İki farklı habitatta yetiştirilen bakla (Vicia faba L.) bitkisinde bulunan zararlı ve faydalı böcek türleri ve yoğunlukları

Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi 2016, 7 (1): 31-42 Turkish Journal of Biological Control ISSN 2146-0035 Orijinal araştırma (Original article) İki farklı habitatta yetiştirilen bakla (Vicia faba L.) bitkisinde bulunan zararlı ve faydalı böcek türleri ve yoğunlukları Ekrem ATAKAN 1 Insect species and their densities on faba bean (Vicia faba L.) grown in two diverse habitats Abstract: Population densities of the insect species on faba bean (Vicia sativa L.) were studied between 2005 and 2006 in two diverse habitats in the Research and Application Area, University of Çukurova located at Balcalı, Adana, Turkey. Habitat represented by high plant biodiversity with various vegetables, field crops and fruit orchards was described as polyculture. Another habitat having low plant diversity was described as triculture, and in this area, wheat and lettuce were grown commercially. Insect species dwelling on the faba bean plants were collected with a sweep-net. Species numbers of the harmful insects (15 species) and beneficial (predatory) insects (11 species) were greater in the polyculture than in the triculture. Only four predatory insect species were detected in the triculture. Population densities of harmful and beneficial insect species were higher in the polyculture area than in the triculture area. Keywords: Habitat, faba bean, Empoasca decipiens, beneficial insects, density Öz: Bu çalıģma Adana ilinde Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi AraĢtırma ve Uygulama Alanı nda 2005 ve 2006 yıllarında yürütülmüģtür. Saptanan böcek türlerinin yoğunlukları, bitki tür çeģitliliği farklı olan iki habitatta incelenmiģtir. Habitatlardan biri; değiģik sebze ürünleri, tarla bitkileri ve meyve ağaçlarının yetiģtirildiği alan olup, burası çok kültürlü habitat (ÇKH) olarak tanımlanmıģtır. Ġkinci habitat üç kültürlü habitat (ÜKH) olarak tanımlanmıģtır. Bu alanda ticari amaçla buğday ve marul bitkisi yetiģtirilmiģtir. Böcekler haftalık periyodik aralıklarla bitkilerden atrap kullanılarak toplanmıģtır. Zararlı (18 adet) ve faydalı böceklerin (11 adet) tür sayısı ÇKH da yüksek bulunmuģtur. ÜKH da sadece 4 predatör böcek türü kaydedilmiģtir. Zararlı ve faydalı böceklerin (avcı böcekler) populasyon yoğunlukları polikültür alanınında, üç kültürlü habitata göre daha yüksek bulunmuģtur. Anahtar kelimelerler: Habitat, bakla, zararlı böcekler, faydalı böcekler, yoğunluk 1 Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 01330 Adana Sorumlu yazar (Corresponding author) e mail: eatakan@cu.edu.tr AlınıĢ (Received): 27.04.2016 Kabul ediliģ (Accepted): 31.05.2016

Giriş Baklada zararlı ve faydalı böcek türleri Ġnsanların beslenmesinde önemli bir yeri olan bakla (Vicia faba L.), içerdiği bitkisel proteinin zenginliği nedeniyle birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de değiģik Ģekillerde tüketilmektedir. Ġyi bir münavebe bitkisi olan bakla, yemeklik tane baklagiller içerisinde üretim yönünden dördüncü sırada yer almaktadır, Akdeniz ve Ege de turfanda; Kuzey Ege ve Güney Marmara da kuru tanesi için yetiģtirilmektedir (Anonymous 2001). Agro-ekosistemler böceklerin tür çeģitliliğini ve bu türlerin populasyon yoğunluklarını olumlu yada olumsuz Ģekilde etkilemektedirler. Yüksek sayıda bitki çeģitliliğine sahip agro-ekosistemler; nektar, polen, alternatif böcek avı, korunma, barınma kıģlama ve çiftleģme yerleri gibi olanaklar sunarak, tarımsal savaģım açısından zararlı türlerin mücadelesinde önemli rol oynamaktadırlar (Cromartie 1981; Sheehan 1986; Russell 1989; Vandermeer 1989; Altieri 1990; Andow 1991). Bitki çeģitliliği yönünden fakir olan agro-ekosistemlerde yaģamasal kaynakların azlığı nedeniyle, doğal düģmanlar yeterince etkili olamamakta ve böcek salgınları daha ciddi olarak ortaya çıkmaktadır (Root 1973). Bir bitki türünün değiģik bitki türleriyle birlikte (intercropping) yetiģtirildiği deneysel ortamlarda faydalı ve zararlı böcek yoğunlukları, aynı deneme alanı içerisinde önceki çalıģmalarda araģtırılmıģtır (Letourneau & Altieri 2008; Risch et al. 1982; Coll & Bottrell 1994; Ponti et al. 2007; Letourneau 2008). Bu Ģekilde planlanmıģ araģtırmalarda; parsellerde bitki yoğunluklarının ve bitkilerin morfolojik yapılarının farklı olması, ayrıca bitkilerin salgılamıģ olduğu değiģik kokular, (allamon, kayromon ve synomlar) böceklerin davranıģlarını ve avlara yönelimlerini etkileyebilmektedir (Coll & Bottrell 1994, 1995). Bu çalıģma sınırlı bir deneysel alanda bu tür etkiler düģünülerek; bitki tür çeģitliliği farklı olan, ancak bazı ekolojik özellikleri yönünden benzerlikleri bulunan iki agro-ekosistemde yürütülmüģtür. Adana ili ve çevresinde buğday ve tek yıllık bitkilerin bulunduğu ekosistemlerde (Karaca et al. 1993) ve ayrıca Çukurova Deltası nda Kaplanböcekleri nin habitat kullanımları ile ilgili araģtırmalar yapılmıģtır (Aydın et al. 2005). Diğer taraftan, Aydın (2006) Çukurova Deltası nda farklı habitatlarda böcek biyolojik çeģitliliğini araģtırmıģtır. Ülkemizde değiģik ekolojik bölgelerde bakla bitkisi üzerinde böcek türleri ve bunların ekonomik önemleri konusunda yeterince çalıģma yapılmadığı görülmektedir. Bu nedenle ele alınan bu çalıģmada, Adana ili ve çevresinde kıģbahar ayları süresince çiçekli olan bakla bitkisinin, böcek faunası üzerindeki biyolojik ve ekolojik etkileri araģtırılmıģtır. Elde edilen sonuçlar, zararlı böceklerle mücadelede, farklı habitatların önemi yönünden irdelenmiģtir. Materyal ve yöntem Deneme alanı Deneme 2005 ve 2006 yıllarında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi AraĢtırma ve Uygulama Çiftliğinde yapılmıģtır. Bu alan 7.400 da olup, değiģik topografik 32

Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi Turkish Journal of Biological Control Atakan 2016, 7 (1): 31-42 özelliklere sahiptir. Sulanamayan yüksek ve yamaç arazilerde buğday; sulanan düz alanlarda ise tek ve çok yıllık farklı kültür bitkileri ticari ve deneme amaçlı yetiģtirilmektedir. Bu çalıģma AraĢtırma Uygulama Çiftliğinde ürün deseni yönünden farklı olan iki agro-ekosistemde yürütülmüģtür. Habitatlardan biri Bitki Koruma Bölümü AraĢtırma ve Uygulama Alanı (BKBAUA) (Kuzey: 37 01.809 ; Doğu: 35 21.694 ),. diğeri ise Pamuk AraĢtırma ve Uygulama Merkezi (PAUM) (Kuzey: 37 00.795 ; Doğu: 35 21.119 ) dir. Tanımlanan habitatlar arasında yaklaģık 2 km mesafe vardır. BKBAUA 42 da alan sahiptir ve denemenin yapıldığı yıllarda, bu alanın 15 dekarlık kısmında kıģ aylarında sebze türleri (lahana, karalahana, brokoli, soğan, marul ve maydanoz), buğday diğer çalıģmalar için deneme amaçlı olarak yetiģtirilmiģtir. Bu alanın 22 da kısmında turunçgiller (portakal, limon, greyfurt ve mandarin); 5 da alanda zeytin üretimi yapılmaktadır. Bu alan zengin bitki tür çeģitliliği nedeniyle çok kültürlü habitat (ÇKH) bir baģka deyiģle polikültür alanı olarak tanımlanmıģtır. PAUM 80 da alana sahiptir ve denemenin yapıldığı yıllarda, bu alanın 10 dekarında marul, 65 dekarında buğday yetiģtirilmiģtir. Bu alan üç kültürlü habitat (ÜKH) olarak tanımlanmıģtır. Her iki habitat içerisine bakla ekimi yapılmıģ olup, deneme parselleri 500 m 2 lik alana sahiptir (25 m geniģliğinde 20 metre uzunluğunda). Lara bakla çeģidi 2005 yılında 8 Ekim, 2006 yılında 15 Ekim tarihlerinde ekilmiģtir. Denemede tekerrürleri oluģturmak için parseller 4 eģit alana (125 m 2 ) ayrılmıģtır. Her iki yılda örneklemelere ocak ayının ilk haftasında baģlanılmıģ ve nisan ayı sonuna kadar sürdürülmüģtür. Böcek örneklemeleri 2005 yılında 15, 2006 yılında 16 hafta süreyle ve sabah 09:00-11:00 saatleri arasında yapılmıģtır. ÇalıĢma süresince her iki habitatta da zararlı, hastalık ve yabancı otlara karģı ilaçlama yapılmamıģtır. Böceklerin örneklenmesi Böceklerin örneklenmesinde atrap kullanılmıģtır. Her alt parselde 5, tüm denemede, 20 atrap sallanmıģtır. Atrap ile toplanan örnekler bez torbalara alınarak, buz kutusu içerisinde laboratuvara getirilmiģtir. Böceklerin öldürülmesi pamuğa emdirilmiģ etil asetat yardımıyla olmuģtur. Toplanan ergin böceklerin tür ayrımları, Bitki Koruma Bölümü nde teģhisli koleksiyon materyalleri ile karģılaģtırılarak yapılmıģtır. Orius türlerinin teģhislerinde Önder (1982) ve Tommasini (2004) den de ayrıca yararlanılmıģtır. Ergin thrips türlerinden bilinen türler bu iģlemler sırasında sayılarak kaydedilmiģtir. Bilinmeyen türlerin geçici preparatları yapılmıģtır. Thrips örneklerinin teģhisleri yazar tarafından yapılmıģtır. Verilerin değerlendirilmesi Bakla üzerinden böceklerin örneklenmesi esas olarak mart-nisan ayları süresince gerçekleģtirilmiģtir. Bu aylarda toplanan haftalık değerler birleģtirilerek mevsimsel toplam değerler halinde verilmiģtir. Yıl ve habitatların böceklerin toplam 33

Baklada zararlı ve faydalı böcek türleri populasyonlarına etkileri, yinelemeli ölçüm testi [Repeated Measure (RM ANOVA)] ile P<0,05 önem seviyesinde incelenmiģtir. Habitatlar arasında böcek türlerinin toplam populasyon yoğunluklarının karģılaģtırılmasında t testi (bağımsız örnekler için) (P<0,05) den yararlanılmıģtır. Bazı böcek türlerinin mevsimsel yoğunlukları çok düģük olduğundan (toplam ortalama sayıları 5 den az olanlar) değerlendirilmemiģtir. Bulgular ve tartışma İki farklı habitatta zararlı ve faydalı böcek türleri ve mevsimsel yoğunlukları Örnekleme yıllarında farklı habitatların zararlı böceklerin tür sayısına ve bu türlerin populasyon yoğunluklarına etkileri önemli bulunmuģtur (Çizelge 1 ve 2). ÇKH ta 15, ÜKH ta ise 8 adet zararlı böcek türü kaydedilmiģtir (Çizelge 3). Bu çalıģmada en yaygın zararlı tür olarak yaprakpireleri [Asymmetrasca (Paoli) decedens + Empoasca decipiens Paoli] saptanmıģtır (Çizelge 3). Yaprakpirelerinin populasyonları her iki örnekleme alanında da mart ayı baģlarında artmaya baģlamıģ, nisan ayı ortalarında en yüksek değerlere ulaģmıģtır. Örnekleme tarihlerinin çoğunda yaprakpirelerinin sayısı ÇKH ta diğeri habitata göre daha yüksek ve önemli olmuģtur. Yonca hortumluböceği, Hypera variabilis (Herbst.) sadece ÇKH da saptanmıģtır (Çizelge 3). Bu türler 2006 yılında Mart-Nisan döneminde yüksek sayılarda ortaya çıkarak çiçeklerin çoğunu tahrip etmiģlerdir. Bu nedenle bitkilerde çok az sayıda bakla meyvesi oluģmuģtur. Meligethes sp. erginlerinin çiçeklerde beslendiği ve her iki yılda da ÇKH ta yüksek ve önemli yoğunluklarda bulunduğu saptanmıģtır (Çizelge 3; P<0.05). Meligethes sp. nin larvaları da çiçeklerde benzer zarara neden olmuģlardır. Çizelge 1. Habitat ve yılın zararlı böcek türlerinin populasyon yoğunluklarına etkileri Table 1. Effects of habitat and year on the abundance of harmful insects Varyasyon SD KO F P kaynakları Habitat 1 2272.001 364.172 0.0001 Böcek türleri 8 4462.572 715.291 0.0001 Habitat x 8 665.742 106.710 0.0001 böcek türü Hata 342 6.239 Yıl 1 2010.013 382.332 0.0001 Yıl x habitat 1 1261.401 239.936 0.0001 Yıl x böcek 8 758.241 144.228 0.0001 türü Yıl x habitat x 8 434.898 82.724 0.0001 böcek türü Hata (yıl) 342 5.257 34

Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi Turkish Journal of Biological Control Atakan 2016, 7 (1): 31-42 Bezelye yaprakbiti, Acyrthosiphon pisum (Haris) 2005 yılında her iki örnekleme alanında düģük yoğunluklarda saptanırken, 2006 yılında önemli ve yüksek sayıda ÇKH ta kaydedilmiģtir (Çizelge 3). Bu zararlı böcek türü daha çok mart ayı sonuna doğru bitkilerin çoğunlukla sürgünlerinde görülmüģ olup, bitkilerde dikkate alınabilecek bir zarara neden olmamıģtır. Thrips angusticeps Uzel hariç, diğer thrips türleri her iki habitata da kaydedilmiģlerdir (Çizelge 3). Yüksek ve önemli sayıda Frankliniella occidentalis (Pergande) ve Thrips major Uzel ÇKH ta saptanmıģtır (Çizelge 3; P<0,05). Melanthrips pallidior Priesner her iki habitatta benzer sayılarda kaydedilmiģtir (Çizelge 3). Thrips türlerinin esas olarak bitkilerin çiçeklerinde bulunduğu görülmüģtür. Çizelge 2. Habitat ve yılın avcı böcek türlerinin populasyon yoğunluklarına etkileri Table 2. Effects of habitat and year on the abundance of predatory insect species Varyasyon SD KO F P kaynakları Habitat 1 764.523 62.858 0.0001 Böcek türleri 4 80.103 183.593 0.0001 Habitat x 4 233.960 9.203 0.0001 böcek türü Hata 190 1.274 Yıl 1 91.203 54.625 0.0001 Yıl x habitat 1 44.223 26.487 0.0001 Yıl x böcek 4 53.428 32.000 0.0001 türü Yıl x habitat x 4 10.285 6.160 0.0001 böcek türü Hata (yıl) 190 1.670 Ancak, thripsler nedeniyle bitkilerde ekonomik anlamda bir zarar gözlenmemiģtir. DeğiĢik takım ve familyalara bağlı diğer böcek türleri daha düģük sayılarda ve genelde ÇKH ta kaydedilmiģlerdir (Çizelge 3). Örnekleme yıllarında habitatların avcı böcek tür sayısına ve türlerin populasyon yoğunluklarına etkileri önemli bulunmuģtur (Çizelge 2). ÇKH ta 11, ÜKH ta ise sadece 4 adet avcı böcek türü saptanmıģtır (Çizelge 4). Örneklemelerde predatör böceklerin çoğunlukla erginleri toplanmıģtır. Avcı böcekler içerisinde en yaygın olarak Orius cinsine bağlı türler bulunmuģ olup, Orius türleri içerisinde örneklemeler boyunca en yaygın olarak Orius niger Wolff kaydedilmiģtir (Çizelge 4). Orius türlerinden O. niger ve Orius laevigatus (Fieber) 2005 yılında her iki habitatta benzer sayıda yakalanırken, 2006 yılında her iki tür, ÇKH ta, ÜKH göre önemli düzeyde yüksek sayılarda saptanmıģtır (P<0,01). 35

Baklada zararlı ve faydalı böcek türleri Çizelge 3. Adana ilinde 2005-2006 yıllarında iki habitatta yetiģtirilen bakla bitkisinde saptanan zararlı böcek türleri ve yoğunlukları (adet) Table 3. Abundance of harmful insect species on faba bean grown in two habitats in Adana province during 2005-2006 Böcek türleri Hypera variabilis Herbst. Meligethes sp. Epicometis (Tropinota) hirta Poda Oxythrea cinctella (Schaum) Eurydema ornatum L. Lygus sp. Asymmetrasca decedens (Paoli)+Empoasca decipiens Paoli Acyrthosiphon pisum (Haris) Thrips major (Priesner) Frankliniella occidentalis (Pergande) Thrips meridionalis Uzel Takım/ Familya Coleoptera/ Curculionidae Coleoptera/ Nitidulidae Coleoptera/ Scarabaeidae 2005 2006 ÇKH ÜKH ÇKH ÜKH 21 0 213 0 15 0 114 4 8 0 3 0 Coleoptera/ 5 0 0 0 Scarabaeidae Hemiptera 0 0 5 0 Hemiptera/ Lygaeidae Hemiptera/ Cicadellidae 0 0 6 0 321 240 968 340 Hemiptera/ Aphididae 10 5 197 13 Thysanoptera/ 18 1 17 16 Thripidae 26 16 8 2 13 3 10 2 Thrips tabaci Lin. 6 2 2 3 Thrips angusticeps 5 0 1 0 Uzel Melanthrips pallidior Priesner Thysanoptera/Aeo lothripidae 12 10 7 4 ÇKH: çok kültürlü habitat; ÜKH: üç kültürlü habitat Orius nimfleri mart ayının ilk haftasında ve bitkilerin meyve oluģturma döneminde kaydedilmiģ, sayıları da polikültür tarım alanında daha yüksek sayıda bulunmuģtur. Chrysoperla carnea (Stephens) ve Staphlylinus cinsinden bir tür, iki yılda da yüksek ve önemli sayılarda ÇKH da saptanmıģtır (Çizelge 4). 36

Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi Turkish Journal of Biological Control Atakan 2016, 7 (1): 31-42 Çizelge 4. Adana ilinde 2005-2006 yıllarında iki habitatta yetiģtirilen bakla bitkisinde saptanan avcı böcek türleri ve yoğunlukları (adet) Table 4. Abundance of beneficial insect species on faba bean grown in two habitats in Adana province during 2005-2006 2005 2006 Böcek türleri Takım/ ÇKH ÜKH ÇKH ÜKH Familya Coccinella Coleoptera/ 5 0 3 0 semptempunctata L. Cocinellidae Hipodomia variegeta 0 0 2 0 Goeze Scymnus levaillanti 6 0 1 0 Mulsant Scymnus 2 0 0 0 pallidipediformis Günther Staphylinus sp. Coleoptera/ 16 0 45 0 Staphylinidae Orius niger (Wolff) Hemiptera/ 58 49 162 90 Anthocoridae Orius laevigatus 16 10 37 5 (Fieber) Orius majusculus 0 0 2 0 (Reuter) Campylomma Hemiptera/ 5 0 4 0 nicolasi (Reuter) Miridae Chrysoperla carnea 14 3 10 2 (Stephens) Aeolothrips collaris Priesner Thysanoptera/ Aeolothripidae 14 17 10 11 ÇKH: çok kültürlü habitat; ÜKH: üç kültürlü habitat Az sayıda Coccinellidae familyasına bağlı erginler (çoğunlukla Coccinella semptempunctata L.) nisan ayında yaprakbiti kolonilerinde görülmüģlerdir. Avcı thrips, Aeolothrips collaris Priesner her iki habitatta benzer sayılarda toplanmıģtır. Sonuç Polikültür agro-ekosisteminde, bakla bitkisi üzerinde yüksek sayıda zararlı ve faydalı böcek türleri saptanmıģtır. Buna karģın, bazı böcek türleri de bakla bitkisine geçerek ciddi zararlara neden olmuģlardır. Bunlardan Meligethes sp. ve Yonca hortumluböceği nin yeni dikilmiģ mandarin parselinde örtücü bitki olarak değerlendirilen fiğ (Vicia sativa L.) bitkilerinden bulaģtığı düģünülmektedir; çünkü fiğ üzerinde her iki türün ergin bireyleri yaygın bir Ģekilde görülmüģtür. Bu 37

Baklada zararlı ve faydalı böcek türleri çalıģmada gösterildiği Ģekilde, habitat içerisinde akraba bitki türlerinin varlığı, oligofag olan zararlı böceklerin hassas bitki türlerine veya çeģitlerine geçip, daha fazla sorun olması nedeniyle riskli olabilir. Diğer yandan yaprakpireleri muhtemelen çevredeki yabancı otlardan ve turunçgil ağaçlarından (portakal ve mandarin) bakla bitkilerine geçerek beslenmiģ ve çoğalmıģlardır. Adana ilinde kompleks yaprakpireleri nin sonbahar ve kıģ aylarında turunçgillerde ve yabani bitkilerde, yaz aylarında ise pamuk, mısır, susam ve domates gibi kültür bitkilerinde yaygın olarak görüldüğü bildirilmiģtir (BaĢpınar, 1994). Baklada olduğu gibi kıģlık bir bitki türünü ara konukçu olarak kullanan böcekler daha sonraları yazlık bitki türlerine de geçerek benzer sorunları yaratabilirler. Nitekim aynı deneme alanı içerisinde yetiģtirilen tüysüz pamuk çeģitlerinde aynı yaprakpirelerinin zararı daha ciddi olarak görülmektedir (Atakan et al., 2004). Çiçeklerde yaygın olarak görülen avcı Orius türleri her iki habitatta da diğer avcı böcek türlerine göre daha yüksek sayıda kaydedilmiģlerdir. Bu türlerin yine çiçeklerde bulunan thripsler ile beslendiği ve bunların populasyon artıģlarını engelledikleri düģünülmektedir. Çukurova Bölgesi nde diğer kıģlık sebze türleriyle birlikte örneklenen bakla tarlalarında F. occidentalis erginleri ve larvaları yüksek sayıda saptanırken, daha düģük sayıda Orius bireyleri bulunmuģtur (Atakan, 2008). Bu durum muhtemelen, bu alanlarda tarım ilaçlarının yoğun kullanımı ve bunun sonucunda faydalı böceklerin bunlardan olumsuz yönde etkilenmeleriyle ilgili olabilir. Orius cinsine bağlı böcekler polifag avcı türler olmakla birlikte, özellikle thripslerin etkili doğal düģmanı oldukları ve ticari olarak üretilip seralarda zararlı thrips türlerinin (F. occidentalis ve Thrips tabaci Lind. gibi) mücadelesinde kullanıldıkları bilinmektedir (Riudavates, 1995). Bakla bitkisi ekstra floral nektar bakımından zengin olup, birçok faydalı böceğe konukçuluk ettiği bildirilmektedir. (Anonymous, 2008). Bu bitki türü bu özelliğiyle, özellikle Hemiptera takımına bağlı avcı böcek türlerine, böcek avları dıģında, alternatif besin olarak nektar ve polen de sağlamıģ olabilir. Nitekim, Orius türlerinin avlarının olmadığı durumlarda bitkilerde nektar ve polenlerle beslendikleri önceki çalıģmalarda da bildirilmiģtir (Salas-Aguilar & Ehler, 1977; Kiman & Yeargan, 1981). Diğer kıģlık sebze türleri mart ayında çiçeklenirken, aralık-nisan ayları süresince çiçekli kalan bakla bitkileri, uzun ve kapalı yapıdaki çiçekleri sayesinde, özellikle küçük vücutlu avcı böcek türleri (Orius ve Campylomma türleri) için elveriģli korunma ve barınma yeri de sağlamıģ olabilir (Atakan 2008). Bu çalıģmada araģtırılmamıģ olmasına karģın, Orius diģilerinin bakla meyvelerini yumurta bırakma yeri olarak kullandıkları da düģünülmektedir. Laboratuarda O. sauteri (Poppius) ve O. insidiosus (Say), yumurtlama yeri olarak taze bakla meyvesi kullanıldığında baģarılı bir Ģekilde üretilmiģtir (Murai et al., 2001; Bostanian et al., 2005). Bu çalıģmada Orius nimfleri her iki habitatta mart ayının ilk haftasında bitkilerin meyve bağladıkları dönemde kaydedilmiģlerdir. Orius ergin bireyleri kıģlık yabancı ot türleri üzerinde yaygın olarak görülmesine karģın, hiç nimfleri bulunamamıģtır (Atakan, 2007). Sarı ve bol çiçekli yabancı ot türleri, Orius bireyleri için iyi bir 38

Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi Turkish Journal of Biological Control Atakan 2016, 7 (1): 31-42 nektar ve polen kaynağı olabilirler, fakat erginler muhtemelen bakla bitkilerini yumurta bırakma için daha çok tercih etmektedirler. O. insidiosus diģileri yumurta bırakma için, bakla ile aynı familyadan olan sırık fasulyesi (Phaseolus vulgaris limensis) ni 4 yabancı ot türüne tercih etmiģtir (Lundgren & Fergen, 2005). Bitki tür çeģitliliğiyle zengin olan agro-ekosistemlerde, yetiģtirilecek bitki türlerinin seçimi, yetiģtirildikleri alanların büyüklükleri ve konumları, daha sağlıklı konukçu bitki-av-avcı iliģkilerinin (trofik iliģkiler) oluģturulması bakımından önem taģıyabilir. Örneğin zararlı beslenmesine hassas olan bir kültür bitkisinin, doğal bitki örtüsü korunan tarla kenarlarına, çit bitkilerine ve tarımsal amaçlı değerlendirilmeyen doğal ekosistemlere yakın yetiģtirilmesi önerilmektedir (Landis et al., 2000), çünkü agro-ekosistem dıģında kalan bu yerlerde, değiģik bitki türleri (özellikle çiçekli yabani bitkiler), birçok faydalı arthropod türünü barındırmakta ve bunlara yaģam alanı sunmaktadırlar. Tarımsal sistemlerde habitatların önemi ve yönetimi hakkında daha geniģ bilgiler önceki çalıģmalarda (Thies & Tscharntke, 1999; Landis et al., 2000; Tscharntke et al., 2007; Fiedler et al., 2008) bulunabilir. Ilıman iklim bölgelerinde iyi bir habitat planlamasıyla, habitat içerisinde diğer kültür bitkileriyle birlikte, bakla bitkisinin yetiģtirilmesinin; faydalı böceklerin doğada korunması ve etkinliklerinin arttırılması bakımından önemli katkılar sağlayacağı düģünülmektedir. Böylelikle faydalı böcek türleri daha sonraki vejetasyon döneminde yetiģtirilen kültür bitkilerine erken zamanda ve daha yüksek sayılarda geçerek zararlı arthropod türlerinin baskı altına alınmasında daha etkili olabilirler. Bu çalıģma bakla bitkisi üzerinde böcek faunasının saptanmasından daha çok, bitki çeģitliliği farklı olan iki habitatta; böcek türleri ve türlerin yoğunlukları karģılaģtırmalı olarak incelenmesi ile ilgilidir. Sonuç olarak, monokültür tarım alanlarında yeģil kuģak bitki yetiģtiriciliğinde bakla tarımı yapılarak bir yandan doğal düģmanlar için barınma ve alternatif beslenme alanları oluģturulurken, diğer yandan söz konusu agro-ekolojideki tür zenginliği de artırılarak doğal dengenin kurulmasında önemli adımlar atılmıģ olacaktır. Bu amaçla ülkemizin değiģik ekolojik bölgelerinde bakla üzerinde yapılacak faunistik çalıģmalarla, baklada faydalı arthropod tür sayısı artırılabilir ve bu türlerin önemlileri de mücadele açısından yararlı konuma dönüģtürülebilir. Kaynaklar Altieri M. A. 1990. Biodiversity of microorganism and invertebrates : its role in sustainable agriculture. Proceedings of the First Workshop on the Ecological Foundations of Sustainable Agriculture (WEFSA 1), London, UK, 26-27 July 1990 pp. 165-182. Andow D. A. 1991. Vegetational diversity and arthropod population response. Annual Review of Entomology, 36: 561-586. Anonymous, 2001. Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı: Bitkisel üretim. Tahıl ve Baklagil Alt Komisyon Raporu, DPT:2644-ÖĠK:652, Ankara, 146 s. 39

Baklada zararlı ve faydalı böcek türleri Anonymous, 2008. Plant flowers to encourage beneficial insects. htpp//www.hort.wisc.edu/mastergardener/features/ insects/flowerbugs/flowers. Atakan E., K. Boyacı & O. Gençer 2004. Çukurova da Yaprakpireleri [Asymmetrasca decedens (Paoli) ve Empoasca decipiens Paoli) (Homoptera: Cicadellidae] nin bazı pamuk çeģitlerindeki populasyon geliģmesi.türkiye Entomoloji Dergisi, 28: 267-273. Atakan E. 2007. Bazı hemipter böceklerin yabancı otlar üzerinde mevsimsel yoğunlukları ve Frankliniella occidentalis (Pergande) (Thysanoptera: Thripidae) ile iliģkileri. Türkiye II. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri, 27-29 Ağustos 2007, 236. Atakan E. 2008. Thrips (Thysanoptera) species occurring on winter vegetables crops in Çukurova region of Turkey. Acta Phytopathologica Entomologica Hungarica, 43: 227-234. Aydın G. E. ġekereoğlu & E. Arndt 2005. Tiger beetles (Coleoptera: Cicindelidae) as bioindicators of habitat degradion in the Çukurova Delta, Sothern Turkey) Zoology in the Middle East, 36:51-58. Aydın G. 2006. Çukurova Deltası nda böceklerin sürdürülebilir alan kullanımında biyolojik gösterge olarak değerlendirilme olanakları. Çukurova Universitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 269. (BasılmamıĢ Doktora Tezi) BaĢpınar H. 1994. Some observations on dominant structure and population changes of Asymmetrasca decedens (Paoli) and Empoasca decipiens Paoli (Hom., Cicadellidae) on different crops in Adana. Türkiye Entomoloji Dergisi, 18: 71-76. Bostanian N. J., M. Akalach & H. Chiasson 2005. Effects of a Chenepodium-based botanical insecticide/acaricide on Orius insidiosus (Hemiptera: Anthocoridae) and Aphidius colemani (Hymenoptera: Braconidae). Pest Management Science, 61: 979-984. Coll M. & D. G. Bottrell 1994. Effects of nonhost plants on an insect herbivore in diverse habitats. Ecology, 75: 723-731. Coll M. & D. G. Bottrell 1995. Predator-prey association in mono- and dicultures: effect of maize and bean vegetation. Agriculture, Ecosystems and Environment, 54: 115-125. Cromartie W. J. 1981. The environmental control of insect using crop diversity In: D. Pimentel (Editor), CRC Handbook of Pest Management in Agriculture Vol: 1. Chemical Rubber Company Press. Fiedler A. K., D. A. Landis & S. D. Wratten 2008. Maximizing ecosystem services from conservation biological control: The role of habitat management. Biological Control, 45: 254-271. Karaca Ġ., N. Uygun & E. ġekeroğlu 1993. Farklı ekosistemlerin çeģitlilik ve benzerliklerinin karģılaģtırılması. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 8: 141-150. Kiman Z. B. & K. V. Yeargan 1985. Development and reproduction of the predator Orius insidiosus (hemiptera: Anthocoridae) reared on diets of selected plant material and arthropod prey. Annals of the Entomological Society of America, 78: 464-467. Landis D. A., S. D. Wratten & G. M. Gurr 2000. Habitat management to conserve natural enemies of arthropod pests in agriculture. Annual Review of Entomology, 45: 175-201. Letourneau D. K., 2008. Mechanism of predator accumulation in a mixed crop systems. Ecological Entomology, 15: 63-69. Letourneau D. K. & M. A. Altieri 1983. Abundance patterns of a predator, Orius tristiclor (Hemiptera: Anthocoridae), and its prey, Frankliniella occidentalis (Thysanoptera: 40

Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi Turkish Journal of Biological Control Atakan 2016, 7 (1): 31-42 Thripidae): Habitat Attraction in polycultures versus monocultures. Environmental Entomology, 12: 1464-1469. Lundgren J. & J. K. Fergen 2005. Ovipositon behavior of the predator Orius insidiosus: acceptability and preference for different plants. Bio Control, 51: 217-227. Murai T., Y. Navai & N. Sugiura 2001. Utilization of germinated broad bean seeds as an oviposition substrate in mass rearing of the predatory bug, Orius sauteri (Poppius) (Htereoptera: Anthocoridae). Applied Entomology and Zoology, 36: 489-494. Önder F. 1982. Türkiye Anthocoridae (Heteroptera) faunası üzerinde taksonomik ve faunistik araģtırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 459, Ġzmir, 159. Ponti L., M. A. Altieri & A. P. Gutierrez 2007. Effects of crop diversification levels and fertilization regimes on abundance of Brevicoryne brassicae (L.) and its parasitization by Diaeretiella rapae (M Intosh) in broccoli. Agricultural and Forest Entomology, 9: 209-214. Risch S. L., R. Wrubel & D. Andow 1982. Foraging by a predaceous beetle, Colemegilla maculate (Coleoptera: Coccinellidae), in a polyculture: effects of plant density and diversity. Environmental Entomology, 11: 949-950. Riudavets J. 1995. Predators of Frankliniella occidentalis (Perg.) and Thrips tabaci Lind.: a review, pp. 47-87. In: Biological Control of Thrips Pest (Eds.: Loomans A. J. M., J. C. Van Lenteren, M. G. Tommasini, S. Maini & J. Riudavets). Wageningen Agricultural University Papers, 95.I, Wageningen, 201. Root R. B. 1973. Organization of a plant-arhropod association in simple and diverse habitat : the fauna of collards (Brassica oleraceae). Ecology Monograf, 43: 95-124. Russell E. P. 1989. Enemies hypothesis: a review of the effect of vegetational diversity on predatory insects and parasitoids. Environmental Entomology, 18: 590-599. Salas-Aguilar J. & L. H. Ehler 1977. Feeding habits of Orius tristicolor. Annals of the Entomological Society of America, 70: 464-467. Sheehan W. 1986. Response by specialist and generalist natural enemies to agroecosystem diversification: a selective review. Environmental Entomology, 15: 456-461. Thies C. & T. Tscharntke 1999. Landscape structure and biological control in agroecosystems. Science, 285: 893-895. Tommasini M. G. 2004. Collection of Orius species in Italy. Bulletin of Insectolog, 57: 65-72. Tscharntke T., R. Bommarco, Y. Clough, T. O. Crist, D. Klejin, T. A. Rand, J. M. Tylianakis, S. van Nouhuys & S. Vidal 2007. Conservation biological control and enemy diversity on a landscape scale. Biological Control, 43: 294-309. Vandermeer J. 1989. The Ecology of Intercropping. Cambridge University Press, 23. 41