BELEDİYE BÜTçELERİNDEN AYRıLMASı GEREKEN KANUNİ PAYLAR Abdurrahman ACAR Anayasamızın 127 nci maddesinde belirtilen ve bir mahalli idare birimi olan belediye; beldenin ve belde halkının mahalli, mü terek ve medeni ihtiyaçlarını kaqılamak üzere kurulan ve karar organları halk tarafından seçilen bir kamu tüzel ki isidir. Bir kamu kurulu u olarak belediyelere, ba ta 1580 sayılı Belediye Kanunu olmak üzere pek çok kanun görev vermi tir. Belediyeler bu görevlerini, kanunların tanıdığı yetkiler içersinde ~emin ettikleri gelirler ile yerine getirirler. Belediyeler gelirlerini toplayabilmek, kanunların öngördüğü hizmetleri yapabilmek ve harcamalarda bulunabilmek için bütçe düzenlemek durumundadırlar. Belediye bütçelerinin hangi esas ve usullere göre düzenleneceği, gelir ve giderlerinin ne ekilde muhasebele tirileceği ve hangi kayıtların tutulacağı; 1580 sayılı Belediye Kanunu'nun 129 uncu maddesine istinaden düzenlenen ve 24.9.1990 tarih ve 20645 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünde ve bu tüzüğün 101 inci maddesine dayanılarak çıkarılan ve 19 Şubat 1994 gün ve 21854 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliğinde belirtilmi tir. Anılan tüzüğün 4 üncü ve sözü edilen yönetmeliğin 5 inci maddelerinde belediyelerin, biri gider, diğeri gelir bütçesi olmak üzere iki kısımdan olu an bir program bütçeye sahip oldukları açıklanmı tır. Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliğinin 11 inci maddesinde de belirtildiği gibi, belediyelerin gider bütçelerini te kil eden harcamalar ekonomik yönden, cari, yatırım ve transfer harcamaları olmak üzere üç temel gruba ayrılmı tır. Belediyelerin gider bütçelerinin bir bölümünü olu turan transfer harcamaları arasında bazı kamu kurum ve kurulu larına yapılacak ödemeler ile belediye gelirlerinden ayrılacak kanuni paylar da yer almı tır. Bu nedenle, bütçe hazırlanırken dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan birisi de, kanunlarla belirtilmi ve bütçeye konulması gerekli kanuni paylardır. tçi leri Bakanlttı Mahalli İdareler Kontrolörler Kurulu Ba kanı. çağda{ Ym'1 Yö"nimJn-, Ci1l4, Say/ 6, Kasım 1995, $.51-63.
52 ÇAODAŞ YEREL YÖNETIMLER Bilindiği gibi pek çok kanun, belediyelere bazı kamu kurum ve kurulu u (iller Bankası, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Sosyal Sigortalar Kurumu, Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü, Beden Terbiyesi ve Spor iı Müdürlüğü, Sosyal Yardımla ma ve Dayanı ma Vakfı gibi) tarafından gerçekle tirilmekte olan hizmetlerin giderlerine katılmalarını, ya da bazı sosyal amaçlı hizmetleri bizzat yerine getirmek için gider bütçelerine gerekli ödenekleri koymalarını ve süresi içinde ilgili kurumlara ödernede bulunmalarını zorunlu tutmu tur. Ayrıca kanun, belediye bütçelerini tasdik eden mülki idare amirlerini de, bütçeye konulması kanunen zorunlu giderler için ödenek koymayan belediyelerin bütçelerini tadilen tasdik etmeye ve bu paylar için gerekli ödeneği eklerneye yetkili kılmı tır. Payalacaklısı kurulu ların gelirleri arasında belediye bütçelerinden yapılacak yardımlar da yer almı tır.,bu yardımlar, payalacaklısı kurulu ların, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine tabi, süresi içinde ödenmediği takdirde gecikme zammı ile birlikte tahsil edilebilen önemli bir gelirini te kil etmektedir. Ancak, uygulamada belediye gelirlerinden ayrılacak kanuni payların hesabında dikkate alınacak gelirlerin neler olduğu konusunda mülki idare amirieri ile belediyeler ve pay alacaklısı kurulu lar arasında bir takım tereddütler ve ihtilaflar bulunmaktadır. Amacımız, bütçe ça1ı malarının yapıldığı u günlerde, ileride ihtilaflara neden olunmaması ve bundan dolayı sorumlular hakkında takibata geçilmemesi bakımından, belediye bütçelerinden ayrılacak kanuni payların neler olduğu ve hangi gelirler üzerinden ne oranda pay ayrılacağı konularına açıklık getirmektir. BELEDİYE GELİRLERİ ve ÖDENEKLERİ ÜZERİNDEN AYRıLMASı GEREKENYASAL PAYLAR Konunun daha iyi anla ılabilmesi bakımından, halen yürürlükteki mevzuata göre belediye bütçelerinden ayrılması gereken kanuni payları; belediye gelirlerinden ayrılması gereken yasal paylar ve ödenek tahsisi eklinde ayrılması gereken yasal paylar olarak iki kısma ayırarak ele almak ve buna göre açıklamalarda bulunmak, yararlı olacaktır. Belediye Gelirleri Üzerinden Ayrılması Gereken Yasal Paylar Bu payları kendi içinde; gelirler üzerinden ayrılan kanuni paylar ve Belediye Gelirleri Kanunu'na göre sosyal amaçlı kurulu lara yapılan yardımlar olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Belediye Geürlerinden Aynlması Gereken Yasal Paylar a) iller Bankası Ortaklık Payı b) Muhtaç Asker Ailelerine Yardım Payı
BELEDtYE BÜTÇELERtNDEN AYRıLMASı 53 c) Beden Terbiyesi ve Spor iı Müdürlüğü Payı d) Sosyal Yardımla ma ve Dayanl ma Vakfı Payı e) Çevre Kirliliğini Önleme Giderlerine İ tirak Payı f) Çevre Temizlik Vergisi Fon Payı g) Çevre Temizlik Vergisinden Büyük ehir Belediyesi Payı h) Emlak Vergisinden Özel İdarePayı i) Emlak Vergisinden Büyük ehir Belediyesi Payı j) Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisinden Büyük ehir Belediyesi Payı k) Büyük ehir Belediyesince Tahsil Edilen Müze Giri Ücretinden İlçe Belediyeleri Payı Şimdi bu payların hangi gelirler üzerinden ve ne oranda ayrılacağı konularına sırasıyla açıklık getirmeye çalı alım. İller Bankası Onaklık Payı 4759 sayılı kanunun 2921 sayılı kanunla deği ik 3/A maddesi ile iller Bankası Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 6 ncı maddesi uyarınca; - Belediyelerin her türlü t3 ınır ve ta ınmaz mallarının satı bedeııeri, geri alınan paralar, devlet tarafından belli i lere sarf edilmek üzere tahsisen yapılan yardımlar ile fonlardan yapılan bağı ve yardımlar, her türlü avanslar ve borçlanmalar, giderlere katılma kar ılıkları, geçen yıllardan devreden nakit mevcutları, yatırımlar için ayrılan paralardan artan miktarlar, kanunlarda veya tüzüklerde tahsisi mahiyette kullan\lacağı belirtilen paralar hariç tutulmak üzere, genel bütçe vergi gelirlerinden verilen paylar da dahil olmak üzere yıııık gelirleri tahsilatının % 5 ' i, - Ayrı ayrı değerlendirilmek üzere, belediyelerin bütçesi içinde yürütülen otobüs, su, havagazı, soğukhava deposu, mezbaha ve sulama suyu gelirlerinden, bu hizmetlere ait vergi ve masraf çıktıktan sonra safi kazancın % 5 ' i, - Belediyelere bağlı tüzel ki iliği haiz olan veya olmayan ve katma bütçeli idare ve kurumların ve birliklerin bağlı bulundukları idare bütçelerine intikal etmeyen gelirlerden, masraf ve vergiler çıktıktan sonra safi kazancın % 5' i, iller Bankası Ortaklık Payı olarak ayrılması gerekmektedir. Belediye bütçelerinden ayrılacak İller Bankası Ortaklık Payı'nın hesabında, ayrık tutulacak gelirler ve bu gelirlerin bütçedeki tertipleri, İçi leri Bakanlığı'nca düzenlenen ve tüm valiliklere duyurulan, 12.2.1993 tarih ve B050MAH0740001! 2251 sayılı genelgede bclirtilmi tir. 4759 sayılı iller Bankası Kanunu'nun 3 üncü maddesine göre belediyelerin % 5 ortaklık payı hesabında ayrık tutulacak gelirler:
54 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER 2110 Yol Harcamalarına Katılma Payı 2120 Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı 2130 Su Tesislerine Katılma Payı 2240 Ayrıcalığı veya Ruhsatı Gerektiren Onaylı AnI3 malar Uyarınca Alınan Pay 2170 Kapalı ÇaIlI, Bedesten Gibi Mü terek ve Birbirine İrtibatlı Olan Emlakın Giderlerine İ tirak Payı 2140 Mülk Sahiplerinin Garanti Ettikleri Hizmetlere Katılma Payı 2150 Ölçü Ayar Memurlarının Masraflarına İ tirak Payı 2230 Alt Yapısı Yapılmamı Yerler İçin Alınan Teknik Alt Yapı Bedeli 2160 Çevre Kirliliğini Önleme İ tirak Payı 2180 Diğer Harcamalara Katılma Payı A ağıda sıralanan tc ebbüs hasılatlarından pay ayrılabilmesi, bu faaliyetler için yapılan giderler çıkarıldıktan sonra kalan net gelirler üzerinden ayrılır. 2341 Otobüs İ letmesi Hasılatı 2342 Su İ letmesi Hasılatı 2343 Havagazı, Doğalgaz İ letmesi Hasılatı 2450 Soğukhava Deposu İ letmesi Karı 2440 Mezbaha ve Kanara İ letmesi Karı 2640 Sulama Suyu Bedeli 2511 PC in Para ile Yapılan Mal Satı Bedelleri 2512 Taksitle Yapılan Mal Satı Bedelleri 2515 Hasar Kar ılıkları 2521 &kimi E ya ve Enkaz Satı Bedelleri 2522 Katı Atık Satı Bedelleri 2523 Basılı Evrak Satı Bedelleri 2524 Diğer Ta ınır Mallar Satı Bedelleri 2531 Tahvil Gelirleri 2811 Numaralanma Gelirleri 2812 FuhU ve Zührevi Hastalıklarla Mücadele Gelirleri 2813 Muhtaç Asker Ailelerine Yardım Gelirleri
BELEDIYE BÜTÇELERINDEN A YRILMASI ss 2814 Ekmeklik Un Zamlan 2815 Geri Alınacak Paralar 2816 Katma Değer Vergisinden Mahsuben Gelir 2817 İç Borçlanmalar 2818 Dl Borçlanmalar 3110 Devlet Yardımlan 3111 Tahsisli Yardımlar 3120 İl ÖLcI İdare Yardımları 3121 Tahsisli Yardımlar 3151 Mü terek Trafik Fonundan Alınan Yardımlar 3152 Belediye Fonundan Alınan Yardımlar 3153 Mahalli İdareler Fonundan Alınan Yardımlar 3154 Muhtaç Asker Aileleri Fonundan Alınan Yardımlar 3155 Çevre Kirliliğini Önleme Fonundan Alınan Yardımlar 3156 Diğer Fonlardan Alınan Yardımlar Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünün 22 nci. maddesi gereğince ertesi yıl bütçesine aktarılan projeye dayalı programlı yatırım hizmetleri için saklı tutulan paralar ile Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünün 29 uncu maddesine göre geçen yıldan devreden nakit artıkları, iller Bankası Ortaklık Payı hesabından ayrık tutulacaktır. Ancak, yukarıda belirtilen genelgede gelirlerin kod numaraları ve isimleri, 2.5.1990 tarih ve 20506 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ve 19.2J 994 tarihine kadar yürürlükte kalan Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliğine göre düzenlenmi olduğundan; 19.2.1994 tarih ve 21854 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren ve halen uygulanmakta olan Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliğinde belirtilen gelirlerin isimleri ve kod numaraları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bu nedenle söz konusu genelgenin yürürlükte olan yönetmelik hükümlerine göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Hemen i aret edelim, yukarıda belirtilen ve İller Bankası Ortaklık Payının hesabında ayrık tutulacak olan gelirlerin isimleri ve kod numaraları yürürlükte bulunan yönetmelik hükümlerine göre düzenlenmi tir. Anılan genelgenin halen yürürlükte olduğu, İçi leri Bakanlığı'nca, kanuni paylarla ilgili olarak verilen, 22.2.1995 tarih ve 45196 sayılı cevabi yazıda belirtilmi tir. Buna göre, iller Bankası Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinde de belirtildiği gibi belediyelerin, kesin sonucu alınmı en son bütçe
56 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER yılı içinde elde ettikleri (genel bütçe vergi gelirlerinden verilen paylar da dahil) ve paya esas yıllık gelirleri tahsilatının % 5' i iııer Bankası Ortaklık Payı olarak ayrılacaktır. Bu pay için gerekli ödenek, gider bütçesinin 940, mali transferler programının 05, kanuni paylar alt programının 111, faaliyet-projenin 900 harcama kalemine konulacaktır. Söz konusu payın, İller Bankası Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 7 nci maddesi uyarınca şubat, mayıs, ağustos ve kasım aylarında olmak üzere dört c it taksitte bankaya ödenmesi gerekmektedir. Aynı yönetmeliğin 8 inci maddesinde, payı bütçe yılı sonuna kadar kanuni bir mazerete dayanmaksızın göndermeyen saymanların, bankaya şahsen faiz ödemekle yükümlü oldukları, ödemenin geciktirilmesinin ita amirieri tarafından verilmiş bir emre dayanması halinde, faiz yükümlülüğünün ita amirierine geçeceği, kanuni mazeretin takdirinin ise İçişleri Bakanlığı'na ait olduğu hükme bağlanmı tır. Muhtaç Asker Ai/e/erine Yardım Payı 4109 sayılı Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkında Kanun, belediye sınırları içerisinde ikamet eden muhtaç asker ailelerine yardım yapma mükellefiyetini, yine kanunda gösterilen esas ve usuller çerçevesinde belediyelere vermiştir. 4109 sayılı Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkındaki Kanun'un 11 inci maddesi uyarınca, belediyelerin, bir önceki yıl nakdi tahsilat toplamının en çok % 2' si oranında (kanun azami had gösterdiğinden daha az oranda ödenek ayırmak mümkündür) ödeneği, gider bütçesinin 940, mali transferler programının 05, kanuni paylar alt programının 115, faaliyet- projenin 900 harcama kalemine tahsis etmeleri gerekmektedir. Payın hesabında, kesin sonucu alınmı son mali yıla ait nakdi tahsilat toplamının dikkate alınacağı, Danı tay 3 üncü Dairesinin, 17.6.1963 tarih ve E. 63/68 ve K. 63nO sayılı kararında belirtiimi tir. 4109- sayılı kanunun 12 nci ve buna ilişkin yönetmeliğin 21 inci maddesi, tahsil ve tahsis olunacak paraların belediye bütçesinde açılacak özel bir bölüme gelir ve buna kaf ılık asker ailelerine yardım adıyla açılacak bölüme gider kaydolunacağı; bu paraların asker ailelerinden başka işlere ve maksatlara harcanamayacağı; senesi içinde sarf edilmeyen paraların ertesi yıl bütçesinin aynı bölümüne gelir kaydedilerek aynı hizmete tahsis olunacağı hükmünü getirmiştir. Bunun sağlanabilmesi, bütçenin düzenlenmesi sırasında gelir ve gider bütçelerinde açılacak tertiplerin ba langıçta rakamsız bırakılması şartına bağlanmıştır. Tahsil ve tahsis edildikçe bu paraların bütçeye (dolayısıyla gelir defterinde özel bölüme) gelir, harcandıkça da (bütçe giderleri ve ödenekler defterinde açılacak özel bölüme) gider kaydedilerek, yılı içinde sarf edilmeyen paraların ise ertesi yıl bütçesindeki aynı bölüme devredilmesi gerekmektedir.
BELED1YE BüTÇELERINDEN AYRıLMASı 57 Belediyeler, öncelikle kendi gelirleri ile muhtaç asker ailelerine yardımda bulunacaklar, kendi gelirlerinin kifayet etmemesi halinde de İçi leri Bakanlığı emrinde bulunan Muhtaç Asker Aileleri Yardım Fonundan yardım talep edebileceklerdir. Fondan yapılacak yardımların, belediyeler tarafından gelir bütçelerinin 3154 nolu tertibine kaydedilmesi gerekmektedir. Beden Terbiyesi ve Spor İl Müdürlüğü Payı 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel' Müdürlüğünün TC kilat ve Görevleri Hakkında Kanun'un 14 üncü maddesinde düzenlenen genel müdürlüğün gelirleri arasında, "belediyeler ile il özel idareleri bütçelerinden ayrılan paylar" da yer almıştır. Kanunun aynı maddesine göre, belediyeler bir sene önceki gelir toplamlarının ayrı ayrı yüzde birini (%1) beden terbiyesi ve spor faaliyetleri için tahsis edeceklerdir. Tahsis edilen bu paraları, bütçelerinin tasdikini takip eden 6 ay içinde mahallin beden terbiyesi ve spor il müdürlüğü bütçesine aktaracaklardır. Bu payın hangi gelirler üzerinden ayrılacağı ve bütçenin hangi tertibine ödenek kaydı yapılacağı konusunda, İçişleri Bakanlığı'nca 21.7.1986 tarih ve MAD 531 (86)/50016 sayılı genelge düzenlenerek valiliklere gönderilmiştir. Bu genelgenin yürürlükte olduğu, İçişleri Bakanlığı'nın bir valiliğimize verdiği, 22.2.1995 tarih ve B050MAH07406000/ 45196 sayılı cevabi yazıda belirtilmiştir. Anılan genelgede; belediyelerin, 3289 sayılı kanunun 14 üncü maddesinin 1 inci fıkrası ge~eğince, kesin sonucu alınmı en son bütçelerinin öz gelirleri üzerinden % 1 oranında bir payı bütçelerinin "Sermaye Teşkili ve Transfer Harcamaları" kısmında yer alan 34930 nolu tertibe ödenek olarak koymaları gerektiği belirtilmiştir. Hemen belirtelim, anılan genelge ile kanunda bulunmadığı halde payın, belediyelerin "öz gelirleri" üzerinden hesaplanacağı hükmü getirilmiştir. Kanunda yer almayan bir kuralın genelge ile düzenlenmesi mümkün değildir. Kanaatimizce, söz konusu payın, kanunun ilgili hükmünde de belirtildiği gibi belediyenin kesin sonucu alınmış bir önceki yıl gelirleri üzerinden hesap edilmesi gerekmektedir. Ancak genelge iptal edilmediği için anılan payın bu genelge hükümlerine göre hesap edilerek bütçelere konulması gerekmektedir. Diğer taraftan, bu pay için genelgede belirtilen tertip, o zaman yürürlükte bulunan klasik bütçeye göre tespit edilmiştir. Bu payın halihazırdaki bütçedeki tertibi, belediyelerin gider bütçelerinin transfer harcamaları bölümünün 940, mali transferler programının 05, kanuni paylar alt programında boş bırakılan faaliyet-projelerden biri açılmak suretiyle olacaktır. Esasen, yeni yönetmelik hükümlerine göre düzenlenecek bir genelge ile sözü edilen payın bütçedeki tertibi belirlenmeli ve bu konuda bütün belediyeler arasında birlik ve beraberlik sağlanmalıdır.
58 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Payı 3294 sayılı Sosyal Yardımla ma ve Dayanı mayı Te vik Kanunu'nun 8 inci maddesinin (b) fıkrasında, vakfın gelirleri sayılmı tır. Bu gelirler arasında, köyler hariç mahalli idare bütçelerinden % 2 oranında ayrılan pay da yer almı tır. Anılan payın, belediyelerin hangi gelirleri üzerinden ne ekilde hesap edileceği ve bu ödeneğin bütçelerin hangi tertibine konulacağı hususları, İçi leri Bakanlığı'nca düzenlenen ve valiliklere gönderilen, 2.9.1986 tarih ve MAD 531. (86)/ 41302 ve 21.7.1986 tarih ve MAD 531 (86)/ 50016 sayılı genelgelerde açıklanmı tır. Bahis konusu genelgelerin yürürlükte olduğu İçi leri Bakanlığı'nın 22.2.1995 tarih ve 45916 sayılı yazısında belirtilmi tir. Bu genelgede, sözü edilen vakıf payının belediyelerin kesin sonucu alınmı en son bütçelerinin öz gelirleri üzerinden %2 oranında ayrılacağı ve bu ödeneğin belediyelerin gider bütçelerinin sermaye teşkili ve transfer harcamaları kısmının 34940 nolu tertibine konulacağı belirtilmi tir. Ancak, payla ilgili bütçenin gider tertibi, eski klasik bütçeye göre tespit edildiğinden, bu tertibi program bütçede bulmak mümkün değildir. Yeni bütçede bu payın tertibini, belediyelerin gider bütçelerinin transfer harcamaları bölümünde yer alan 940, mali transferler programının 05, kanuni paylar alt programının 112, faaliyet-projesinin 900 harcama kalemi te kil etmektedir. Belediyelerin transfer harcamaları bütçesine konulan %2 oranındaki bu payın bütçe yılı içinde ödenmesi gerekir. Payın süresi içinde ödenmemesi halinde, sosyal yardımla ma ve dayanı ma vakıflarının tahsil edilmemi alacak miktarı mahalli idarelere (belediyelere) İller Bankası'nca ödenecek paylardan, mahalli idarelerin mahalli ve mü terek ihtiyaçların giderilmesi amacıyla yaptıkları hizmetlerden elde ettikleri gelirler hariç olmak üzere, her türlü ticari ve iktisadi te ebbüsleri sonucu temin ettikleri gelirlerden, vakfın yazılı müracaatı üzerine ödemeyi yapacak kuruluşlarca resen kesilerek, doğrudan ilgili vakıflara gönderileceği, 3294 sayılı kanunun 8 inci maddesinde hükme bağlanmı tır. Kesin sonucu a1ınmı en son bütçelerin öz gelirleri üzerinden %2 oranında hesap edilerek konulmu vakıf paylarını, kasaba belediyeleri, bağlı oldukları ilçedeki vakıf hesabına yatıracaklardır. Anılan vakıf payının, belediyelerin kesin sonucu alınmı en son bütçelerinin öz gelirleri üzerinden ayrılacağı hususunda 3294 sayılı kanunda bir açıklık bulunmamaktadır. Bu husus, yukarıda belirtilen Bakanlık genelgelerinde belirtilmiştir. Belediyelerin ilgili vakıf payını bu genelge hükümlerine göre hesap etmeleri gerekmektedir. Çevre Kirliliğini Önleme Giderlerine Katılma Payı 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 17 nci maddesi ile çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için "Çevre Kirliliğini Önleme Fonu" kurulmuştur. Bu fonun gelirleri, anılan kanunun 18 inci maddesinde sayılmı tır. Kanunun 18 inci maddesinin (ı) fıkrasında, merkez çevre kurulunca, çevre
BELEDİYE BÜTÇELERİNDEN AYRıLMASı 59 kirliliğine yol açtığı belirlenen İ letmelerden, kanunda belirtilen tarifeye göre i ıirak payı alınacağı; bu paylann büyük ehir belediye sınırlan içinde büyük ehir belediyeleri tarafından makbuz kar ı1ığı tahsil edilerek mahallin en büyük mal memurluğuna yatırılacağı; diğer yerlerde bu qtirak paylarını almaya mahallin en büyük mülki idare amirinin yetkili olduğu; mahalli en büyük mülki idare amiri veya büyük ehir belediye ba kanlıklarınca tahsil edilen İ tirak paylarının %30'unun tahsil ile ilgili İ lemler ve bölgenin çevre kirliliğini önleme projelerinde kullanılmak üzere tahsilatın yapıldığı yer özel idaresi veya tahsil eden büyük ehir belediyesine, %70'nin ise ~~irak paylannın toplandığı ayı takip eden ayın on bc ine kadar Çevre Kirliliğini Onlerne Fonuna aktarılacağı hükme bağlanmı tır. Kanunun bu hükmüne göre, büyük ehir belediyelerinin, merkez çevre kurulunca, çevre kirliliğine yol açtığı belirlenen i letmelerden makbuz ka~ılığı tahsil ettikleri.i tirak payının %70'ini, payın toplandığı ayı takip eden ayın on be ine kadar Çevre Kirliliğini Önleme Fonuna yatırmaları, payın %30'unu ise bu payın tahsili ile ilgili i lemler ve bölgenin çevre kirliliğini önleme projelerinde kullanılmak üzere ayırmaları gerekir. Çevre Temizlik Vergisi Fon Payı 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu'nun 39.14 sayılı kanunla deği ik mükerrer 44 üncü maddesinde, belediyelerce tahsil edilen çevre temizlik vergisinin %10'unun, tahsilatı takip eden ayın onbe inci günü ak amına kadar Çevre Kirliliğini Önleme Fonuna aktarılması gerektiği hükme bağlanmı tır. Kanunun anılan hükmüne göre, belediyelerin tahsil ettikleri verginin %10'unu, tahsilatı takip eden ayın onbe inci günü ak amına kadar adı geçen fona ödemeleri gerekmektedir. Aksi halde söz konusu payı, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un 51 inci maddesind e belirlenen oranda hesaplanacak gecikme zammı (1.9.1995 tarihinden itibaren uygulanacak gecikme zammı oranı aylık %10'dur) ile birlikte ödemek zorunda kalacaklardır. Çevre Temizlik Vergisinden Büyükşehir Belediyesi Payı 2464 sayılı Belediye Gelir1eri Kanunu'nun mükerrer 44 üncü maddesinde, büyük ehir belediyesi sınırları içerisinde bulunan belediyeler tarafından tahsil edilen katı atıklara ili kin çevre temizlik vergilerinin %20'sinin, münhasıran çöp imha tesislerinin kurulu ve i letmelerinde kullanılmak üzere, tahsilatı takip eden ayın onbe inci günü ak amına kadar büyük ehir belediyeıcrine aktarılacağı hükme bağlanmı tır. Kanunun bu hükmüne göre, büyük ehir ilçe ve alt kademe belediyelerinin, tahsil ettikleri katı atıklara ili kin çevre temizlik vergilerinin %20'sini, tahsilatı takip eden ayın onbe inci günü ak amına kadar büyük ehir belediyc1erine aktarmaları gerekmektedir. Aksi halde, bu payı gecikme zammı ile birlikte ödemek zorunda kalacaklardır.
60 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER Emlilk Vergisinden Özel İdare Payı 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu'nun mükerrer 38 inci maddesinde, belediyelerin tahsil ettikleri emlak vergisinin % IS'ini il özel idareleri payı olarak ayıracakları ve bu payı tahsil ettikleri ayı takip eden ayın son günü a~amına kadar ilgili il özel idarelerine ödemeleri gerektiği hükme bağlanmı tır. Buna göre belediyelerin, anılan kanunun hükmüne uygun olarak tahsil ettikleri emlak vergisinin % IS'ini özel idare payı olarak ayırmaları ve bu miktan tahsil edildiği ayı takip eden ayın son günü a~amına kadar ilgili il özel idaresine ödemeleri gerekmektedir. Emlilk Vergisinden Büyükşehir Belediyesi Payı Emlak Vergisi Kanunu'nun mükerrer 38 inci maddesinde, 3030 sayılı Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Deği tirilerek Kabulü Hakkında Kanun'nn uygulandığı belediyelerde tahsil edilen emlak vergisinden, il özel idareleri payı ayrıldıktan sonra kalan %8S'lik miktarın %20'sinin büyü~ehir belediyesi payı olarak ayrılması gerektiği belirtilmi tir. Kanunun bu hükmüne göre, büyü~ehir ilçe ve alt kademe belediyeleri, tahsil ettikleri emlak vergisinin % IS'ini il özel idare payı olarak ayırdıktan sonra kalan %8S'lik kısmın %20'sini büyü~ehir belediyesi payı olarak ayıracaklar ve ayırdıkları bu miktarı, tahsil ettikleri ayı takip eden ayın son günü a~amına kadar ilgili büyü~ehir belediyesine ödeyeceklerdir. Elekırik ve Havagazı Tüketim Vergisinden Büyükşehir Belediyesi Payı 3030 sayılı kanunun 18 inci maddesinde belirtilen büyü~ehir belediyesi gelirleri arasında, 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu'na göre tahsil edilen elektrik ve havagazı tüketim vergisinden alınacak %SO pay da yer almı tır. Buna göre, büyü~ehir ilçe ve alt kademe belediyelerinin, tahsil ettikleri elektrik ve havagazı tüketim vergisinin %SO'sini büyü~ehir belediyesi payı olarak ayırmaları ve payı, süresi içinde ilgili büyü~ehir belediyesine ödemeleri gerekir. Hemen belirtelim, Belediye Gelirleri Kanunu'nun 34 üncü maddesine göre tahsil edilen elektrik ve havagazı tüketim vergisi kapsamına doğal gaz (tabii gaz) girmemektedir. Bu husus, İçi leri Bakanlığı'nın 13.1.1983 tarih ve Mah.İd.Gn.Md.S22.407.86(82)/10010 sayılı genelgesinde belirtilmi tir. Bu nedenle, anılan pay için elde edilen tabii gaz gelirinden bir kesinti yapılmayacaktır. Büyükşehir Belediyeleri Tarafindan Tahsil Edilen Müze Giriş Ücretinden İlçe Belediyeleri Payı 3239 sayılı kanunla deği ik 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu'nun, mükerrer 97 nci maddesine göre, büyü~ehir belediyelerinin, belediye ve
BELEDİYE BÜTÇELERINDEN AYRıLMASı 61 mücavir alan sınırları içinde gerçek ve tüzel ki ilerce i letilen her türlü müzelerin giri ücretinden tahsil ettikleri belediye payının %7S'ini, İçişleri Bakanlığı'nca bildirilecek son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, nüfusları oranında ilgili ilçe ve alt kademe belediyelerine dağıtmaları gerekmektedir. Kanunun anılan hükmüne göre,. büyük ehir belediyeleri, gerçek ve tüzel kişilerec işletijen her türlü müzelerin giriş ücretinden %40 olarak tahsil ettikleri belediye payının %75'ini ilgili büyük ehir ilçe ve alt kademe belediyelerine, son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, nüfusları oranında payedeceklerdir. Aksi halde,büyük ehir belediyeleri bu payı, ilçe ve alt kademe belediyelerine gecikme zammı ile birlikte ödemek zorunda kalacaklardır. Belediye Geürleri Kanunu'na Göre Sosyal Amaçu Kuruluşlııra Yapılıın Yardımw 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu'nun 103/2 nci maddesinde, eğlence vergisi hasılatının yüzde 10'unun, darülaceze ve benzeri kuruluşların bulund~ğu yerlerde bu kuruluşların payı olarak ayrılıp, belediyelerce, sözü edilen müesseselere; yüzde 10'unun da verem savaşına ayrılıp, belediye sınırları içinde Verem Savaş Derneği teşkilatı varsa yardım olarak bu derneğe verileceği hükme bağlanmıştır. Kanunun bu hükmüne göre, belediyeler, eğlence vergisinden elde ettikleri gelirin %10'unu darülaceze ve benzeri kuruluşlar~ %10'unu da varsa Verem Savaş Derneğine aktarabileceklerdir. Belediye Gelirleri Kanunu'nun 103 üncü maddesinde, belediyelerin bu kanuna göre sağladıkları gelirlerin % 1 'ini, kanunlarla tayin edilen veya belediyelerce tespit edilen sosyal amaçlı kuruluşlara veya hizmetlere tahsis edebilecekleri öngörülmüştür. Kanunun bu hükmüne dayanarak belediyeler, 2464 sayılı kanuna göre elde ettikleri gelirlerin % 1 'i oranında, kanunlarla kurulan, Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu gibi kuruluşlara veya sosyal amaçlı hizmetlere yardım yapabileceklerdir. Ancak, belediyelerin yapabilecekleri yardım miktarı % 1 ile sınırlandırılmıştır. Belediye isterse % 1 'in tamamını bir kuruluşa verebileceği gibi, isterse % 1 oranda ayırdığı yardımı sosyal amaçlı kuruluşlar arasında da pay edebilecektir. Ayrıca belediye, %1 oranda ayırdığı yardımı isterse sosyal amaçlı hizmetlerde de kullanabilecektir. Ödenek Tahsisi Şeklinde Ayrılması Gereken Yasal Paylar Emekli Sandığı Paylıın Emekli Sandığı Ek Karşılık Payı 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu'nun 3284 sayılı kanun ile değişik 14 üncü maddesinin (l) fıkrası gereğince, bu kanunun 55 inci maddesine göre bağlanacak vazife malullüğü aylıkları ile 66 ncı maddesinin (ç) fıkrasına göre
62 ÇAODAŞ YEREL YÖNETIMLER bağlanacak dul ve yetim aylıkları için her yıl kurum bütçelerinin aylıklar bölümündeki ödeneklerin % 4'ü oranında ek kaqılık olarak gerekli ödeneği bütçelerine koymaları gerekmektedir. Kanunun bu hükmüne göre, belediyelerin, vazife malullüğü, dul ve yetim aylıkları için her yıl bütçelerindeki aylıklar bölümündeki ödeneklerin % 4'ü oranında bir miktarı ek kaqılık ödeneği olarak bütçelerine koymaları gerekir. Belediyeler, bütçelerinden ayırdıkları bu ödeneği, gider bütçelerinin transfer harcamaları bölümünün 950, sosyal transferler programının 01, Emekli Sandığı ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na yapılacak ödemeler alt programının 122, ek karşılıklar faaliyet-projesinin 900 harcama kalemine kaydedeceklerdir. Yönetim Giderlerine İştirak Payı 5434 sayılı kanunun 28 inci maddesinde, sandığın her yıl kati mizanına göre tahakkuk edecek yönetim giderlerinin, o yıl içinde 14 üncü maddenin (d) fıkrası gereğince, ödedikleri karşılıklar nispetinde kurumlar adına borç kaydedileceği ve bu borcun kurumlarca en geç müteakip yılın haziran ayı sonuna kadar sandığa ödeneceği hükme bağlanmıştır. Kanunun bu hükmüne istinaden belediyeler, bir önceki yıl sonuna kadar sandığa yatırdıkları %20 kurum karşılığı, %25 giriş aidatı karşılığı ve %100 terfi artış farkı karşılıkları toplamının Emekli Sandığı'nca bildirilecek oran ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarda ödeneği, gider bütçelerinin transfer harcamaları bölümünün 950, sosyal transferler programının 01, Emekli Sandığı ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na yapılacak ödemeler alt programının 121, yönetim giderlerine iştirak payı faaliyet-projesinin 900 harcama kalemine koymaları gerekir. Sosyal Yardım Zammı 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'nun ek 24 üncü maddesinde, 506 sayılı kanun ile ek ve değişikliklerine göre iş kazaları ile meslek hastalıkları, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından gelir veya aylık alanlar ile 991 sayılı kanunla kuruma devredilen sandıklar mevzuatına göre aylık alanlara, Bakanlar Kurulunca belirlenen miktarda her ay sosyal yardım zammı ödeneceği hükme bağlanmıştır. Anılan kanunun bu hükmüne göre belediyelerin, iş kazaları ile meslek hastalıkları, maluııük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından aylık alanlara, Bakanlar Kurulunca belirlenen miktarda her ay sosyal yardım zammı ödemeleri gerekmektedir. Belediyelerin söz konusu ödemeyi gerçekleştirebilmeleri için, gider bütçelerinin transfer harcamaları bölümünün 950, sosyal transferler programının 01, Emekli Sandığı ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na yapılacak ödemeler alt programının 125, SSK'ya ödenecek sosyal yardım zammı faaliyetprojesinin 900 harcama kalemine gerekli ödeneği koymaları gerekir.
BELEDtYE BÜTÇELERtNDEN AYRıLMASı 63 Hayvan Sağlığı Zabıtası Ödeneği 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu'nun 30 uncu maddesinde, belediyelerin, hayvan hastalıklan ile mücadele için mali imkanlarını ve hayvan varlığını gözönüne alarak bütçelerine yeterli miktarda ödenek koymak ve mücadeleye katılmakla yükümlü oldukları belirtilmi tir. Sözü edilen kanunun bu hükmü uyarınca, belediyeler, hayvan hastalıklan ilc ilgili olarak yürütülen mücadeleye katılabilmek için bütçe durumlarını da gözönünde bulundurarak, gerekli ödeneği gider bütçelerinin transfer harcamaları böl üm üne koymaları gerekir. SONUÇ Günümüzde pek çok kanun belediyelere, bazı kamu kurum ve kurulu ları tarafından yürütülen hizmetlerin giderlerine katılma payı ayırma yükümlülüğü getirmi tir. Bugün belediyelerin bütçelerinden ayırmak zorunda bulundukları yasal pay sayısı yukarıda da belirtildiği gibi 16 adeti bulmu tur. Bu paylardan, 12 adeti belediye gelirlerinden, 4 adeti ise gider bütçesine konulan ödeneklerden ayrılmaktadır. Belediye gelirlerinden ayrılan paylardan; iller Bankası Ortaklık Payı, Sosyal Yardımla ma ve Dayanı ma Vakfı Payı ve Beden Terbiyesi ve Spor iı Müdürlüğü Payı kesin sonucu a1ınml en son bütçenin gelirleri üzerinden, buna kar ıhk Muhtaç Asker Ailelerine Yardım Payının ise kesin sonucu ahnmı belediyenin bir önceki yıl nakdi tahsilat toplamı üzerinden ayrılması gerektiği, İçi leri Bakanlığı 'nın 22.2.1995 tarih ve 45196 sayılı yazısında belirtilmi tir. Diğer paylar ise, paya konu tc kil eden gelirler ve ödenekler üzerinden ayrılmaktadır. Gerek gelirlerden, gerekse ödenek tahsisi suretiyle ayrılan paylar, belediye bütçelerinin önemli bir kısmını te kil etmektedir. Genel bütçeden payalan ve bir türlü görevleriyle orantılı gelir kaynaklarına kavu turulamayan belediyelerin bütçelerinden, bazı kamu kurum ve kurulu larınca yürütülen hizmetlere katılma payı ayrılması kanaatimizce uygun değildir. Yapılacak düzenlemelerle, personelinin maa ve ücretini ödeyemeyen ve beldesine gerekli hizmeti sunamayan belediyeleri parasal yönden biraz olsun rahatlatabilmek İçin, bütçeleri üzerindeki bu mali yükün kaldırılması yerinde olacaktır.