEREL BULGULAR 1. Bölge başta Ankara, Mersin, Antalya olmak üzere çevre kentlerle ve İzmir, İstanbul gibi büyük şehirlerle karayolu, demiryolu ve havayolu ulaşımı yönünden zayıftır. Konya-Karaman bölgesi için ulaşım ağı ve erişebilirlik; çevre kentlerle olan bağlantılar ve mevcut plan/projelerle bölgeye biçilen roller çerçevesinde değerlendirilmiştir. Çevre kentlerin başında, çevre düzeni planı ile de mevcut rolü pekiştirilen Mersin liman kenti ve özellikle hizmet açısından bölgenin bağımlı durumda olduğu Ankara gelmektedir. Ayrıca İzmir ve İstanbul ile olan ulaşım altyapısı bölgenin sosyo-ekonomik gelişimi açısından önem taşımaktadır. Bu doğrultuda bölgeye biçilen vizyon, bölgenin kendi içinde ve bahsedilen kentlerle ülke politikalarına paralel olarak öncelikle demiryolu, havayolu ve karayolu odaklı olarak geliştirilmesini öngörmektedir. Şekil 6: TR52 Düzey 2 Bölgesi Karayolu Ulaşım Haritası Kaynak: UDHB 2. Konya ili, Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) İl ve Devlet yolları içerisinde 3.093 km ile yol ağı sıralamasında ülkemizde 1. il durumundadır. Ancak burum ilin coğrafi büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Ülkenin doğu batı ve kuzey güney karayolu bağlantılarının kesiştiği kavşak noktada yer alan ilin duble yol bağlantıları istenilen seviyede değildir. Karaman ili ise, KGM İl ve Devlet Yolları Ağı içerisinde 653 km ile yol ağı sıralamasında ülkemizde 41. il durumundadır. Karaman ili ülkemizde kendisine bağlı ilçeler ile ulaşımın komşu iller üzerinden yapıldığı tek ildir. TR52 Bölgesi nde otoyol bulunmamakta, ancak Ankara-Pozantı Otoyolu, bölgeden geçmemesine rağmen tamamlandığı zaman bölgenin İstanbul, Ankara, Adana, Mersin gibi önemli merkezler ve bağlantılı olarak diğer bölgelere hızlı ve güvenli erişimi konusunda katkı sağlayacaktır. İller genelinde değerlendirildiğinde 2003-2011 yılları arasında Konya ve Karaman illerinin motorlu taşıt sayısında benzer oranda artış gözlemlenmiştir. Konya da bu rakam 242.341 den 492.542 ye, Karaman da ise 36.423 ten 66.386 ya çıkmıştır. 19
Tablo 9: TR52 Bölgesi Motorlu Araç Sayısı (Adet) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Konya 242.341 255.694 327.495 355.052 388.070 412.787 437.239 460.657 492.542 Karaman 36.423 37.792 43.547 46.548 50.797 54.413 58.501 62.609 66.386 Kaynak: TUİK Karaman, yurt içinde şehirlerarası karayolu ve demiryolu ulaşımının odak noktalarından birinde yer almaktadır ve İç Anadolu Bölgesi ni, Akdeniz Bölgesi ne bağlayan transit geçiş yeri konumundadır. Trafik hacmi yoğunluğu açısından dikkat çeken bir noktada olmayan Karaman ın, trafik açısından en yoğun bölgeler arasında bulunan Mersin, turizm açıdan önemli bir merkez olan Antalya ve yine turizm ve sanayi açısından önemli bir merkez olan Konya ile komşu olması, Karaman ın gelecekte trafik yoğunluğunun artacağı anlamına gelebilir. Dolayısıyla, ulaşım planlaması aşamasında ilin sadece kendi fiziksel ve ekonomik değil, çevre kentlerle de etkileşimi önemli rol oynayacaktır. Karaman ili, KGM İl ve Devlet Yolları Ağı içerisinde 653 km ile yol ağı sıralamasında 41. il durumundadır. 8 Kentte, Türkiye geneline paralel olarak en önemli ulaşım şekli karayoludur. İlin, bölgelerarası ulaşım problemi yokken; ilin kendi sınırları içinde bazı problemleri bulunmaktadır. Tablo 10: Devlet ve İl Yollarının TR52 Bölgesinde İllere Göre Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (01.01.2011) DEVLET YOLLARI (km) ASFALT YOLLAR GEÇİT TOPLAM BÖLÜNMÜŞ ASFALT SATHİ PARKE STABİLİZE TOPRAK TOPLAM VERMEZ UZUNLUK YOL BETONU KAPLAMA KONYA 240 1.191 1.431 - - - - 1.431 747,791 KARAMAN 9 236 245 - - - - 245 70,69 TR52 249 1.427 1.676 - - - - 1.676 818,48 TÜRKİYE 8.758 22.146 30.904 75 162 47 207 31.395 15.787,505 İL YOLLARI (km) ASFALT YOLLAR GEÇİT VERMEZ TOPLAM UZUNLUK BÖLÜNMÜŞ YOL ASFALT SATHİ PARKE STABİLİZE TOPRAK TOPLAM BETONU KAPLAMA KONYA - 1.520 1.520 - - - - 1.662 45,683 KARAMAN - 408 408 - - - - 408 1,57 TR52-1.928 1.928 - - - - 2.070 47,253 TÜRKİYE 1.439 26.783 28.222 137 1.152 735 1.144 31.390 995,646 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Karaman merkezinden doğuda Ereğli üzerinden Niğde ye D350, kuzeyde Kâzımkarabekir üzerinden Konya ya D715 ve güneyde Mut üzerinden Mersin e D715 karayolu güzergâhları bulunmaktadır. D715 Devlet Yolu genel olarak tek şeritlidir. Fakat ilin kendi içinde örneğin, Karaman merkezden Ermenek, Başyayla ve Sarıveliler İlçelerine doğrudan ulaşım mevcut değildir. Bu nedenle, Karaman dan Ermenek e ulaşım Mersin in Mut İlçesi üzerinden yapılmaktadır. Başyayla ve Sarıveliler e en iyi karayolu bağlantı güzergâhı ise bu ilçelerin kuzeyindeki Konya aksıdır. Bu özelliği nedeniyle, Karaman ın il sınırları içindeki ulaşımın komşu iller üzerinden yapıldığı tek il olduğu ifade edilmektedir. Tablo 11: Karaman ilinin bazı il merkezleri ve ilçelere uzaklıkları (km) İl Mesafe İlçe Mesafe Adana 290 Ayrancı 45 Ankara 369 Başyayla 149 Antalya 375 Ermenek 120 İstanbul 773 Kâzımkarabekir 24 İzmir 663 Sarıveliler 161 8 İllere göre Devlet ve İl yollarının satıh cinslerine göre uzunlukları, KGM 20
İl Mesafe İlçe Mesafe Konya 119 Kaynak: T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü, Türkiye Karayolları Haritası Konya ili ise, KGM İl ve Devlet yolları içerisinde 3.093 km ile yol ağı sıralamasında 1. il durumundadır. 9 Ülke içindeki konumu açısından ulaşılabilirliği en yüksek illerinden birisidir ve önemli bir kavşak noktasıdır. İl, ülkenin doğu batı ve kuzey güney karayolu bağlantılarının kesiştiği bir noktadadır. Bu bağlantılar üzerinden Konya İlinin önemli merkezlere uzaklıkları topluca aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 12: Konya ilinin bazı il merkezleri ve ilçelere uzaklıkları (km) İl Mesafe Adana 356 Ankara 258 Antalya 322 İstanbul 660 İzmir 550 Mersin 348 İlçe Mesafe İlçe Mesafe İlçe Mesafe Karatay 4 Derbent 76 Kulu 148 Meram 4 Derebucak 140 Sarayönü 48 Selçuklu 3 Doğanhisar 103 Seydişehir 107 Ahırlı 100 Emirgazi 141 Taşkent 145 Akören 68 Ereğli 153 Tuzlukçu 127 Akşehir 131 Güneysınır 87 Yalıhüyük 100 Altınekin 65 Hadim 135 Yunak 170 Beyşehir 90 Halkapınar 173 Bozkır 129 Hüyük 96 Cihanbeyli 98 Ilgın 89 Çeltik 191 Kadınhanı 58 Çumra 59 Karapınar 102 Kaynak: T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü, Türkiye Karayolları Haritası Karayolları Genel Müdürlüğü nce Konya-Ankara Yolu, Konya-Karaman Yolu, Konya-Akşehir-Afyon İl Hd. Yolu, Konya-Ereğli Ulukışla Ayrım Yolu, Konya-Aksaray Yolu, Konya-Seydişehir, Konya-Beyşehir Yolu bölünmüş yol projeleri devam etmektedir. Hali hazırda yapım aşamasında olan bölünmüş yollar tamamlandığı zaman, büyük şehirlere hızlı ve güvenli erişim konusunda (özellikle Ankara-Pozantı Otoyolu nun tamamlanması bölgenin Şanlıurfa, Diyarbakır, Ankara ve İstanbul illeri ile) fayda sağlanacaktır. Afyonkarahisar-Konya-Ereğli otoyolunun 2023 yılına kadar yapılacak otoyollar planlamasına dahil edilmesi için Konya Valiliğince, gerekçeli yazı ve alternatif güzergahlar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı na sunulmuştur. Tablo 13: Konya-Adana Karayolunun Trafik Yükü MEVCUT KONYA-ADANA KARAYOLUNUN TRAFİK YÜKÜ Yıllık Ortalama Günlük Trafik (YOGT) 7.000-15.000 Ağır Taşıt Trafiğinin Oranı (%) 41 Kaynak: Konya Valiliği 9 İllere göre Devlet ve İl yollarının satıh cinslerine göre uzunlukları, KGM 21