Ön Söz Bu kitabın beşinci basımını sunduğum için memnunum. Bu kitapta, psikolojik danışma ve psikoterapi kuramları açıklanmış ve her birinde çok sayıda örnek olay verilmiştir. Üniversite psikolojik danışma merkezinde psikolojik danışman olarak çalışıyorum ve lisans üstü öğrencilere 35 yılı aşkın ders veriyorum. Hem profesyonel olarak, hem de kişisel olarak deneyimler benim için çok değerlidir. Her konuda, birden fazla örneğe yer verilen geniş bir ders kitabını yazmak istedim. Birçok psikoterapi ve psikolojik danışma kuramında, değişik psikolojik bozukluklara farklı yaklaşımlar uygulandığı için, farklı tedavilerden söz etmenin önemli olduğunu hissettim. Psikoterapi ve psikolojik danışmaya kapsamlı bir bakış sağlamak için kavramları ve onların uygulamasını sundum. Bunu da, örnek olayları özetleyerek, danışanterapist diyaloglarını, teknik ve tedavilere örnek olsun diye verdim. Kavramların ve örneklerin harmanlanmasının, psikoterapi ve psikolojik danışmayı terapötik süreci öğrenmek isteyen öğrenciler için daha açık ve daha gerçek hâle getirdiğine inanıyorum. Kuramların çoğunun bireysel terapiye ya da psikolojik danışmaya nasıl uygulanabileceğini depresyon, kaygı gibi psikolojik bozukluklarda gösterdim. Kitabın kapağında ismim olduğu hâlde, konular 70 den fazla otoritenin psikolojik danışma ve psikoterapiye yaklaşımını temsil etmektedir. Bu, özde, belirgin kuramlar üzerinde birçok uzmandan gelen dönütlerle dolu bir kitaptır. Her biri belli bir içeri olduğu kadar konuları değişik gelişim evrelerinden okuyarak önerilerde bulunmuşlardır. Değişik Öğretme Tercihlerini Kullanmak İçin Esnek Bir Yaklaşım Bu kitabı hazırlarken, bir çok ders verenin, tüm konuların hepsini çalışmak için vermeyeceğini aklımda tuttum. Kuramları, genellikle, gelişimleri açısından kronolojik olarak sıraladığım hâlde, bazı istisnalar dışında, konular üzerinde bir biri ardı sıra durulmayabilir. Bu iki kuramın gelişirken aralarında yakın bir ilişki olduğu için, Jungcu analize ilişkin konu, psikanalizi izlemelidir. Onüçüncü konu-feminist Terapi ve ondördüncü konu-aile Terapisi de birbirini izlemelidir, çünkü 13. Konu da sunulan bilgi, 14. Konu da kullanılmıştır. İkinci Konu (Psikanaliz), en uzun ve en zor konudur. Modern psikanaliz uygulamasını sunmak için, Freud un ölümünden bu yana, Winnicott, Kohut ve ilişkisel kuram da dahil olmak üzere psikanalize katkıları açıklamak gereklidir. Dersi verenler, bu konuya diğerlerinden daha geniş zaman ayırmayı isteyebilirler. Bazıları, diğer birkaç konu işlendikten sonra, bu konunun işlenmesini, özellikle öğrencilerin kişilik kuramlarına ilişkin daha az aşinalığı varsa, yararlı bulabilirler. xix
xx Ön söz 16. Konu da kuramların karşılaştırılması ve eleştirisine yer verilmiştir. Böylece, öğrenciler, her kuramı eleştirmeden önce öğrenmiş olurlar. Aynı zamanda, kuramların bilinmesi, diğer kuramlara ilişkin yargılamayı kolaylaştırır ve her kuramın sınırlılıkları ve güçlü yanlarını tanımlamadan önce, psikoterapi kuramlarına genel bakış yararlı olur. Bir çok kurama ilişkin bilgi, 17. Konu da anlatılan Lazarus un Çoklu Model Kuramı nı anlamak için önem kazanır. Kitabın bu basımında, özet konu olan 16. Konu dan sonra, 17. Konu da Bütünleştirici Kuram ı sundum, böylece öğrencilerin bütünleştirici kuramı anlamaları için daha sağlam temelleri olacaktı. Dolayısıyla, öğrenciler de, kendilerinin geçici bütünleyici kuramlarını tasarlayacaklardır. Konuların İçeriği* Bu kitapta sunulan temel kuramlar, geçmişleri, kişilik kuramları ve psikoterapi kuramlarının uygulanmasına bir anlayış yolu sağlar. Kuramcıların kişisel yaşam ve felsefi etkilerinin anlaşılması, onların insan davranışlarına nasıl baktıklarının açıklanmasına yardımcı olur. Kuramcının kişiliğe bakış açısının bilinmesi, onun psikoterapi kuramına göre, duygu, düşünce veya davranış değiştirmedeki yaklaşımına iç görü oluşturur. Psikoterapi kuramlarının sunuluşunda, amaçlar, değerlendirme, terapötik ilişkiler ve tekniklerden söz ettim. Amaçlar, insan davranışını göstermesi açısından kuramlar kadar önemlidir. Değerlendirme, ölçek ve mülakat yaklaşımları, kuramcının amaçlarıyla ilişkilendirildiğinde önem kazanır. Terapötik ilişki, değişim teknikleri için bağlam hazırlar. Psikoterapiyle ilişkili konuları dahil ettim. Her konuda, kuramın etkililiğine ilişkin araştırmaları verdim. Psikoterapinin uygulanmasında, önemli bir konu tedavinin süresi ve psikolojik bozuklukların tedavisinde değişik yöntemlerle ilişkilendirilen kısa yaklaşımlardır. Ayrıca, her yaklaşımın yüz yüze geldiği güncel konulara olduğu kadar, her kuramın bir biriyle nasıl işleyeceğine de değindim. Kültürel ve toplumsal cinsiyet farklılıkları, her bir kuramın farklı yaklaştığı konulardır. Danışanın geçmişini anlamak, kuramcıların önem verdiği noktayı değiştirir, ancak yine de, geçerli psikoterapi kuramı belirgin öncelik kazanır. Her konu, bu noktalara değinir. 13. Konu (Feminist Terapi), ayrıntılı olarak kültürel konular ve toplumsal cinsiyet üzerinde durur. Böylece, öğrenciler, kültürel konularla, toplumsal cinsiyetin etkileşimini anlayarak terapötik değişim yaratırlar. Her uygulama alanı, kendi kendine yetebilen bir şekilde sunulmuştur. Böylece dersi verenler bazı konuları vurgularken, bazılarını vurgulamazlar. Örneğin; ders verenler, konulardaki araştırma bölümlerini vermeyi, kendilerinin öğretme süreçlerine uygun olarak seçebilirler. Çeviri Editörünün Notu: Kitabın orjinalinde bulunan DVD ve El Kitabı yayınevinden gerekli izin alınamadığından çevrilmemiştir.
Ön söz xxi Beşinci Basımda Yeni Olanlar Beşinci basımda belirgin değişikliklerim oldu. Bir çok değişiklik öğrenci ve dersi verenler için kitabı kolaylaştırmak amacıyla tasarlanmıştır. Bir Çok Konuyu Etkileyen Değişiklikler Konulara giriş, kuram konularında kullanılan teknikler ve kişilik kuramlarına genel bakışı vererek öğrencinin anlamasına yardım etmek için tasarlanmıştır. Dört yeni örnek olay ekledim ve var olan diğer bir çok örnek olayı da yeniden düzenledim. Bazı ders verenler, örnek olayların hepsini, bazılarıysa birini sınıfta tartışabilirler. Değişiklikler 3. Konu dan, 11. Konu ya dek ve 13. Konu yu içerir. Diğer konularda, bir kuramdan fazla kuram yer almıştır. Danışanlara takma isim verilerek, örnek olaylar tartışılmıştır. Son iki konunun yerini değiştirdim. 16. Konu, Karşılaştırma ve Eleştiri ; 17. Konu ise Bütünleştirici Terapiler konularını içermektedir. Bunu, öğrencilerin kuramları gözden geçirip özetledikten sonra bütünleştirmeleri için yaptım. Bu, kuramların bütünleştirilmesini öğrenmekten önce, uygun bir adımdır. 17. Konu da, sadece Prochaska nın Transteori Yaklaşımı nı, Wachtel in Döngüsel Psikodinamiği ni ve Lazarus un Çoklu Yöntem Terapisi ni tartışmadım, aynı zamanda öğrencilere kendi bütünleştirici terapilerini nasıl elde edeceklerini de gösterdim. Bunu Bütünleştirici Terapi nin üç metodunu vererek sağladım. Bunlar: Kuramsal Bütünleştirme, Özümleyici Model ve Teknik Eklektisizm dir. Son zamanlarda tedavi el kitaplarına ve olaya dayalı psikoterapilere ilgi oldukça artmıştır. Araştırma Destekli Psikolojik Tedaviler i güncelledim. Bu kavram, Amerikan Psikoloji Derneği (12. Bölüm) nin kullandığı bir kavramdır. Bu kavram Olay Temelli Psikoterapi ve ampirik olarak desteklenmiş tedavi ile yer değiştirmiştir. Birinci Konu dan On Altıncı Konu ya kadar Araştırma Destekli Psikolojik Tedaviler in tartışılması sağlanmıştır. Her konudaki tablolar, araştırma ile desteklenen bu tedavileri sıralamıştır. Araştırmaların bir çoğu, bilişsel ve davranışçıdır, fakat diğerleri psikodinamik, duygu odaklı ve Klerman ın kişiler arası psikoterapisini içerir. Popüler olmaya devam eden, terapötik becerileri belirleyen, ortak faktörler yaklaşımından da 1. Konu da söz ettim. Terapist-danışan diyaloglarının bir çoğunda köşeli parantez kullanarak açıklamalar getirdim.
xxii Ön söz Konulara Özgü Değişiklikler Aşağıda bir çok konuda yapılan değişikliklere yer verilmiştir. İkinci Konu (Psikanaliz) ve Üçüncü Konu (Jungcu Analiz): Bu ikisi en zor olan konulardır. Metni tekrar açıklığa kavuşturup yazdım. Dördüncü Konu (Adlerci Terapi): Kuramsal teknikler grubuna, imaj oluşturmayı ekledim. Sekizinci Konu (Davranışçı Terapi): Davranışçı Kişilik Kuramları bölümüne olumsuz pekiştireçi ekledim. Aynı zamanda sınır kişiliğin tedavisinde Linehan ın Diyalektik Davranışçı Terapisi ni ilave ettim. Onuncu Konu (Bilişsel Terapi): Güncel Eğilimler bölümünde, Düşüncelilik Temelli Bilişsel Terapi ve Şema Odaklı Bilişsel Terapi den söz ettim. On İkinci Konu (Yapılandırmacı Yaklaşımlar): Çözüm Odaklı Terapi bölümüne, güdülenmeyi değerlendirme kavramını ekledim. On Üçüncü Konu (Feminist Terapi: Çok Kültürlü Bir Yaklaşım): Bu konuyu tekrar gözden geçirip, yeniden düzenledim. Kültürel ve toplumsal cinsiyet alt başlıklarında sapkınlık ve yaş, sosyal sınıf gibi çoklu belirleyicileri vurguladım. Sadece eş cinselliği tartışmak yerine, gey, lezbiyen, biseksüel ve transseksüellerden söz ettim. Terapinin, kültürel ve ilişkisel modeline ilişkin bilgi verdim. Bütün konularda bir çok değişiklik ve eklemeler oldu. Bunların çoğu araştırmaya ilişkin bölümlerdeydi. Eklemelerin olduğu bir diğer bölüm de, Güncel Eğilimler bölümüydü. Her konuda belirgin değişiklikler oldu.
Teşekkürler Bu kitabı yazarken, bu basımı hazırlarken 70 ten fazla değişik kişinin yardımını aldım. Syracuse Üniversitesinden Dennis Gilbride; Carlow Üniversitesinden Kurt Emmerling; Madonna Üniversitesinden Laura Hatton; Montclair Eyalet Üniversitesinden Irwin Badin; Sinte Gleska Üniversitesinden Mary Ann Coupland; Houston-Down Town Üniversitesinden Stacie De Freitas; Walla Walla Üniversitesinden Julian Melgosa; De Paul Üniversitesinden Joy Whitman ve New York Teknoloji Üniversitesinden Leonard Tester tüm metni okuyup, bu basım için yararlı önerilerde bulunmuştur. Bu kitabın daha önceki basımlarını gözden geçiren aşağıdaki kişilere de teşekkürlerimi sunarım. Bu kişiler, San Diego Eyalet Üniversitesinden Emery Cummins; John Carroll Üniversitesinden Christopher Faiver; Mercer Üniversitesinden David Lane; Towson Eyalet Üniversitesinden Ruthellen Josselson; San Jose Eyalet Üniversitesinden Ellyn Kaschack; Trinity Uluslararası Üniversitesinden David Dillon; California Eyalet Üniversitesinden Beverly B. Palmer; Boston College dan James K. Mahalik; Austin Eyalet Üniversitesinden Freddie Avant, Stephen F.; Texas Women s Üniversitesinden Joel Muro; Urbana-Champaign Illinois Üniversitesinden Dorothy Espelage; Kuzey Greensboro Üniversitesinden Kelly Wester; Akron Üniversitesinden Linda Perosa ve Pittsburgh Üniversitesinden Carolyn Kepner dır. Daha önceki basımlarda, konuların içeriğine ilişkin öneriler sunan, konuları gözden geçiren ya da ikisini birden yapanlara müteşekkirim. Birinci Konu (Giriş): Delaware Üniversitesinden E. N. Simons; Scranton Üniversitesinden John C. Norcross; Iowa Üniversitesinden Peter S. Nathan. İkinci Konu (Psikanaliz): Serbest çalışan Cynthia Allan; Stony Brook New York Eyalet Üniversitesinden Ann Byrnes; serbest çalışan Lawrence Hedges; Daleware Üniversitesinden Jonathan Lewis; Virgina Commonwealth Üniversitesinden Steve Robbins; New York Üniversitesinden Judith Mishne. Üçüncü Konu (Jungcu Analiz ve Terapi): Fordham Üniversitesinden Amelio D Onofrio; California Profesyonel Psikoloji Okulundan Anne Harris; serbest çalışan Stephan Martin; serbest çalışan Polly Young-Eisendrath; serbest çalışan Seth Rubin. Dördüncü Konu (Adlerci Terapi): Serbest çalışan Michael Maniacci; Profesyonel Psikoloji Adler Okulundan Harold Mosak; Sam Houston Eyalet Üniversitesinden Richard Watts. Beşinci Konu (Varoluşçu Terapi): Arizona Eyalet Üniversitesinden Stephan Golston; Dubuque Üniversitesinden William Gould; Regent s College den Emmy van Deurzen. Altıncı Konu (Kişi Merkezli Terapi): Serbest çalışan Douglas Bower; Georgia Üniversitesinden Jerold Bozarth; serbest çalışan David Cain; Sam Houston Eyalet Üniversitesinden Richard Watts. xxiii
xxiv Teşekkürler Yedinci Konu (Gestalt Terapi): Arizona Eyalet Üniversitesinden Stephen Golston; Diyalogic Psikoterapi Enstitüsünden Rich Hycner; Gestalt Dergisi editörü Joseph Wysong; serbest çalışan Gary Yontef. Sekizinci Konu (Davranışçı Terapi): John Hopkins Üniversitesinden Douglas Fogel; Yale Üniversitesinden Alan Kazdin; Province College den Michael Spiegler. Dokuzuncu Konu (Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi): Akılcı Duygusal Davranışçı Enstitüsünden yönetici Albert Ellis; St. John Üniversitesinden Raymond Di Giuseppe. Onuncu Konu (Bilişsel Terapi): Beck Enstitüsünden Aaron ve Judith Beck; Vanderbilt Üniversitesi Tıp Merkezinden Denise Davis; Kansas Üniversitesi Tıp Merkezinden Bruce Liese. On Birinci Konu (Gerçeklik Terapisi): Nartheastern Üniversitesinden Lawrence Litwack, Gerçeklik Terapi Merkezinden Robert Wubbolding. On İkinci Konu (Yapılandırmacı Yaklaşımlar): Virginia Polyteknik Enstitüsünden Pamelia Brott; Memphis Üniversitesinden Robert Neimeyer; Sam Houston Eyalet Üniversitesinden Richard Watts. On Üçüncü Konu (Feminist Terapi): Pensilvania Üniversitesinden Cyndy Boyd; Cornell College dan Carolyn Enns; San Jose Eyalet Üniversitesinden Ellyn Kaschak; Kentucy Üniversitesinden Pam Remer; Wellesley College dan Judith Jordon. On Dördüncü Konu (Aile Sistem Terapisi): Serbest çalışan Dorothy Becvar; California Eyalet Üniversitesinden Herbert Goldenberg. On Beşinci Konu (Diğer Psikoterapiler): Daleware Üniversitesinden Charles Beale; Hahnemann Üniversitesinden Ron Hays; Yapılandırmacı Yaşamdan David Reynolds; Georgia Southern Üniversitesinden Edward Smith; serbest çalışan Adam Blatner. On Yedinci Konu (Bütünleştirici Terapiler): Rutgers Üniversitesinden Arnold Lazarus; Scranton Üniversitesinden John Norcross. Araştırma destekli psikolojik tedavi (aynı zamanda olay temelli psikoterapi ve ampirik olarak desteklenmiş psikoterapi olarak da bilinir) hakkında bilgi sağlayan Ryerson Üniversitesinden Martin Antony; Boston Üniversitesinden David Barlow ve Iowa üniversitesinden Peter Nathan a teşekkür etmek istiyorum. Daleware Üniversite kütüphanesi çalışanları, bu kitabın kaynaklarına ulaşmam konusunda yardımcı olmuşlardır. Özellikle kütüphaneler direktörü, Susan Brynteson ve yardımcısı Jonathan Jeffrey e teşekkür ederim. Daha önceki basımları daktilo eden Lisa Swedere teşekkürler. Cynthia Carroll, Elizabeth Parison ve Alice Andrew sekreterlik destekleri sağlamışlardır.. Bu kitabı yazma sürecinde, Daleware Üniversitesi Aile Çalışmaları ve İnsan Gelişimi profesörü John Bishop un desteği benim için şanstı. Bu basımı gözden geçirip yeniden düzenlerken Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi konusunu (Dokuzuncu konu) güncellerken bana yardım eden Jennie Sharf a, son olarak aile üyelerim Jane, Jennie ve Alex e teşekkür ederim.
Çeviri Editörünün Ön Sözü Psikoterapi ve Psikolojik Danışma Kuramları Kavramlar ve Örnek Olaylar adlı elinizdeki kitapta yazar Sharf, kuramları açıklarken bazen hasta bazen danışan sözcüklerini kullanmıştır. Çevirilerde bu konuda orijinaline sadık kalınmıştır. Kitabın İngilizcesinde her konunun sonunda Theories In Action DVD adı altında bir küçük sorular bölümü bulunmaktadır. Bu sorular bölümü kitabın eki olan El kitabına ve video filmlere ilişkindir. El kitabı ve videolar Türkçe ye çevrilmediğinden dolayı konuların sonunda olan bu soru kısmına Türkçe çeviride yer verilmemiştir. Bununla beraber kitap bütünlüğünden bir şey kaybetmemiştir. Çeviride kavramlar açısından, konular arası bütünlüğe dikkat edilmiştir. Sharf ın bazı cümlelerinde özne yer almadığı halde, anlaşılabilmesi için Türkçe cümlelere özne eklenmiştir. Ayrıca Sharf, üçüncü tekil kişiyle yazarken, kitabın birkaç paragrafında birinci tekil kişi kullanmıştır. Bu birkaç birinci tekil kişi, kitapta dil bakımından akıcılığı bozacağı için ve kitapta bir bütünlük sağlamak açısından, cümleler üçüncü tekil kişiyle kurulmuştur. Orijinal kitapta, eğer cümleler çok uzun ve tümleçlerle doluysa, anlaşılabilmesi için Türkçe ye çevrilirken cümleler bölünmüştür. Sözün özü, kelimesi kelimesine çeviri değil, kavram çevirisine gidilmiştir. Çevirmenlerden gelen metinlerde, eğer vurgu yapma, açıklama yapma, değerlendirme yapma, giriş yapma gibi esas mastar varken isim yapma ek fiiliyle kullanılmışsa, o cümleler tarafımdan düzeltilmiştir; çünkü Türkçe de girmek, vurgulamak, değerlendirmek, açıklamak gibi çekimli fiil olarak kullanılan mastarlar varken Türkçe yi bir yapmak ek fiiliyle sınırlamak, zengin olan Türk Dili ni yozlaştırmak demektir. Bunlara ek olarak çevirilerde tekrarlanan sözcükler yer almışsa, örneğin bir cümle bulunmuştur ile bitmişse ikinci cümlede bulunmuştur tekrar edilmişse, ya bu iki cümle birleştirilmiş, ya da benzer anlama gelen çıkmıştır, elde edilmiştir gibi yüklemler kullanılmıştır. Bu kitap, yoğun bir çalışmanın ürünüdür. Çeviride, kuramlara ilişkin kavramlar uydurulmamış, karşılıklarını bulmada büyük bir özen gösterilmiştir. Bu kitabın çevirisinde emeği geçen Prof. Dr. Feride Bacanlı, Prof. Dr. Filiz Bilge (iki konu), Doç. Dr. Aynur Eren Gümüş, Doç. Dr. Hakan Mehmet Gündoğdu,Yrd. Doç. Dr. Meliha Tuzgöl, Yrd. Doç. Dr. Aslı Bugay, Yrd. Doç. Dr. Mana Ece Tuna, Yrd. Doç. Dr. Özlem Mutlu Tagay, Yrd. Doç. Dr. Filiz Gültekin, Yrd. Doç. Dr. Dilek Gençtanırım, Yrd. Doç. Dr. Ahu Arıcıoğlu, Yrd. Doç. Dr. Kemal Öztemel, Olcay Yılmaz, Aygül Tunç, Fatma Arıcı, Didem Kepir, Özlem Haskan Avcı ya teşekkür ederim. Çeviride izlenen yol: her bir konu çevirmenlerden geldiğinde tek tek okunup düzeltilmiş, bazı çevrilmeyen ya da yanlış çevrilen cümleler veya paragraflar tek tek çeviri editörünce düzeltilmiş ya da çevrilmiştir. Ayrıca, kitabın bütünlüğü ve akıcılığı açısından da konular gözden geçirilmiştir. Kitap, psikolojik danışma kuramları, psikoterapi kuramları gibi derslerde ders kitabı olarak kullanılabilir. Zevkle okuyacağınız umuduyla. Prof. Dr. Nilüfer Voltan Acar Ankara, 2014 xxv