2012 YILI ANKARA ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU

T.C. ANKARA VALĠLĠĞĠ ÇEVRE VE ġehġrcġlġk ĠL MÜDÜRLÜĞÜ 2012 YILI ANKARA ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU ANKARA 2013 1

ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ GĠRĠġ A. Hava A.1. Hava Kalitesi A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki ÇalıĢmalar A.4. Ölçüm Ġstasyonları A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü A.6. Gürültü A.7. Ġklim DeğiĢikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan ÇalıĢmalar A.8. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar B. Su ve Su Kaynakları B.1. Ġlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar B.1.2. Yeraltı Suları B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri B.1.3. Denizler B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar B.3.1.2. Evsel Kaynaklar B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar B.3.2.2. Diğer B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. Ġçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B.4.1.3. Ġçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. B.4.2. Sulama B.4.2.1. Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı B.4.2.2. Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı B.4.3. Endüstriyel Su Temini B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı B.5. Çevresel Altyapı 2

B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nufus B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı KirlenmiĢ Sahalar B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına iliģkin yapılan çalıģmalar B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluģan toprak kirliliği B.7. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar C. Atık C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) C.2. Hafriyat Toprağı, ĠnĢaat Ve Yıkıntı Atıkları C.3. Ambalaj Atıkları C.4. Tehlikeli Atıklar C.5. Atık Madeni Yağlar C.6. Atık Pil ve Akümülatörler C.7. Bitkisel Atık Yağlar C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller C.9. Ömrünü TamamlamıĢ Lastikler (ÖTL) C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik EĢyalar C.11. Ömrünü TamamlamıĢ (Hurda) Araçlar C.12. Tehlikesiz Atıklar C.12.1. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları C.12.2. Kömürle ÇalıĢan Termik Santraller ve Kül C.12.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları C.13. Tıbbi Atıklar C.14. Maden Atıkları C.15. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar Ç. Kimyasalların Yönetimi Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar D. Doğa Koruma ve Biyolojik ÇeĢitlilik D.1. Ormanlar ve Milli Parklar D.2. Çayır ve Mera D.3. Sulak Alanlar D.4. Flora D.5. Fauna D.6. Tabiat Varlılarını Koruma ÇalıĢmaları D.7. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar E. Arazi Kullanımı E.1. Arazi Kullanım Verileri 3

E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre düzeni planı E.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar F. ÇED, Çevre Ġzin ve Lisans ĠĢlemleri F.1. ÇED ĠĢlemleri F.2. Çevre Ġzin ve Lisans ĠĢlemleri F.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar G. Çevre Denetimleri ve Ġdari Yaptırım Uygulamaları G.1. Çevre Denetimleri G.2. ġikâyetlerin Değerlendirilmesi G.3. Ġdari Yaptırımlar G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları G.5. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar H. Çevre Eğitimleri I. Ġl Bazında Çevresel Göstergeler 1. Genel 1.1. Nüfus 1.1.1. Nüfus ArtıĢ Hızı 1.1.2. Kentsel Nüfus 1.2. Sanayi 1.2.1. Sanayi Bölgeleri 1.2.2. Madencilik 2. Ġklim DeğiĢikliği 2.1. Sıcaklık 2.2. YağıĢ 2.3. Deniz Suyu Sıcaklığı 3. Hava Kalitesi 3.1. Hava Kirleticiler 4. Su-Atıksu 4.1. Su Kullanımı 4.2. Belediye Ġçme ve Kullanma Suyu Kaynakları 4.3. Atıksu Arıtma Tesisi Ġle Hizmet Veren Belediyeler 4.4. Kanalizasyon ġebekesi Ġle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 4.6. 5. Arazi Kullanımı 6. Tarım 6.1. KiĢi BaĢına Tarım Alanı 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi 6.3. Tarım Ġlacı Kullanımı 6.4. Organik Tarım 7. Orman 8. Balıkçılık 4

9. Altyapı ve UlaĢtırma 9.1. Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı 9.2. Motorlu Kara TaĢıtı Sayısı 10. Atık 10.1. Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması 10.3. Tıbbi Atıklar 10.4. Atık Yağlar 10.5. Ambalaj Atıkları 10.6. Ömrünü TamamlamıĢ Lastikler 10.7. Ömrünü TamamlamıĢ Araçlar 10.8. Atık Elektrikli -Elektronik EĢyalar 10.9. Maden Atıkları 10.10. Tehlikeli Atıklar 11. Turizm 11.1. Yabancı Turist Sayıları 11.2. Mavi Bayrak Uygulamaları EK-1: Ġl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri AraĢtırma Formu Açıklamalar Bölüm I.Hava Kirliliği Bölüm II.Su Kirliliği Bölüm III.Toprak Kirliliği Bölüm IV.Öncelikli Çevre Sorunları 5

ġekġl LĠSTESĠ ÇĠZELGELER Çizelge A.1 Hava Kalite Ġndeksi KarĢılaĢtırma Tablosu (Hava Yönetimi Daire BaĢkanlığı,2012)... 13 Çizelge A.2 Ġlimizde 2012 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 15 Çizelge A.3 Isınma Amaçlı Yerli Kömürlerde Aranacak Özellikler. 16 Çizelge A.4 Ġlimizde (2013) Yılı Ġtibarı ile Doğalgaz abone saylıarı... 16 Çizelge A.5 Ġlimizde (2012) Yılı Ġldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (Kaynak, TÜĠK)...16 Çizelge A.7 ĠlimizdeHava Kalitesi Ölçüm Ġstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler. 17 Çizelge A.8 Ġlimizde 2012 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri..17-18-19-20 Çizelge A.9 - Ġlimizde2012 Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin AĢıldığı Gün Sayıları (2012).20 Çizelge A.10 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2012) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri 20-21 Çizelge B.1 Ġlimizin Akarsuları... 24 Çizelge B.2 Çizelge B.2-Ġlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSĠ, 2012)... 84 Çizelge B.3 ĠĢletmede Olan Yeraltı Su Kaynakları (YAS) Kooperatifleri (DSĠ 5. Bölge Müdürlüğü, 2012)... 85 Çizelge B.4 Çizelge B.4 Ġlimizde 2012 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu... 158-159-160-161 Çizelge B.5 Ġlimizdeki 2012 Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durum.. 162 Çizelge B.7 Ġlimizde 2012 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları 165 Çizelge B.8- Ġlimizde 2012 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal Ġlaçlar vb)..165 Çizelge C.4- Ġlimizdeki2012 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları Ġstatistik Sonuçları (atikmabalaj.cevre.gov.tr, 2013) 168 Çizelge C.5 Ġlimizdeki (2012) YılındaSanayi Tesislerinde OluĢan Tehlikeli Atıklarla Ġlgili Veriler (TABS,2012).170-185 Çizelge C.6 Ġlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları(TABS,2012).186 Çizelge C.7 Ġlimizdeki2012 Yılı Ġçin Atık Madeni Yağlarla Ġlgili Veriler (TABS, 2012) 186 Çizelge C.9 Ġlimizde2012 Yılında OluĢan Akümülatörlerle Ġlgili Veriler(TABS,2013 186 Çizelge C.11 Ġlimizde2011-2012 Yılları Ġtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (ton)... 187 Çizelge C.13 ĠlimizdeTaĢıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre GeliĢimi (Adet)... 187 Çizelge C.14 Ġlimizde 2012 Yılı Ġçin Atık Bitkisel Yağlarla Ġlgili Veriler.188 Çizelge C.15- Ġlimizde2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ TaĢıma Lisanslı Araç Sayısı.188 Çizelge C.16 Ġlimizde (2012) YılındaOluĢan Ömrünü TamamlamıĢ Lastikler Ġle Ġlgili Veriler 189 Çizelge C.17 Ġlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) 189 ÇizelgeC.19- Ġlimizde (.) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı...191 Çizelge C.21 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi.192 Çizelge C.23 Ġlimizdeki (2012) Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve OluĢan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı 193 Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları.194 Çizelge C.25 (2012) Yılında Ġlimiz Sınırları Ġçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar 195 Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması.196 Çizelge D8 Ġlde bulunan Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Komisyonları faaliyetleri...207 Çizelge E.1 Ġlimizin Arazi Kullanımına göre Arazi Sınıflandırması ((Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 210 Çizelge F.1 Ġlimizde Bakanlık merkez ve ÇġĠM tarafından (2012) Yılı Ġçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 213 6

Çizelge F.2 Ġlimizde 2012 Yılında ÇġĠM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre Ġzni/Çevre Ġzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012). 64 Çizelge G.1 Ġlimizde 2012 Yılında ÇġĠM Tarafından GerçekleĢtirilen Denetimlerin Sayısı... 214 (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 217 Çizelge G.2 Ġlimizde 2012 Yılında ÇġĠM e Gelen Tüm ġikayetler ve Bunların Değerlendirme Durumları...219 Çizelge G.3 Ġlimizde (2012) Yılında ÇġĠM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı... 220 (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 228 Çizelge I.1 Ankara Yıllara Göre Nüfus ve Nüfus ArtıĢ Hızı (TÜĠK,2012)... 69 Çizelge I.2 Ankara Yıllara Göre Ġl ve Ġlçe ile Belde ve Köy Nüfusları Dağılımı (TÜĠK,2012)... 230 Çizelge I.6 Ankara Ġlindeki Ruhsatlı Sahalar(Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 231 Çizelge I.7 Ankara Ġli Kum-Çakıl Ocakları Listesi (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 235 Çizelge I.8 Ankara Ġli TaĢ Ocakları Listesi (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 236 Çizelge I.9 Ankara Ġli Ġklim Verileri (Meteroloji Genel Müdürlüğü,2012)... 237 Çizelge I.10 Belediye Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 239 Çizelge I.11 Atıksu Arıtma Tesisi Ġle Hizmet Veren Belediye Sayısı (TÜĠK,2012)... 240 Çizelge I.12 Kanalizasyon ġebekesi Ġle Hizmet Verilen Belediye Sayıları (TÜĠK,2012)... 241 Çizelge I.13 Ġlçeler Bazında Arazi Varlığı Dağılımı (Ankara Tarım Raporu,2012)... 242 Çizelge I.14 Arazi Varlığı Dağılımı (Ankara Tarım Raporu, 2012)... 243 Çizelge I.15 Ġlçelere Göre Tarım Ġlacı Kullanımı ( lt-kg) [Ankara Tarım Raporu, 2012]... 244 Çizelge I.16 2012 Yılı Ankara Ġlinin Orman Varlığı (Ankara Orman Raporu, 2012)... 245 Çizelge I.17 Ankara Deniz ve Ġç Su Ürünleri Avlanan Miktar (Ankara Gıda Raporu-2012)... 246 Çizelge I.18 Ġl Geneli Araç Sayıları(Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 247 Çizelge I.19 Düzenli Depolama Tesisindeki Yıllar Ġtibariyle Toplanan Katı Atık Miktarları (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 248 Çizelge I.20 Düzenli Depolama Tesisindeki Yıllar Ġtibariyle Toplanan Katı Atık Miktarları (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 249 Çizelge I.21 Ankara Ġl, Ġlçe ve Beldelere Göre Katı Atık Miktarları (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 250 Çizelge I.20 Ġlimizde Toplanan Atık Yağ Miktarı (kg) (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 251 Çizelge I.21 Lisanslı Ambalaj Atıkları Toplama Ayırma ve Geri DönüĢüm Tesisleri (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 252 Çizelge I.22 Ġlimizde Yıllara Göre ÖTL Toplama Miktarları... 252 Çizelge I.23 Ġlimizde Bertarafa Gönderilen Tehlikeli Atık Miktarı (ton) (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2012)... 253 Çizelge I.24 Ġlimize Gelen Turist Sayısı (KiĢi)(Ankara Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2012)... 255 GRAFĠKLER Grafik A.1 Ġlimizde 2012 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan ġikayetlerin Dağılımı (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müd., 2012)... 20 Grafik B.1. Ġlimizde 2012 Yılı Belediyeler Tarafından Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 31 Grafik B.2 Ġlimizde Sanayinin Kullandığı Su Kaynakları (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 34 Grafik C.1- Ġlimizdeki (2010) Yılı Atık Kompozisyonu (TĠÇHĠB, 2010)... 42 Grafik C.2 Ġlimizde Ambalaj Atıkları Kaynakta Ayrı Toplama Miktarı (ton/yıl) (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 45 7

Grafik C.3 Tehlikeli Atık Miktarı (Ton) (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 45 Grafik C.4 Ġlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları (Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü, 2012)... 46 Grafik C.5 Ġlimizde Yıllara Göre OluĢan Tıbbi Atık Miktarları (ton/yıl) (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 50 Grafik E.1 Ġlimizin 2012 yılı Arazi Kullanım Durumu (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü). 58 Grafik F.1 - Ġlimizde 2012 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı... 63 (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 63 Grafik F.2 - Ġlimizde 2012 Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı... 63 (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 63 Grafik F.3 Ġlimizde 2012 Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı... 64 (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 64 Grafik F.4 Ġlimizde 2012 Yılında Verilen Çevre Ġzni Konuları (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 64 Grafik G.1 Ġlimizde Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Tarafından 2012 Yılında GerçekleĢtirilen... 65 Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012).. 65 Grafik G.2 Ġlimizde ÇġĠM Tarafından 2012 Yılında GerçekleĢtirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı... 66 (Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü,2012)... 66 Grafik I.1 Sanayi Tesislerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Ankara Bilim Sanayi ve Teknoloji Ġl Müdürlüğü,2012)... 76 Grafik I.2 1997-2012 yıllık YağıĢ Miktarları (mm) (Meteroloji Genel Müdürlüğü,2012)... 82 Grafik I.3 Arazi Varlığı Dağılımı (Ankara Tarım Raporu, 2012)... 89 Grafik I.4 Kullanılan Tarım Ġlaçları Oranları(Ankara Tarım Raporu, 2012)... 90 8

ÖNSÖZ Çevre; insanların ve diğer canlıların yaģamları boyunca iliģkilerini sürdürdükleri ve karģılıklı olarak etkileģim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamdır. Ülkemiz enerji, sanayi, tarım, ulaģtırma ve turizm ile ilgili artan çevresel baskılar ile yüz yüzedir. Bu baskılar hava kalitesi, su kaynakları, atık yönetimi, toprak erozyonu ve doğanın korunmasının yanı sıra deniz sorunları gibi bir dizi çevresel sorun Ģeklinde görülmektedir. Ülkemizin 76 milyonu aģkın nüfusunun yaklaģık % 70 i kent merkezlerinde yaģamaktadır. Giderek artan bu oran, Ģehir yönetimini ve büyümeyi planlamayı baģlıbaģına bir bilimsel alan olarak karģımıza çıkarmaktadır. Sağlıklı yaģamın ancak çevre değerleriyle uyum halinde mümkün olduğu gerçeğinden hareketle, baģta insan yerleģimi, diğer canlıların varlığı, yeģil alanlar, toprak, hava ve su gibi temel yaģam unsurlarının korunması giderek daha bir önem kazanmaktadır. Bu amaçla Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğümüz, tecrübeli personeliyle kanun ve yönetmelikler doğrultusunda baģarılı çalıģmalar yürütmektedir. Ġnsanlarımızın can ve mal güvenliğinin yanı sıra, tabiatın bize sunduğu zenginlikleri korumak ve artırmak temel hedeflerimiz arasındadır. Ankara Çevre Durum Raporu nda hava, su, toprak ve arazi kullanımı, flora-fauna ve hassas yöreler, turizm, tarım ve hayvancılık, madencilik, enerji, sanayi ve teknoloji, altyapı, ulaģım ve haberleģme, yerleģim alanları ve nüfus, atıklar, gürültü ve titreģim, afetler, temel sağlık hizmetleri, çevre eğitimi, çevre yönetimi ve planlama baģlıkları yer almaktadır. Çevre Durum Raporu nda sunduğumuz bu bilgilerin bir araya getirilmesi, güncellenmesi ve sizlere ulaģtırılmasında emek sarf eden Müdürlüğümüz uzmanlarına ve raporumuzu destekleyen tüm kamu, kurum ve kuruluģlarına ellerindeki bilgileri bizlerle paylaģtığı için teģekkür ediyorum. Halil Ġbrahim METĠN Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdür V. 9

GĠRĠġ Türkiye Cumhuriyetinin BaĢkenti Ankara, Orta Anadolu'nun merkezi bir noktasında kurulmuģtur. Bu merkezi konumu itibariyle tarih boyunca özellikle Selçuklular ve Osmanlılar devrinde, Ankara keçilerinin tüylerinden yapılan sof kumaģlarının yurt dıģına satılması Ankara'yı kervansarayların güzergahı ve bir ticaret merkezi haline getirmiģtir. Ankara, Birinci Dünya SavaĢı sonrası Atatürk liderliğindeki ulusal direniģte belirgin bir konum üstlenmiģ ve Ulusal KurtuluĢ SavaĢı ile Türk yurdunun yabancı iģgalinden kurtarılmasıyla 13 Ekim 1923'de yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin baģkenti ilan edilmiģtir. Ankara adının kaynağı kesin olarak bilinememektedir. Belgelere dayanmayan ve günümüze kadar gelen söylentilere göre; tarihte bahsedilen ilk adı Galatlar tarafından verilen ve Yunanca çapa anlamına gelen Ankyra dır. Bu isim zamanla değiģerek Ancyre, Engüriye, Engürü, Angara, Angora ve nihayet Ankara olmuģtur. Ġlk kuruluģ tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, kent çevresinde yapılan araģtırmalarda bulunan tarih-öncesi izler, Ģehrin insanoğlunun yerleģik düzene geçtiği dönemlerde kurulduğunu göstermektedir. Buluntular ve araģtırmacıların yaptıkları incelemeler, Ankara da Hititlerin, Friglerin, Lidyalıların ve Galatların yaģamıģ olduklarını göstermektedir. ġehrin yerleģik düzeni çok eskilere dayanmasına rağmen tarihi, ancak Hitit devrinden itibaren takip edilebilmektedir. Helenistik dönemde Galat boylarından Tektosag ların baģkenti olan Ankara, Roma döneminde taģra örgütünün baģkenti, Bizans döneminde imparatorların konakladığı önemli bir kent, Osmanlı döneminde ise Anadolu Eyaleti nin merkezi olmuģtur. Tarihi, Hitit devrine kadar takip edilebilen Ankara; daha sonra sırasıyla Frigyalılar, Kimmerler, Persler, Lidyalılar, Makedonyalılar, Galatlar, Romalılar ve Selçukluların hakimiyetinde kalmıģtır. BaĢkent Ankara nın önemli yerleri arasında, Gordion-Polatlı/Yassıhöyük, Roma Hamamı, Gavurkale, Augustus Tapınağı, Ankara Roma Tiyatrosu ve Akköprü ören yerleri, Anıtkabir, Ankara Kalesi, Karagöl Orman Ġçi Dinlenme Yeri, Mogan ve Eymir gölleri, Çubuk Barajı, Soğuksu Milli Parkı, Çamkoru Orman Ġçi Dinlenme Yeri, Kirmir çayı vadisi, Pazar çayı vadisi, Ġlhan çayı Ağan vadisi, Çubuk çayı vadisi, Eğrioba ve Benli yaylaları, Kızılcahamam Kaplıcası, AyaĢ Karakaya Kaplıcası, AyaĢ Ġçmesi ve Kaplıcası, Elmadağ Kayak Merkezi, Nallıhan KuĢ Cenneti, Tuz gölü KuĢ Alanı, Beynam Orman Ġçi Dinlenme Yeri, Çengel Han, KurĢunlu Han, Mahmut PaĢa Bedesteni, Sulu Han, Zağfiran (Safran) Hanı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Etnografya Müzesi Müdürlüğü, II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Cumhuriyet Müzesi, A.O.Ç. Atatürk Evi Müzesi, Kocatepe Camii, Güvenlik Anıtı (Güvenpark), Ulus Cumhuriyet Anıtı, Gençlik Parkı sayılabilir. Ankara ilinin doğusunda KırĢehir ve Kırıkkale, batısında EskiĢehir ve Bilecik, kuzeyinde Çankırı, kuzeybatısında Bolu ve güneyinde Konya ve Aksaray illeri yer almaktadır. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü nün (1990) verilerinden yararlanılarak son düzenlemelerden sonra Ankara ilinin ilçeleri ġekil A.2.1. ve Tablo A.2.1. de verilmiģtir. Pursaklar köy statüsünde iken 1987 yılında Keçiören ilçesine bağlı ilk kademe belediyesi olmuģ, 22.03.2008 tarih ve 26824 sayılı Mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan 5747 sayılı yasa ile de ilçe statüsüne kavuģmuģtur. 10

Kaynak: http://www.turkiye-rehberi.net/ankara-haritasi.asp, 2011 Sanayi olarak da hatırı sayılır bir yere sahip olan Ankara da 11 adet Organize Sanayi Bölgesi ve çok sayıda sanayi bölgesi bulunmaktadır. Ġrili ufaklı ve çok farklı sektörlerin faaliyet gösterdiği ilimizde yaklaģık 3200 orta ve büyük ölçekli iģletme bulunmaktadır.1992 yılında kurulan Çevre Bakanlığı nın Ankara Ġli TaĢra TeĢkilatı 2001 yılı Mayıs ayında kurulmuģtur. Ġl Çevre Müdürlüğü çatısı altında birimler bazında görev yapılırken, daha sonra 01.05.2003 tarih ve 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanuna istinaden Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak görevine devam etmiģtir. Ankara Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü iken Çevre Yönetimi ġube Müdürlüğü ve Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama ġube Müdürlüğü olarak çevre konusunda iki Ģube ile mevcut görevler üstlenilmiģtir. Son olarak 04.07.2011 tarih ve 27984 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevre ve ġehircilik Bakanlığı nın TeĢkilat ve Görevleri Hakkında KHK hükümleri ve 20.07.2011 tarih ve 1892 sayılı Bakanlık Makam Olur u ile belirlenen Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlükleri TeĢkilat Yapısı gereğince yeniden yapılanmıģ ve 1- ÇED ġubesi 2- Çevre Denetimi ġubesi 3- Çevre Ġzinleri ġubesi 4- Çevre Yönetimi ġubesi Ģeklinde dört farklı Ģube olarak çevre ile ilgili görevler üstlenilmiģtir. Bu ġubelerin görevleri ise; Çevresel Etkileri olan faaliyetlerin Çevresel Etki Değerlendirmesini yapmak, Çevre kirliliği ile ilgili mahallinde ölçüm ve tespit yapmak, KuruluĢlarca yapılan ve yerel yönetimler tarafından izin verilen tesisler ile yerel yönetimlerce yapılan atık toplama ve deģarj sistemlerinin Çevre Kanunu ile ilgili Yönetmeliklerde belirtilen çevre standartlarına göre kontrolünü yapmak, Mahallinde çevreye olumsuz etkileri olan her türlü faaliyeti izlemek, denetlemek, tehlikeli hallerde ya da gerekli durumlarda faaliyetleri durdurmak için gerekli iģlemleri baģlatmak, 11

Mahalli Çevre Kurulunun sekretarya iģlerini yürütmek Ġldeki çevre ile ilgili eğitim faaliyetlerini düzenlemek Çevre ile ilgili Ģikâyetleri değerlendirmektir. ġubenin Adı Teknik Personel Sayısı Ġdari Personel Sayısı Çevre Denetimi ġubesi 10 1 Çevre Ġzinleri ġubesi 7 - Çevre Yönetimi ġubesi 12 1 Çevresel Etki Değ. ġubesi 6 2 TOPLAM 35 4 12

A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Ġlimizde özellikle kıģ sezonunda meteorolojik Ģartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. KıĢ aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düģük vasıflı yakıtların iyileģtirilme iģlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlıģ yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri iģletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması Ģeklinde sıralanabilir. Ancak ısınmada doğal gazın ve kaliteli yakıtların kullanılması sonucu hava kirliliğinin azalmasına yardımcı olmaktadır. Bunun yanında trafik yoğunluğu, önemli Ģehirlerarası yolların Ģehir merkezinden geçmesi, düģük modelli araçların fazlalığı yaģanan hava kirliliğine katkı sağlamaktadır. ġehirleģme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerde konutlaģmanın artması düģük hava kalitesinden olumsuz etkilenen kiģi sayısını da arttırmaktadır artırmaktadır. Ġlimizde Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve bu yönetmeliğe istinaden yayımlanan Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi kapsamındaki çalıģmalar Valiliğimizce gerçekleģtirilmektedir. Ayrıca katı yakıtların denetimi ve idari yaptırım kararı verme hususunda Ankara BüyükĢehir Belediyesi ne, Çankaya Belediyesi ne ve Polatlı Belediyesi ne yetki devri yapılmıģtır. Gümrük giriģi ilimizde olacak ithal kömürler için Uygunluk Belgesi, üretimi ilimizde yapılan yerli kömürler için Uygunluk Ġzin Belgesi, Ġlimizde kömür satmak isteyen ithalatçı ve üreticilerin kömürleri için Kömür SatıĢ Ġzin Belgesi, katı yakıt satıcılarına Katı Yakıt Satıcısı Kayıt Belgeleri ve SatıĢ Ġzin Belgesi alan firmaların kömürlerini Katı Yakıt Satıcılarına destek sağlamak isteyen firmalara Dağıtıcı Kayıt Belgesi düzenlenmektedir. Egzoz gazı emisyonu kontrolü ile ilgili çalıģmalar 04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği ve Egzoz Gazı Emisyon Ölçümleri Genelgesi kapsamında yürütülmektedir. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde sanayi tesislerinden kaynaklanan emisyonların hava kalitesine olan etkilerinin azaltılması ve kirliliğin kontrolü için; tesislerin kurulması için gerekli olan ön emisyon izni, iģletilmesi için gerekli olan, emisyon izni ile kısmi ve Ģartlı izinler verilmektedir. Kızılcahamam da 2750 konutun ısıtması jeotermal kaynakla sağlanmaktadır. Ġlimiz sınırları içinde Çayırhan Termik Santralı bulunmaktadır. 2x150 ve 2x160 olmak üzere toplam 620 MW kapasiteye sahiptir. Ankara Otobüs ĠĢletmesi ile Ankaray ve Ankara Metrosu-1 Raylı Sistem ĠĢletmeleri toplu taģıma hizmeti vermektedir. Toplu taģım sistemlerinin yolcu taģımasındaki payları; EGO Otobüsleri: %22,8, Ankaray: %2,8 ve Ankara Metrosu ise %3,8 mertebesindedir. Yıllık olarak tükettikleri yakıtların cins ve miktarları hakkında bilgi verilmelidir. Metro : 37.100.984 Kwh enerji/yıl (2010) Ankaray: 17.174.956 Kwh enerji/yıl (2010) Hava kalitesine iliģkin hava kalite indeksi karģılaģtırması da Çizelge A.1 de verilmektedir. Hava Ġndeksi Kalitesi Çizelge A.1- Hava Kalite Ġndeksi KarĢılaĢtırma Tablosu SO 2 NO 2 CO O 3 PM10 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 (çok iyi) 0-50 0-45 0-1,9 0-35 0-25 2 (iyi) 51-199 46-89 2,0-7,9 36-89 26-69 3 (yeterli) 200-399 90-179 8,0-10,9 90-179 70-109 4 (orta) 400-899 180-299 11,0-13,9 180-239 110-139 5 (kötü) 900-1499 300-699 14,0-39,9 240-359 140-599 6 (çok kötü) >1500 >700 >40,0 >360 >600 13

A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaģam kalitesini düģürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaģanmaktadır. Yoğun ĢehirleĢme, Ģehirlerin yanlıģ yerleģmesi, motorlu taģıt sayısının artması, düzensiz sanayileģme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik Ģartlar gibi nedenlerden dolayı büyük Ģehirlerimizde özellikle kıģ mevsiminde hava kirliliği yaģanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaģayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taģımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ), atmosfere ulaģtıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taģınabilecek damlalar veya katı partiküller oluģturur. SO 2 veoksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaģtırılır. Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X ) oluģturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dıģarı verilir. NO ve NO 2 din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluģur. Ġnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluģmaktadır. Ana kaynakların baģında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. Ġnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 deriģimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, Ģiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kiģilerin ise bu deriģimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir.no 2 deriģimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileģimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karıģırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluģtururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalıģmalar devametmektedir.pm10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inģaat alanları ve taģocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeģitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleģtirebilir, erken ölümü de içeren çeģitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kiģiler PM10 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleģebilir. YaĢlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karģı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. Ġnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaģabilir. Buradan da kurģun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluģur. CO deriģimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaģır. Soğuk mevsimlerde 14

çok yüksek değerler ulaģılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO inglobal arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m 3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiģtir.ġnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karıģmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkıģıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaģımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taģır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaģan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kiģilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kiģiler ve henüz doğmamıģ ve yeni doğmuģ bebekler, CO kirliliğine karģı en riskli grubu oluģturur. KurĢun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. KurĢun gürültü, ıģın ve vibrasyonlara karģı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taģınır. KurĢun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn)alaĢımı iģlenmesi, kurģun içeren ürünlerin geriye dönüģtürülmesi ve kurģunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. KurĢun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurģun oranını yükseltir. Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluģan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneģli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluģur (NO 2 + güneģ ıģınları= NO+ O=> O+ O 2 = O 3 ).Ozon üretimi uçucu organik bileģikler (VOC) ve karbonmonoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluģması için en önemli öncü bileģimler NO X (Azot oksitler) ve VOC dır. Yüksek güneģ ıģınlarının etkisiyle ozon deriģimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi isegüneģ ıģınlarının ozon un fotokimyasal oluģumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karıģmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaģık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluģur. Bu reaksiyonlara NO X, metan, CO ve VOC ler (etan (C 2 H 6 ),etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), toluen(c 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileģimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi deriģim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluģturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dıģarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaģlılar bulunur. Ġlde evsel ısınmada, sanayide, araçlarda kullanılan yakıt miktarları ve cinsi aģağıdaki bilgiler doğrultusunda ilgili kurum/kuruluģlardan toplanarak çizelgelere iģlenir ve durum hakkında yorum yapılmalıdır.ġlde evsel ısınmada, sanayide, araçlarda kullanılan yakıt miktarları ve cinsi aģağıdaki bilgiler doğrultusunda ilgili kurum/kuruluģlardan toplanarak çizelgelere iģlenir ve durum hakkında yorum yapılmalıdır. Çizelge A.2 Isınma Amaçlı Ġthal TaĢ ve Linyit Kömürü Özellikleri ve Sınırları Özellikler Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değer (kuru bazda) Uçucu Madde (kuru bazda) En Çok % 1,0 (%+0,1 tolerans) En az 6400 kcal/kg (-200 tolerans) % 12-33 (+2 tolerans) Toplam Nem (orijinalde) En çok % 13 Kül (kuru bazda) En çok %16 (+2 tolerans) Boyut* 18-150 mm (En çok± %10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir. 15

Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Çizelge A.3 : Isınma Amaçlı Yerli Kömürlerde Aranacak Özellikler Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değer (orijinalde) En çok % 2 Toplam Nem (orjinalde) En çok %25 Kül (kuru bazda) En çok %25 En çok 4800 Kcal/kg (-200 tolerans) Bu Yönetmeliğin 28. maddesine göre sınır değerlerinin aģıldığı (I. Grup) Ġl ve ilçeler 18-150 mm (18 mm altı ve Boyut (*) 150 mm üstü için en çok % 10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir. Çizelge A.4 Ġlimizde (2013) Yılı Ġtibarı ile Doğalgaz abone saylıarı Yakıtın Kullanıldığı Yer Adet Konut 1.385.816 Sanayi 62.519 Çizelge A.5- Ġlimizde (2012) Yılı Ġldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (Kaynak, TÜĠK) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Toplam Araç Sayısı 1.035.719 206.38 5 109.950 84.295 1.436.349 490.189 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki ÇalıĢmalar Ġlde hava kalitesinin kontrolü konusunda rapor yılı içerisinde gerçekleģtirilen çalıģmalardan söz edilmelidir. Ġlde bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonu/istasyonları hakkında bilgi verilmelidir. Hava Kalitesi Ölçüm Ġstasyon/Ġstasyonlarının yerleri aģağıdaki örnek haritada olduğu gibi harita veya uydu görüntüsü üzerinde gösterilmelidir. Çizelge A.8 Ġlde hava kalitesi ölçümü yapan istasyon/istasyonların ölçüm parametrelerini gösterecek Ģekilde doldurulmalıdır. 16

Harita A.1 Ġlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri (Kaynak,Yıl) Çizelge A.7- ĠlimizdeHava Kalitesi Ölçüm Ġstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler ĠSTASYON KOORDĠNATLARI HAVA KĠRLETĠCĠLERĠ YERLERĠ (Enlem, Boylam) PM 10 PM 2.5 SO 2 NO NO 2 NO X CO O 3 Bahçeli 39.918546 32.822268 X X X X X X X Cebeci 39.937039 32.878052 X X X X X X X X Demetevler 39.896459 32.840752 X X X X X X Dikmen 39.967753 32.795703 X X X X X X KayaĢ 39.925411 32.926750 X X X X X X Keçiören 39.967254 32.862833 X X X X X X X Sıhhiye 39.927317 32.859416 X X X X X X X Sincan 39.972019 32.585109 X X X X X X Çizelge A.8- Ġlimizde 2012 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri BAHÇELĠEV LER SO 2 PM 10 CO N O N O 2 N O X Ocak 18 28 1428 23 31 57 ġubat 15 38 718 11 27 44 Mart 8 17 609 10 20 35 Nisan 6 14 491 9 16 30 Mayıs 113 31 351 7 25 35 Haziran 14 67 701 7 28 39 Temmuz 40 152 660 6 20 26 Ağustos 47 97 755 9 44 53 Eylül 10 70 114 814 44 63 7 Ekim 58 71 777 40 36 76 Kasım 10 16 47 78 1465 67 2 8 Aralık 11 34 66 1939 54 58 2 ORTALAMA 17

CEBECĠ SO 2 PM10 CO NO NO 2 NO X OZON Ocak 27 40 862 22 22 50 16 ġubat 15 91 1040 7 16 27 17 Mart 13 32 1042 5 14 22 22 Nisan 16 33 1026 5 14 22 27 Mayıs 17 55 1016 34 94 145 38 Haziran 17 64 1085 20 61 91 61 Temmuz 13 117 898 16 51 69 69 Ağustos 13 110 829 16 51 67 66 Eylül 18 169 1098 62 70 132 84 Ekim 26 93 1187 58 47 105 Kasım 20 122 1724 156 84 239 27 Aralık 10 112 1903 115 47 162 16 ORTALAMA DEMETEVLER SO 2 PM10 NO NO 2 NO X Ocak 9 117 72 42 114 ġubat 24 44 19 52 81 Mart 17 25 32 58 107 Nisan 12 26 35 47 101 Mayıs 5 34 16 32 57 Haziran 4 19 13 30 50 Temmuz 3 80 8 36 45 Ağustos 6 93 11 33 44 Eylül 6 122 56 61 117 Ekim 4 124 72 68 141 Kasım 5 136 92 55 147 Aralık 9 117 72 42 114 ORTALAMA DĠKMEN SO 2 PM10 NO NO 2 NO 2 Ocak 23 41 12 28 28 ġubat 31 20 10 42 42 Mart 16 63 7 34 34 Nisan 11 62 6 28 28 Mayıs 5 61 8 39 39 Haziran 4 126 11 48 48 Temmuz 6 152 Ağustos 6 130 Eylül 10 144 Ekim 8 64 Kasım 8 78 88 74 74 Aralık 14 72 116 68 68 ORTALAMA 18

KAYAġ SO 2 PM10 NO NO 2 NO X Ocak 24 24 26 39 70 ġubat 21 43 18 64 91 Mart 15 37 18 50 76 Nisan 10 35 12 36 54 Mayıs 5 73 12 54 72 Haziran 4 177 11 46 63 Temmuz 6 109 13 46 59 Ağustos 6 59 15 56 71 Eylül 4 94 30 88 118 Ekim 4 83 44 98 142 Kasım 6 190 61 115 175 Aralık 7 107 76 136 212 ORTALAMA KEÇĠÖREN SO 2 PM10 NO NO 2 NO X OZON Ocak 34 28 37 49 100 13 ġubat 29 34 23 73 109 18 Mart 16 17 23 59 94 29 Nisan 12 25 28 51 93 17 Mayıs 19 17 7 21 31 43 Haziran 14 147 19 61 83 82 Temmuz 10 109 14 58 72 77 Ağustos 24 82 11 61 72 50 Eylül 16 119 39 74 113 16 Ekim 14 86 70 54 124 24 Kasım 14 103 91 52 143 9 Aralık 15 76 87 41 128 12 ORTALAMA SIHHĠYE SO 2 PM10 CO NO NO 2 NO X Ocak 14 65 1596 63 47 125 ġubat 17 70 1479 48 66 140 Mart 22 28 1322 47 59 130 Nisan 22 20 1144 41 53 116 Mayıs 9 32 668 53 101 182 Haziran 6 44 1151 63 108 205 Temmuz 5 78 1200 56 111 175 Ağustos 6 115 966 46 102 148 Eylül 15 159 1560 89 100 189 Ekim 9 97 1631 71 61 131 Kasım 8 116 2304 119 65 184 Aralık 10 171 2209 160 46 206 ORTALAMA SĠNCAN SO 2 PM10 NO NO 2 NO X OZON Ocak 22 19 7 23 32 22 ġubat 21 17 10 33 47 22 19

Mart 14 31 5 22 29 27 Nisan 60 29 7 18 29 60 Mayıs 23 5 25 32 59 Haziran 12 44 8 38 47 62 Temmuz 14 150 12 42 55 59 Ağustos 6 147 17 44 61 52 Eylül 5 62 39 63 102 30 Ekim 7 41 15 Kasım 13 52 53 34 87 16 Aralık 8 85 60 36 96 15 ORTALAMA Çizelge A.9 - Ġlimizde2012 Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin AĢıldığı Gün Sayıları (2012) ANKARA Bahçelievler Cebeci Demetevler Dikmen KayaĢ Keçiören Sıhhiye Sincan SO 2 AGS* PM10 AGS* - 0 65 32-9 11 9-12 - 0 0 0 0 0 0 0 87 71 84 86-86 - 64 54 54 38 29 53 40 AGS: Sınır değerin aģıldığı gün sayısı Çizelge A.10 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2012) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri SO 2 : Kükürtdioksit Sınır Değeri 1 saatlik Saptayan ortalama KuruluĢ sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AĢılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aģıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 350 125 3-20 HKDYY 1 900 280-0 NO 2 : Azotdioksit 1 HKDYY: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği 20

Sınır Değeri Saptayan KuruluĢ 1 saatlik ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AĢılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aģıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 200-18 - 40 HKDYY 300-18 - 68 2 Partikül Madde 10 Sınır Değeri Günlük Saptayan ortalama sınır KuruluĢ değer (mg/m 3 ) AĢılmaması istenen gün sayısı Sınır değerin aģıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 50 35-40 HKDYY 140 3 35-78 CO: Karbon monoksit Sınır Değeri Günlük Saptayan ortalama sınır KuruluĢ değer (mg/m 3 ) AĢılmaması istenen gün sayısı Sınır değerin aģıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB - - - - HKDYY 14 4 25-10 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü Ġlimizde 2012 yılı içinde 122 adet yetki belgesi verilmiģ olup 490.189 adet pul satıģı yapılmıģtır. A.6. Gürültü Ġlimizde, gürültü kontrolü ile ilgili Ankara BüyükĢehir Belediyesi, Çankaya Belediyesi, Mamak Belediyesi, Yenimahalle Belediyesi ve Altındağ Belediyesi ne yetki devri yapılmıģtır. Yetki devri yapılan belediyeler tarafından 2012 yılında da gürültü denetimleri gerçekleģtirilmiģtir. Bu belediye sınırları haricinde ise gürültü konusunda denetimler Müdürlüğümüzce yapılmaktadır. Gürültü konusunda tarafımıza ulaģan Ģikayetler, eğer yetki devri yapılmıģ belediyelerin sınırları dahilinde ise öncelikle Ģikayet mahallinde yetkili olan Belediyeye yönlendirilmektedir. Ayrıca yetki devri yapılmıģ belediyelerin faaliyetlerinin kontrolü de bizzat Müdürlüğümüzce yapılmaktadır. Ġlimizde gürültü kirliliğinin önlenmesi ile ilgili yapılan çalıģmaların sonucunda; - Mahalli Çevre Kurulu nun 27.06.2012 tarih ve 2012/49 sayılı karar alınmıģ olup; bu karar ile 16.07.2012 tarihi itibariyle ilimiz merkez ilçelerinde (Çankaya, Altındağ, Mamak, Keçiören, Yenimahalle, Etimesgut, Sincan, GölbaĢı ve Pursaklar) ses yayın cihazı kullanarak veya davul zurna ile sokak aralarında 2 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 3 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 4 HKDYY EK-1/A da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 21

veya meskun mahalle bitiģik yerlerde, resmi açılıģ, kutlama ve mahalli kurtuluģ günleri haricinde her türlü eğlence, düğün, kutlama vb. faaliyetlerin icrası yasaklanmıģtır. - Resmi kutlama, resmi açılıģ ve mahalli kutlama günleri dıģında saat 22:30 dan sonra havai fiģek atılması kesin olarak yasaklanmıģtır. Müdürlüğümüzce Çevre Kanununca Alınması Gereken Ġzin Lisanslar Hakkında yönetmelik doğrultusunda sanayi tesislerden kaynaklanan gürültü konusunda Ġlimizde faaliyet gösteren tesisler değerlendirilmekte olup, 2012 yılında 379 tesis gürültü konusunda değerlendirilerek ilgili yönetmelikten muaf olduğu bildirilmiģtir. Ġlimizde Gürültü Kontrolü konusunda izin almıģ 3 tesis bulunmaktadır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Hava kirliliği; atmosfere bırakılan toz, gaz, duman, koku ve su buharı gibi kirleticilerin havanın doğal bileģimini bozarak canlılara zarar verecek yapıya dönüģmesidir. Hava kirliliğinin en büyük sebebi sanayi tesisleri ve meskenlerde yakıtların yanması sonucu atmosfere verilen atık gazlardır. KahramanmaraĢ ta da özellikle kıģ aylarında gerek ısınma ve sanayi bacalarından çıkan emisyonlar, gerekse motorlu taģıtların emisyonları hava kirliliğine katkı sağlayan önemli faktörlerdendir. 04.07.2012 tarih ve 8873 sayılı Bakanlığımızca yayınlanan 2012/16 sayılı genelgesi ile, hava kalitesinin belirlenmesine yönelik uygulamalarda birlikteliği sağlamak için yönetmelikte belirlenen tanımlanmıģ metotları ve kriterleri esas alarak tam bir hava kalitesi değerlendirmesinin sağlanması, diğer taraftan da hava kalitesi sınır değerlerinin aģılmaması için alınması gerekli önlemlerin belirlenmesi ile hava kalitesi ve hava kirliliğinin önlenmesi konusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda destek sağlanması istenmiģtir. Ankara Ġl bazında hava kirliliğini önleyici olarak yapılan ve yapılacak çalıģmalar ve alınacak tedbirleri içeren detaylı çalıģmaların (alınması gereken önlemlerin uygulanması konusunda sorumlu kurum/kuruluģun belirlenmesi, uygulama zamanının belirlenmesi, varsa yatırım programındaki maliyeti ve fizibilite çalıģmaları vs.) Mahalli Çevre Kurulunda karara bağlanarak Bakanlığımıza gönderilmesi sağlanmıģtır. Kaynaklar: - Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı - Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı, 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planı Açıklama Raporu, 2007 - Ankara Ġl Çevre Durum Raporu, 2011 - Ankara Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği - Ankara Meteoroloji ĠĢleri Bölge Müdürlüğü - Ankara Valiliği, Ġl Çevre ve ġehircilik Müdürlüğü - Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü 22

B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. Ġlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular Bölgemiz, su ve toprak potansiyeli olarak Türkiye geneline göre ortalamanın altında sayılabilecek bir yöreyi temsil etmektedir. Önemli su kaynaklarımızdan baģlıcaları olarak; Kızılırmak nehri havzasının büyük bir bölümü ve Delice, Acıçay, Devres çayı gibi büyük kolları, Sakarya havzasının bir bölümü ve Kirmir çayı, Ankara çayı gibi büyük kolları, Batı Karadeniz havzasının bir bölümü, Konya kapalı havzasının bir bölümü ve Büyük Melen, Küçük Melen, Gerede çayı gibi büyük kolları söylenebilir. Gerek akarsular ve gerek kolları üzerine kurulan barajlar aracılığıyla içme suyu, kullanma suyu, sulama suyu, taģkın koruma ve enerji amaçlı kullanımlardan yararlanılır. Ġlimizdeki akarsuların rejimleri ulaģım, taģımacılık ve su sporları yapmaya uygun değildir. Yer yer dere ve çaylar üzerinde kum ocakları yer alır. Örneğin, Kazan ve Çubuk ilçeleri arasında Ova Çay üzerinde taģ ve kum ocakları ve yıkama eleme tesisleri yer alır. Ankara daki en önemli akarsular ve kolları aģağıda verilmiģtir: 1- Kızılırmak nehri ve kollar Terme çayı, Balaban çayı 2- Sakarya nehri ve kolları Aladağ çayı, Nalderesi, Girmir çayı ve Ankara çayı 3- Peçeneközü çayı Ankara ili Türkiye deki 3 akarsu havzası içinde kalmaktadır. Bunlar; Sakarya, Kızılırmak ve Konya Kapalı Havzaları (Harita D.1.3.1.). Ġl sınırları dahilindeki akarsu yüzeyleri toplam alanı 4.385 ha dır. Ankara daki baģlıca akarsuların ortalama debileri Ģu Ģekildedir; Ġl çıkıģı toplam ortalama akım : 5430 hm 3 /yıl Sakarya Nehri Kızılırmak Nehri Peçeneközü Çayı : 2900 hm 3 /yıl : 2500 hm 3 /yıl : 30 hm 3 /yıl Hatip Ovası Akarsuları Hatip ovasının en önemli akarsuyu Hatip Çayıdır. Ova doğusunda yer alan Hasanoğlan ın kuzeyinden doğan Hasanoğlan Deresi, Hatip Çayının baģlangıcını oluģturur. Ankara ya kadar devam eden Hatip Çayı, kuzeyden ġaraplı Dere ve Kuruçayı, güneyden Yazı Dere, Aralık Dere, Karabayır Dere, Bayındır Çayı ve Kosunlar Çayını alır. Ankara içinden geçerken Akköprü civarında güneyden gelen Ġncesu Deresi ile kuzeydoğudan Çubuk havzasından gelen Çubuk Çayı ile birleģerek Ankara Çayını oluģturur. Sincan civarında havza dıģına çıkan Ankara Çayına, havzayı terk etmeden önce, Macun Dere ile Acıca Dere ile Güneyden Kuyucak Dere, Altıncıoğlu Dere, Kutuğun Dere, Kepiryatak Dere, Sazçayır Dere Kayalıboğaz Dere gibi belli baģlı dereler katılır. 23

Mürted Ovası Akarsuları Hatip Ovasının kuzeybatısında kalan Mürted Ovasının baģlıca akarsuyu kuzeyden Yıldırım ve Aydos Dağlarından beslenen Ova Çayıdır. Mürted Ovasını kuzeyden Güneye kat eden Ova Çayının en önemli kolu Kurtboğazı Deresidir. Ova Çayına batıdan ve doğudan Çihrilik, Kilis, Killiközü, Kaptıboğazı, Kestanegölü, Ġyimir, Ağca, Çelti, Yılgın, Kızpınarı, Kermeliközü, Güvenç, Bağlariçi gibi çok sayıda dere karıģmaktadır. Bunların çoğu mevsimlik dereler olup, yaz aylarında kururlar. Çubuk Ovası Akarsuları Bu alandaki baģlıca su kaynağı Çubuk Çayıdır. Ġki kol halinde Aydos Dağlarından doğan ve 70 km uzunluğunda olan Çubuk Çayı, Çubuk ilçesinin 5 km kuzeyindeki Çubuk-II Barajını beslemektedir. Çubuk Çayına ova içerisinde, batıdan Azman Çayı ile, doğudan Koyunözü Deresi, Ravli Deresi, Balıkhisar Deresi Özçay Deresi ile birleģtikten sonra Çubuk-I Barajını beslemektedir. Daha sonra Çubuk Çayı, Ankara ilinin içerisinden geçmekte, Hatip Çayı ile birleģerek Ankara Çayı adını almakta ve Sakarya Nehrine katılmaktadır. Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları(Kaynak, yıl) AKARSU İSMİ Toplam Uzunluğu İl Sınırları İçindeki Debisi Kolu Olduğu Kullanım Amacı (km) Uzunluğu (km) (m 3 /sn) Akarsu Kızılırmak 1.355 256 184 m3/sn - Sulama Sakarya 824 168 100 m3/sn - Sulama B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar Göller Ankara Ġl sınırları içinde kalan göller ve yüzey alanları aģağıda verilmiģtir. Mogan, Eymir, Tuz Gölü ve Samsam Gölü Ġldeki önemli doğal göllerdir (Tablo D.1.4.1.). Göl Yüzeyleri : 50.516,7 ha - Tuz gölü : 49.010 ha (160 000 ha ) - Mogan gölü : 567,5 ha - Eymir gölü : 111,9 ha - Diğer göller : 19,3 ha 24

Tuz Gölü; ġereflikoçhisar ilçesinin 10 km batısındadır. Toplam göl alanı 490km 2 olup bunun 160 km 2 si Ankara ili sınırları içerisinde yer alır. Göl sularının tuzluluğu nedeniyle içme, kullanma ve sulama suyu olarak yararlanılamamaktadır. Türkiye nin tuz ihtiyacı nın yarısından fazlası Tuz Gölü bölgesindeki üç tuzla (Kaldırım, Kayacık ve YavĢan tuzlaları) ve ikincil tuz endüstrisi ile gerçekleģtirilmektedir. Ayrıca Aklim Sodyum Sülfat tesisleri de alanda bulunmaktadır. Kapalı bir havzada yer alan göl, jeolojik olarak tektonik kökenlidir. Büyüklüğüne karģın ülkemizin en sığ göllerinden biridir. Derinliği birçok yerde 0,5 metreyi dahi bulmaz. Türkiye'nin en az yağıģ alan yeri olduğu için akarsu bakımından çok fakirdir. Önemli sayılabilecek akarsuları; güneyden göle giren Bağlıca ve Kırdelik Suları, EĢmekaya kaynakları, Aksaray dan gelen Uluırmak, Cihanbeyli den gelen batıdan gölü besleyen Ġnsuyu ile Aksaray ili sınırlarından doğan ve ġereflikoçhisar ilçesinden geçerek doğudan Tuz Gölü ne dökülen Peçenek Çayı dır. Güneybatıda DSĠ Konya drenaj kanalı göle dökülmektedir. Gölün dıģarıya akıntısı yoktur. Ancak bu suların tamamına yakını yazın kurur ve göle ulaģamaz. AĢırı buharlaģmanın da etkisiyle gölün tamamına yakını kurur. Kuruyan bölgelerde 30 cm yi bulan tuz tabakaları oluģur. Sadece ülkemizin değil dünyanın da en tuzlu göllerinden biridir. Suyun yoğunluğu 1,25 gr/cm3dür. Tuz oranı ise %32,4 tür. Türkiye nin tuz ihtiyacının büyük bir bölümü buradan karģılanır. Mogan Gölü; Mogan Gölü Ankara nın 17 km güneyindedir. Normal su kotu 972 m, normal su kotunda göl alanı 6,35 km 2, göl çevresi uzunluğu 14 km, göl uzunluğu 5,5 km, göl ortalama derinliği 3-5 m ve normal su seviyesinde göl hacmi 13,34 milyon m 3 tür. Kirlilik nedeniyle içme, kullanma ve sulama suyu olarak yararlanılamamaktadır. Gölün kuzey yarısı günübirlik tesislerle çevrilidir. Ticari balıkçılığın yasak olduğu gölde, kuģ gözlemciliği, sportif balıkçılık, kürekçilik, yelkencilik ve doğa fotoğrafçılığı gibi faaliyetler yapılır. Göl kıyıları özellikle hafta sonlarında yoğun olarak piknik amaçlı kullanılmaktadır. Mogan Gölü Ankara nın 20 km güneyinde yer alan sığ bir göldür. Göl, yazları genellikle kuruyan küçük dereler ile beslenmekte, göl suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde Eymir Gölüne akmaktadır. Mogan Gölü yer altı suyu beslemesi oldukça düģük olup, su girdisi düzensiz rejimli yazları genelde kuruyan dereler vasıtasıyla olmaktadır. Bu derelerin en önemlileri havzanın doğu-kuzey-batı kesimlerinde yer alan Sukesen, BaĢpınar, Gölova, Yavrucak, Çolakpınar, Tatlım, Kaldırım ve Gölcük dereleridir. Bu derelerin Mogan gölüne ulaģtığı düzgün topoğrafyalı çok düģük eğimli alanlar ile Mogan-Eymir bağlantısını sağlayan alanda, hidrojeolojik, hidrolojik, klimatik ve biyolojik açıdan çok büyük önem arz eden Sulak-Bataklık Alan lar geliģmiģtir. Bu alanlar; göller için yer altı suyu depolama ve kurak mevsimlerde göle su sağlama gibi iģlevlere sahiptir. Gölün güneyindeki yaklaģık 750 hektarlık bir bataklık ve ıslak çayırlık alanlar birçok farklı hayvana, özellikle de kuģ türlerine yaģama ortamı sağlamaktadır. Mogan Gölü, özel çevre koruma alanı statüsünde olup (1990 dan beri) son yıllarda gölün rehabilitasyonu ve korunması için birçok çalıģma yapılmaktadır. Ankara ya yakınlığından dolayı özellikle hafta sonlarında birçok ziyaretçi ve amatör balıkçı akınına uğramaktadır. Özellikle bahar aylarında artan amatör balıkçılar, kuģları üreme ortamlarında rahatsız etmektedirler. Son yıllarda Ankara ya yakınlığından dolayı göl etrafında birçok yazlık konut inģaa edilmiģ ve halen edilmektedir. Gölde ticari balıkçılık yasaktır. 25

Eymir Gölü; Ankara nın 15 km güneyindedir. Tamamı ODTÜ arazisi içerisinde yer almaktadır. Normal su kotu 968,5 m, normal su kotunda göl alanı 1,25 km 2, göl çevresi uzunluğu 9 km, göl uzunluğu 4,2 km, göl ortalama derinliği 6-10 m, ve normal su seviyesinde göl hacmi 3,88 milyon m 3. Mogan Gölü suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde Eymir Gölüne akmaktadır. ĠĢletmeye AçılmıĢ Barajlar Halen iģletmede olan 8 baraj ile baģkente yılda ortalama 387 milyon m 3 içme ve kullanma suyu temin edilmektedir. Bunlar, Çubuk I ve II, KayaĢ-Bayındır, Kurtboğazı, Çamlıdere, Eğrekkaya, Akyar ve KavĢakkaya barajlarıdır. Ankara iline verilebilecek içme ve kullanma suyu potansiyeli toplamı ise 429 hm3/yıl dır. Mevcut durumda Ankara ya içme ve kullanma suyu temin eden kaynaklar Tablo D.1.4.2. de verilmiģtir. Konu ile ilgili ayrıca bkz. L.1.1. bölümü.2010 yılında barajlara gelen ve temin edilen su miktarı Tablo D.1.4.3. de, 2010 yılı barajlara gelen toplam su miktarı Tablo D.1.4.4. de, 2010 yılı barajlara gelen toplam su miktarı Grafik D.1.4.1., 2010 yılında barajlara gelen su miktarı Grafik D.1.4.2. de verilmektedir. 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Kaynak: Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı, 2011 26

Grafik B.1.4.1.: 2010 Yılı Barajlara Gelen Toplam Su Miktarı YERALTI SULARI 250000000 200000000 150000000 100000000 50000000 0 ÇUBUK 2 BARAJI KAYAġ BAYINDIR BARAJI KURTBOĞAZI BARAJI ÇAMLIDERE BARAJI KESĠKKÖPRÜ BARAJI KAVġAKKAYA BARAJI EĞREKKAYA BARAJI AKYAR BARAJI ÇUBUK 1 BARAJI Kaynak: Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı, 2011 Grafik B.1.4.2.: 2010 Yılında Barajlara Gelen Su Miktarı AĢağıda iģletmeye açılmıģ barajların özellikleri detaylı bir Ģekilde irdelenmiģtir. Çubuk-I Barajı AçılıĢ Yılı : 1936 Yeri Akarsuyu Amacı Gövde Dolgu Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) Maksimum Su Kotu : Ankara ili Ģehir merkezinin 10 km kuzeyinde, Çubuk ilçesinde : Çubuk çayı : Ġçme suyu ve taģkın koruma : Beton ağırlık : 25 m : 58 m : 907.61 m Aktif Hacim : 2,49 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 5,60 hm 3 27

Normal su kotunda göl alanı : 1,20 km 2 Toplam Göl Hacmi : 6.9 hm 3 Göl Alanı : 1,44 km 2 Çubuk I Barajı rezervuarındaki ağır kirlenme nedeniyle Ağustos / 1994 tarihi itibariyle Ankara ya içme suyu verilmemektedir. DSĠ Genel Müdürlüğü ile Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı arasında tanzim edilen 19.08.2003 tarihli protokol ile Çubuk I Barajı park ve rekreasyon alanlarının iģletme, bakım ve onarımı sorumluluğu Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığına devredilmiģtir. Çubuk-II Barajı AçılıĢ Yılı : 1964 Yeri Akarsuyu Amacı Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : Çubuk ilçesinin 5 km kuzeyinde : Çubuk çayı : Ġçme suyu : Toprak dolgu : 69 m : 74 m Aktif Hacim : 22 hm 3 Toplam Göl Hacmi : 22,4 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 24,60 hm 3 Normal su kotunda göl alanı : 1,20 km 2 Göl Alanı : 1,26 km 2 Ankara ya su temini : 20 hm 3 /yıl Çubuk II - Pursaklar iletim hattı ve 75 000 m 3 /gün kapasiteli Pursaklar Ġçmesuyu Arıtma Tesisi ile Çubuk II barajından Aralık 1999 tarihi itibariyle kente 20 hm 3 /yıl su verilmeye baģlanmıģtır. Ayrıca bir protokol kapsamında Çubuk II Barajından Çubuk ilçesine 3,1 hm3 / yıl su tahsis edilmiģtir (100 l/s). KayaĢ-Bayındır Barajı Bayındır Barajı 1962 1965 yılları arasında yapılmıģ olup, Barajı Yunuslar, Bayındır, Karanlık ve Saray dereleri beslemektedir. Azami su hacmi 6.371.000 m³ tür. Geçici olarak 2003 yılı Ekim ayından itibaren barajdan su alınmamakta, rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Baraj hattının uzunluğu 3,7 km olup, boru çapı 700 mm dir. AçılıĢ Yılı : 1965 Yeri : Mamak ilçesi, KayaĢ-Bayındır 28

Akarsuyu Amacı Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : Bayındır çayı : Ġçme suyu ve taģkın koruma : Toprak dolgu : 30 m : 35 m Aktif Hacim : 6,2 hm 3 Toplam Göl Hacmi : 6,6 hm 3 Göl Al anı : 0,75 km 2 Normal su kotunda göl hacmi : 6,97 hm 3 Normal su kotunda göl alanı : 00,71 km 2 Ankara ya su temini : 7 hm 3 /yıl Kurtboğazı Barajı 1963 67 yıllarında yapılmıģtır. Azami su hacmi 92.000.000 m³ tür. Ankara nın kuzeyinde, Ġvedik Arıtma Tesislerine 50 km uzaklıkta olan barajı, Bahtılı, Mera, Kınık, Pazar, Uzunöz, Kurtderesi, Bostan, Kayıcık, Batak, Ġğmir, Kirazlı, Ereğim ve Karaboya dereleri beslemekte aynı zamanda rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Ġvedik Arıtma Tesislerine iki adet 2.200 mm çaplı borularla su sağlamaktadır. AçılıĢ Yılı : 1967 Yeri Akarsuyu Amacı Tipi Yüksekliği (Talvegden) : Ankara nın 56 km kuzeyinde, Ankara-Ġstanbul karayolu üzerinde, Kazan ilçesinde : Kurt deresi : Ġçme suyu ve sulama : Toprak dolgu : 52,6 m Yüksekliği (Temelden) : 65,5 Aktif Hacim : 93 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 96,9 hm 3 Normal su kotunda göl alanı : 5,5 km 2 Toplam Göl Hacmi : 102 hm 3 29

Göl Alanı : 5,8 km 2 Sulama alanı N.S.S. ĠĢletme Kotu Ankara ya su temini : 2 800 ha (net) : 961 m : 60 hm 3 /yıl Ovaçayı Derivasyonu AçılıĢ yılı : 1968 Yeri : Ovaçayı üzerinde, KöprübaĢı mevkiinde Regülatörün Drenaj Alanı : 387 km 2 Regülatör Yerinde Yıllık Ort. Akım : 112 hm 3 Derive Edilen Yıllık Ort. Su Miktarı : 29 hm 3 Derivasyon Uzunluğu : 19 km Derivasyon Projelendirme Kapasitesi : 20 m 3 /s Derivasyon Mevcut Kapasitesi : 11 m 3 /s Çamlıdere Barajı Çamlıdere Barajı Ankara ya su temin eden en büyük hacimli barajdır. Barajın toplam hacmi 1.220.150.000 m³, ölü hacmi 150.000.000 m³, baraj kotu ise 995 m dir. 1976 1985 yılları arasında yapılmıģtır. Kuzey batısındaki Ġvedik Arıtma Tesislerine 59,6 km uzaklıktadır. Çamlıdere Barajını, Acun, Çay, EĢik, Ilıca, Akpınar, Çayır, Değirmenözü ve Avluçayır dereleri beslemektedir. Ġvedik Arıtma Tesislerine iki adet 2.200 mm çaplı borularla su sağlamaktadır. AçılıĢ Yılı : 1985 Yeri Akarsuyu Amacı Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) Maksimum Su Kotu : Ankara nın 60 km kuzey-batısı, Çamlıdere : Bayındır çayı : Ġçme suyu : Kaya dolgu : 101,7 m : 106,2 m : 999.70 m Aktif Hacim : 840 hm 3 (Acil durumda aktif hacim: 1 050 hm 3 ) 30

Toplam Göl Hacmi : 1 376 hm 3 Normal Su Kotu (ĠĢletme Kotu) : 995.00 m Normal su kotunda göl hacmi Normal su kotunda göl alanı N.S.S. ĠĢletme Kotu Ankara ya su temini : 1 220 hm3 : 32,2 km2 : 995 m : 142 hm 3 /yıl Eğrekkaya Barajı 1985 1992 yılları arasında Kurtboğazı Barajını beslemesi amacıyla yapılmıģtır. Ankara nın 75 km kuzeyinde Kızılcahamam Ġlçesine 3 km uzaklıkta yapılmıģ olup azami su hacmi 112.300.000 m³ tür. Eğrekkaya Barajını, Çekerek ve Sey Çayları beslemektedir. 15 km lik 2200 mm çapındaki boru hattı ile Kurtboğazı Barajını beslemektedir. AçılıĢ Yılı : 1993 Yeri Akarsuyu Amacı Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : Kızılcahamam ilçesine 3 km uzaklıkta : Sey deresi : Ġçme suyu : Kil çekirdekli kum, çakıl dolgu : 67,0 m : 100,0 m Aktif Hacim : 86 hm 3 Toplam Göl Hacmi : 113 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi Normal su kotunda göl alanı Maksimum Su Seviyesi Minimum Su Seviyesi N.S.S. ĠĢletme Kotu Ankara ya su temini : 113 hm3 : 3,95 km2 : 1029 m : 1000 m : 1 029 m : 73 hm 3 /yıl Akyar Barajı 31

Akyar Barajı, 1992 2000 yılları arasında Eğrekkaya Barajını beslemesi amacıyla yapılmıģtır. Ankara nın 90 km kuzeyinde, Kızılcahamam ilçesine 12 km uzaklıkta yer almaktadır. 12,5 km lik 1.000 mm hat ile Eğrekkaya Barajını beslemektedir. Azami su hacmi 56.000.000 m³ tür. Akyar Barajını Bulak deresi beslemektedir Su tutma tarihi : Kasım 1999 AçılıĢ Yılı : 2000 Yeri uzaklıkta Akarsuyu Amacı Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : Ankara nın 90 km kuzeyinde Kızılcahamam ilçesine 12 km : Bulak çayı : Ġçme suyu : Kil çekirdekli. Kum çakıl dolgu : 71 m : 86 m Aktif Hacim : 49 hm 3 Toplam göl hacmi : 56 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 56 hm 3 Normal su kotunda göl alanı : 19 km 2 Göl Alanı : 1,91 km 2 Maksimum Su Kotu Minimum Su Kotu N.S.S. ĠĢletme Kotu Ankara ya su temini : 1134 m : 1095 m : 1.132 m : 45 hm 3 /yıl KavĢakkaya Barajı AçılıĢ Yılı : 2007 Yeri Akarsuyu Amacı : Ankara Ġlinin kuzeyinde 51.km : Kocaçay deresi : Ġçmesuyu Aktif Hacim : 85.1 hm 3 Toplam Göl Hacmi : 64 hm 3 32

Ankara ya su temini : 58 hm 3 2005 2007 yılları arasında yapılan baraj Kurtboğazı Barajını beslemektedir. Azami su hacmi 90.000.000 m³ dür. Kocaçay deresi tarafından beslenen baraj, Kazan Ġlçesinin 25km kuzey doğusunda, Çubuk ilçesi Özlüce Köyü sınırları içerisinde yapılmıģtır. 26km lik hat ile Kurtboğazı barajına su aktarılmaktadır. Ankara Ġçme Suyu II. Merhale Projesi kapsamında, Ankara Çayı nın yan kollarından olan Ovaçayı üzerinde içme suyu amaçlı olarak ASKĠ Genel Müdürlüğü tarafından inģa edilmiģ olan kil çekirdek dolgu barajıdır. Baraj inģaatı tamamlanmıģ olup su tutulmaya baģlanmıģtır. AyaĢ-Asartepe Barajı ve Sulaması Yeri Akarsuyu Amacı : AyaĢ ilçesine 5 km Mesafede : Ġlhan çayı : Sulama ĠĢletmeye Açıldığı Yıl : 1984 Tesisle Ġlgili Bilgiler Su Kaynağı : Asartepe Barajı YağıĢ Alanı : 239 km 2 Yıllık Ortalama Su : 47,76 hm 3 Regülasyon Oranı : % 30 Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : Toprak Dolgu : 36,50 m : 50 m Toplam Gövde Hacmi : 0,408 hm 3 Aktif Hacim : 13,9 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 20 hm3 Normal su kotunda göl alanı : 1,7 km2 Dolusavak Proje Debisi : 541 m 3 /s Pompa Tesis Pompa Ünite Adedi : 3 Toplam Kapasite : 270 I/S 33

Kurulu Güç Su Basma Yüksekliği : 135 Kw : 32,5 m Sulamalar Cazibe Sulaması Pompaj Sulaması Toplam Sulama Alanı : 1 350 ha (Net) : 150 ha (Net) : 1 500 ha (Net) Asartepe Barajı nda hobi balıkçılığı yapılır. Akarsu havzaları bazında, Ankara ve çevresindeki havzalardan gelen ve çıkıģındaki su potansiyeli ile ekonomik olarak üretilebilecek hidroelektrik enerji miktarları TabloD.1.4.5.verilmiĢtir. Tablo B.1.4.5.: Ankara ve Çevresinde Yer Alan Akarsu Havzaları Bazında Su Potansiyeli ile Ekonomik Olarak Üretilebilecek Hidroelektrik Enerji Miktarları HAVZA NO HAVZA ADI SU POTANSĠYEL Ġ (hm 3 /yıl) EKONOMĠK OLARAK ÜRETĠLEBĠLECEK ENERJĠ (GWh/yıl) 12 Sakarya 3 350 233 15 Kızılırmak 4 600 2018,7 16 Konya Kapalı 30 - Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 Ġllerin su potansiyeli, akarsuların ili terk ettiği noktadaki su potansiyeli olarak alınmıģtır. Ankara ilinde Kesikköprü 76,000 MW, Hirfanlı 128,000 MW ve Sarıyar HES 160,000 MW kurulu güce sahip elektrik üreten üç hidroelektrik santrali bulunmaktadır. Tablo D.1.4.6. de bu santralların özellikleri verilmiģtir. 34

Tablo B.1.4.6.: Ankara Ġli Hidroelektrik Santralleri ve Özellikleri SANTRAL ADI BULUNDUĞ U ĠLÇE HĠZMET E GĠRĠġ YILI TĠPĠ ÜNĠTE SAYISI VE GÜÇLE RĠ KURUL U GÜCÜ (MW) YILLIK ÜRETĠM Ġ (kwh) GÜVENĠLĠ R ENERJĠ (kwh/yıl) KESĠKKÖPR Ü BALA 1967 BARA J 2X38 76,000 250.000.0 00 80.000.000 HĠRFANLI 1959 BARA J 128,000 400.000.0 00 SARIYAR H.P. NALLIHAN 1956 BARA J 4X40 160,000 300.000.0 00 180.000.000 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 Elektrik Üretim A. ġ. Genel Müdürlüğü Kesikköprü Barajı ve Hes Kızılırmak üzerinde kurulu 6 barajdan biri olan Kesikköprü Barajı, Ankara nın güney doğusunda, Ankara iline 120 km uzaklıkta olan 1959-1966 yılları arasında inģa edilmiģ bir barajdır. Kesikköprü Barajından alınan su, 2007 2008 yılları arasında döģenen 128 km uzunluğunda 3 ayrı boru hattı ile kısmen terfili ve kısmen cazibeli olarak Ġvedik Artıma Tesislerine aktarılmaktadır. Her hat yaklaģık 250.000 m³ su taģıma kapasitelidir. Barajın su tutma kapasitesi düģük olmakla birlikte üzerinde kurulu Hirfanlı Barajından 6 milyar metreküp su bulunmaktadır.toplam 384 km lik boru hattı tamamlanan baraj, Ankara nın 20 yıllık su ihtiyacını karģılayacak kapasitededir. 2009 yılı ġubat ayından itibaren Kesikköprü barajından su alınmamaktadır. Yeri Akarsuyu Amacı : Ankara ili, Bala ilçesi, Kırıkkale Ġli, Çelebi ilçesi : Kızılırmak : Enerji ve Sulama ĠĢletmeye Açıldığı Yıl : 1966 Tesisle Ġlgili Bilgiler Su Kaynağı : Kesikköprü Barajı YağıĢ Alanı : 354 Km 2 Yıllık Ortalama Su : 2 459,7 Hm 3 Tipi : Toprak ve Kaya Dolgu 35

Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : 49,1 m : 52,6 m Toplam Gövde Hacmi : 0,9 hm 3 Aktif Hacim : 57 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 95 hm 3 Normal su kotunda göl alanı : 6,230 km 2 Dolusavak Proje Debisi : 2 380 m 3 /s Hes Kurulu Güç Firm Enerji Sekonder Enerji Toplam Enerji Üretimi : 76 Mw : 110 Gwh/Yıl : 140 Gwh/Yıl : 250 Gwh/Yıl Hirfanlı Barajı ve Hes Yeri Akarsuyu Amacı : Bala ilçesi : Kızılırmak : Enerji ve TaĢkın ĠĢletmeye Açıldığı Yıl : 1959 Tesisle Ġlgili Bilgiler Su Kaynağı : Hirfanlı Barajı YağıĢ Alanı : 26 170 km 2 Yıllık Ortalama Su : 2 470,6 hm 3 Tipi Yüksekliği (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) : Kaya Dolgu : 78 m : 83 m Toplam Gövde Hacmi : 2,0 hm 3 Aktif Hacim : 2 044,7 hm 3 Normal su kotunda göl hacmi : 5 980 hm3 Normal su kotunda göl alanı : 263 km 2 36

Dolusavak Proje Debisi : 2 300 m 3 /s Hes Kurulu Güç Firm Enerji Sekonder Enerji Toplam Enerji Üretimi : 128 Mw : 178 Gwh/Yıl : 222 Gwh/Yıl : 400 Gwh/Yıl TaĢkın kontrolü ve elektrik üretimi için inģa edilen baraj, sulama amacıyla da kullanılmaktadır. Gölde balıkçılık önemli bir geçim kaynağıdır. Sarıyar Barajı ve HES Yeri Akarsuyu Amacı : Nallıhan ilçesi : Sakarya : Enerji ĠĢletmeye Açıldığı Yıl : 1956 Gövde Dolgu Tipi Gövde Hacmi Yükseklik (Talvegden) : Beton Ağırlık : 568 dam3 : 90 m Normal Su Kotunda Göl Hacmi : 1900 hm 3 Normal Su Kotunda Göl Alanı : 84 km 2 Sulama Alanı Güç Yıllık Üretim : ha : 160 MW : 400 GWh Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve Aralık-2005 tarihinde basılan Sakarya Havzası Küçük Akarsuları Enerji Ġmkanları Ġlk Etüt Raporu nda Ankara Ġli sınırları içinde Çivril Deresi üzerinde ilk etüt seviyesinde nehir tipi santral projesi ele alınmıģtır. Çivril Regülatörü ve HES, Çivril Dere üzerinde, Kesnar Mahallesinin yaklaģık 1750 m doğusunda 920 m nehir kotunda yer almaktadır. 5 m yüksekliğinde ve dolu gövdeli beton olarak planlanan regülatörün 37

sağ sahilinden alınacak olan su, 1500 m uzunluğunda trapez kesitli kanal ile 790 m nehir kotunda ve Kesnar Mahallesinin yaklaģık 1750 m kuzeydoğusunda yer alan Çivril Santralına iletilecektir. Tesisler, Bolu H27- b1, b4 no lu 1/25000 ölçekli topografik haritalarda yer almaktadır. Çivril Regülatörü ve HES in Karakteristikleri Ġli : ANKARA Akarsu Adı : Çivril Dere Regülatör Tipi : Dolu Gövdeli Beton Ortalama Debi (m3/s) : 0,381 Talveg Kotu (m) : 920 Kret Kotu (m) : 925 Santral Kotu (m) : 790 Regülatör Yüksekliği (m) : 5,00 Brüt DüĢü (m) : 135 Ġletim Yapısı Uzunluğu (m) : 1500 (Kanal) Santral Kurulu Gücü (MW) : 0,75 Firm Enerji (GWh) : 0,00 Sekonder Enerji (GWh) : 2,50 Yıllık Toplam Enerji (GWh) : 2,50 Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü ülkemizdeki Pompajlı HES ve Rüzgar Destekli Pompajlı HES uygulamalarının baģlatılmasına ve yaygınlaģtırılmasına yönelik olarak potansiyel belirleme çalıģmaları yürütmekte ve örnek uygulamalar yapmaktadır. Bu kapsamda Ankara Ġli, Nallıhan Ġlçesi, Osman Köy, Kavak Köy ve Eğri Köy yakınlarında 1400 MW (350 MW x 4) kurulu güçte Gökçekaya Pompaj Depolamalı Hidroelektrik Santralı (Gökçekaya PHES) planlanmıģtır. Bu çalıģmanın amacı konvansiyonel hidroelektrik santrallerden farklı olarak, güç talebinin düģük olduğu zamanlarda suyu, Osman Köy civarında yapılacak bir üst rezervuarda depolamak ve gerektiğinde puant zamanlarda veya elektrik enerjisi kalitesini düzenlemek amacıyla alt rezervuar olarak seçilen Gökçekaya Baraj Gölü ne ileterek hidroelektrik enerji elde etmektir. Ayrıca, 2009 yılında barajlara gelen ve temin edilen su miktarları Tablo B.1.4.7., TabloB.1.4.8, Grafik B.1.4.3. ve Grafik B.1.4.4. de görülmektadir. 38

Göletler ĠĢletmeye açılmıģ yerüstü sulamaları karakteristik bilgileri (büyük su iģleri grubundan) Tablo B.1.4.9. de ve iģletmeye açılmıģ sulama tesisleri (küçük su iģleri grubundan) Tablo B.1.4.10. de verilmiģtir. Tablo B.1.4.9.: ĠĢletmeye AçılmıĢ Yerüstü Sulamaları Karakteristik Bilgileri (BüyükiĢleri Grubundan) SULAMANIN ADI ĠġLETME YE AÇILDIĞ I YIL CAZĠBE SULAMASI SULAMA ALANI (HA) POMPAJLI SULAMA TOPLAM ALAN BRÜT NET BRÜT NET BRÜT NET SU KAYNAĞI OR FĠ SU N Akıncı Ovası Sulaması 1971-73 21459 2800 0 0 21459 2800 Kurtboğazı Barajı Köprüköy Sulaması 1970-73 11543 5500 0 1100 11543 6600 Kızılırmak 2 Kalecik Pompaj Sulaması Kalecik-Gökçeören P.Sul. 1970 0 0 1229 600 1229 600 Kızılırmak 1984 0 0 2187 1850 2187 1850 Kızılırmak AyaĢ Asartepe Sulaması 1984 1619 1350 0 150 1619 1500 Asartepe Barajı Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 Tablo B.1.4.10.: ĠĢletmeye AçılmıĢ Sulama Tesisleri (Küçük Su ĠĢleri Grubundan) TESĠSĠN ADI FAYDA (ha) iġletmeye BRÜT NET AÇILDIĞI YIL AyaĢ-Çanıllı Göleti Sulaması 142 120 1983 Çubuk-Kösrelik Göleti Sulaması 28 24 1969 Çubuk-Kızılca Göleti Sulaması 40 34 1968 Evren Göleti Sulaması 215 182 2001 Kazan-Örencik Göleti Sulaması 31 26 1996 Kızılcahamam-ÜçbaĢ Göleti 76 64 1970 Sulaması Kızılcahamam-AĢağı Karaören 49 42 1978 Göleti Kızılcahamam-Kırköy Sulaması Göleti 64 54 1982 Sulaması Kızılcahamam-Karagüney Göleti 131 111 1983 Sulaması Kızılcahamam-ÇeĢtepe Göleti 143 121 1984 Sulaması Kızılcahamam-Çeltikçi (A.Höyük) 43 37 1996 Göleti Sarıyar Sulaması Sulaması 240 200 1987 Nallıhan-Çamalan Göleti Sulaması 437 370 1999 Sincan-Bucuk Göleti Sulaması 195 162 1989 Yenimahalle-Susuz Göleti Rekreasyon 1960 Kızılcahamam-Ġğdir Göleti Hayvan Sulaması 1985 Çamlıdere-Bayındır Göleti Hayvan Sulaması 2006 ANKARA ĠLĠ TOPLAMI 1834 1547 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 39

Tablo B.1.4.11.: ĠĢletmeye AçılmıĢ Sulama Tesislerinin Özellikleri (Küçük Su ĠĢleri Grubundan) Göletin Adı Bulunduğ u ilçe Amacı Yararlanma Durumu Yararlanan Aile Sayısı Sulanan Alan (ha) Tipi Yüksekli ği (m) Kret Uzunluğu (m) M Kızılca Çubuk Sulama 34 Toprak 9 120 Kösrelik Çubuk Sulama 24 Toprak 15 96 Kızık Akyurt Sulama 80 Toprak 15 120 Susuz Yenimahall e Rekreasy on Toprak 7 205,5 ÜçbaĢ Kızılcaham am Sulama 64 Toprak 15 120 A.Karaören Kızılcaham am Sul.+Hay. Sul. 42 Toprak 15 157,5 Kırköy Karagüney ÇeĢtepe Iğdır Kızılcaham am Kızılcaham am Kızılcaham am Kızılcaham am Sulama 54 Toprak 16 148 Sulama 111 Toprak 19.6 163 Sulama 121 Toprak 20 157 Hay.Sul. Toprak 12 90 Çanıllı AyaĢ Sulama 120 Toprak 25.5 98 Çamalan Nallıhan Sulama 370 Toprak 33.55 235 1 Örencik Kazan Sulama 28 Toprak 21.5 115 Bucuk Sincan Sulama 80 Toprak 23 97 A.Höyük Kızılcaham am Sulama 37 Toprak 9.5 140 Evren Evren Sulama 182 Toprak 36 320 1 Sarıyar Sulaması Sulama 40

Bayındır Göleti Çamlıdere Sulama Toplam 1347 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2009 ve 2011 ĠĢletmede olan büyük su iģleri sulama tesislerinin özelliklerinin detayları ve iģletmeye açılmıģ taģkın koruma, erozyon rusubat ve kontrol tesislerin sayı ve alanı aģağıdaki Ģekildedir. Akıncı (Mürted Ovası) Sulaması 1. Yeri : Ankara ili Kazan ilçesi 2. Amacı : Sulama ve Ġçmesuyu 3. ĠĢletmeye Alındığı Yıl : Sağ sahil 1973, sol sahil 1971 4. Tesisle Ġlgili Bilgiler 4.1 Akarsu : Kurtini Deresi YağıĢ alanı : 330 km2 Baraj : Kurtboğazı Barajı Yıllık ortalama su : 79 hm3 Regülasyon oranı : %43 Tipi : Toprak dolgu Yüksekliği (talvegden) : 51,5 m Yüksekliği (temelden) : 65,5 m Toplam gövde hacmi : 0,834 hm3 Aktif hacim : 89 hm3 Toplam göl hacmi : 99 hm3 Dolusavak proje debisi : 292 m3/s 4.2 Sulama Üniteleri Cazibe sulaması (net) : 2800 ha Toplam (net) : 2800 ha 5. Tesisle Ġlgili ĠĢletme ve Bakım Faaliyetleri Sulamanın iģletme ve bakım sorumluluğu 09.01.1998 tarihinde Akıncı Sulama 6. Birliğine Tesisle Ġlgili devredilmiģtir. Darboğazlar ve Öneriler Tesisin fiziki yapısında darboğaz ve sorun mevcut değildir. Kurtboğazı Barajında depolanan suyun Ankara ili içme suyuna tahsisi nedeniyle ancak çok yıllık bitkilerin bulunduğu 600 ha alana kısıtlı su verilmektedir. Bu nedenle, sulamanın geliģmesi teģvik Köprüköy edilememektedir. Sulaması 1. Yeri : Ankara ili, Bala ilçesi ve Kırıkkale Ġli Çelebi 2. Amacı : Sulama 3. ĠĢletmeye Alındığı Yıl : ilçesi Sol sahil 1970, Sağ sahil 1973, pompaj 1985 4. Tesisle Ġlgili Bilgiler 4.1 Akarsu : Kızılırmak Nehri YağıĢ alanı : 354 km 2 Baraj : Kesikköprü Barajı Yıllık ortalama su : 2459,7 hm3 Regülasyon oranı : Tipi : Toprak ve kaya dolgu 41

Yüksekliği (talvegden) : 49,1 m Yüksekliği (temelden) : 52,6 m Toplam gövde hacmi : 0,9 hm 3 Aktif hacim : 57 hm 3 Toplam göl hacmi : 88,1 hm 3 Dolusavak proje debisi : 2380 m 3 /sn Kurulu Güç : 76MW 4.2 Sulama Üniteleri Cazibe sulaması (net) : 5 500 ha Pompaj sulaması (net) : 1 100 ha Toplam (net) : 6 600 ha 5. Tesisle Ġlgili ĠĢletme ve Bakım Faaliyetleri Köprüköy Sulaması Sağ Sahil Ģebekesinin iģletilmesi 06.02.1998 tarihinde 6. Köprüköy Tesisle Ġlgili Sulama Darboğazlar Birliğine, ve Sol Öneriler Sahil Sulaması ise 12.03.2001 tarihinde Karakeçili sulama Köprüköy Birliğine Sağ sahil devredilmiģtir. Sulama Ģebekesindeki 1100 ha lık pompaj sulama alanı enerji fiyatlarının Kalecik Pompaj çok yüksek Sulaması oluģu nedeniyle sulama birliği tarafından iģletilememektedir. 1. Yeri : Ankara Ġli, Kalecik ilçe merkezinde 2. Amacı : Sulama 3. ĠĢletmeye Alındığı Yıl : 1970 4. Tesisle Ġlgili Bilgiler 4.1 Su Kaynağı : Kızılırmak nehri 4.2 Pompa Tesisi Ünite Adedi : 3 Kurulu Güç : 1750 KW Su Basma Yüksekliği : 65 m Sulama Alanı (net) : 600 ha Toplam (net) : 600 ha 5. Tesisle Ġlgili ĠĢletme ve Bakım Faaliyetleri Sulamanın iģletme ve bakım sorumluluğu 15.08.2002 tarihinde Sulama 6. Kooperatifine Tesisle Ġlgili Darboğazlar devredilmiģtir ve Öneriler Pompaj sulaması olması nedeniyle, tesisin elektrik ve diğer iģletme giderlerinin Kalecik yüksek olması, - Gökçeören sulamada Pompaj maliyetleri Sulaması artırmakta ve bu durumda sulamanın geliģimini 1. engellemektedir Yeri : Ankara ili Kalecik ilçesi Gökçeören-Tilkili ve 2. Amacı : Sulama 3. ĠĢletmeye Alındığı Yıl : Alibey 1984 köyleri 4. Tesisle Ġlgili Bilgiler 4.1 Akarsu : Kızılırmak nehri 4.2 Pompa Tesisi Üniteler : P1 Pompası P2 Pompası Ünite adedi : 4 3 Kurulu Güç : 2520 KW 600 KW Su Basma Yüksekliği : 96 m 50 m Sulama Alanı : 1500 ha 350 ha 4.3 Sulama Üniteleri Toplam Sulama Alanı(net) 1 850 ha 5. Tesisle Ġlgili ĠĢletme ve Bakım Faaliyetleri Gökçeören P1 pompaj sulaması 2003 yılında Alibeyli Sulama Kooperatifine, P2 6. sulaması Tesisle Ġlgili ise Darboğazlar 2003 yılında ve Öneriler Gökçeören Tarımsal Kalkınma Kooperatifine devredilmiģtir. Gökçeören Köyü Malıboğazı mevkiinde, idari imkanlarla 2005 yılında yapılan yer altı bendi sayesinde, 1 850 ha lık pompaj sulamasına, cazibe ile ortalama 50 lt/sn sulama suyu kazandırılmıģtır. 80

Enerji maliyetinin yüksekliği sulamanın geliģimini engellemektedir. AyaĢ - Asartepe Sulaması 1. Yeri : Ankara ili AyaĢ ilçesine 5 km mesafede 2. Amacı : Sulama 3. ĠĢletmeye Alındığı Yıl : 1984 4. Tesisle Ġlgili Bilgiler 4.1 Akarsu : Ġlhan Çayı YağıĢ alanı : 239km2 Baraj : Asartepe Barajı Regülatör : Ġlhan Regülatörü Yıllık ortalama su : 47,76 hm3 Regülasyon oranı : %30 Tipi : Toprak dolgu Yüksekliği (talvegden) : 36 m Yüksekliği (temelden) : 50 m Toplam gövde hacmi : 0,408 hm 3 Aktif hacim : 13,9 hm 3 Toplam göl hacmi : 20 hm 3 Dolusavak proje debisi : 541 m 3 /s 4.2 Sulama Üniteleri Cazibe sulaması (net) : 1 350 ha Pompaj sulaması (net) : 150 ha Toplam (net) : 1500 ha 5. Tesisle Ġlgili ĠĢletme ve Bakım Faaliyetleri Sulamanın iģletme ve bakım sorumluluğu 24.06.1996 tarihinde Asartepe Sulama 6. Birliğin Tesisle Ġlgili devredilmiģtir. Darboğazlar ve Öneriler Fiilen ekilen bitki deseninde, % 95 ile sebzenin baģta olması nedeniyle (Planlama raporunda sebze %60 ) pik dönemlerde sulama suyu sıkıntısı yaģanmaktadır. Ayrıca devamlı tek mahsulü ekiliģi nedeni ile, toprak yorgunluğu baģ göstermiģ ve üretimde ciddi Tablo düģüģler B.1.4.12.: baģlamıģtır. ĠĢletmeye AçılmıĢ TaĢkın Koruma, Erozyon Rusubat ve Kontrol Tesisleri SAYI SAĞLANAN FAYDA Maskun Mahal Saha (ha) 155 116 5710 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 2009 yılı içerisinde orman yangınlarına müdahalede kullanılmak amacıyla, Beypazarı ve Çamlıdere de bir, Kızılcahamam da iki adet olmak üzere toplam 4 adet orman yangın göleti inģa edilmiģtir. Beypazarı Ġlçesi nde inģa edilen yangın göletinin Brüt depolama hacmi 8.392,000m 3, faydalı depolama hacmi 4.888,895m 3 tür. Gölet karakteristikleri aģağıda belirtilmiģtir. Bent Kret Uzunluğu Bent Kret GeniĢliği : 48m : 5m Dip Savak Kotu : 1454,00m 81

Dip Savak Uzunluğu : 50m Dolu Savak Kotu : 1457,50m Dolu Savak Uzunluğu : 60m Hava Payı : 1,5m Talveg Kotu : 1450,00m Normal Su Kotu : 1457,00m Kret Kotu : 1458,50m Max. Gövde Yüksekliği : 8,5m Çamlıdere Ġlçesi nde inģa edilen yangın göletinin Brüt depolama hacmi 17.110,750m 3, faydalı depolama hacmi 13.748,893m 3 tür. Gölet karakteristikleri aģağıda belirtilmiģtir. Bent Kret Uzunluğu Bent Kret GeniĢliği : 130m : 5m Dip Savak Kotu : 1410,90m Dip Savak Uzunluğu : 50m Dolu Savak Kotu : 1416,00m Dolu Savak Uzunluğu : 80 Hava Payı : 1,5m Talveg Kotu : 1409,00m Normal Su Kotu : 1415,50m Kret Kotu : 1417,00m Max. Gövde Yüksekliği : 8m Kızılcahamam Ġlçesi Salınyaylası nda inģa edilen yangın göletinin Brüt depolama hacmi 35.682,500m 3, faydalı depolama hacmi 25.712,350m 3 tür. Gölet karakteristikleri aģağıda belirtilmiģtir. Bent Kret Uzunluğu Bent Kret GeniĢliği : 118m : 5m Dip Savak Kotu : 1582,00m Dip Savak Uzunluğu : 50m 82

Dolu Savak Kotu : 1587,5m Dolu Savak Uzunluğu : 80m Hava Payı : 1,5m Talveg Kotu : 1581,00m Normal Su Kotu : 1587,00m Kret Kotu : 1588,50m Max. Gövde Yüksekliği : 7,5m Kızılcahamam Ġlçesi Tefenin tepe de inģa edilen yangın göletinin Brüt depolama hacmi 28.546,000m 3, faydalı depolama hacmi 19.649,988m 3 tür. Gölet karakteristikleri aģağıda belirtilmiģtir. Bent Kret Uzunluğu Bent Kret GeniĢliği : 146m : 4m Dip Savak Kotu : 1742,00m Dip Savak Uzunluğu : 40m Dolu Savak Kotu : 1745,50m Dolu Savak Uzunluğu : 100m Hava Payı : 1,5m Talveg Kotu : 1740,00m Normal su kotu : 1745,00m, Kret Kotu : 1746,50m Max. Gövde Yüksekliği : 6,5m 83

Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ, 2012) Göletin Adı Tipi Göl hacmi, m 3 Sulama Alanı (net), ha Çekilen Su Miktarı, (m 3 ) Kullanım Amacı Ayaş - Çanıllı Göleti Homojen 0,795 hm3 142 ha Sulama Sulaması dolgu Çubuk - Kızılca Göleti Homojen 0,448 hm3 40 ha Sulama Sulaması dolgu Çubuk - Kösrelik Göleti Homojen 0,253 hm3 28 ha(brüt) Sulama Sulaması dolgu Sincan - Bucuk Göleti Homojen 0,300 hm3 162 ha Sulama Sulaması dolgu Kızılcahamam - Üçbaş Göleti Homojen 0,572 hm3 76 ha Sulama Sulaması dolgu Kızılcahamam - Homojen 0,238 hm3 49 ha Sulama Aşağıkaraören Göleti Sulaması dolgu Kızılcahamam - Kırköy Göleti Homojen 0,320 hm3 64 ha Sulama Sulaması dolgu Kızılcahamam-Karagüney Homojen 0,586 hm3 131 ha Sulama Göleti Sulaması dolgu Kızılcahamam - Çeştepe Homojen 0,427 hm3 143 ha Sulama Göleti Sulaması dolgu K.Hamam - Çeltikçi - Homojen 0,217 hm3 43 ha Sulama Aşağıhöyük Göleti Sulaması dolgu Kızılcahamam - İğdir Göleti Homojen 0,052 hm3 15 ha Sulama dolgu Nallıhan - Çamalan Göleti Zonlu toprak 1,413 hm3 437 ha Sulama Sulaması dolgu Kazan - Örencik Göleti Zonlu toprak 0,240 hm3 31 ha Sulama Sulaması dolgu Ş.Koçhisar - Evren Homojen 1,65 hm3 215 ha Sulama Köprüdere Göleti Sulaması dolgu Çamlıdere - Bayındır Göleti Homojen 0,159 hm3 11,5 ha Hayvan Sulama dolgu Nallıhan - Tekirler Göleti Zonlu toprak 1.400 hm3 237 ha Sulama dolgu Nallıhan - Ozanköy Göleti Zonlu toprak dolgu 0,923 hm3 181 ha Sulama B.1.2. Yeraltı Suları Ankara Ġli yeraltı suyu potansiyelinin büyük bir bölümü Ankara ovası, Kazan-Mürted ovası, Polatlı güneyi ve ġereflikoçhisar-peçenek havzasında yer almaktadır. Yeraltısuyu potansiyeli yönünden verimli diğer havzalar ise Kirmir havzası (Kızılcahamam-Beypazarı arası), Nallıhan Havzası ve Çubuk ovasıdır (Harita D.1.1.1.). Ankara ilinde yeraltısuyuna olan talep son yıllarda artıģ göstermektedir. Özellikle AyaĢ, Beypazarı, Polatlı, Kazan, GölbaĢı ve Çubuk ilçelerinde çoğunluğu sulama amaçlı olmak üzere çok sayıda kuyu açılmaktadır. Ayrıca kent içinde ve çevresindeki sitelere veya villalara ait park ve bahçelerin yeraltısuyundan sulanması için kuyu açma faaliyetleri her geçen gün yoğunlaģmaktadır. 84

Harita B.1.1.1.: Hidrojeolojik Durum Kaynak: 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planı Açıklama Raporu 112

2007 yılında onaylanan 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planına ait Açıklama Raporu na göre Ankara ili bazında yer altı suyu havzaları yeri ve iģletme rezervleri TabloD.1.1.1. de verilmektedir. Tablo B.1.1.1.: Yer Altı Suyu Havzaları Yeri ve ĠĢletme Rezervleri YERĠ ĠġLETME REZERVĠ YERĠ ĠġLETME REZERVĠ YERĠ ĠġLETME REZERVĠ (hm3/yıl) (hm3/yıl) (hm3/yıl) Ankara Güneyi AyaĢ Beypazarı Güdül 4,5 Mürted Ovası 15,5 Bala 1,5 5,5 Temelli 0,5 Kızılcahamam 0,4 Çubuk ovası 9,0 Tuzgölü doğusu ve Peçenek 3,0 Elmadağ 8,2 Hatip ovası 33,0 Bursal vadisi 1,5 Kalecik 1,6 Kurakçöl 2,0 GölbaĢı çevresi 2,23 Polatlı 0,1 Yenimahalle 1,85 Kazan 0,54 Kaynak: 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planı Açıklama Raporu, 2007 2010 yılı Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre ise Ankara ili yeraltısuyu iģletme rezervi 196 hm 3 /yıl ve tahsis edilen miktar 184 hm 3 /yıl dır. Sulanan arazi ise 1230 ha dır. Yeraltısuyu sulama kooperatiflerinin hidrojeolojik etütleri, kuyu açma, enerji tesisi ve motopomp+baraka montajlar DSĠ tarafından, zirai ekonomi ve arazi tasnif çalıģmaları ile terfi hatlar, sulama Ģebekesi inģaatlar Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Son yıllarda inģa edilen tesislerin yağmurlama (basınçlı) ve terfili olması nedeniyle pompa montajlar ile sulama Ģebekesinin ve terfi hatlarının paralel inģa edilmesi gerekmektedir. Sulama Ģebekesi ve terfi hatlar inģa edilmeden pompaların testi, pompalar monte edilmeden de sulama Ģebekesinin testleri yapılarak kooperatife teslimi yapılamamaktadır. Bu nedenle, Valiliklerin DSĠ ile koordineli çalıģması ve en geç pompaların satın alınması aģamasında terfi hatlarının ve sulama Ģebekelerinin inģasını tamamlaması gerekmektedir. Aslında, yeraltısuyu sulama tesislerinin tamamının DSĠ tarafından inģa edilmesi için gerekli mevzuat düzenlemelerinin yapılması en uygun çözüm olacaktır. Ankara ilindeki sulama kooperatiflerine ait iģletme kuyuları ve pompaları TabloB.1.1.2., yeraltısuyu sulamaları TabloB.1.1.3. ve yeraltisuyu tesislerinin dağılımı ise Harita B.1.1.2. de verilmektedir. 113

Tablo B.1.1.2.: Ankara Ġlindeki Sulama Kooperatiflerine Ait ĠĢletme Kuyuları ve Pompaları ALT HAVZA ADI ALT Ġ LETMED TAHSĠSLĠ GEÇĠCĠ HAVZA EKĠ MĠLL POMPA DALGIÇ MĠLL POMPA DALGIÇ Kirmir (Beypazarı) 12-29 4 Ġ 4 Ġ Nallıhan 12-31 NO KUYU 5 5 YüzükbaĢı-Ilıca 12-19 SAYISI 20 20 (Polatlı) Balaban 15-35 4 4 TOPLAM 33 9 24 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 114

Tablo B.1.1.3.: Ankara Ġli Yeraltısuyu Sulamaları TOPLAM KOOPERATĠF SAYISI 9 (6 faal+3 inģa halinde) RESMĠ KURULUġ 1 TOPLAM KUYU SAYISI 46 ĠSLETMEDE OLAN KUYU SAYISI 33 ĠSLETMEYE ALINIP FESH EDiLEN KUYU SAYISI ACILMIS, HENUZ ĠSLETMEYE ALINMAMIS KUYU SAYISI 7 ACILACAK KUYU SAYISI 6 TOPLAM SULAMA ALANI (ha) 1655 (1230 iģletmede+425 inģa halinde) 1- KĠRMĠR (BEYPAZARI) HAVZASI (NO: 12-29) 2- YUZUKBASI-ILICA (POLATLI) HAVZASI (NO:12-19) 3- NALLIHAN HAVZASI (NO: 12-31) KOOPER ATĠF ADI SULA MA ALAN I (Ha) ĠĢletm ede KUYU ADEDĠ Açıl mıģ Açıla cak Fe sh KOOPER ATĠF ADI SULA MA ALAN I (Ha) ĠĢletm ede KUYU ADEDĠ Açıl mıģ Açıla cak Fe sh KOOPER ATĠF ADI SULA MA ALAN I (Ha) ĠĢletm ede KUYU ADEDĠ Açıl mıģ Açıla cak Fe sh BAġÖRE N (BEYPAZ 100 4 YÜZÜKB AġI (POLATL 300 8 KABACA 100 5 114

ARI) I) GURAĞA Ç (BEYPAZ ARI) 300 7 HACIOSM AN-OĞLU (POLATLI ) 300 6 AKKAYA (AYAġ) 45 2 UZUNBEY LĠ (POLATLI ) 300 6 TOPLAM 445 4 7 2 900 20 100 5 4-BALABAN HAVZASI (NO: 15-35) 5- ÇUBUK HAVZASI (NO:12-22) KOOPER ATĠF ADI SULA MA ALAN I (Ha) ĠĢletm ede KUYU ADEDĠ Açıl mıģ Açıla cak Fe sh KOOPER ATĠF ADI SULA MA ALAN I (Ha) ĠĢletm ede KUYU ADEDĠ Açıl mıģ Açıla cak Fe sh KOOPER ATĠF ADI SULA MA ALAN I (Ha) ĠĢletm ede KUYU ADEDĠ Açıl mıģ Açıla cak Fe sh 1- KAYADĠ BĠ (ELMAD AG) 130 4 1- HACILA R (ÇUBUK) 80 4 TOPLAM 130 4 80 4 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 115

Kaynak: DSĠ V. Bölge Müdürlüğü, 2011 Harita B.1.1.2.: Ankara Ġli Yeraltısuyu Tesislerinin Dağılımı 115

Yeraltısu Kaynaklarının Kullanımı Ankara ili bazında yeraltısuyu havzaları yeri ve iģletme rezervleri aģağıda verilmiģtir: 1. Hatip Ovası Su Noktaları Akarsular: Hatip çayının baģlangıcını ovanın doğusunda Hasanoğlan bucağının kuzeyindeki Hasanoğlan deresi teģkil eder. Hatip çayı kuzeyden ġaraplıdere, Kuru çayı, güneyden Yandere, Aralık dere, Karabayırdere, Bayındır çayı ve Kusunlar çayını alır. Ankara Ģehri içinden geçerken Çubuk çayı ve Ġncesu deresi ile birleģir. Ankara Çayı adını aldıktan sonra batıya doğru kuzeyden gelen Macun deresi, güneyden gelen Kuyucakdere, Altıncıoğlu dere, Kutuğun dere, Kepiryatak dere, Sazçayır dere ve Kavaklıboğaz dere gibi kolları alır. Sincan batısında havza dıģına çıkar. Kaynaklar: Havzanın doğu ve güneyinde mostra veren Permo-Triyas yaģlı kristalize kalkerlerden çıkan irili ufaklı pek çok kaynak mevcuttur. Bu kaynakların debileri 1-20 lt/sn arasında değiģmektedir. Elmadağ serisinden çıkan Akpınar, Karapınar, Yaylapınar, Elmapınar, Kirizpınar, Kayaözü ÇiĢikdere kaynaklarının debileri 35 lt/sn kadardır. Tersiyer volkanik serisinde ise debileri 1 lt/sn arasında olan kaynaklar mevcuttur. Sondaj Kuyuları: Hatip ve Ankara çayında Belediye ve DSĠ tarafından muhtelif olarak içme, kullanma ve araģtırma kuyuları açılmıģtır. Alüvyonlarda açılan kuyularda ortalama verim 15-20 lt/sn dir. Pliyosende açılan kuyuların ise bazıları suludur. Debileri 0,5-5 lt/sn dir. Andezitlerde ve kireçtaģlarında verim düģüktür. Akiferler: Hatip Ovasında yeraltısuyu taģıyan formasyonlar Permo-Triyas kalkerleri, Jura-Kretase kalkerleri, andezitler, Pliyosen formasyonu ve en önemlisi alüvyonlardır. Permo-Triyas kalkerleri sularının büyük kısmını kaynaklar halinde boģaltmaktadır. Jura-Kretase kalkerleri yeraltısuyu bakımından önemsizdir. Pliyosen serisi pek çok yerde killi malzemeden meydana geldiği için yeraltısuyu içermemektedir. Alüvyon Hatip ve Ankara çayı boyunca Ģerit halinde yer alır. GeniĢliği 200-800 m. civarındadır. Kalınlığı 10-30 m. arasında değiģmektedir. Hatip Ovası Yeraltısuyu Kaynakları Alacaatlı Köyü doğusunda bulunan Kırkgöz Kaynağı ile Elmadağ serisindeki Akpınar, Yaylapınar, Karapınar, Elmapınar, Kirizpınar, Kayaözü, ÇiĢikdere kaynakları söz konusu kaynakların en önemlileri olarak sayılabilir. 2. Mürted Ovası Su Noktaları Akarsular: Ova çayı baģlıca akarsuyu teģkil eder. Kurtboğazı deresi ise Ova çayınının en büyük koludur. Ova çayına batıdan ve doğudan çok sayıda yan dere karıģır. Mürted Ovası Yeraltısuyu Kaynakları Kaynaklar: Mürted Ovasında, ova kenarlarında ve dağ eteklerinden köylerin içme suyu ihtiyacını karģılayan çok sayıda kaynak bulunur. Kaynakların büyük bir bölümü birikinti konileri ve bu konilerin 487

eteklerinden, bir kısım kaynaklar ise andezit çatlaklarından çıkmaktadır. Debileri 2.3 ile 16 lt/sn arasında değiģen kaynakların en önemlisi 40 lt/sn lik debiye sahip olan Büvet pınarıdır. Sığ Kuyular: Mürted ovasında yaygın bir yeraltısuyu iģletmesi yapılmaktadır. Debileri 2,5-5 lt/sn arasındadır. Baraj: Kurtboğazı andezitleri üzerinde Kurtboğazı barajı yer almaktadır. Göl alanı 3,48 km², drenaj alanı 314 km² dir. Sondaj Kuyuları: ÇeĢitli kuruluģlar tarafından açılan kuyular mevcuttur. Pliyosende açılan kuyularda verim çok düģüktür. Akiferler: Ovada su taģıyan formasyonlar alüvyonun kum ve çakılları ile Pliyosen yaģlı, basınçlı yeraltısuyu ihtiva eden kırmızımsı kahverenkli marnlarla aratabakalı olan gevģek çimentolu konglomeralardır. Alüvyon: Ovalarda oldukça geniģ yer kaplamaktadır. YaklaĢık 120 km² dir. Kalınlığı ortalama 25-30 m. kadardır. Pliyosen: YaklaĢık 130,7 km² lik alan kaplar. Açılan kuyuların debileri 1-30 lt/sn arasında değiģmektedir. Ova çayı alüvyonlarının ortalama 1,5 km eninde Ģerit halindeki bir yatak boyunca 25-30 m Derinliğe kadar iģletmeye elveriģli miktar ve kalitede yeraltısuyu ihtiva ettiği söylenebilir. Yeraltı Suyu ĠĢletmesine Uygun Alanlar Ova çayı ve Kurtboğazı dereleri boyunca 1-1,5 km lik geniģlikte Ģerit halindeki bir yatakta çökelmiģ bulunan silt, kum ve çakıllardan ibaret 25-30 m. kalınlığındaki alüvyon yeraltı suyu bakımından iģletmeye elveriģlidir. Sondaj kuyularının ortalama derinliği 25-30 m., verimi 20-25 lt/sn ve statik seviyeleri 1,5-4, m. dolaylarındadır. Mürted Ovasındaki yeraltı suları genellikle içme ve sulamaya elveriģlidir. Eski Halkavun çevresindeki sular da ise arsenik bulunabileceğinden titizlikle analiz edilmeden bu civardaki sular kullanılmamalıdır. 3. Çubuk Ovası Kaynakları Çubuk Ovasında gözlenen kaynaklar kontakt ve fay kaynaklarıdır. TaĢpınar Köyü ile 5 km güneyindeki Dedetepe arasında Pliyosen Miyosen dokanağından çıkan kaynak grubu toplam verimi 30 lt/sn dir. Ravlı doğusundaki grovak ve kuvarsit çatlaklarından çıkan kaynakların verimleri ise 0,5-2.5 lt/sn arasında değiģmektedir. Andezit çatlaklarından çıkan kaynakların verimleri 0,5-1,5 lt/sn arasında değiģmektedir. Jeotermal Ankara ilinde; Kızılcahamam, Seyhamamı, Çubuk-MelikĢah, Beypazarı-Dutlu, Beypazarı-Kapullu, Beypazarı-Merkez-Kızılsöğüt, AyaĢ Ġçmeceleri ve Çobanhamamı, AyaĢ-Karakaya, Haymana, Polatlı- Sarıoba, Polatlı-Karacaahmet, Polatlı-Özhamamı ve Sincan-Yenikent-Mülk olmak üzere 30 o C üzerinde akıģkan sıcaklığına sahip 13 adet jeotermal alan bulunmaktadır. 488

Ankara jeotermal alanı, 28 o C-80 o C arasında sıcaklıklara sahip jeotermal alanları içeren bir jeotermal provensdir. Bölgede düģük ve orta entalpili alanların yanı sıra, henüz araģtırılmamıģ veya geliģtirime potansiyeline sahip alanların yanı sıra jeotermal olanakları açısından araģtırılması gereken sahalar mevcuttur. Havzadaki tek tek jeotermal alanlarda çalıģmalar gerçekleģtirilmiģ olmasına rağmen provensin genel potansiyeli ortaya konulamamakta ve havza bazında teknik-bilimsel bir yorum yapılamamaktadır. Jeotermal enerji açısından bölgesel bazda bir sistemin ve havzanın bütünsel bir modelinin oluģturulamaması, potansiyelin tam olarak belirlenememesine ve var olan potansiyelin de ekonomik olarak kullanılamamasına neden olmaktadır. Günümüzde önemi giderek artan jeotermal alanlar açısından Ankara ve civarında önemli potansiyel bulunmaktadır. BaĢlıca elektrik, ısınma, sağlık ve çeģitli kimyasal iģlemlerde kullanılan jeotermal enerji konusunda özellikle MTA tarafından Ankara ve civarında da bazı çalıģmalar yapılmıģ ve bu konuda potansiyel ve kullanılabilir alanlar incelenmiģtir. Ankara il sınırları içerisinde önemli ölçüde jeotermal kaynak bulunmaktadır. Ancak bu kaynakların sıcaklık değerleri elektrik enerjisi üretebilecek değerlerin altındadır. Kaynakların ortalama sıcaklık değerleri 30-45ºC arasında değiģirken, Kızılcahamam Jeotermal alanında açılan sondajlarla 75-86 ºC lik sıcaklık değerlerine ulaģılabilmiģtir. Mevcut kaynaklar kaplıca, termal tesis ısıtılması, balneoloji ve sera ısıtılmasında kullanılmaktadır. Ankara il sınırları içerisinde bulunan kaynaklar her ne kadar düģük sıcaklık ve debi değerlerine sahip olsalar da, bu kaynaklardan ve bulunabilecek yeni kaynaklardan daha etkin bir Ģekilde yararlanılabilir. Bugünkü teknoloji ile 35 ºC nin üzerindeki (ısı pompası hariç) jeotermal akıģkanlar ile ısıtma yapılabilmektedir. Ankara da bulunan kaynaklardan da ısıtmada daha fazla faydalanmak mümkündür. Nitekim Haymana da bulunan iki adet caminin ısıtılması 43 ºC lik jeotermal kaynakla yapılmaktadır. Jeotermal sahalarda yapılacak bir diğer faaliyet ise sahanın geliģtirilmesine yönelik çalıģmalar olmalıdır. Kızılcahamam jeotermal alanında normal kaynak sıcaklığı 50-51 ºC, debisi 0,29-3 l/sn iken; yapılan sondaj çalıģmaları sonucu açılan 3 adet kuyudan 75-86 ºC de 22-40 lt/sn debiye sahip jeotermal akıģkan elde edilmiģtir. Bugün Kızılcahamam da 2750 konutun ısıtması jeotermal kaynakla sağlanmaktadır. Ankara da bulunan kaynaklar daha etkin bir Ģekilde değerlendirilerek; ev ve sera ısıtmasında, soğutmada, kümes ve ahır ısıtmasında, mantar yetiģtiriciliğinde, balenolojik banyolarda, toprak ısıtmasında, Yüzme havuzlarında, fermantasyon iģlemlerinde, damıtma iģlemlerinde, sağlık tesislerinde ve balık çiftliklerinde kullanılabilir. Türkiye jeotermal sahaları ile Ankara il sınırları içinde yer alan jeotermal sahalar ve özellikleri sırasıyla Harita J.1.10.1., Harita J.1.10.2., Tablo J.1.10.1. ve Tablo J.1.10.2. de verilmiģtir. Kızılcahamam, Seyhamamı, Çubuk MelikĢah, Beypazarı Dutlu, AyaĢ Ġçmeceleri, AyaĢ Karakaya, Haymana, Mürted, Polatlı Malıköy, Polatlı Karahamzalı Sabanca, Polatlı Sarıoba, Polatlı Karacaahmet, Polatlı Kürttaciri, Polatlı Özhamamı, AyaĢ Feruz Yeniceköy de bulunan ve üzerinde çalıģma yapılan jeotermal alanlar ile diğer bazı alanlar ve özellikleri Ģunlardır: 1) AyaĢ Alanı: Bu alandaki sıcak su kaynakları dört bölgede toplanmakta ve sıcaklıkları 31-52 C arasında değiģmektedir. Çevrede yaygın Miyosen göl çökellerinin oluģturduğu örtü birimlerinin altında, rezervuar niteliğinde kayaç olarak granatoidler bulunmaktadır. Daha derinlerde Jura kalkerleri ve Permiyen 489

kalkģistleri de rezervuar olabilecek nitelikte kabul edilmektedir. Jeokimyasal analizleri sonucu Na-K-Ca yöntemine göre rezervuar sıcaklığı 104-120 C, rezervuar derinliği ise 400 m. civarındadır. 490

Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürülüğü, 2009 Harita B.1.10.1.: Türkiye Jeotermal Kaynaklarının Dağılımı ve Uygulama Haritası 497

02 Çamlıdere 01 Kızılcahamam Nallıhan Güdül Çubuk Beypazarı Kazan 03 Kalecik 06 08 Akyurt 05 ANKARA 04 07 AyaĢ 13 Sincan Elmadağ Etimesgut 10 11 GölbaĢı Polatlı Bala Haymana 12 09 Evren ġerefli Koçhisar AÇIKLAMA JEOTERMAL ALAN 01 - KIZILCAHAMAM 02 - SEYHAMAMI 03 - ÇUBUK-MELĠKġAH 04 - BEYPAZARI - DUTLU 0 10 Km 20 Km 30 Km 40 Km 50 Km 06 - BEYPAZARI - MERKEZ-KIZILSÖĞÜT 07 - AYAġ ĠÇMECELERĠ 08 - AYAġ - KARAKAYA 09 - HAYMANA 10 - POLATLI - SARIOBA 11 - POLATLI - KARACAAHMET 12 - POLATLI - ÖZHAMAMI 13 - SĠNCAN-YENĠKENT-MÜLK Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürülüğü, 2009 Harita B.1.10.2: Ankara Ġli Jeotermal Alanları (AkkuĢ ve diğ. 2007) 498

Tablo B.1.10.1.: Ankara Ġli Jeotermal Enerji JEOTERMAL ALAN ADI SICAK SU KAYNAK ADI Sıcakl ık KAYNAK Debi Potansiy el Sıcakl ık SONDAJ Debi Potansiyel ( o C) (lt/sn.) (MWt) ( o C) (lt/sn.) (MWt) KULLANIM ALANI KURULU TESĠS DE Ğ. BEL. Kızılcahamam 50-51 2.8 0.18 75-86 94 24.33 Kaplıcada, ısıtmacılıkta Kaplıcada, kaplıca * - - - (Konut, sera,v.b.) tesislerinin ısıtılmasında, KIZILCAHA MAM - SEYHAMAMI seracılıkta kullanılmakta, ilçenin ısıtılma çalıģmaları baģlatılacak Seyhamamı 43 20 0.57 - - - Kaplıcada, kaplıca Kaplıca * - - - - tesisi ve sera ısıtılmasında ÇUBUK- MELĠKġAH MelikĢah Kaynağı 31-34 0.5-32-61 30 Turistik tesislerde, Turistik tesislerde * seracılık ve süs balneoloji amacıyla balıkçılığında kullanılmakta, süs 499

balıkcılığı ve seracılık yapılmakta Dutlu 42-51.5 6.07 0.42 - - - Kaplıcada, kaplıca tesisi Kaplıca * BEYPAZARI- ve sera ısıtılmasında ** DUTLU Karakaya 31 4.8-31 17 - Kaplıcada, kaplıca tesisi, *,** Çoban 52 10 0,71 - - - sera ve çiftlik ısıtılmasında Kaplıca - - AYAġ AyaĢ 51 1.7 0,11 - - - Feruz 26 2 Kaplıcada ve kaplıca tesislerinin ısıtılmasında Kaplıca *,** HAYMANA Haymana 45 3,7 0.2 43-44.5 60 2.1 Kaplıcada, kaplıca tesisi Kaplıca, kaplıca *,** ve cami ısıtılmasında tesisi ve cami ısıtılmasında 500

Uyuz 34 5 - - MÜRTED Karalar 28 4,4 28 20 Malıköy- Ilıcapınar Karahamzalı- Sabancı 28,5 4 28 5 28 4,1 POLATLI Sarıoba 30-33 25 41 15 0,4 Karacaahmet 38 0,3 Kürttaciri 26 - Özhamamı 32 - * Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri 2005 ** 7. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı (1995-1999) Madencilik Özel Ihtisas Komisyonu Not: Sondajlardaki potansiyel değerleri, kuyuların ilk üretim * Türkiye Jeotermal Envanteri-1996 Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Jeotermal Enerji ÇalıĢma Grubu debilerinin toplamına göre hesaplanmıģtır 501

Tablo B.1.10.2.: Ankara Ġli Jeotermal Enerji Durumu Kaynak: 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planı Açıklama Raporu, Ankara, 2007

2) Çubuk MelikĢah Alanı: Sıcak su veren kayaçlar Neojen yaģlı Pazar formasyonudur. Daha altta Jura ve Permiyen kalkerleri rezervuar kayaç olarak görülmektedir. MelikĢah köyünde doğal boģalım olarak bulunana kaynağın sıcaklığı 31 C, debisi ise 20 lt/sn. dir. Triyas yaģlı kireçtaģları ile Ģistlerle ardıģıklı mermerler rezervuar kaya, Pliyosen ve Miyosen yaģlı birimler örtü kaya niteliğindedir. Alınan numunelerin kimyasal analiz sonucuna göre sular Sodyumlu, bikarbonatlı-sülfatlı klorürlü sıcak sular sınıfına girmektedir. Sıcak su yüzme havuzunda kullanılmaktadır. 3) Kızılcahamam Alanı: Rezervuar kayacı olarak AA lavları ile daha derinlerde Jura-Kretase kireçtaģları öngörülmektedir. AA lavlarının muhtemel derinliği 250-500 m., daha derindeki rezervuarın ise 750-800 m.dir. Kızılcahamama çevresindeki kaynakların rezervuar sıcaklığı 189 C, Seyhamamı civarında ise 111 C olarak hesaplanmıģtır. Kızılcahamam jeotermal sahasında Orta Miyosenden Üst Miyosene kadar aktivitesini sürdürmüģ bir volkanizma süreci vardır. Bu volkanizmaya bağlı piroklastik materyaller çok iyi örtü kaya özelliğine sahiptir. Piroklastik ürünlerin yanı sıra lavlar ve domsal çıkıģlar gibi değiģik ürünlerin çıktığı bir volkanit sürece bağlı olarak derinlerde henüz yüzeylenmemiģ bazı mağma odaları veya ceplerinin bölgedeki jeotermal akıģkana ısı kaynağı teģkil ettiği düģünülmektedir. Andezitler, bazaltlar ve piroklastikler içindeki lav akıntılarının kırıklı zonları rezervuar özelliğine sahiptir. Kızılcahamam da sıcaklığı 36 o C olan maden suyu özelliğinde 1 adet kaynak bulunmaktadır, diğer kaynaklar kuyular açıldıktan sonra kurumuģlardır (Tablo B.1.10.3.). Tablo B.1.10.3.: Kızılcahamam Jeotermal Alanındaki Kaynaklar (Açılan Kuyular) Kaynak Adı Sıcaklık (oc) Debi (l/s) Pafta No 1/25000 X (yukarı) Koordinatlar Y (sağa) Z(m ) M. Suyu 36 6 H29a2 4482162 Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürülüğü, 2009 364731 39 1034 Kimyasal analiz sonucuna göre sular sodyum bikarbonatlı sıcak sular sınıfına girmektedir. Alandan üretilen sıcak akıģkandan kaplıca, seracılık ve ısıtmacılıkta yararlanılmaktadır. 503

4) Seyhamamı Alanı: Seyhamamı jeotermal alanının büyük bir kısmı volkanikler ile kaplıdır. Kaplıca kaynağını besleyen sıcak suyun rezervuar kayacı, bazalt ve andezit bileģimli lavlardır. Alanda 43 o C sıcaklığında 1 adet kaynak yer almaktadır (TabloB.1.10.4.). Tablo B.1.10.4.: Seyhamamı Jeotermal Alanındaki Kaynaklar Kaynak Adı Sıcaklık ( o C) Debi (l/s) Pafta No 1/25000 X (yukarı) Koordinatlar Y(sağa) Z(m) Güven-Kap. 43 22 G29-d3 4494559 Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürülüğü, 2009 364699 34 1105 Alınan numunelerin kimyasal analiz sonucuna göre sular sodyum bikarbonatlı sıcak sular sınıfına girmektedir. Sıcak sular kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. 5) Malıköy Alanı: Ankara ya en yakın sıcak su kaynağıdır. Rezervuar kayacıları Jura kireçtaģları ile Paleozoyik mermer bantlarıdır. Miyosen birimleri örtü kayacını oluģturmaktadır. Kaynak suyu sıcaklığı SiO 2 e göre 85 C, Na/K a göre 145 C, yüzey sıcaklığı ise 28 C olarak hesaplanmaktadır. Haymana Alanı: Alt Kretasenin kompakt, bol kırıklı kalkerleri rezervuar kayacı olarak kabul edilmektedir. Rezervuar sıcaklığı 60 C, yüzeydeki en yüksek sıcaklık 44 C, Seyran bölgesinde ise 35 C olarak ölçülmektedir. 6) Seben Kösenözü Alanı: Rezervuar kayacı Jura-Alt Kretase yaģlı kireçtaģlarından oluģan KarageriĢ formasyonudur. Rezervuar ortalama 750 m. derinliktedir. Rezervuar sıcaklığı SiO 2 e göre 110 C, yüzey sıcaklığı ise diğeralanlara göre yüksek olarak 73,5 C ölçülmüģtür. Ankara ili jeotermal kaynaklar bakımından önemli bir potansiyele sahip olmasına karģılık bu kaynaklardan yararlanma hak ettiği düzeyde değildir. Bazı kaynaklarda hiçbir Ģekilde kullanım olmadığı gibi bazı kaynaklardan da verimli bir Ģekilde yararlanılmamaktadır. Özellikle kaplıca amaçlı kullanılan kaynaklara yönelik kurulmuģ olan tesislerin modern hale getirilmesi ve sıcaklığı uygun alanlardaki ısıtma uygulamalarının yapılması dönemsel yararlanma Ģeklindeki kullanımların daha uzun bir süreye yayılmasını ve seracılık uygulamalarının artırılması kaynaktan ekonomik olarak yararlanmayı sağlayabilir. 7) Beypazarı-Dutlu Alanı: ġistlerin ikincil permeabilite zonları rezervuar kaya, Pliyosen çökelleri örtü kaya niteliğindedir. Alanda sıcaklıkları 47-50,5 o C olan 2 adet kaynak yer almaktadır (Tablo B.1.10.5.). Tablo B.1.10.5.: Beypazarı-Dutlu Jeotermal Alanındaki Kaynaklar Kaynak Adı Sıcaklık ( o C) Debi (l/s) Pafta No 1/25000 X (yukarı) Koordinatlar Y (sağa) Z (m) Dutlu 47-50,5 2 H28d4 4435742 Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürülüğü, 2009 3641906 3 686 504

Alınan numunelerin kimyasal analiz sonucuna göre sular sodyum sülfatlı sıcak sular sınıfına girmektedir. Sular kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. Ankara Ġl sınırları dahilinde MTA Genel Müdürlüğüne tescilli; 33 adet Jeotermal Kaynak Arama Ruhsatı bulunmaktadır. Tablo B.1.3.1.: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğüne Tescilli Olan Jeoetermal Kaynak Arama Ruhsatı Alanları Arama Ruhsat No Ruhsat Alanının Adı Arama Ruhsat No Ruhsat Alanının Adı 06/2008/66 Çubuk-MelikĢah 06/09/90 Beypazarı-Ġncepelit 06/2009/75 Kalecik-Mahmutlar- Kargın-Elmapınar 06/09/91 Kızılcahamam- Bağlıca 06/2009/72 Kalecik-Buğra-Alibeyli 06/09/92 Güdül-Meyvabükü 06/2009/74 Kalecik- Yukarımahmutlar 06/09/93 Kızılcahamam- Bademli 06/2009/76 Kalecik-Akkuzulu 06/09/80 Nallıhan- Nallıgölçük 06/09/94 Beypazarı-Bağözü 06/2009/71 Haymana-Merkez 06/09/95 AyaĢ-Pınarkaya 06/2009/67 Çubuk-Özlüce 06/09/96 Beypazarı-Kuyucak 06/2009/68 Çubuk-Özlüce 06/09/97 AyaĢ-Ġlhanköy 06/2009/69 Çubuk-Özlüce 06/09/98 Nallıhan-Çayırhan 06/2009/70 Çubuk-Özlüce 06/09/102 Sincan-Yenikayı 06.2008/31 Beypazarı-Merkez 06/09/101 Kızılcahamam-Çeltikçi 06.2008/27 06/09/100 Beypazarı-Fasıl 06.2008/26 06/09/99 AyaĢ-BaĢbereket 06.2008/29 06/09/88 Nallıhan-Çayırhan 06.2008/30 Kızılcahamam- Merkez Sincan-Yenikent- Mülk Beypazarı- Kızılcasöğüt Polatlı- Karacaahmet- Çağlayık 505

Arama Ruhsat No Ruhsat Alanının Adı 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Arama Ruhsat Alanının Ruhsat No Adı 06/09/89 Beypazarı-Kayabükü 06.2008/22-Ġ Polatlı-Sarıoba Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 2011 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri Bu baģlık altında bilgi edinilememiģtir. B.1.3. Denizler Ankara ilinin denize kıyısı bulunmamaktadır. B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Bu baģlık altında bilgi edinilememiģtir. (Ġlgili kurumdan bilgi talep edilmiģ olup veri gönderilmemiģtir.) B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar Ankara Ġli, uzun yıllar ticaret, memur ve tarım kenti kimliği ile var olmuģ ancak Cumhuriyetten sonra kamu kuruluģlarına ait fabrikaların kentte kurulması ile baģlayan sanayileģme, artan üretim ihtiyacına paralel olarak geliģmiģtir. Bugün Ankara ülke genelinde illerin ekonomik faaliyet konularındaki ağırlığı itibariyle sanayi ağırlıklı iller arasında yer almakta olup, Ankara sanayisinin büyük çoğunluğunu büyük sanayi kuruluģlarının yanında küçük ve orta ölçekli sanayi iģletmeleri (KOBĠ'ler) oluģturmaktadır. Toplam 7 adet Organize Sanayi Bölgesi bulunan Ankara Ġlinde faaliyet gösteren sanayi siteleri de üretim sektörünün gruplandığı alanlar olarak görülmektedir. Ġlimizde bulunan OSB ve sanayi sitelerine iliģkin bilgi aģağıda verilmekte olup, Sincan, Yenimahalle, Kazan, GölbaĢı, Çankaya, Etimesgut, Akyurt/Çubuk ilçelerinde münferit faaliyet gösteren tesisler de sanayi yoğunluğunun bir bölümünü oluģturmaktadır. 506

ĠLĠMĠZDE FAALĠYET GÖSTEREN OSB VE SANAYĠ SĠTELERĠ SANAYĠ BÖLGELERĠ 1 ASO I. Organize Sanayi Bölgesi Sincan 2 ASO II. ve III. Organize Sanayi Bölgesi Temelli, Sincan 3 OSTĠM Organize Sanayi Bölgesi Yenimahalle 4 Ġvedik Organize Sanayi Bölgesi Yenimahalle 5 BaĢkent Organize Sanayi Bölgesi Temelli, Sincan 6 Ankara Anadolu Organize Sanayi Bölgesi Temelli, Sincan 7 Polatlı Organize Sanayi Bölgesi Polatlı SANAYĠ SĠTELERĠ 1 Hurdacılar Sanayi Sitesi Yenimahalle 2 Keresteciler Sanayi Sitesi Kazan 3 Hasanoğlan Sanayi Sitesi Elmadağ 4 Gersan Sanayi Sitesi Etimesgut 5 Mobilyacılar Sitesi Siteler / Altındağ 6 Ata, Demir ve Büyük Sanayi Sitesi Altındağ 7 ġaģmaz Oto Sanayi Sitesi Etimesgut 8 Tuzcular Sanayi Sitesi ġereflikoçhisar Tablo: (Sanayi Siteleri ve OSB Bilgileri) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ġlimizde Müdürlüğümüzde kayıtlı toplam 5226 adet faaliyet bulunup Sanayi (1451), Maden (832), Gıda (882), Atık-Kimya (710), Turizm (267), Enerji (84) Ģeklinde sektörel bir dağılım söz konusu olup, Çevre Bilgi Sisteminden alınan verilere göre Ġlimizde sanayi açısından en yoğun olan ilçeler Yenimahalle (694), Sincan (339), Kazan (212), Altındağ (149), Etimesgut (105) Ģeklinde sıralanmaktadır. ASKĠ Genel Müdürlüğü Tatlar Atıksu Arıtma Tesisi Ankara il merkezinin hem evsel hem de 4 adet OSB nin atıksularını arıtmakta ve Ankara Çayına deģarj etmektedir. ĠÇDR formatında yeralan deģarj noktası ve koordinatları ASKĠ Genel Müdürlüğünden talep edilmiģ ancak bilgi gönderilmemiģtir. B.3.1.2. Evsel Kaynaklar Ġlimizde bulunan 25 Ġlçenin 9 tanesinin atık suları (Çankaya, Altındağ, Keçiören, Pursaklar, Yenimahalle, Mamak, Etimesgut, Sincan, GölbaĢı) ASKĠ Genel Müdürlüğüne ait kanalizasyon sistemine bağlıdır ve Sincan Ġlçesi Tatlar Mevkiinde bulunan merkezi atık su arıtma tesisinde arıtılarak Ankara Çayı na deģarj edilmektedir. Nallıhan Ġlçesi ne bağlı Çayırhan Belediyesi nin atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. Evren, Çubuk, Akyurt, Elmadağ, AyaĢ, Kazan, Kalecik Ġlçeleri atık su arıtma tesislerinin inģası tamamlanmıģ ve faaliyete baģlamıģtır. ġereflikoçhisar, Kızılcahamam, Polatlı, Çamlıdere, Bala, Haymana Ġlçelerinde atıksu arıtma tesisi kurulması çalıģmaları devam etmektedir. Ankara Çayı nın ve Hatip Çayı nın ıslahı ile ilgili projenin ÇED süreci tamamlanmıģ ve inģaatı devam etmektedir. Ankara Çayı, kolları ile Sakarya Nehrine doğrudan atık su deģarj eden iģletmeler hem Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hem de çevre mevzuatındaki diğer Yönetmelikler kapsamında denetlenmektedir. ĠÇDR formatında yeralan deģarj noktası ve koordinatları ASKĠ Genel Müdürlüğünden talep edilmiģ ancak bilgi gönderilmemiģtir. 507

B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar Ġlimizin yüzölçümü 2.570.600 hektar olup; bunun % 47.9 lik dilimi yani 1.233.042 hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır Tarımda etkin olarak kullanılan arazilerimiz 2012(ha) % Değeri Tarla Alanı 838.286 67 Meyve Alanı 16.688 2 Açıkta Sebze Alanı 37.566 3 Nadas Alanı 325.049 26 Tarım Elv.Ol.Kul. Arazi 15.455 2 TOPLAM 1.233.042 100 Tarım arazilerimizin %16 sı sulanabilir durumda olup %8 i sulanmaktadır. Tarım arazilerimizin %92 lik bir kısımda ise kuru tarım yapılmaktadır. Ġlimizde 2012 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal Ġlaçlar vb) (Gıda Tarım ve Hayv. Ġl Müd.,2012) Kimyasal Maddenin Adı Ġnsekdisitler Herbisitler Fungisitler Rodentisitler Nematositler Akarisitler Kullanım Amacı Ġnsektisit ilacı Yabancı ot ilacı Mantar ilacı Kemirici ilacı Nematod ilacı Miktarı (ton) 161,05 523,60 226,30 0,27 0,30 Akar kontrolünde kullanılan ilaç 1,57 KıĢlık ve Yazlık Yağlar 0,4 TOPLAM 913,49 B.3.2.2. Diğer Ġlimizde Çankaya, Yenimahalle, Mamak, Altındağ, Keçiören, Pursaklar, Sincan, Etimesgut, GölbaĢı (Merkez Ġlçeler), Akyurt, Çubuk, Elmadağ, Kalecik, Bala, AyaĢ, Kazan (10.7.2004 tarih ve 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu) BüyükĢehir Belediyesi Mücavir Alan sınırlarının geniģlemesiyle Merkeze dâhil olan ilçeler) Nallıhan, Beypazarı, Güdül, Çamlıdere, Kızılcahamam, Polatlı, Haymana, ġereflikoçhisar, Evren (Mücavir Alan sınırları dıģında kalan Ġlçeler) olmak üzere toplam 25 ilçe mevcuttur. Ġlimizde, Mamak Mevkii nde bulunan ve 1980 yılından beri katı atık döküm alanı olarak kullanılan düzensiz depolama alanı 49 yıllık bir süre için Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından ITC Invest Trading Consulting AG firmasına ihale edilmiģtir. Bahse konu firma tarafından Mamak depolama sahasının ıslahı 508

gerçekleģtirmiģ olup, alanda metan gazı toplama sistemi, kompost tesisi, elektrik üretim tesisi, ambalaj toplama-ayırma ve plastik geri dönüģüm tesisi ile hafriyat geri dönüģüm tesisleri kurularak entegre atık yönetimi gerçekleģtirilmektedir. Ancak rehabilite edilen bu alana Çankaya, Mamak, Altındağ, Keçiören, Yenimahalle, GölbaĢı ilçelerinden alınan evsel atıkların dökümü halen devam etmektedir. Ayrıca 1999 yılında inģaası tamamlanan Sincan Çadırtepe Düzenli Katı Atık Depolama Alanına 2007 yılına kadar bireysel dökümlerin dıģında atık kabul edilmemiģ, 2007 yılından itibaren Etimesgut, Sincan ve Kazan Ġlçelerinden alınan evsel katı atıklar dökülmeye baģlanmıģtır. Alanda ambalaj atıkları toplama-ayırma tesisi ve gaz toplama bacaları kurularak elektrik üretimine baģlanmıģ, sızıntı suları ise herhangi bir arıtıma tabi tutulmadan ASKĠ kollektörüne bağlanmıģtır. ġereflikoçhisar Ġlçesi ve tuz gölü havzasında yer aldığından Mülga Özel Çevre Koruma Kurumu desteği ile katı atık düzenli depolama alanı kurulmuģ olup, Ġlçe Belediyesi tarafından iģletilmektedir. ġekil: Katı Atık Depolama Durumu Mücavir alan sınırlarına dahil olan Akyurt, Çubuk, Elmadağ, Kalecik, Bala, AyaĢ, Kazan Ġlçelerine ve Oyaca Beldesine ait katı atık döküm sahaları henüz rehabilite edilememiģ olup, hali hazırda vahģi döküm devam etmektedir. 1- Hafriyat ve İnşaat/Yıkıntı Atıkları: Ġlimizde, inģaat ve yıkım faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan moloz ve hafriyat atıklarının yönetimine iliģkin sorumluluklar 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu (Madde 7 (i)) ve ilgili yönetmelik gereğince Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı na verilmiģ olup, BüyükĢehir Belediyesi 509

Mücavir Alan sınırları içerisinde belirlenen ve BüyükĢehir Belediyesi nce izin verilen fiili döküm yapılan alanlar; 1. Bağlum Beldesi Güneybatı Mevkii eski taģocağı 2. Yakacık-Memlik arası 3. Alacaatlı taģ ocağı (DökülmüĢ Atıkları kapatmak amacı ile ) 4. Sincan Fatih Mah. Belören Mevkii TaĢ Ocakları, 5. Mamak Çöplüğü ve Yakupabdal Köyü arasında belirlenmiģ alan Ģeklindedir. Ayrıca bu alanların dıģında Ġl genelinden toplanan hafriyat inģaat/yıkıntı atıkları BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından rehabilitasyon ve geri kazanım amacıyla Mamak Katı Atık Depolama Sahasına yönlendirilmekte yada altyapı çalıģmalarında kullanılmaktadır. BüyükĢehir Mücavir Alan dıģında kalan yerlerde ise hafriyat toprağı ve inģaat/yıkıntı atıkları Ġlçe Belediyelerince belirlenen döküm yerlerinde depolanmaktadır. Ayrıca hafriyat atıklarını izinsiz olarak veya çevre kirliliğine sebep olacak Ģekilde kontrolsüz dökerek çevre kirliliğine sebebiyet verdiği tespit edilen kuruluģ veya Ģahıslar hakkında idari yaptırımlar uygulanmaktadır. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. Ġçme ve Kullanma Suyu Grafik B.2 ve Grafik B.3 ASKİ Genel Müdürlüğü nden talep edilmiş olup bilgi verilmemiştir. B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Halen iģletmede olan 8 baraj ile baģkente yılda ortalama 387 milyon m 3 içme ve kullanma suyu temin edilmektedir. Bunlar, Çubuk I ve II, KayaĢ-Bayındır, Kurtboğazı, Çamlıdere, Eğrekkaya, Akyar ve KavĢakkaya barajlarıdır. Konu ile ilgili ayrıca bkz. B.1.4. bölümü. Çubuk Sistemi Bu sistem Ankara Çayı havzasının menbaında yer almakta olup, Çubuk-I ve Çubuk-II Barajlarından oluģmaktadır. Ankara nın 10 km. kuzeyinde yer alan Çubuk I Barajı, içme suyu temini ve taģkın koruma amacıyla 1936 yılında iģletmeye açılmıģtır. 60 yıllık bir maziye sahip olan Çubuk I Barajı, millenme ve su toplama havzasında yer alan kirletici sanayiler yüzünden artık kullanılamaz hale gelmiģtir. 1994 yılından itibaren Çubuk-I Barajı rekreasyon alanı olarak kullanılmaktadır. Ġçme suyu temin edilmemektedir. 2009 yılında baraj havzasında dib çamuru temizleme iģlemi baģlatılmıģtır. Çubuk-II Barajı ise, Ankara nın 54 km kuzeyinde, Çubuk ilçesinin 5 km kuzeyinde yer almakta olup, 1964 yılında iģletmeye açılmıģtır. Barajı Mendek, KıĢla, Hacıkadın, Bağırcan, Çayır ve Kırkpınar dereleri beslemektedir.çubuk I Barajı devreden çıkarılıncaya kadar, Çubuk II Barajından regüle edilen su, Çubuk Çayı yatağına bırakılıp Çubuk I Barajındaki su alma yapısından alınarak DıĢkapı Filtre Tesisine verilmiģtir. Çubuk II Barajından çekilen su Pursaklar Arıtma Tesisinde arıtılmakta aynı zamanda, Çubuk ilçesinin su ihtiyacı da bu barajdan karģılanmaktadır. Çubuk II - Pursaklar iletim hattı ve 75 000 m 3 /gün kapasiteli Pursaklar Ġçmesuyu Arıtma Tesisi ile Çubuk II barajından Aralık 1999 tarihi itibariyle kente 20 hm 3 /yıl su verilmeye baģlanmıģtır. Ayrıca bir protokol kapsamında Çubuk II Barajından Çubuk ilçesine 3,1 hm 3 /yıl su tahsis edilmiģtir (100 l/s). KayaĢ-Bayındır Sistemi Çubuk Sistemi gibi bu sistemde, Ankara Çayı havzası menbaında, kurulmuģtur. Ankara Çayının ana kollarından biri olan Bayındır Çayının sularını depolayarak hem taģkın kontrolü hem de Ankara ya su temini 510

amacıyla, 1969 yılında inģa edilmiģtir. Su KayaĢ filtre tesislerinden geçirildikten sonra kente verilmektedir. Geçici olarak 2003 yılı Ekim ayından bu yana su alınmamakta, rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Mavi Göl adıyla düzenlenmiģtir. Kurtboğazı Sistemi Bu sistem, Kurtboğazı Deresi üzerine inģa edilmiģ Kurtboğazı Barajı ile Ova Çayı üzerine inģa edilen Ova Çayı Regülatöründen oluģmaktadır. Ankara nın 56 km kuzeyinde, içme ve sulama suyu temini amacıyla 1967 yılında inģaa edilmiģ olan Kurtboğazı Barajı, Mürted Ovasının sulama suyu ihtiyacını da karģılamaktadır. Kurtboğazı Sistem, I. isale hattının tamamlanmasıyla 1973 yılında iģletmeye açılmıģtır. Bu isale hattı ile Ġvedik arıtma tesislerine gelen su, buradan Ģebekeye verilmektedir. Ankara nın yaklaģık 30 km. kuzeyinde inģa edilmiģ olan Ova Çayı Regülatörü ve Ova Çayı Derivasyonu ise, 1968 yılında tamamlanmıģtır. Açık kanal, sifon ve tünellerden oluģan ve tamamı 19.273 metre uzunluğunda olan Ovaçayı - Kurtboğazı Derivasyon sisteminde Ovaçayı KıĢlacık regülatörünün bakım ve onarım iģleri 2002 yılında, açık kanal betonlarının yenilenmesi ve tünel ve sifonların temizlenerek rehabilitasyonu iģi 2003 yılında tamamlanmıģtır. Çamlıdere Sistemi Ankara nın mevcut su temin sistemleri içerisinde en büyük su kaynağını oluģturan bu sistem, Kirmir Çayı havzasında yer almakta olup, Kirmir Çayı kollarından olan Bayındır Deresinin sularını depolamak ve Gerede havzasından aktarılacak suları regüle etmek amacıyla inģa edilmiģtir. Çamlıdere sistemi, Çamlıdere Barajı-Ankara arasında yer alan isale hattının (T1 ve T2 tünelleri, Kınık tüneli ve boru hattı) ve su alma yapısının tamamlanmasıyla 1988 yılında devreye girmiģtir. Kuzey batısındaki Ġvedik Arıtma Tesislerine 59,6 km uzaklıkta olup bu tesise iki adet 2200 mm çaplı borularla su sağlamaktadır. Eğrekkaya Sistemi Kirmir Çayı havzasının membaında yer almakta olan Eğrekkaya Sistemi, Kirmir Çayı kollarından Belen Sey Çayı sularını depolamak ve Akyar Barajından aktarılacak suları regüle ederek Ankara ya su temin etmek amacıyla 1993 yılında inģa edilmiģtir. Ankara nın 75 km. kuzeyinde Kızılcahamam ilçesine 3 km uzaklıkta yapılmıģ olup, Azami su hacmi 112.300.000 m 3 tür. 15km lik, 22000 mm hat ile Kurtboğazı Barajını beslemektedir. Barajı, Çekerek ve Sey dereleri beslemektedir. Akyar Barajı 1992-2000 yılları arasında Eğrekkaya Barajını beslemesi amacıyla yapılmıģ olup, 12,5 km lik 1.000 mm hat ile Eğrekkaya Barajını beslemektedir. Azami su hacmi 56.000.000 m 3 tür. Barajı Bulak deresi beslemektedir. KavĢakkaya Barajı KavĢakkaya Barajı Ankara Ġli Kazan Ġlçesinin 25 km. kuzey doğusundadır. Ankara Ġçme Suyu II. Merhale projesi kapsamında, Ankara Çayı nın yan kollarından olan Ovaçayı üzerinde içme suyu amaçlı olarak ASKĠ Genel Müdürlüğü tarafından inģa edilmiģ olan kil çekirdek dolgu barajıdır. Nisan 2005 yılında yapımına baģlanan 90 milyon m 3 kapasiteli KavĢakkaya Barajı 14 ayda hizmete alındı. 511

DSĠ nin programında BaĢkent in 2030 yılındaki su ihtiyacını karģılamak üzere planlanan Kızılırmak Suyunun BaĢkent e getirilmesi projesinin yapımına Haziran 2007 tarihinde baģlanarak, 1 yıl içinde tamamlandı. KavĢakkaya barajı, Çamlıdere, Eğrekkaya ve Kurtboğazı nın ardından 4. büyük baraj niteliğindedir. 2008 yılı Ocak itibariyle su tutmaya baģlamıģtır. Kaptajlar: Kusunlar Kaptajı, Kusunlar vadisine ortalama 12 m derinlikte olup, vadiyi enine kesmek üzere yapılan bend içerisindeki galeride, vadinin suyunun toplanarak 600 mm font boru ile KayaĢ arıtma tesislerine getirilmektedir. Ortalama verimi yılda 85l/sn dir. Kuyular: Ankara nın KayaĢ, Hanımpınarı, Güvercinlik, Ortaköy, Etimesgut ve Ovaçayı bölgelerine açılan kuyularla da Ģehre içme suyu temin edilmektedir. Bu kuyuların toplam debileri yaklaģık olarak 252 l/s dir. Ġsale Hatları Bugün Ankara ya su temin eden ana isale sistemleri Ģunlardır. - Yeraltı ve Memba Suları Ġsale Hattı - Çubuk Sistemi Ġsale Hattı - Kurtboğazı Sistemi Ġsale Hattı - Çamlıdere Sistemi Ġsale Hattı - Eğrekkaya Sistemi Ġsale Hattı - Bayındır Sistemi Ġsale Hattı Çubuk sistemi isale hattı ve yeraltı suları isale hattı, Ankara ya su sağlayan sistemin en eskilerindendir. Bunlardan sonra Bayındır, Kurtboğazı ve Çamlıdere isale hatları yapılmıģtır. Ankara nın su ihtiyacının karģılanmasında en önemli görevi, Kurtboğazı ve Çamlıdere isale hatları üstlenmektedir. * Çubuk II Pursaklar Ġsale Hattı AçılıĢ yılı : 1999 Ankara ya su temini Boru çapı ve cinsi Uzunluğu Boru çapı ve cinsi Uzunluğu Ġsale hattı toplam uzunluğu : 20 hm 3 /yıl : 1 200 mm spiral kaynaklı, muflu çelik : 32 282 m : 1 400 mm spiral kaynaklı, muflu çelik : 4 596 m : 36 878 m * Kurtboğazı 512

Kurtboğazı - Ankara 1. Ġsale Hattı 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU AçılıĢ Yılı : 1973 Boru Çapı ve Cinsi Ġsale Hattı Uzunluğu : 2 200 mm öngerilmeli betonarme boru : 45,1 km Ankara Ġvedik Tasfiye Tesisleri 1. Kademesi AçılıĢ Yılı : 1985 Kapasitesi : 564 000 m 3 /gün 6 Adet Depo AçılıĢ Yılı : 1979-1985 Kapasite : 130 000 m 3 6 Adet Pompa Ġstasyonu AçılıĢ Yılı : 1979-1985 Toplam Kapasite : 8 014 I/s Toplam Pompa Adedi : 23 Basma Yüksekliği : 45-100 m Ögb Borulu ġehiriçi Ana Dağıtım Hatları AçılıĢ Yılı : 1973 Boru Çapı Toplam Boru Uzunluğu : 1 400-2 200 mm : 25,6 km Çelik Borulu ġehiriçi Ana Dağıtım Hatları AçılıĢ Yılı : 1973-1985 Boru Çapı Toplam Boru Uzunluğu : 800-1 200 mm : 42,8 km Çamlıdere Çamlıdere Barajı Ankara Ġsale Hattı AçılıĢ Yılı : 1987 Boru Çapı ve Cinsi : 2 200 mm öngerilmeli betonarme boru ve çelik boru 513

Ġsale Hattı Uzunluğu 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU : 37,2 km Kınık Tüneli Tünel Çapı ve Tipi Ġsale Hattı Uzunluğu : 3,40 m, Atnalı Kesitli : 16 326 m (Açık tünel dahil edildi) T1 Ve T2 TÜNELLERĠ Tünel Çapı ve Tipi Ġsale Hattı Uzunluğu : 3,50 m, Dairesel Kesitli : 7 100 m (Açık tünel dahil edildi) Çamlıdere Barajı Su Alma Yapısı AçılıĢ Yılı : 1988 * Eğrekkaya Eğrekkaya Kurtboğazı Ġsale Hattı Boru Çapı ve Cinsi Ġsale Hattı Uzunluğu : 2 200 mm öngerilmeli betonarme boru ve çelik boru : 15 283 m Ġncegez Tüneli Tünel Çapı ve Tipi Uzunluğu : 3,40 m Atnalı Kesitli : 5 889 m Eğrekkaya Barajı Dolu Savak Rehabilitasyonu Eğrekkaya Barajı Dolusavak Rehabilitasyonu ĠnĢaatı iģi, 2003 yılında ihale edilerek 2004 yılı sonunda tamamlanmıģtır. Kurtboğazı Ankara 2. Ġsale Hattı AçılıĢ Yılı : 1996 Boru Çapı ve Cinsi Ġsale Hattı Uzunluğu : 2 200 mm öngerilmeli betonarme boru, çelik gömlekli öngerilmeli betonarme boru, çelik boru : 43 288 m Ankara Ġvedik Tasviye Tesisi 2. Kademesi AçılıĢ Yılı : 1993 Kapasitesi : 564 000 m 3 /gün 514

Akyar-Eğrekkaya Ġsale Hattı 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU AçılıĢ yılı : 1999 Boru çapı ve cinsi Ġsale hattı uzunluğu : 1000 mm spiral kaynaklı, muflu çelik : 12 700 m Ġçme Suyu Arıtma Tesisleri Ġvedik Ġçme Suyu Arıtma Tesisi, Ankara nın içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacını karģılamaktadır. Ankara nın su problemini 2020 yılına kadar uzanan bir perspektif içinde çözmek üzere inģa edilmiģtir. 1969 yılında DSĠ Genel Müdürlüğünce tesisin master plan ve fizibilite çalıģmaları yapılmıģ ve buna göre uygulamaya geçilmiģtir. Planda Ģehrin su ihtiyacını karģılamak amacıyla Kurtboğazı ve Çamlıdere Barajları inģası tamamlanmıģ olup Ø2.200 mm çapında ön gerilimli beton borulardan oluģan isale hatları ile arıtma tesislerine bağlantısı yapılmıģtır. Ayrıca Kesikköprü Barajından gelen 3 adet Ø1.600 mm çapındaki boru hatları birleģtirilerek harmanlama binasına bağlanmıģtır. Tesisin kuruluģ amacı tamamen yüzeysel kaynaklardan karģılanan suyu modern teknolojinin verdiği imkânlarla arıtmak ve memba suyu kalitesinde halkın kullanımına sunmaktır. Türkiye nin en büyük içme suyu arıtma tesisi olan Ġvedik Su Arıtma Tesisleri 4 ünite olarak projelendirilmiģ olup her bir ünitenin kapasitesi 564.000 m³/gün dür. Ġvedik Su Arıtma Tesislerinin I. kısmı 1984 yılında, II. kısmı ise 1992 yılında, bitirilerek iģletmeye alınmıģtır. Avrupa daki en büyük 10 arıtma tesisi arasında yer alan tesiste arıtılan su kalitesi TS 266 ve Dünya Sağlık TeĢkilatı Standartları nın üzerindedir. Tesis dört ana ünite olarak proje kapsamına alınmıģtır. ĠnĢası tamamlanan ilk iki kısmın toplam su iģleme kapasiteleri 1.128.000 m³/gün dür. Bazı birimler bu kapasitenin %20 fazlasını taģıyabilecek Ģekilde dizayn edilmiģtir. Ġvedik Arıtma Tesisi P18 Pompa Ġstasyonu Ana Dağıtım Hattı Boru Çapı ve Cinsi Ġsale Hattı Uzunluğu : 2 200 mm öngerilmeli betonarme boru ve çelik boru : 12 690 m Bu hattın 3. km sinden ayrılan S4 Batıkent hattı da iģletmeye açılmıģtır. Boru Çapı ve Cinsi Ġsale Hattı Uzunluğu : 1 200 mm çelik boru : 8 530 m Çubuk Ġçme Suyu Arıtma Tesisi, 1996 yılında iģletmeye açılmıģ olan tesis, Çubuk Ġlçesinin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karģılamaktadır. Çubuk Belediye BaĢkanlığı na ait tesis, 10.03.2007 tarihinde yürürlüğe giren 5594 sayılı kanun gereği 10 Temmuz 2008 de ASKĠ Genel Müdürlüğüne bağlanmıģtır. Tesisin günlük arıtma kapasitesi 8.640 m³ olup, %20 artırıma gidilebilmektedir. Ayrıca Çubuk Çayı üzerinde bulunan iki adet derin kuyudan günlük 2.400 m³ su çekilmektedir. Depoda arıtılan su ile kuyulardan gelen su karıģtırılarak dezenfekte edilmekte ve ilçeye verilmektedir. Tesise gelen su ile ilçeye verilen suyun kimyasal ve bakteriyolojik tahlilleri tesise ait laboratuarın yanı sıra ASKĠ laboratuarlarında da yapılmaktadır. 515

Pursaklar Ġçme Suyu Arıtma Tesisi, Pursaklar Ġçme Suyu Arıtma Tesisi'nde Çubuk-2 Barajı'ndan cazibe ile gelen su arıtılmaktadır. Tesisin arıtma kapasitesi 75.000m³/gün dür. Tesis D.S.Ġ. tarafından OTV - Hidro OTV -Ataç konsorsiyumuna yaptırılmıģ olup 24.01.2000 tarihinden beri Ankara Ģehrine arıtılmıģ su sunmaktadır. Çubuk II Barajında su seviyesi azalması üzerine 19.11.2007 tarihinde devre dıģı bırakılan tesis, 24.09.2008 tarihinde tekrar devreye alınmıģtır. Çubuk II Barajından 2009 yılında toplam 14.686.000 m 3 su çekilerek, Çubuk içme suyu arıtma tesisi ve Pursaklar içme suyu arıtma tesislerinde arıtılmıģ ve Ģebekeye verilmiģtir. AçılıĢ yılı : 1999 Kapasitesi : 75 000 m 3 /gün KayaĢ-Bayındır Ġçme Suyu Arıtma Tesisi, Bayındır Ġçme Suyu Arıtma Tesisi'nde Bayındır Barajı'ndan pompa vasıtasıyla alınıp tesise pompalanan su arıtılmaktadır. Tesisin arıtma kapasitesi 30.000 m³/gün dür. Tesis D.S.Ġ. tarafından OTV-Hidro OTV - Ataç konsorsiyumuna yaptırılmıģ olup 1999 tarihinde devreye girmiģtir. Bayındır Barajından 2009 yılında toplam 77.000 m3 su çekilerek arıtılmıģ ve Ģebekeye verilmiģtir. KayaĢ- Bayındır Barajı Arıtma Tesisi AçılıĢ yılı : 1999 Kapasitesi : 30 000 m 3 /gün * 2004 yılı baģından itibaren KayaĢ-Bayındır Arıtma Tesisi ASKĠ tarafından kullanılmamaktadır. Kazan Ġçme Suyu Arıtma Tesisi, Kurtboğazı ana isale hattından alınan ham su, inģaatı 2009 yılında tamamlanan Kazan Ġçme Suyu Arıtma Tesisinde arıtıldıktan sonra Kazan ilçesinin su ihtiyacının tamamını karģılayacaktır. Tesis, 2010 yılı için 35.000, 2040 yılı için 230.000 eģdeğer nüfusa hizmet edecek Ģekilde tasarlanmıģtır. Tablo D.1.1.1.: Ġçmesuyu Arıtma Tesisleri ADI KAPASĠTESĠ (m³/gün) Ġvedik Ġçme Suyu Arıtma T. 1.128.000 KayaĢ-Bayındır Ġçme Suyu Arıt. T. 30.000 Pursaklar Ġçme Suyu Arıtma T. 75.000 Kazan Ġçme Suyu Arıtma T. 30.000 Çubuk Ġçme Suyu Arıtma T. 8.640 Kaynak: ASKĠ Genel Müdürlüğü, 2010 Tablo D.1.1.2.: 2012 Yılında Barajlardan Arıtılarak ġehre Verilen Su Miktarı 516

Su Kaynağı 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Miktar (m3) Çamlıdere Barajı 103.100.000 Kurtboğazı Barajı 205.000.000 KayaĢ-Bayındır Barajı 30.000 Çubuk II Barajı 34.000.000 Kesikköprü Barajı 31.000.000 Kaynak: ASKĠ Genel Müdürlüğü, 2010 mevcudiyeti B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi Yer Altı Suyu Havzaları Yeri ve ĠĢletme Rezervleri YERĠ ĠġLETME REZERVĠ YERĠ ĠġLETME REZERVĠ YERĠ ĠġLETME REZERVĠ (hm3/yıl) (hm3/yıl) (hm3/yıl) Ankara Güneyi AyaĢ Beypazarı Güdül 4,5 Mürted Ovası 15,5 Bala 1,5 5,5 Temelli 0,5 Kızılcahamam 0,4 Çubuk ovası 9,0 Tuzgölü doğusu ve Peçenek 3,0 Elmadağ 8,2 Hatip ovası 33,0 Bursal vadisi 1,5 Kalecik 1,6 Kurakçöl 2,0 GölbaĢı çevresi 2,23 Polatlı 0,1 Yenimahalle 1,85 Kazan 0,54 Kaynak: 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planı Açıklama Raporu, 2007 517

Ankara Ġlindeki Sulama Kooperatiflerine Ait ĠĢletme Kuyuları ve Pompaları ALT HAVZA ADI ALT Ġ LETMED TAHSĠSLĠ GEÇĠCĠ HAVZA EKĠ MĠLL POMPA DALGIÇ MĠLL POMPA DALGIÇ Kirmir (Beypazarı) 12-29 4 Ġ 4 Ġ Nallıhan 12-31 NO KUYU 5 5 YüzükbaĢı-Ilıca 12-19 SAYISI 20 20 (Polatlı) Balaban 15-35 4 4 TOPLAM 33 9 24 1. Ġvedik Ġçme Suyu Arıtma Tesisi Türkiye nin en büyük içme suyu arıtma tesisi olan Ġvedik Ġçme Suyu Arıtma Tesisi Ankara nın içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacını karģılamak üzere inģa edilmiģtir. Bu tesis, 4 ünite olarak planlanmıģ olup her bir ünitenin kapasitesi 564.000 m³/gün dür. Ġvedik Su Arıtma Tesislerinin I. kısmı 1984 yılında, II. kısmı ise 1992 yılında, bitirilerek iģletmeye alınmıģtır. 3. ünitenin de projesi tamamlanmıģ inģaatı devam etmekte olup bu tesisin yapımı ile kapasite 1.692.000 m 3 /gün e çıkarılacaktır. Ġvedik Ġçme Suyu Arıtma Tesisi nde 3 adet Kurtboğazı Barajı ndan, 2 adet Çamlıdere Barajı ndan ve 2 adet de Kesikköprü Barajı ndan ana isale hattı bağlantısı mevcuttur. Tesisin kuruluģ amacı tamamen yüzeysel kaynaklardan karģılanan suyu modern teknolojinin verdiği imkânlarla arıtmak ve memba suyu kalitesinde halkın kullanımına sunmaktır. Avrupa daki en büyük 10 arıtma tesisi arasında yer alan tesiste arıtılan su kalitesi Sağlık Bakanlığı nın Ġnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkındaki Yönetmeliğine, TS 266 Standardına ve Dünya 518

Sağlık TeĢkilatı Standartları na uygundur. Tesis dört ana ünite olarak proje kapsamına alınmıģtır. Ġlk iki kısmın toplam su iģleme kapasiteleri 1.128.000 metreküp/gün dür. Türkiye'nin en büyük arıtma tesisi olan Ġvedik Ġçme Suyu Arıtma Tesisleri Ankara'nın içme ve kullanma suyu ihtiyacını karģılamaktadır. Tesiste, barajlardan alınan su modern teknoloji ile arıtılarak Ankaralıların kullanımına sunulmaktadır. Arıtma Tesisi ana hatları ile aģağıdaki kısımlardan oluģmaktadır: 1. GiriĢ ve Harmanlama Yapısı 2. Durultucu Ünitesi 3. Filtre Ünitesi 4. Kimya Ünitesi 5. Klorlama Ünitesi 6. Geri Yıkama Ünitesi 7. Çamur KoyulaĢtırma Ünitesi 8. Temiz Su Tankı 9. Dengeleme Odası 10. Çamur Lagünü ĠVEDĠK SU ARITMA TESĠSĠNĠN AKIġ ġemasi 519

2. Pursaklar Ġçme Suyu Arıtma Tesisi Pursaklar Ġçme Suyu Arıtma Tesisi'nde Çubuk-2 Barajı'ndan gelen su arıtılmaktadır. Tesisin arıtma kapasitesi 75.000 m³/gün dür, tesis 24.01.2000 tarihinden itibaren Pursaklar Ġlçesinin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karģılamaktadır. 3. Kazan Ġçme Suyu Arıtma Tesisi 5216 ve 5594 sayılı yasalar kapsamında BüyükĢehir Mücavir alan sınırı içine dahil olan Kazan ilçesine, içme ve kullanma suyu ihtiyacının karģılanması maksadıyla 30.000 metreküp/gün (1. Kademe) kapasiteli bir içme suyu arıtma tesisi yaptırılmıģ olup tesise 17.08.2009 tarihinde ham su alınmaya baģlanmıģtır. 2009 yılında yapımı tamamlanan Kazan Ġçme Suyu Arıtma Tesisi 2010 yılında iģletilmeye alınmıģtır. 520

4. Çubuk Ġçme Suyu Arıtma Tesisi Tesis, 1996 yılında iģletmeye açılmıģtır. Çubuk Ġlçesinin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karģılamaktadır. Çubuk Belediye BaĢkanlığı na ait tesis, 10.03.2007 tarihinde yürürlüğe giren 5594 sayılı kanun gereği Genel Müdürlüğümüze bağlanmıģtır. Tesisin 8.640 metreküp/günlük arıtma kapasitesi, ilçenin nüfusunun artması ve civarındaki mahalle statüsüne geçen köylere arıtma tesisinden su verilmesi nedeniyle yetersiz kaldığından, Çubuk Ġçme Suyu Arıtma Tesisi nin kapasitesi 3 katına çıkarılmıģ ve günde 25.920 metreküp su arıtabilecek seviyeye yükseltilmiģtir. 521

B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2010 Yılında Barajlara Gelen ve Temin Edilen Su Miktarı Su Rezervi Hizmete BaĢlangıç Tarihi 2010 Baraja Gelen Su Miktarı 2010 Temin Ettiği Su Miktarı Azami Su Hacmi (m³) Yeraltı Suları 1.342.902 Çubuk 2 Barajı 1964 51.296.966 21.163.702 22.445.000 KayaĢ Bayındır Barajı 1965 5.655.700 94.000 6.371.000 Kurtboğazı Barajı 1973 88.219.467 167.505.219 92.053.000 Çamlıdere Barajı 1985 235.412.185 126.642.305 1.120.150.000 Kesikköprü Barajı 1966 697.000 95.000.000 KavĢakkaya Barajı 2007 97.263.900 45.646.000 90.000.000 Eğrekkaya Barajı 1992 97.263.900 88.605.000 112.300.000 Akyar Barajı 2000 63.414.150 48.537.000 56.000.000 Çubuk 1 Barajı 1936 B.4.2. Sulama Tarımda etkin olarak kullanılan arazilerimiz 2012(ha) % Değeri Tarla Alanı 838.286 67 Meyve Alanı 16.688 2 Açıkta Sebze Alanı 37.566 3 Nadas Alanı 325.049 26 Tarım Elv.Ol.Kul. Arazi 15.455 2 TOPLAM 1.233.042 100 Tarım arazilerimizin %16 sı sulanabilir durumda olup %8 i sulanmaktadır. Tarım arazilerimizin %92 lik bir kısımda ise kuru tarım yapılmaktadır. 522

Tarım Arazilerinin Sulama Durumu Arazinin adı Alanı (ha) % Oranları Devlet Tarafından Sulanan Arazi 67.325 65 Halk Tarafından Sulanan Arazi 35.712,3 35 Toplam Sulanan Tarım Arazisi 103.037,3 100 Sulanabilir Tarım Arazisi 193.837 16 Toplam Tarım Arazisi 1.233.042,6 100 B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Bu baģlıkta bilgi edinilememiģtir. B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Bu baģlıkta bilgi edinilememiģtir. B.4.3. Endüstriyel Su Temini ASKĠ Genel Müdürlüğü, Ankara nın çeģitli semtlerinde belirlenen 690 noktadan aldığı Ģebeke suyu numunelerini inceleyerek, suyun içilebilir nitelik ve kalitede olduğunu garanti altına almaktadır. Arıtma tesislerinde arıtıldıktan sonra Ģebekeye verilen su, ASKĠ laboratuarlarında her gün incelenmekte arıtma tesisleri de günlük olarak takip edilmektedir. Ayrıca Sağlık Bakanlığı nın Sağlık Ocakları vasıtasıyla kontroller yapılmaktadır. Ankara halkına sunulan içme suyu kalite değerleri ASKĠ Genel Müdürlüğünün resmi web sitesinde yayınlanmakta, aylık verilerle Ankara Valiliği Sağlık Müdürlüğü ne ve Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı na iletilmektedir. Ankara halkına sunduğumuz suyun kalitesi ile ilgili çalıģmaların yürütülmesi ve gerekli tahlillerin yapılması, su kalite kontrol hizmetlerini kapsamındadır. Bu kapsamda; barajlarımız ve su kuyularımız ile arıtma tesislerimizden Ģebeke hatlarına, su depolarından son kullanıcı olan her türlü abonemize kadar, numune alınarak son sistem laboratuarlarımızda fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik tahlilleri yapılmaktadır. Su kalitesinin belirlenmesinde TS 266 Nisan 2005 içme suyu standartlarında verilen değerler izlenmektedir. Elde edilen değerlerin, ABD Çevre Koruma Ajansı ve Dünya Sağlık Örgütü ile Ġnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik te belirlenmiģ standartlara uygunluğu sağlanmaktadır. Ayrıca Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıhsıhha Merkez BaĢkanlığı ve DSĠ ile Üniversite laboratuarlarında da tahliller yaptırılarak Kurum laboratuar sonuçlarının doğruluğu test edilmektedir. Bu Ģekilde Kurumumuz, Ankara nın çeģitli semtlerinde belirlenen 690 noktadan aldığı aylık 1600-1700 adet arasındaki Ģebeke suyu numunelerini inceleyerek, suyun içilebilir nitelik ve kalitede olduğunu garanti altına almaktadır. Ayrıca abonelerden gelen talepler doğrultusunda da numune alınmaktadır. Laboratuarlarımızda baraj ve derelerin, ham su kaynaklarının su kalitesine yönelik deneyler de yapılmakta olup, Ġvedik, Bayındır ve Pursaklar Su Arıtma Tesislerinin düzenli ve verimli çalıģması için tüm deneyleri, yeraltı sularının kontrolü ve Kurumun ihtiyaç duyduğu kireç, alüminyum sülfat vb. malzemelerin kalite deneyleri de yapılmaktadır. 523

Genel olarak değerlendirildiğinde arıtma tesislerimizde fiziksel ve kimyasal yollarla arıtılan ham suyun kalitesi, gerekli dezenfeksiyondan sonra hem Dünya Sağlık Örgütü hem de AB standartlarında öngörülen içme suyu standartlarına eģdeğer olup, bütün kimyasal parametreler yine Dünya Sağlık Örgütü nce içme suları için müsaade edilen maksimum değerlerin altında olduğu görülmektedir. Ġvedik Arıtma Tesislerinde 2009 yılında 295.492.000 m3 su arıtılarak Ģehre verilmiģtir.. B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Ankara ve Çevresinde Yer Alan Akarsu Havzaları Bazında Su Potansiyeli ile Ekonomik Olarak Üretilebilecek Hidroelektrik Enerji Miktarları HAVZA NO HAVZA ADI SU POTANSĠYEL Ġ (hm 3 /yıl) EKONOMĠK OLARAK ÜRETĠLEBĠLECEK ENERJĠ (GWh/yıl) 12 Sakarya 3 350 233 15 Kızılırmak 4 600 2018,7 16 Konya Kapalı 30 - Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 Ġllerin su potansiyeli, akarsuların ili terk ettiği noktadaki su potansiyeli olarak alınmıģtır. Ankara ilinde Kesikköprü 76,000 MW, Hirfanlı 128,000 MW ve Sarıyar HES 160,000 MW kurulu güce sahip elektrik üreten üç hidroelektrik santrali bulunmaktadır. Tablo D.1.4.3. de bu santralların özellikleri verilmiģtir. Tablo B.1.4.3.: Ankara Ġli Hidroelektrik Santralleri ve Özellikleri SANTRAL ADI BULUNDUĞU ĠLÇE HĠZMETE GĠRĠġ YILI TĠPĠ ÜNĠTE SAYISI VE GÜÇLERĠ KURULU GÜCÜ (MW) YILLIK ÜRETĠMĠ (kwh) GÜVENĠLĠR ENERJĠ (kwh/yıl) KESĠKKÖPRÜ BALA 1967 BARAJ 2X38 76,000 250.000.000 80.000.000 HĠRFANLI 1959 BARAJ 128,000 400.000.000 SARIYAR H.P. NALLIHAN 1956 BARAJ 4X40 160,000 300.000.000 180.000.000 Kaynak: Devlet Su ĠĢleri V. Bölge Müdürlüğü, 2011 Elektrik Üretim A. ġ. Genel Müdürlüğü 524

B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çubuk Sistemi Bu sistem Ankara Çayı havzasının menbaında yer almakta olup, Çubuk-I ve Çubuk-II Barajlarından oluģmaktadır. Ankara nın 10 km. kuzeyinde yer alan Çubuk I Barajı, içme suyu temini ve taģkın koruma amacıyla 1936 yılında iģletmeye açılmıģtır. 60 yıllık bir maziye sahip olan Çubuk I Barajı, millenme ve su toplama havzasında yer alan kirletici sanayiler yüzünden artık kullanılamaz hale gelmiģtir. 1994 yılından itibaren Çubuk-I Barajı rekreasyon alanı olarak kullanılmaktadır. Ġçme suyu temin edilmemektedir. 2009 yılında baraj havzasında dib çamuru temizleme iģlemi baģlatılmıģtır. Çubuk-II Barajı ise, Ankara nın 54 km kuzeyinde, Çubuk ilçesinin 5 km kuzeyinde yer almakta olup, 1964 yılında iģletmeye açılmıģtır. Barajı Mendek, KıĢla, Hacıkadın, Bağırcan, Çayır ve Kırkpınar dereleri beslemektedir.çubuk I Barajı devreden çıkarılıncaya kadar, Çubuk II Barajından regüle edilen su, Çubuk Çayı yatağına bırakılıp Çubuk I Barajındaki su alma yapısından alınarak DıĢkapı Filtre Tesisine verilmiģtir. Çubuk II Barajından çekilen su Pursaklar Arıtma Tesisinde arıtılmakta aynı zamanda, Çubuk ilçesinin su ihtiyacı da bu barajdan karģılanmaktadır. Çubuk II - Pursaklar iletim hattı ve 75 000 m 3 /gün kapasiteli Pursaklar Ġçmesuyu Arıtma Tesisi ile Çubuk II barajından Aralık 1999 tarihi itibariyle kente 20 hm 3 /yıl su verilmeye baģlanmıģtır. Ayrıca bir protokol kapsamında Çubuk II Barajından Çubuk ilçesine 3,1 hm 3 /yıl su tahsis edilmiģtir (100 l/s). KayaĢ-Bayındır Sistemi Çubuk Sistemi gibi bu sistemde, Ankara Çayı havzası menbaında, kurulmuģtur. Ankara Çayının ana kollarından biri olan Bayındır Çayının sularını depolayarak hem taģkın kontrolü hem de Ankara ya su temini amacıyla, 1969 yılında inģa edilmiģtir. Su KayaĢ filtre tesislerinden geçirildikten sonra kente verilmektedir. Geçici olarak 2003 yılı Ekim ayından bu yana su alınmamakta, rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Mavi Göl adıyla düzenlenmiģtir. B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus 1. Tatlar Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Ankara BüyükĢehir Belediyesi 1980 li yılların sonunda, Ankara halkının ve çevresinin sağlığını doğrudan etkileyerek hastalıklara neden olan atıksu kirliliği konusunda çevre koruma önlemlerinin geliģtirilmesi ihtiyacını saptamıģtır. Bunun sonucunda Genel Müdürlüğümüz 1988 yılında evsel ve endüstriyel atıksular ile ilgili, Ankara BüyükĢehir Atıksu Kirliliği Fizibilite ÇalıĢmasını (FÇ) gerçekleģtirecek müģaviri görevlendirmiģtir. Bir yıl içinde gerçekleģtirilen fizibilite çalıģması, 1989 yılı ekim ayında tamamlanmıģtır. Proje aģaması ve ihale ilanı sonrasında Türk-Alman Konsorsiyumu ile yapılan sözleģme 1992 yılında imzalanmıģtır. Türkiye nin BaĢkent inin Tatlar Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nin beģ yıllık inģa dönemi sonunda, sözleģmede belirtildiği gibi 1 Ağustos 1997 tarihinde iģletmeye açılmıģtır. Altı aylık iģletmeye alma ve iki yıllık eğitim ve iģletme dönemleri sonrasında Kesin Kabul Tutanağı 12 Mayıs 2000 tarihinde imzalanmıģ ve Genel Müdürlüğümüz, tesisi ve iģletme sorumluluğunu devralmıģtır. 525

Tatlar Atıksu Arıtma Tesisi, günde 765.000 m³ atıksu arıtma kapasitesi ile aktif çamur prosesi bazında projelendirilerek inģa edilmiģtir. Tesisin geniģletilmesi, 2025 yılında yaklaģık 6 milyon eģdeğer nüfusa hizmet verebilecek kapasitede olup, Dünya nın En Büyük 4. Atıksu Arıtma Tesisidir. Tesisteki özümleme tanklarında açığa çıkan biyogaz iki adet silindirik gaz tankında (her biri 4.000 m³) depolanmaktadır. Blok tipte termal güç istasyonunda bulunan her biri 1.650 KW kapasiteli iki elektrik jeneratörü, gazı elektrik enerjisine çevirmektedir ve Ģu anda tesisin toplam enerji ihtiyacının yıllık ortalama yaklaģık %70-80 nini karģılamaktadır. Tesiste yer alan üniteler aģağıdaki gibidir: Ön Arıtma Ünitesi Ön Çökeltme Tankları Havalandırma Tankları Son Çökeltme Tankları Ham Çamur YoğunlaĢtırma Tankları Çamur Özümleme Tankları 526

Biyogaz Güç Ġstasyonu ÖzümlenmiĢ Çamur YoğunlaĢtırıcıları Çamur SusuzlaĢtırma Ünitesi 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Temel Tasarım Kriterleri 1988 /1989 fizibilite çalıģmalarında sonuç olarak mekanik ve biyolojik atıksu arıtmalı (aktif çamur prosesi), havalandırmasız çamur özümleme ve susuzlaģtırmalı konvansiyonel atıksu arıtma tesisi, mali açıdan en ekonomik ve teknik açıdan en uygun çözüm olarak seçilmiģtir. TEMEL TASARIM KRĠTERLERĠ GeniĢletme aģamaları 1.AĢama (Güncel 2.AĢama 3.AĢama AĢama) Proses hattı sayısı 2 3 4 Tahmini nüfus 3.277.000 3.970.000 4.859.000 EĢdeğer nüfus 3.920.000 4.833.000 6.288.000 Ortalama atıksu miktarı, metreküp/gün 765.000 971.000 1.377.000 Ortalama kuru hava debisi, metreküp/sn 8,85 11,24 15,94 Maksimum kuru hava debisi, metreküp/sn 10,19 12,93 18,33 Maksimum yağıģlı hava debisi, metreküp/sn 17,71 22,48 31,88 BOĠ5 yükü (60 gr/kiģi/gün), kg/gün 235.175 290.000 377.300 Ham ve fazla çamur (%1,5 KM, yoğunlaģtırılmamıģ), metreküp/gün 20.907 25.778 33.538 ÖzümlenmiĢ çamur (%3,3 KM), metreküp/gün 6272 7733 10.061 Bant filtre presi sonrasında çamur keki (%30 KM), metreküp/gün 704 869 1130 ÇıkıĢ suyu (arıtılmıģ su) BOĠ 5 konsantrasyonu, mg/l < 30 Filtre edilebilir katılar, mg/l < 30 Kirlilik Yükleri ve Arıtma Verimi Ülkemizde alıcı ortama verilen temizlenmiģ sudaki Askıda Katı Madde (AKM) ve BOĠ 5 miktarları 30 mg/l nin altında olmalıdır. Ankara Merkezi Atıksu Arıtma Tesisinde de çıkıģ suyu limit değerleri olarak bu değerler geçerlidir. Arıtma tesisinin arıtım verimliliği de BOĠ 5 ve AKM değerlerindeki azalmayla değerlendirilir. Tesisin arıtma verimi yıllık ortalamada BOĠ 5 de %90 nın, KOĠ ve AKM de ise %85 in üzerindedir. 527

2. Çubuk Atıksu Arıtma Tesisi 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ankara ili sınırları içerisinde kalan Çubuk ilçesinde Çubuk Atıksu Arıtma Tesisi yapılmıģtır. Çubuk Atıksu Arıtma Tesisi Çubuk ilçesi ile birlikte bağlı mahallelerin atıksularını arıtmaktadır. Sistem olarak çamur stabilizasyonu da içeren Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi seçilmiģtir. Çubuk Atıksu Arıtma Tesisinde azot ve fosfor giderimi yapıldığı ve ileri arıtmaya sahip olduğu için, arıtılmıģ çıkıģ suyu yeģil alanların sulanmasında rahatlıkla kullanılabilir özelliktedir. Arıtılan sular, önce Çubuk Çayı na, ardından da Ankara Çayı na deģarj edilmektedir. Çubuk Atıksu Arıtma Tesisi nin Temel Tasarım Kriterleri aģağıda belirtilmiģtir: Hedef Yılı Eşdeğer Nüfusu : 110,000 Hedef Yılı Günlük Ortalama Akımı : 19,250 m 3 /gün Hedef Yılı Maksimum Akımı Hedef Yılı Pik Kuru Hava Akımı : 2,000 m 3 /sa : 1,150 m 3 /sa 528

3. Karaköy Atıksu Arıtma Tesisi 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ankara ili sınırları içinde, Çubuk 1 Barajının membaında kalan Karaköy mevkiinde Karaköy Atıksu Arıtma Tesisi yapım çalıģmaları tamamlanmıģtır. Karaköy Atıksu Arıtma Tesisi, Pursaklar ilçesinin bir kısmı ile Akyurt ilçesi ve Esenboğa, Sirkeli, Karacaören, Altınova, Sarayköy bölgeleri ile birlikte bağlı mahalle ve yerleģim yerlerinin atık sularını arıtmaktadır. Karaköy Atıksu Arıtma Tesisinde azot ve fosfor giderimi yapıldığı ve ileri arıtma teknolojisine sahip olduğu için, arıtılmıģ çıkıģ suyu yeģil alanların sulanmasında rahatlıkla kullanılabilir özelliktedir. Arıtılan sular, önce Çubuk Çayı na, ardından da Ankara Çayı na deģarj edilmektedir. Karaköy Atıksu Arıtma Tesisi nin Temel Tasarım Kriterleri aģağıda belirtilmiģtir. Hedef Yılı Eşdeğer Nüfusu : 160,000 Hedef Yılı Günlük Ortalama Akımı Hedef Yılı Maksimum Akımı : 42,000 m 3 /gün : 3,500 m 3 /sa 529

4. Kalecik Atıksu Arıtma Tesisi Kalecik Arıtma Tesisi yapımına 2009 yılı Ağustos ayında baģlanmıģ olup tesisin inģaatı 240 günde tamamlanmıģtır. Bu tesis 3 kademe olarak planlanmıģ ve inģa edilen 1. Kademenin günlük olarak arıtabileceği atıksu miktarı 2.492 metreküptür. Arıtma tesisi Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemine göre projelendirilmiģtir. Ġlerleyen yıllarda tahmin edilen nüfus artıģına bağlı olarak tesisin kapasitesi önce 68.000 nüfusa, daha sonra da 160.000 nüfusa hizmet verebilecek Ģekilde tasarlanmıģtır. Kalecik Atıksu Arıtma Tesisinde I. kademede Kalecik Ġlçesinin atıksularının arıtılması planlanmıģtır. Arıtma tesisinde arıtılan atıksu Uludere ye deģarj edilmektedir. 530

Kalecik Atıksu Arıtma Tesisi nin Temel Tasarım Kriterleri aģağıda verilmiģtir: Hedef Yılı EĢdeğer Nüfusu (kiģi) 20.000 Hedef Yılı Günlük Ortalama Akımı (m 3 /gün) 2.492 Hedef Yılı Maksimum Akımı (m 3 /sa) 210 Hedef Yılı Pik Kuru Hava Akımı (m 3 /sa) 173 Hedef Yılı Minimum Akımı (m 3 /sa) 70 Hedef Yılı Kirlilik Yükü (kg BOĠ 5 /gün) 800 DeĢarj Noktası Uludere Çayı 531

5. AyaĢ-Sinanlı Atık Su Arıtma Tesisi 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ankara ili sınırları içerisinde kalan AyaĢ ilçesinin atık sularını arıtmak üzere bölgeye müģterek ileri arıtım teknolojisine sahip bir atıksu arıtma tesisi yapılmıģtır. AyaĢ ve Sinanlı Atıksu Arıtma Tesisi AyaĢ ilçesi ile birlikte Sinanlı ve bağlı mahallelerin atıksularını arıtmaktadır. Sistem olarak çamur stabilizasyonu içeren Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi seçilmiģtir. AyaĢ Atıksu Arıtma Tesisinde azot ve fosfor giderimi yapıldığı ve ileri arıtmaya sahip olduğu için arıtılmıģ çıkıģ suyu yeģil alanların sulanmasında rahatlıkla kullanılabilir özelliktedir. Arıtılan sular, Uğur Çayına verilmektedir. Tesisin 1. kademe kapasitesi 6.172 metreküp/gündür. AyaĢ Atıksu Arıtma Tesisi nin Temel Tasarım Kriterleri aģağıda verilmiģtir: 1. Kademe 2015 2. Kademe 2030 Hedef Yılı EĢdeğer Nüfusu (kiģi) 26.167 59.106 Hedef Yılı Günlük Ortalama Akımı (m 3 /gün) 6172 14.302 Hedef Yılı Maksimum Akımı (m 3 /sa) 389 909 Hedef Yılı Pik Kuru Hava Akımı (m 3 /sa) 343 799 Hedef Yılı Minimum Akımı (m 3 /sa) 215 496 Hedef Yılı Kirlilik Yükü (kg BOĠ 5 /gün) 10.047 26.060 DeĢarj Noktası Uğur Çayı 532

6. Kazan Atık Su Arıtma Tesisi 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kazan Atıksu Arıtma Tesisi, Kazan Ġlçesi merkezi ve yakın çevresindeki atıksuları arıtmak üzere inģa edilmiģtir. Tesisin günlük kapasitesi 10.289 metreküp/gün olup, bu atıksu arıtma tesisi ileri arıtım teknolojisine sahiptir. Diğer atıksu artıma tesislerinde olduğu gibi bu tesiste de sistem olarak Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi seçilmiģtir. Kazan Merkez Atıksu Arıtma Tesisinde azot ve fosfor giderimi yapıldığı ve ileri arıtmaya sahip olduğu için arıtılmıģ çıkıģ suyu yeģil alanların sulanmasında rahatlıkla kullanılabilir özelliktedir. 533

Kazan Merkez Atıksu Arıtma Tesisi nin Temel Tasarım Kriterleri aģağıda verilmiģtir: 1. Kademe 2010 2. Kademe 2020 3. Kademe 2030 Hedef Yılı EĢdeğer Nüfusu (kiģi) 65.988 128.999 273.388 Hedef Yılı Günlük Ortalama Akımı (m 3 /gün) 10.289 22.441 42.908 Hedef Yılı Maksimum Akımı (m 3 /sa) 710 1.572 3.183 Hedef Yılı Pik Kuru Hava Akımı (m 3 /sa) 639 1.388 2.493 Hedef Yılı Minimum Akımı (m 3 /sa) 284 654 1.254 Hedef Yılı Kirlilik Yükü (kg BOĠ 5 /gün) 2.640 5.805 12.302 DeĢarj Noktası Ova Çayı 7. Elmadağ Atıksu Arıtma Tesisi Elmadağ Ġlçesi merkezi ve yakın çevresinden kaynaklanacak atıksuları arıtmak üzere bölgeye 5.966 metreküp/gün kapasiteli ileri arıtım teknolojisine sahip bir atıksu arıtma tesisi ve dere ıslahı yapılmaktadır. Sistem olarak "Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi" seçilmiģtir. Tesis arıtılmıģ su Elmadağ Deresi ne deģarj edilecek Ģekilde projelendirilmiģtir ve tamamlanarak faaliyet geçmiģtir. 534

Elmadağ Atıksu Arıtma Tesisi nin Temel Tasarım Kriterleri aģağıda belirtilmiģtir: PARAMETRE BĠRĠM I. KADEME II. KADEME (2020) (2030) EĢdeğer Nüfus (EN) kiģi 47884 69545 Günlük Ortalama Debisi (Q) m³/gün 5966 8665 Minimum Debi (Q min ) Kurak Hava Debisi (Q ort ) Kurak Hava Pik Debisi (Q prj ) YağıĢlı Hava Pik debisi (Q max ) BOI 5 AKM Toplam Azot (N) m³/sa 168 243 lt/sn 47 68 m³/sa 249 361 lt/sn 69 100 m³/sa 413 600 lt/sn 115 167 m³/sa 502 730 lt/sn 139 203 kg/gün 1915 2782 mg/lt 321 321 kg/gün 2155 3130 mg/lt 361 361 kg/gün 383 556 mg/lt 64 64 Toplam Fosfor (F) kg/gün 72 104 Kanalizasyon Ģebekesi ile Atıksu Arıtma Tesisi hizmeti verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranlarının verildiği grafikler Grafik B.4 ve B.5 de belirtilmiģtir. 535

100 100 99 98 98 99 98 98 99 97 96 96 95 94 2001 2002 2003 2004 2006 2008 2010 Grafik B.4- Ġlimizde Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (TÜĠK-2012) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 95 87 88 87 86 82 75 2001 2002 2003 2004 2006 2008 2010 Grafik B.5 Ġlimizde Yılı Atıksu Arıtma Tesisi Ġle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (TÜĠK-2012) 536

Ġlçeler erleģim erinin Adı Altında ğ Altında ğ- Altınov a Çankay a- Çankay a Etimes gut- Etimes gut Keçiöre n- Bağlum Keçiöre n- Keçiöre n Mamak - Kutlud üğün Mamak - Mamak Sincan- Sincan Sincan- Yenike 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge B.4 Ġlimizde 2012 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu Arıtıl an /DeĢa Mevc rj OluĢan ut Edile DeĢarj AAT Belediye Atıksu Hizmet Kapa n Noktası Çamur Arıtma Tesisi Verdiği sitesi Atıks koordina Miktarı Türü Nüfus (ton/ u tları (ton/gü gün) Mikt n) arı (m 3 /s n) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz DeĢarjı Olup Olmadığı? Var X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X(ASKĠ Tatlar ĠnĢa/pla n aģaması nda Yok Fizik sel Biyol ojik X X X X X X X X X X Ġler i Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası 367.471 3.264 792.189 289.601 21.447 746.361 5.964 497.699 392.260 20.770 158

nt Yenima halle- Yenima halle AyaĢ- AyaĢ AAT) X(ASKĠ Tatlar AAT) X 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Sakarya Havzası 614.778 Sakarya Havzası 5.646 Bala- AfĢar Bala- Bala X X Kızılırma 2.783 k Havzası Kızılırma k Havzası 6.912 Bala- Karaali X Kızılırma k Havzası 3.713 Beypaz arı- Beypaz arı Beypaz arı- KaraĢar Çamlıd ere- Çamlıd ere Çubuk- Çubuk Çubuk- Esenbo ğa X X X X X(Karak öy AAT) X X Sakarya Havzası 34.496 Sakarya Havzası 2.187 Sakarya Havzası 4.681 Sakarya Havzası Sakarya Havzası 66.303 6.674 Keçiöre n- Pursakl ar Akyurt- Akyurt Çubuk- Sirkeli Keçiöre n- Sarayk öy Çubuk- Yukarı çavund X(Karak öy AAT) X(Karak öy AAT) X(Karak öy AAT) X(Karak öy AAT) X X X X X Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası 64.197 22.639 2.915 11.530 Sakarya Havzası 2.580 159

ur Elmada ğ- Elmada ğ Elmada ğ- Hasano ğlan Elmada ğ- Lalaha n Elmada ğ- YeĢilde re Evren- Evren GölbaĢı - Bezirha ne GölbaĢı - GölbaĢı GölbaĢı - Karage dik GölbaĢı - Selame tli Güdül- Güdül Hayma na- Balçıkh isar Hayma na- Hayma na Hayma na- Oyaca X X X X X X X X X X X X X 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kızılırma k Havzası 27.060 Sakarya Havzası Sakarya Havzası Kızılırma k Havzası 10.873 6.247 2.536 Sakarya Havzası 2.844 Sakarya Havzası 2.612 Sakarya Havzası 63.232 Sakarya Havzası Sakarya Havzası 3.569 3.447 Sakarya Havzası 3.155 Sakarya Havzası Sakarya Havzası 2.295 9.464 Sakarya Havzası 3.097 160

Hayma na- Yenice Kalecik - Kalecik Kazankazan X X X 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Sakarya Havzası 2.867 Kızılırma k Havzası 11.767 Sakarya Havzası 34.568 Kızılca hamam - Kızılca hamam Nallıha n- Çayırha n Nallıha n- Nallıha n Polatlı- Polatlı Polatlı- Temelli ġ.koçhi sarġ.koçhi sar X(Çayır han AAT) X X X X X X Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Sakarya Havzası Konya Kapalı Havzası 16.655 8.721 12.895 91.166 8.280 27.048 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri OSB lerin hem çalıģmakta olan hem de inģaat ya da proje aģamasında olan atıksu arıtma tesisleri ile ilgili bilgiler Çizelge B.5 verilmiģtir. 161

Çizelge B.5 Ġlimizdeki 2012 Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durum OSTĠM OSB Adı ANKARA ĠVEDĠK OSB ANKARA SANAYĠ ODASI I. ANKARA ANADOLU ANKARA POLATLI BAġKENT ANKARA SANAYĠ ODASI II.III. ġereflġkoçhġsar ANKARA POLATLI TĠCARET ODASI ANKARA DÖKÜMCÜLER ĠHTĠSAS Mevcut Durumu Plan aģamasında Plan aģamasında Kapasitesi (ton/gün) AAT Türü AAT Çamuru Miktarı (ton/gün) DeĢarj Ortamı ASKĠ Kanalına DeĢarj ASKĠ Kanalına DeĢarj ASKĠ Kanalına DeĢarj ASKĠ Kanalına DeĢarj DeĢarj Koordinatları 162

B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri Ġl/Ġlçe Belediyevey a Birliğin Adı Ankara BüyükĢehir Belediyesi( Mamak, Yenimahalle, GölbaĢı,Çan kaya, Etimesgut,K azan, Sincan,Keçi ören, Altındağ) Birl ik ise birli ğe üye olan bele diye ler - Y a z - Nüfus Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) KıĢ Yaz KıĢ 4.842.136 4.500 4.50 0 Geri Kazanıl an Ortala ma Atık Miktarı (ton/gün ) Ya z 25 5,1 5 Kı Ģ 25 5,1 5 KiĢi BaĢına Üretilen Ortalam a Katı Atık Miktarı (kg/gün) Ya z KıĢ - 0,93 Org anik 52,0 0 Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) Ka ğıt 0,5 2 Ca m 0,3 8 Met al Pla stik 0,61 4,16 K ül 42,3 3 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması Bu baģlıkla ilgi bilgiye ulaģılamamıģtır. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı KirlenmiĢ Sahalar Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı KirlenmiĢ Sahalara Dair Yönetmelik 08.06.2010 tarihli ve 27605 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıģ olmasına karģın Yönetmeliğin yürürlüğe giriģ tarihinin 08/06/2015 olması nedeni ile kapsamlı bir çalıģma yapılmamıģtır. Ancak, Ġl Müdürlüğümüz görev, yetki ve sorumluluğu çerçevesinde yapılan diğer çalıģmalarda bu Yönetmeliğin 6. Maddesinde tanımlı Her türlü atık ve artığı, toprağa zarar verecek Ģekilde, Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatta belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde toprağa vermek, depolamak gibi faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Hükmü doğrultusunda iģlemler yapılmaktadır. Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı KirlenmiĢ Sahalara Dair Yönetmelik Yeterlilik Belgesi Tebliği kapsamında Ġlimizde faliyet gösteren 3 kuruluģ Bakanlığımızca yetkilendirilmiģtir. 163

* Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı BuharlaĢtırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Havailedağıtma (Air sparging) BuharlaĢtırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Ġlimizde, Belediyelerden kaynaklanan arıtma çamurları Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında değerlendirilerek Düzenli Depolama Alanlarına gönderilmekte olup bu çamurların toprakta kullanılmasına yönelik alınmıģ bir izin bulunmamaktadır. Sanayiden kaynaklanan arıtma çamurları ise Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik hükümleri gereğince analizleri yapılmakta ve çeģitli bertaraf/gerikazanım iģlemlerine tabi tutulmaktadır. Belediye Çöp Alanına Dökülen 34% Gelişigüzel Atılan 38% Çimento Fabrikalarında Ek Yakıt ve Alternatif Hammadde Olarak Kullanılan 1% Düzenli Depolanan 10% Yakma 1% Üretimde Kullanılan 3% Toprakta Kullanılan 8% Dolgu Malzemesi Olarak Kullanılan 5% Grafik B.7- Ġlimizde (2012) Yılı Sanayiden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi (TABS,2013) ĠĢleme Yöntemi Miktarı (kg) D5 (Düzenli R1 R12 (Üretimde R13 (Ara Diğer Depolama) (Yakma) Kullanma) Depolama) 1220000 108380 992960 51753-164

B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına iliģkin yapılan çalıģmalar Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği kapsamında onaylanana Doğaya Yeniden Kazandırma Planları ile ilgili denetim faaliyeti gerçekleģtirilmektedir. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler Ġle OluĢan Toprak Kirliliği Çizelge B.7 Ġlimizde 2012 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları 2012 YILI ANKARA ĠLĠ KĠMYEVĠ GÜBRE TÜKETĠMĠ GÜBRENĠN CĠNSĠ TÜKETĠM GÜBRENĠN CĠNSĠ TÜKETĠM %21 A.Sülfat 2.593,450 P.Sülfat 8,875 %26 A.Nitrat 19.376,175 10.25.5+5CaO+15SO3 71,450 %33 A.Nitrat 39.747,207 13.24.12(10 SO2)+ME 278,650 ÜRE 8.579,500 Komp.15.15.0 740,000 DAP 19.931,483 Komp.15.15.0+Zn 1.030,000 Komp.20.20 5.267,655 Komp.20.20.20 16,800 Komp.20.20+Zn 12.465,120 Kalsiyum Nitrat 61,975 Komp.15.15.15 1.373,050 13.25.5+ME 4.845,550 Komp.12.30.12 488,000 13.16.8 21,000 P.Nitrat 87,275 12.61.0 MAP 1,200 Komp.15.15.15+Zn 314,600 Komp.12.12.17 0,500 TSP 78,050 NP 20.32.0+S+Zn 206,000 Normal Süper Fosfat 84,100 9.17.20+MgO+SO3+ME 19,950 Komp.15.5.5 17,650 TOPLAM 117.705,265 Çizelge B.8- Ġlimizde 2012 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal Ġlaçlar vb) (Kaynak, yıl) Kimyasal Maddenin Adı Ġnsekdisitler Herbisitler Fungisitler Rodentisitler Nematositler Akarisitler Kullanım Amacı Ġnsektisit ilacı Yabancı ot ilacı Mantar ilacı Kemirici ilacı Nematod ilacı Miktarı (ton) 161,05 523,60 226,30 0,27 0,30 Akar kontrolünde kullanılan ilaç 1,57 165

Kimyasal Maddenin Adı Ġnsekdisitler Herbisitler Fungisitler Rodentisitler Nematositler Akarisitler 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kullanım Amacı Miktarı (ton) Ġnsektisit ilacı Yabancı ot ilacı Mantar ilacı Kemirici ilacı Nematod ilacı 161,05 523,60 226,30 0,27 0,30 Akar kontrolünde kullanılan ilaç 1,57 KıĢlık ve Yazlık Yağlar 0,4 TOPLAM 913,49 B.7. Sonuç ve Değerlendirme Ġlimizin su kaynaklarını; akarsular, yeraltı suları, baraj ve suni göletler oluģturmaktadır. ġu anda su ihtiyaçlarını karģılamak için kullanılan bu kaynaklar aynı zamanda il genelinde evsel ve endüstriyel kullanımlar sonucu oluģan atık sular yer üstü ve yer altı sularına karıģarak kirlenmelere neden olmaktadır. Bu suların tarımsal amaçlı kullanılması hem bitkiler vasıtasıyla canlılara hem de toprak kirliliğine neden olmaktadır. Ġlimizin yazın sıcak ve kurak bir iklime sahip olması atık suların buharlaģmasına neden olmaktadır. Kaynaklar - Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı - Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı, 2023 Ankara BaĢkent Nazım Ġmar Planı Açıklama Raporu, 2007 - Ankara Ġl Çevre Durum Raporu, 2011 - Ankara Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği - Ankara Meteoroloji ĠĢleri Bölge Müdürlüğü - Ankara Valiliği, Ġl Çevre ve ġehircilik Müdürlüğü - Ankara Valiliği, Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü - Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü 166

C. ATIK 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) Ġlimizde günde yaklaģık 6.000 ton evsel nitelikli katı atık oluģmaktadır. Ġlimizin katı atık kompozisyonunun %0.57 si kağıt, %0.55 i cam, %0.25 i metal, %3.17 si plastik, %0.19 u saç-demir, %0.07 si alüminyum, %0.83 ü pet, %0.03 ü maden, %50-60 ı organik atık, %34.34 ü diğer maddelerdir. Ġlimizde BüyükĢehir Belediyesine bağlı merkez ilçelerin bir bölümünün evsel katı atıkları Mamak Çöp Döküm Alanı nda; Etimesgut ve Sincan ilçelerinin atıkları ise Sincan Çadırtepe Mevkiinde bulunan katı atık alanında depolanarak beretarf edilmektedir. ġereflikoçhisar ilçesinin de arasında bulunduğu Özel Çevre Koruma Alanı bölgesi içindeki belediyelerin kullanacağı düzenli depolama alanı faaliyete geçmiģtir. Yine bu kapsamda Polatlı ve Haymana Belediye BaĢkanlıkları ile Nallıhan ve Beypazarı Belediye BaĢkanlıklarının düzenli depolama alanı kurma çalıģmaları devam etmektedir. Ankara BüyükĢehir Belediyesi ne ait Mamak katı atık düzenli depolama alanı ve Sincan-Çadırtepe katı atık düzenli depolama alanı olmak üzere iki adet katı atık alanı bulunmaktadır. Mamak katı atık düzenli depolama alanı, 1.000.000 m² ve Sincan Çadırtepe Düzenli Depolama alanı ise, 4.000.000 m² bir alana sahiptir. Mamak katı atık depolama alanı 80 li yıllarda vahģi depolama alanı olarak kullanılmaya baģlanmıģtır. Sincan Çadırtepe düzenli depolama alanı ise 2006 yılından itibaren tekrar kullanıma açılmıģtır. Mamak ve Sincan Çadırtepe düzenli depolama alanları Ankara Katı Atık Yönetimi Projesi kapsamında 49 yıllık süresince ihale edilen firma tarafından iģletilmektedir. Katı atık alanlarına aylık toplam 130.000-140.000 ton atık getirilmektedir. Her iki katı atık alanına evsel atık alınmaktadır. Mamak ta düzenli depolama çalıģmaları kontrollü bir Ģekilde devam etmektedir. Sincan-Çadırtepe de ise bu çalıģmalar 2009 yılında baģlamıģtır. Düzenli depolama sistemlerine iliģkin sızıntı suyu ve baca gazı toplama çalıģmaları her iki sahada da mevcuttur. 0,83% %0.57 si kağıt %0.55 i cam 55,00% %0.25 i metal %3.17 si plastik 39,34% %0.19 u saç-demir %0.07 si alüminyum %0.83 ü pet %0.03 ü maden %50-60 ı organik atık 0,03% %39.34 ü diğer maddeler 3,17% 0,57% 0,07% 0,19% 0,25% 0,55% Grafik C.1- Ġlimizdeki 2012 Yılı Atık Kompozisyonu C.3. Ambalaj Atıkları Ġlimizde oluģan ambalaj atıklarının (kâğıt-karton, cam, plastik, metal, kompozit vb.) kaynağında ayrı olarak biriktirilmesi ve lisanslı firmalar tarafından toplanması ve geri dönüģümlerinin sağlanması yönündeki sistemin geliģtirilerek devamının sağlanması yönünde çalıģmalar sürdürülmektedir. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde yapılan değiģiklik ile ilimizde faaliyet gösteren ambalaj üreticileri, ürünlerini 167

ambalajlı olarak piyasaya süren iģletmeler, ambalaj atığı toplama-ayırma tesisleri ve ambalaj atığı geri dönüģüm tesislerinin bildirim-belgeleme ve lisanslandırılması iģlemleri vb. konularda 2009 yılında Müdürlüğümüze yetki devri yapılmıģtır. Ürünlerini ambalajlı olarak piyasaya süren iģletmelerin bildirim ve belgeleme sorumlulukları da Müdürlüğümüzce takip edilmektedir. Özellikle alıģ-veriģ merkezleri ve diğer satıģ noktalarında (200 m 2 den büyük olanlar) ambalajlı olarak satılan ürünlerin kontrol ve takip iģlemleri Müdürlüğümüz tarafından yapılmakta ve ambalajları ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmemiģ firmaların ürünlerinin satıģının yapılmaması sağlanmaktadır. Ġlimizde bulunan Çankaya, Yenimahalle, Altındağ, Mamak, Kalecik, Kazan, Akyurt, Çubuk, Keçiören, Polatlı, Etimesgut, Pursaklar, GölbaĢı ilçelerine ait ambalaj atığı yönetim planları onaylanmıģ ve bu ilçelerde özellikle hanelerden oluģan ambalaj atıklarının toplanması çalıģmaları baģlatılmıģtır. Belirli bir geliģim programı dâhilinde yürütülen çalıģmalar doğrultusunda; tüm ilçe geneline yaygınlaģtırılması (Ġlçe genelindeki tüm cadde ve sokaklara ambalaj atığı toplama konteynerleri konulması, eğitim çalıģmalarının okullar baģta olmak üzere tüm hanelerde gerçekleģtirilmesi, satıģ noktalarında atık toplama alanları oluģturulması gibi) ile ilgili süreç devam etmektedir. Ġlimizde 6 adet çevre izni/lisansı, 6 adet geçici faaliyet belgesine sahip toplam 12 adet Ambalaj Atıkları Toplama-Ayırma Tesisi, 8 adet çevre izni/lisansı, 2 adet geçici faaliyet belgesine sahip toplam 10 adet Ambalaj Atığı Geri DönüĢüm Tesisi, (8 adet plastik, 2 adet cam) faaliyetine devam etmektedir. Çizelge C.4- Ġlimizdeki2012 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları Ġstatistik Sonuçları (atikmabalaj.cevre.gov.tr, 2013) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılma sı Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) GerçekleĢe n Geri Kazanım Oranı (%) Plastik 39.752.28 47.020.582 40 1.268.532 191.324 23 4 Metal 254.864 323.996 40-0 - Kompozit 3.355.682 523.406 40-0 - Kağıt 7.244.561 31.415.785 40 558.783 226.963 40 Karton Cam - 57.585.018 40 17.816.050 0 - Toplam 50.607.39 1 136.795.718-19.082.352 - - Ġlimizde 2013 yılı itibari ile kayıtlı ekonomik iģletme sayısı 879 olup bunlardan 43 Adeti sadece ambalaj üreticisi, 37 âdeti hem ambalaj üreticisi hem piyasaya süren, 732 tanesi sadece piyasaya süren iģletme 29 tanesi lisanslı iģletme olarak kayıt altına alınmıģtır. 168

867 879 Kayıtlı Ekonomik İşletmeler 841 776 719 698 704 714 2003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (ilk üç ay) Grafik C.2- Ġlimizdeki 2012 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik ĠĢletmeler C.4. Tehlikeli Atıklar Ġlimizde Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Tehlikeli Atık Yazılım Portalına kayıtlı 3398 adet tehlikeli atık üreticisi mevcut olup, 2012 yılına ait iģlenmemiģ verilerden Ġlimizdeki tehlikeli atık miktarının 60000 ton/yıl civarında olduğu anlaģılmıģtır. Ayrıca tehlikeli atık üreticilerinin internet aracılığı ile online olarak gönderdiği beyan formları da Müdürlüğümüzce incelenmekte olup 2011 yılında 1300 firmanın bildirimi incelenmiģ ve onaylanmıģtır. Ayrıca 2012 yılında 980 firma daha Çevre Bilgi Sistemi ne kaydedilmiģtir. Ġldeki Tehlikeli Atık Beyan sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen veriler doğrultusunda Grafik C.3 ve Çizelge C.5 oluģturulmuģ olup Ġlimizde 30 adet tehlikeli atık bertaraf/gerikazanım tesisi mevcuttur. Tehlikeli Atık Miktarı (ton) Geri Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam Kazanım 2011 21.243.905 28.915.614 27.883.808 194.854 5.275 50.359.648 2012 58.908.182 6.332.638 34.473.701 521.368 0 50.359.648 Grafik C.3- TABS Göre Ġlimizdeki 2011-2012 Yılı Tehlikeli Atık Yönetimi 169

Çizelge C.5 Ġlimizdeki (2012) YılındaSanayi Tesislerinde OluĢan Tehlikeli Atıklarla Ġlgili Veriler (TABS,2012) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 030104 3160 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si 2012 Yılı Geri Kazanım Yöntemi R1 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 030104 940 R12 030104 140 R13 040103 1 R4 040219 106380 R1 040219 145060 R12 050103 80 R1 050103 1930 R13 050105 1009780 R12 050106 6620 R13 060102 690 R13 060204 1550 R13 - - - 060404 3 R13 060502 5240 R13 060701 15 R13 060802 3980 R13 070104 400 R12 070104 16640 R13 070107 8621 R13 070201 280 R7 070208 2450 R1 070208 400 R13 170

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 070501 12040 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R12 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 070504 14840 R12 070513 12590 R12 070603 2580 R9 070608 41870 R12 070608 45 R13 070704 5380 R12 070708 3360 R13 070711 25280 R12 080111 1 R1 080111 2750 R1 080111 135509 R12 080111 117271 R13 080111 2916 R2 080113 52 R1 080113 282929 R12 080113 161870 R13 080115 1260 R13 080117 4458 R13 080119 40843 R13 080119 55318 R2 080121 2 R1 080121 3170 R1 080121 17600 R12 171

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 080121 32540 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R13 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 080312 15430 R12 080312 8150 R13 080312 32640 R2 080314 103000 R12 080317 240 R1 080317 20 R1 080317 173 R12 080317 3 R13 080317 3567 R13 080317 600 R7 080409 58350 R1 080409 27812 R12 080409 12466 R13 080413 210 R13 080415 920 R12 080501 70 R12 080501 260 R13 090101 48 R12 090101 14116 R13 090102 48 R12 090103 65 R13 090104 860 R13 090106 120 R4 172

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 100304 14642 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R4 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 100309 1032722 R4 100321 71500 R13 100401 328 R13 100808 6800 R13 100815 70 R13 100913 300 R13 100915 2440 R13 101007 100 R13 110105 5 R13 110105 677 R13 110105 2152380 R5 110105 4268850 R6 110105 28789000 R7 110107 2160 R13 110107 4683000 R7 110108 8540 R12 110108 18603 R13 110109 24460 R12 110109 21687 R13 110111 780 R12 110111 5877 R13 110113 22 R13 110116 174 R13 173

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 110198 4680 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R4 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 120106 50476 R9 120107 2310 R13 120107 8490 R9 120108 2460 R12 120108 1560 R13 120109 23980 R12 120109 3 R13 120109 128710 R13 120109 60500 R7 120110 3486 R9 120112 3 R13 120112 6700 R13 120114 2980 R12 120114 2120 R13 120116 500 R1 120116 52422 R12 120116 124855 R13 120116 97840 R4 120118 15 R1 120118 37584 R12 120118 137360 R13 120119 2320 R13 120120 18200 R11 174

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 120120 48653 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R12 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 120120 7 R13 120120 98528 R13 120120 252 R4 120120 6238035 R4 120301 15721 R13 130104 540 R9 130105 1600 R9 130109 1994 R9 130110 12300 R1 130110 73175 R9 130111 1589 R9 130112 4 R9 130113 1 R1 130113 150 R9 130113 76201 R9 130204 405 R9 130205 820 R1 130205 73117 R9 130206 34870 R1 130206 1135 R9 130207 20 R1 130207 6 R9 130208 57227 R1 175

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 130208 947318 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R1 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 130208 239784 R9 130306 65100 R9 130307 30 R1 130307 50200 R9 130310 92300 R9 130502 11880 R12 130503 13920 R12 130506 13700 R1 130506 576920 R9 130701 140 R1 130701 1730 R1 130701 400 R12 130702 40 R1 130703 60 R1 130703 11967 R1 130703 9490 R12 130703 300 R13 140603 210 R13 140603 8233 R13 140603 268832 R2 150110 532 R1 150110 402 R1 150110 320 R12 176

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 150110 1747906 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R12 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 150110 1010 R13 150110 238900 R13 150110 10 R2 150110 231885 R4 150111 140 R12 150111 1456 R13 150202 5917 R1 150202 9488 R1 150202 80 R12 150202 442808 R12 150202 643 R13 150202 223621 R13 150202 600 R3 150202 190 R7 160107 2 R1 160107 1245 R12 160107 92188 R12 160107 5677 R13 160107 48889 R13 160107 5778 R4 160108 168 R13 160110 655 R13 160111 2072 R13 177

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 160113 180 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R12 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 160113 1183 R13 160114 4320 R13 160121 260 R12 160121 6753 R13 160121 5320 R4 160209 22440 R13 160210 7326 R13 160213 1306 R12 160213 59961 R13 160213 6204 R4 160213 2 R7 160213 21092 R7 160215 560 R12 160215 59677 R13 160215 57570 R4 160303 24670 R13 160305 8620 R12 160305 11730 R13 160504 380 R13 160506 10 R12 160506 13974 R13 160507 2120 R13 160508 5320 R13 178

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 160601 2520 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R13 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 160601 6375 R13 160601 222913 R4 160606 950 R13 160708 12300 R1 160708 10620 R13 160709 16920 R1 160709 260 R12 160709 12380 R13 160805 300 R13 160807 792 R13 161101 260 R13 161105 90191 R12 161105 48578 R13 170204 22700 R12 170204 9 R13 170409 31270 R12 170409 6935 R13 170409 324446 R4 170410 9663 R12 170410 22720 R13 170410 31581 R4 170503 4560 R13 170603 540 R12 179

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 170603 18005 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R13 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 170605 19895 R13 170903 5820 R4 180106 18209 R13 180108 2159 R13 180110 9 R13 190205 2000 R1 190205 792100 R12 190205 28841 R13 190207 5031 R13 190806 20 R13 190811 41540 R12 190811 13400 R13 190813 14260 R12 190813 4272 R13 191101 4660 R12 191105 4300 R12 191105 150 R13 200114 80 R13 200121 1 R1 200121 1080 R12 200121 8 R13 200121 13801 R13 200121 10 R4 180

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 200121 962 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi R7 Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 200126 18870 R9 200127 6370 R12 200127 266 R13 200129 126180 R13 200133 1 R12 200133 2357 R13 200135 880 R12 200135 2167 R13 200135 8 R4 200135 850 R7 200137 2700 R13 030104 5000 050103 25 050103 70 050105 100 061302 670 070504 80 070513 450 070611 421960 070704 1520 080111 2140 080121 344 080317 13 D10 D10 D10 D10 D10 D10 D10 D5 D10 D10 D10 D10 181

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 080317 87 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi D15 090106 65 100329 28820 110109 1680 120107 510 120109 38645 120110 100 120114 20 120118 15 120120 195 120120 1 120120 17300 130104 10 130110 1820 130113 7126 130206 730 130206 2080 130208 22180 130208 1388 130307 50 130310 5 130701 30 130701 360 130702 2040 D15 D5 D10 D1 D9 D10 D1 D5 D1 D15 D5 D10 D10 D10 D10 D10 D10 D10 D9 D10 D10 D10 D10 182

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 130702 220 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi D10 130703 790 130703 9156 140603 5 150110 22 150110 905 150110 1105 150110 556 150110 19 150111 2140 150111 520 150202 41 150202 2669 150202 4905 150202 31 150202 114 160107 500 160213 15 160213 1 160303 4600 160305 800 160403 100 160506 2600 160602 1 D10 D10 D10 D1 D10 D10 D15 D5 D15 D5 D1 D10 D10 D15 D15 D15 D1 D15 D15 D10 D10 D10 D15 183

2012 Yılı Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 160602 35454 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi D5 160603 51 170409 10 170601 46880 180101 24698 180101 663252 180101 1150 180101 177046 180102 24699 180102 20104 180103 24699 180103 1405198 180103 9400 180103 221698 180103 620573 180103 26433 180103 1114829 180104 24700 180104 214 180106 24700 180106 1040 180108 24699 180110 24700 180110 8 D5 D15 D5 D1 D1 D10 D9 D1 D1 D1 D1 D10 D15 D5 D5 D9 D1 D1 D1 D15 D1 D1 D15 184

Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) 180201 1150 190205 1220000 190207 948 190211 92 191211 2280 200121 300 200121 303 200121 126 200133 1760 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2012 Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). D10 D5 D10 D10 D5 D10 D15 D5 D5 C.5. Atık Madeni Yağlar Ġlimizde faaliyet gösteren tesis ve iģletmelerden kaynaklanan atık yağların (madeni ve sentetik motor, makine, Ģanzıman, hidrolik, gress vb.) aynı zamanda tehlikeli atık olmaları nedeni ile özel Ģartlar dâhilinde toplanması, depolanması, taģınması ve bertarafı/ geri dönüģümünün sağlanması yönünde denetim ve izleme çalıģmaları, atık madeni yağların kategorilerinin belirlenerek bu doğrultuda geri kazanım/bertaraf edilmesine iliģkin izleme çalıģmaları ve atık yağ geri kazanım tesislerinin denetlenmesi/kontrolü ve Atık Yağ Beyan Formlarının üreticiden alınarak değerlendirilip Bakanlığa gönderilmesi iģlemleri yürütülmektedir. Ġlimizde Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik çerçevesinde gerçekleģtirilen atık yağ toplama miktarlarına yönelik Grafik C.4 ve Çizelge C.6 oluģturulmuģtur. Grafik C.4 Ġlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları (TABS,2012) 185

Çizelge C.6 Ġlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları(TABS,2012) Yıl Geri kazanım (ton) Ġlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) 2011 919.707+Diğer 906.198 51.158 2012 1.318.982 1.066.286 35.999 Çizelge C.7 Ġlimizdeki2012 Yılı Ġçin Atık Madeni Yağlarla Ġlgili Veriler (TABS, 2012) Atık Madeni Yağ Üreten Resmi ve Özel Kurum/ KuruluĢ Sayısı Toplana n Atık Yağ Beyan Form Sayısı 396 396 Toplam Atık Madeni Yağ Miktarı (ton/yıl) Atık Motor Yağ 1.397.5 53 Atık Sanayi Yağ 1.050.13 3 Atık Madeni Yağ TaĢımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisanslı 13 51 3 Geri Kazanım Tesisi Sayısı Lisanssız Yok C.6. Atık Pil ve Akümülatörler Ġlimizde faaliyetleri sonucu atık akümülatör üreten tesislerin denetlenmesi, atık akümülatörlerin geçici depolanması amacıyla baģvuran firmalara 1 yıl süreyle depolama izinleri düzenlenmesi/denetlenmesi ve atık akümülatör taģıyan araçların lisanslandırılması vb. iģlemleri yürütülmektedir. Ġlimizde 10 tesise Atık Akümülatör Geçici Depolama Ġzni düzenlenmiģtir. Atık Piller ile ilgili TAP (TaĢınabilir Pil Üreticileri ve Ġthalatçıları) Derneği tarafından çalıģmalar yürütülmektedir. Ġlimiz genelinde atık pillerin toplanması amacı ile çeģitli bölgelerde, okullara, alıģveriģ merkezlerine ve bazı satıģ noktalarına atık pil toplama kutuları bırakılmıģtır. Ġlimizde pil ve akümülatörler hakkında yapılan çalıģmalar kapsamında Çizelge C.9, Grafik C.5, Çizelge C.10, Çizelge C.11,Çizelge C.12, Çizelge C.13 oluģturulmuģtur. Çizelge C.9 Ġlimizde2012 Yılında OluĢan Akümülatörlerle Ġlgili Veriler(TABS,2013 APA TaĢıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama Ġzni Verilen Depo Kapasitesi Sayısı (ton) ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) Ġldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde ĠĢlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı % (ton) 32 8-284.664 1 33.000 19.200 58 186

6.000 10.000 15.932 26.553 27.297 29.111 31.828 45.495 48.519 56.047 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2005 2006 2007 2008 2009 Grafik C.5 ĠlimizdeYıllar Ġtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (Ton) (Kaynak, yıl) Çizelge C.11 Ġlimizde2011-2012 Yılları Ġtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (ton) 2011 2012 524.209 284.664 Çizelge C.13 ĠlimizdeTaĢıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre GeliĢimi (Adet) (Kaynak, yıl) 2008 2009 2010 2011 2012 32 C.7. Bitkisel Atık Yağlar Ġlimizde bitkisel atık yağ üreten tesislerin (otel, restaurant vb.) denetimlerinin sağlanması, yetki devri yapılan Belediyelerin (Çankaya, Mamak, Yenimahalle) çalıģmalarının izlenmesi vb., bitkisel atık yağ taģıyan araçlara lisans verilmesi, bitkisel atık yağ depolayan tesislere Atık Bitkisel Yağ Geçici Depolama Ġzni düzenlenmesi iģlemleri Müdürlüğümüzce yürütülmektedir. 2012 yılında 7 tesise Bitkisel Atık Yağ Geçici Depolama Ġzni ve 5 firmanın 26 aracına Bitkisel Atık Yağ TaĢıyan Araçlar Ġçin Lisans Belgesi düzenlenmiģtir. 187

Ġlimizde Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik kapsamında gerçekleģtirilen çalıģmalara istinaden Çizelge C.14, Çizelge C.15 oluģturulmuģtur. Çizelge C.14 Ġlimizde 2012 Yılı Ġçin Atık Bitkisel Yağlarla Ġlgili Veriler(Kaynak, yıl) Bitkisel Atık Yağlar Ġçin Geçici Depolama Ġzni Verilen Toplam Depo Sayısı 7 Kapasitesi (ton) Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton) KullanılmıĢ Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ TaĢımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Sayısı 19.010-7 46 2 Kapasitesi (ton/yıl) Çizelge C.15- Ġlimizde2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ TaĢıma Lisanslı Araç Sayısı(Kaynak, yıl) Lisanslı Sayısı Araç 2009 2010 2011 2012 46 C.8. PoliklorluBifenillervePoliklorluTerfeniller PCB ve PCT lerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca 2011 yılı içerisinde Bakanlığımız koordinasyonunda Ġlimiz genelinde baģlanılmıģ olan envanter çalıģmaları 2012 yılında da TABS aracılığı ile devam ettirilmiģtir. Ġlimizde Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların arındırılması faaliyeti gösteren 1 adet tesis mevcuttur C.9. Ömrünü TamamlamıĢ Lastikler (ÖTL) Ömrünü TamamlamıĢ Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca 2012 yılı içerisinde Ġlimiz genelinde bu atıklarla iģtigal eden kiģi kurum ve Ģahısların tespit edilmesine yönelik çalıģmalar devam ettirilmiģ olup bu atıkların geçici depolanması ile iģtigal eden kiģi ve kuruluģlardan yapılan izin baģvuruları Müdürlüğümüzce değerlendirilmiģtir. Ġlimizde Mevcutta 4 tesisin Ömrünü TamamlamıĢ Lastik Geçici Depolama Ġzni bulunmaktadır. Ġlimizde 1 adet ÖTL geri kazanım tesisi bulunmaktadır. Ġlimizde Ömrünü TamamlamıĢ Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında yapılan çalıģmalar doğrultusunda Çizelge C.16, Grafik C.7, Grafik C.7 oluģturulmuģtur. 188

Çizelge C.16 Ġlimizde (2012) YılındaOluĢan Ömrünü TamamlamıĢ Lastikler Ġle Ġlgili Veriler(TABS,2012) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIġ LASTĠKLER (ÖTL) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) Kapasitesi Sayısı Sayısı (ton/yıl) 3 1 1 ÖTL Bertaraf Tesisi Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) Geri Kazanım Tesisi Çimento Fabrikası 33.401 39.000 14.500 18.150 17.400 9.700 4.850 5.000 2007 2008 2009 2010 Grafik C.7 Ġlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (TABS,2012 yılı) Çizelge C.17 Ġlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (TABS,2012) (Veri elde edilememiģtir.) Geri Kazanım Tesisi Çimento Fabrikası 2007 2010 2011 2012 189

C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik EĢyalar (AEEE) Atık Elektrikli ve Elektronik EĢyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģ olup Ġlimiz de bu yönetmelik kapsamında 4 tesis Elektrikli ve Elektronik Atık ĠĢleme lisansı almıģtır. Ġlçe Belediyeleri tarafından planlama çalıģmaları baģlatılmıģ olup süreç Bakanlığımız nezdinde devam etmektedir. Yönetmelik kapsamında kalan atıklar sanayi ve ticari iģletmeler tarafından lisanslı tesislere gönderilmekte olup Belediyeler tarafından henüz gerekli toplama sistemi kurulmamıģ olduğundan hanelerden toplama yapılmamaktadır. 8.000 Toplanan AEEE (ton) 4.000 4.000 4.800 1.800 1.900 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Grafik C.8- Ġlimizde(.) Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik EĢya Toplama Miktarları (Veri elde edilememiģtir.) AEEE İşleyen Tesis Sayısı 13 21 1 3 5 4 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Grafik C.9- Ġlimizde (.) Yılı AEEE ĠĢleme Tesis Sayıları (Veri elde edilememiģtir.) 190

Çizelge C.18 Ġlimizde (.) Yılı AEEE Toplanan ve ĠĢlenen Miktarlar (Veri elde edilememiģtir.) Belediyeler Tarafından OluĢturulan AEEE Getirme Merkezleri Sayısı Hacmi (m 3 ) AEEE lerin Toplanması Amacıyla OluĢturulan Aktarma Merkezleri Hacmi Sayısı (m 3 ) Getirme Merkezlerinde ve Aktarma Merkezlerinde Biriken AEEE Miktarı (ton) AEEE ĠĢleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ĠĢlenen AEEE Miktarı (ton) C.11. Ömrünü TamamlamıĢ (Hurda) Araçlar Ömrünü TamamlamıĢ Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında Ġlimizde 59 adet tesise ÖTA Teslim Yeri izni, 29 tesise ise ÖTA Geçici Depolama lisansı verilmiģ olup Ġlimizde ÖTA ĠĢleme Tesisi bulunmamaktadır. Bu doğrultuda Çizelge C.19 oluģturulmuģtur. ÇizelgeC.19- Ġlimizde (.) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı(Kaynak, yıl) OluĢturulan ÖTA Teslim yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ÖTA ĠĢleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ĠĢlenen ÖTA Miktarı (ton) 59 29 C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik uyarınca tehlikesiz olarak tanımlanmıģ olan atıkların lisanslı iģletmelerde bertarafının/ gerikazanımının sağlanması için Müdürlüğümüzce bildirim ve bilgilendirme çalıģmaları yapılmaktadır. Tehlikesiz atıklar ile ilgili bildirim sistemi mevcut olmadığından miktar açısından değerlendirme yapılamamakta olup bu tür atıkların bertarafı/gerikazanımını sağlayan tesisler kayıt altına alınarak gerekli Ġzin/lisansları alması sağlanmaktadır. Ġlimizde 28 adet tehlikesiz atık gerikazanım/bertaraf tesisi bulunmaktador. Çizelge C.20 Ġlimizdeki (...)Yılı Ġçin Sanayi Tesislerinde OluĢan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, TaĢınma ve Bertaraf Edilmesi Ġle Ġlgili Verileri (Veri elde edilememiģtir.) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (...) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 191

Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU (...) Yılı Geri Kazanım % si Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Ġlimizde demir-çelik üretim tesisi bulunmamakta sadece orta ve küçük ölçekte demir-çelik iģleme tesisleri bulunmaktadır. Çizelge C.21 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK ISIL ĠġLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KODU 10 02 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar 10 02 01 Cüruf iģleme atıkları 10 02 02 ĠĢlenmemiĢ cüruf 10 02 07* Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar 10 02 08 10 02 07 dıģında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar 10 02 10 Haddehane tufalı 10 02 11* Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar 10 02 12 10 02 11 dıģındaki soğutma suyu arıtma atıkları 10 02 13* Gaz arıtımı sonucu oluģan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri 10 02 14 10 02 13 dıģındaki gaz arıtımı sonucu oluģan çamurlar ve filtre kekleri 10 02 15 Diğer çamurlar ve filtre kekleri 10 02 99 BaĢka bir Ģekilde tanımlanmamıģ atıklar KATEGORĠ M M M Çizelge C.22 Ġlimizdeki (.) YılıĠldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi (Veri elde edilememiģtir.) Tesis Adı Kullanılan Hammadde Miktarı (ton/yıl) Cüruf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf Yöntemi TOPLAM 192

C.12.2 Kömürle ÇalıĢan Termik Santraller ve Kül Ġlimizde kömürle çalıģan 1 adet termik santral mevcut olup, bu termik santralden kaynaklanan kül, ve cüruflar termik santral sahasında oluģturulan ve Bakanlığımızdan gerekli izinleri alınmıģ olan Düzenli Depolama alanında depolanarak bertaraf edilmektedir. Ayrıca, bu kül ve cürüfların bazı endüstriyel uygulamarda hammadde olarak kullanımı mümkün olduğundan bu atıkların bir kısmı yan ürün olarak satılmakatadır. Bu doğrultuda Çizelge C.23, Grafik C.10 oluģturulmuģtur. ÇAYIRHAN TERMİK SANTRALİ Harita C.1 ĠlimizdeBulunan Termik Santrallerin Yeri(Kaynak, yıl) Çizelge C.23 Ġlimizdeki (2012) Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve OluĢan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı(Kaynak, yıl) Termik Santralin Adı Çayırhan Termik Santrali TOPLAM Kullanılan Kömür OluĢan Cüruf-Uçucu Miktarı (ton/yıl) Kül Miktarı (ton/yıl) 5.000.000 1.750.000 193

Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları ATIK ISIL ĠġLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORĠ KODU 10 01 Enerji Santrallerinden ve Diğer Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar (19 Hariç) 10 01 01 (10 01 04 ün altındaki kazan tozu hariç) dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 02 Uçucu kömür külü 10 01 03 Turba ve iģlenmenmiģ odundan kaynaklanan uçucu kül 10 01 04* Uçucu yağ külü ve kazan tozu A 10 01 05 Baca gazı kükürt giderme iģleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı katı atıklar 10 01 07 Baca gazı kükürt giderme iģleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı çamurlar 10 01 09* Sülfürik asit A 10 01 13* Yakıt olarak kullanılan emülsifiye hidrokarbonların uçucu külleri A 10 01 14* Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve M tehlikeli maddeler içeren dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 15 10 01 14 dıģındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 16* Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve M tehlikeli maddeler içeren uçucu kül 10 01 17 10 01 16 dıģındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan uçucu kül 10 01 18* Tehlikeli maddeler içeren gaz temizleme atıkları M 10 01 19 10 01 05, 10 01 07 ve 10 01 18 dıģındaki gaz temizleme atıkları 10 01 20* Saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren M çamurlar 10 01 21 10 01 20 dıģındaki saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan çamurlar 10 01 22* Kazan temizlemesi sonucu çıkan tehlikeli maddeler içeren sulu M çamurlar 10 01 23 10 01 22 dıģındaki kazan temizlemesi sonucu çıkan sulu çamurlar 10 01 24 AkıĢkan yatak kumları 10 01 25 Termik santrallerin yakıt depolama ve hazırlama iģlemlerinden çıkan atıklar 10 01 26 Soğutma suyu iģlemlerinden çıkan atıklar 10 01 99 BaĢka bir Ģekilde tanımlanmamıģ atıklar C.12.3Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları Belediyelerden kaynaklanan arıtma çamurunun yönetimi ve endüstriden kaynaklanan arıtma çamurlarının yönetimi ile ilgili bilgiler bölüm B.6.2 de ayrıntılı olarak açıklanmıģtır. 194

Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/gün Yakma Sterilizasyo n Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu Ġl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların TaĢınması Tıbbi Atık TaĢıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasy on/ Yakma C.13. Tıbbi Atıklar 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ġlimizde Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelik kapsamında sağlık kuruluģlarından ve diğer alanlardan oluģan tıbbi atıklar Polatlı Belediyesi haricinde tüm Ġl genelinde BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı uhdesinde Tek Tıbbi Atık firması tarafından toplanmakta ve Sincan Çadırtepe mevkiinde kurulu olan alanda gömülerek bertaraf edilmektedir. Polatlı Belediyesinde oluģan tıbbi atıklar ise EskiĢehir Ġlinde Kurulu bulunan tıbbi atık sterilizasyon tesisine gönderilerek bertarafı sağlanmaktadır. Yapılan çalıģmalara istianeden Çizelge C.25, Çizelge C.26 oluģturulmuģtur. Çizelge C.25 (2012) Yılında Ġlimiz Sınırları Ġçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (TABS,2012) Ġl/ilçe Belediyesinin Adı BüyükĢehir + + 18 22 Belediyesi Polatlı + + + + Belediyesi *Tıbbi atık taģıma aracı sayısı adet olarak belirtilecektir. EskiĢe hir Çizelge C.26- Ġlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Veri elde edilememiģtir) Tıbbi Atık Miktarı (ton) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 C.14. Maden Atıkları Ġlimizde gerçekleģtirilen madencilik faaliyetlerinden kaynaklı atıklar Madencilik Faaliyetleri Ġle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği kapsamında maden sahası içinde dolgu ve rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Maden iģleme tesislerinden çıkan ve tesis içi kullanımı mümkün olmayan atıklar ise Çevre ve ġehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan 2010/13 sayılı Ġnert Maden Atıklarının Alan Islahı, Resterasyon, Dolgu Maksadıyla Kullanımı veya Depolanmasına ĠliĢkin Genelge hükümleri doğrultusunda değerlendirilmektedir. Bu atıkların miktarlarına iliģkin bildirim /beyan sistemi mevcut olmadığından miktar bilgisi bulunmamaktadır. 195

Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Atık Kodu Madenlerin aranması, çıkarılması, iģletilmesi, fiziki ve kimyasal iģleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak ĠĢlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 04 Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal ĠĢlemlerinden Kaynaklanan Atıklar 01 05 Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları Kategori Dolgu; 2.149.600; 9% Alıcı Ortama Boşaltım; 3.866.000; 15% Depolama; 19.326.285; 76% Grafik C.11 Ġlimizde (2012) Yılı Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı(Veri elde edilememiģtir) C.15. Sonuç ve Değerlendirme 2872 sayılı Çevre Kanunu gereğince, her türlü atık ve artığın çevreye zarar verecek Ģekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesi, depolanması, taģınması, uzaklaģtırılması ve benzeri faaliyetlerde bulunulması yasaktır. Ġlimizde üretilen baģlıca tehlikeli atıklar, kimyasal içerikli sanayi atıkları, boya atıkları, yağlı metal çamuru, yağlı metal talaģları, atık yağ, atık tiner, akü ve pil, kontamine variller, bez, üstübü vb. olarak sıralanabilir. Ġlimiz genelinde faaliyetleri sonucu tehlikeli atık ürettiği belirlenen sanayi kuruluģlarına Bakanlığımızın internet sitesinde açılan ve yılda bir kez bir önceki yıla ait tehlikeli atık beyanı bilgilerinin yer aldığı Tehlikeli Atık Beyan Sistemi ne giriģler için gerekli olan kullanıcı adı ve Ģifrelerin dağıtımı yapılmıģtır. Her yıl sitenin açılması ile birlikte ilgili tesislere bilgi giriģi yaptırılmaktadır. Ayrıca, Yönetmelik gereğince faaliyetleri sonucu oluģan tehlikeli atıklarını lisanslı bertaraf tesislerine veren tesislere Ulusal Atık TaĢıma Formu verilmektedir. Sanayi kuruluģlarında oluģan tehlikeli atıkların geçici depolanması için gerekli olan atık depo alanlarının teģkili için, kuruluģlar gerek denetimler esnasında gerekse yazılı olarak bilgilendirilmiģtir. Kaynaklar - Çevre Yönetimi ġube Müdürlüğü 196

Ç. KĠMYASALLARIN YÖNETĠMĠ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar Bu baģlıkla ilgili bilgi edinilememiģtir. Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 197

D. DOĞA KORUMA VE BĠYOLOJĠK ÇEġĠTLĠLĠK D.1. Ormanlar ve Milli Parklar Etrafı dağlarla çevrili olan Ankara, kıģları soğuk, yazları kurak geçen bir iklime (karasal iklim) sahiptir. En yağıģlı mevsim ilkbahardır. Yükseklikler 550-2000 m arasında değiģmektedir. Bu iklim Ģartları ve topoğrafik yapı, Ankara ve çevresinde iki ayrı bitki topluluğunun (step ve orman) geliģmesine imkan sağlamıģtır. Ankara esas olarak step flora bölgesi içinde bulunurken, aynı zamanda Kuzey Anadolu orman bölgesine geçiģ kuģağı üzerinde bulunuģu doğal orman bölgelerinin oluģmasını sağlamıģtır. Karadeniz Bölgesi nde kıyı dağları ile güneydeki dağların kuzeye bakan yamaçları arasında genel olarak 1000 yükseklikten sonra, Karadeniz ardı plato ve dağları yarı nemli soğuk iğne yapraklı orman bölümü adı verilen ayrı bir ortam ortaya çıkar. Bu ortam Türkiye nin ekolojik bölgelerinden Karadeniz Ġklim Bölgesinin, 2 ana bölgesinden biri olan Karadeniz Ardı Ekolojik Bölgesi nin plato ve dağlarında bulunmaktadır. Bu ortamda soğuk yarı nemli iklim koģulları altında yetiģen iğne yapraklı ormanlar yaygındır. Batı Karadeniz geçiģ kuģağında Ġç Anadolu ya yakın kesimlerde meģe ormanları yer alır. Örneğin, Ankara nın kuzeybatısında yer alan Kızılcahamam dolaylarında Kirmir Çayı vadisi boyunca meģeler yaygın duruma geçer. Ankara da en yüksek ve yağıģlı kesimler Kızılcahamam çevreleridir. Ġklimi diğer yörelere göre daha serin ve yağıģlıdır. Buralar, Batı Karadeniz bitki örtüsünün temsilcilerini barındırır. Kızılcahamam ilçesi yakınlarından baģlamak üzere orman örtüsü sıklaģmaya ve gürleģmeye baģlar ki, burada iğne yapraklı ağaçlar yaygın türü oluģtururlar. Burada yer alan ormanlarında göknar (Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana), sarıçam ve karaçam (Pinus sylvestris, Pinus nigra) gibi kozalaklı bitkiler dikkati çeker. Benzer özellikteki Karadeniz kalıntı ormanına Çubuk, Karagöl de de rastlanır. Ankara genel olarak Ġç Anadolu Ekolojik Bölgesinde yer alırken, Nallıhan ilçesi Marmara GeçiĢ Bölgesi içinde bulunmaktadır. Bu bölgenin bölümlerinden biri olan Kuru Orman (Maki-Kızılçam) Bölümü ve Marmara Yarı Nemli Orman (MeĢe-Karaçam) Bölümü Sakarya oluğunun Hasan Polatkan barajına kadar ulaģır. Nallıhan dolayları ormanları bu iki ekolojik bölge içinde kalmaktadır. Kuru orman bölümü bitki örtüsü olan makiler ve kızılçam toplulukları Sakarya vadisi boyunca, Nallıhan a kadar görülür. Ankara çevresinde plato üzerinde yükselen münferit dağlar ile kuzeydeki dağlık sahada, yağıģlardaki artıģ yüzünden orman örtüsü kendini belli etmeye baģlar. Bozkır (step) ortasında adacıklar halinde görülen ormanlar, genelde tahripten arta kalan korulardır. Bu tür ormanlarda hakim ağaç türü karaçam, ardıç ve yer yer meģedir. Kurakçıl orman deyimiyle adlandırılan bu ormanlara en güzel örneği, Beynam Ormanı oluģturmaktadır. Beynam Ormanları, Ankara nın güneyindeki dağ bozkırlarının arasında yer alan bir relikt (kalıntı) karaçam ormanıdır. Beynam Ormanları, Ankara nın güneyindeki Kuyrukçu Dağı nın kuzey yönünde yer alan karaçam ve meģe ormanlarından oluģur. Orman çevresi eğimli kısımlarda meģe toplulukları ve dağ bozkırlarıyla çevrilidir. Alanda yer yer bodur bitki örtüsüne sahip açık alanlar ve yazın kuruyan vadiler bulunur. Benzeri ormanlar Ankara çevresindeki dağlık kesimlerde önceden daha yaygın iken, tahribatlar sonucu ya kalıntı bozuk meģe ormanlarına veya geven (çoğunlukla Astragalus microcephalus) bozkırlarına dönüģmüģtür. Yine kurakçıl karakterli meģe ormanlarına Kargasekmez, Çubuk ve Kırıkkale civarlarında rastlanmaktadır. Buralarda tüylümeģe (Quercus pubescens) ve saçlımeģeler (Quercus cerris) baskın olarak bulunur. Bozkırlarda bazen ormandan arta kalan indikatör ağaççık ve çalılara da rastlanır. Bunlar buraların eskiden orman olduğuna iģaret eden türlerdir. Alıç ve yemiģen (Crataegus orientalis, Crataegus monogyna), 198

ahlat (Pyrus elaeagnifolia), yaban gülü (Rosa canina), ardıç (Juniperus oxycedrus) ve karamuk (Berberis crataegina) bunlara örnektir. Türkiye orman varlığı içinde Ankara ili orman varlığı durumu Harita F.1.1.1.1. de görülmektedir. D.1.1. Ġlin Orman Envanteri Ankara Ġl sınırları içerisinde Çamlıdere, Kızılcahamam, Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde orman varlığı bulunmaktadır. Ġlde ormanlık alan toplamı 368.236,4 ha dır. Ankara ili içinde yer alan ormanlarda; Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana (Göknar) Pinus sylvestris. (Sarıçam) Pinus nigra (Karaçam) Astragalus microcephalus (Geven) Quercus pubescens (TüylümeĢe) Quercus cerris (SaçlımeĢe) Crataegus orientalis (Alıç) Crataegus monogyna (YemiĢen) Pyrus elaeagnifolia (Ahlat) Rosa canina (Yaban gülü) Juniperus oxycedrus (Ardıç) Berberis crataegina (Karamuk) ağaç türleri görülmektedir. Ankara ilinin orman varlığına ait veriler tablo ve grafiklerle aģağıda verilmektedir. 199

Tablo D.1.1.: Orman Varlığının Nitelik Ġtibariyle Alanları Nitelik Alanı (Ha) Normal Orman 164144,5 Bozuk Orman 193447,5 Ormansız 2384576 Toplam Orman 357592 Genel Alan 2742168 Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü, Orman Varlığımız, Ankara, 2006 Tablo D.1.2.: Orman Varlığının Ağaç Türleri Ġtibariyle Alanları Ağaç Türü Alan (Ha) Kızılçam 27210 Karaçam 193524 Sarıçam 70301,5 Göknar 3301,5 MeĢe 63255 Toplam Orman 357592 Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü, Orman Varlığımız, Ankara, 2006 200

Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü, 2010 Harita D.1.1.1.1.: Türkiye Orman Varlığı 161

250000 200000 150000 100000 50000 0 Kızılçam Karaçam Sarıçam Göknar MeĢe Genel Müdürlüğü, Orman Varlığımız, Ankara, 2006 Kaynak: Orman Grafik D.1.1..: Orman Varlığının Ağaç Türleri Ġtibariyle Alanları Tablo D.1.3.: Enval Durumu (Ağaç Türleri-Sarıçam, Karaçam, Göknar, MeĢe, Titrek Kavak) Emvalin Adı Yılı 2009 Tomruk 49068 Tel Direk 3627 Maden Direk 16289 Sanayi Odunu 836 Kağıtlık Odun 28632 Lif Yonga Odunu 40475 Sırık 782 TOPLAM 139709 YAKACAK ODUN 77996 Kaynak: Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, 2010 162

ANKARA 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU TabloD.1.1.2.4.: Orman Varlığı ĠLĠ ĠġLETME (Ha) Norm al (Ha) % KORU Bozuk % (Ha) Topla m (Ha) % Nor mal (Ha) % BALTALIK Bozu k (Ha) % Topla m (Ha) % Orma nlık Alan (Ha) % Açıklık Alan (Ha) % Topla m Alan (Ha) Ankara 21590 39,4 33197, 0 60,6 54787, 0 78,6 0,0 0, 0 1492 1,5 100,0 14921, 5 21,4 69708, 5 4,0 1689509,0 96,0 17592 17,5 Beypazarı 39391, 1 58,2 28336, 8 41,8 67727, 9 100,0 0,0 0, 0 0,0 0,0 0,0 0,0 67727, 9 21,1 253723, 0 78,9 32145 0,9 Çamlıdere 26460, 2 58,6 18708, 7 41,4 45168, 9 100,0 0,0 0, 0 0,0 0,0 0,0 0,0 45168, 9 55,4 36432,3 44,6 81601, 2 Kızılcaham am 31905, 0 54,5 26651, 0 45,5 58556, 0 71,2 0,0 0, 0 2367 5,6 100,0 23675, 6 28,8 82231, 6 46,8 93483,6 53,2 17571 5,2 Nallıhan 48379, 5 47,8 52938, 0 52,2 10131 7,5 98,0 2082, 0 0, 0 0,0 0,0 2082,0 2,0 10339 9,5 49,6 105003, 0 50,4 20840 2,5 ĠL TOPLAMI 16772 5,8 51,2 15983 1,5 48,8 32755 7,3 8589, 0 2082, 0 5, 1 3859 7,1 94,9 40679, 1 11,0 36823 6,4 14,5 2178150,9 85,5 25463 87,3 Kaynak: Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, 2010 163

Tablo D.1.1.2.5.: Servet Durumu Kaynak: Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, 2010 KORU BALTALIK ĠLĠ ĠġLETME MDL. Ġbreli (m3) NORMAL BOZUK KORU Yaprakl ı (m3) Toplam (m3) Ġbreli (m3) Yapraklı (m3) Toplam (m3) TOPLAM I (m3) NORMA L (Ster) BOZUK (Ster) Ankara 753749 36374 790123 95413 185552 280965 1071088 0 89825 Beypazarı 542389 8 60399 5484297 132743 84973 217716 5702013 0 0 ANKAR A Çamlıdere Kızılcaham am 558983 3 469847 9 48346 5638179 50212 87838 138050 5776229 0 0 148816 4847295 80098 164848 244946 5092241 0 0 Nallıhan 392977 0 10111 3939881 181873 124896 306769 4246650 31188 0 ĠL TOPLAMI 203957 29 304046 2069977 5 540339 648107 1188446 2188822 1 31188 89825 164

Tablo D.1.1: Özel Ormanlar 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU SIRA No. ÖZEL ORMANIN ADI SAHĠBĠ ĠLĠ, ĠLÇESĠ, KÖYÜ YÜZÖLÇÜMÜ (Ha) STATÜSÜ ÖZO HġO AĞAÇ TÜRÜ 1 ÇINARLI H.ÖZDEMĠR Varisleri Ankara, Çubuk, A. Obruk 30000 + - Çk 2 TOPÇAM H.YALÇIN Varisleri Ankara, Çubuk, A. Obruk 30000 + - Çk 3 AKPINAR Mehmet BAL Ankara, Çubuk, A. Obruk 60000 + - Çk, MeĢe 4 ORTADAĞ H.ÖZDEMĠR Varisleri Ankara, Çubuk, A. Obruk 30000 + - Çk 5 KIġLABAġI Akkız KARTOPRAK ve Ark. Ankara, Keçiören, Bağlum 51500 + - KarıĢık 6 Ġbrahim KARAOĞLU Ġ. KARAOĞLU ve ArkadaĢları Ankara, Beypazarı, Sopçalan 55750 + - MeĢe 7 M.Bahattin ARCAKLIOĞLU M.Bahattin ARCAKLIOĞLU Ankara, Beypazarı, Sopçalan 59375 + - MeĢe 8 H.Ü.-1 Ormanı Hacettepe Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 3707383 - + KarıĢık 9 H.Ü.-2 Ormanı Hacettepe Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 803969 - + KarıĢık 10 H.Ü.-3 Ormanı Hacettepe Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 63128 - + KarıĢık 11 A.Ü.-Ormanı Ankara Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 126252 - + KarıĢık 12 Bilkent Ormanı Bilkent Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 2533599 - + KarıĢık 13 ODTÜ-1 Ormanı Ortadoğu Teknik Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 20777822 - + KarıĢık 165

14 ODTÜ-2 Ormanı Ortadoğu Teknik Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 620054 - + KarıĢık 15 ODTÜ-3 Ormanı Ortadoğu Teknik Üniversitesi Ankara, Çankaya, Merkez 10885846 - + KarıĢık 16 PTT-1 Ormanı PTT Genel Müdürlüğü Ankara, Çankaya, Merkez 469838 - + KarıĢık 17 PTT-2 Ormanı PTT Genel Müdürlüğü Ankara, Çankaya, Merkez 100176 - + KarıĢık 18 PTT-3 Ormanı PTT Genel Müdürlüğü Ankara, Çankaya, Merkez 34739 - + KarıĢık 19 TRT Ormanı TRT Genel Müdürlüğü Ankara, Çankaya, Merkez 39798 - + KarıĢık TOPLAM 4085.7611 Kaynak: Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, 2008 Yılı ÇalıĢma Programı 166

Ormanlar toprağı kökleri ile tutarak yağıģların ve akarsuların toprağı taģımasını önler. Ayrıca yer altı sularının oluģmasına yardım eder. Ormanlar Yaban Hayatını ve Av Kaynaklarını korur. Nesli tükenmekte olan hayvanların üretimi, korunması ve barınmasında, güvenli alanları oluģturur. Bu sahalar milyonlarca canlının yuvasıdır. Ormanlar, bitki örtüsü ve toprak içerisinde büyük miktarlarda karbon depoladıklarından, iklim üzerinde olumlu etkiler yapar. Sıcağı ve soğuğu dengeler. Ormanlar, su buharını yoğunlaģtırarak yağmura dönüģmesini sağlar, rüzgarın hızını azaltır. Ormanlar eğlenme ve dinlenme gibi rekreasyon amaçlarına hizmet ederken, insanların beden ve ruh sağlığı üzerinde olumlu etkiler yapar. YerleĢim alanları çerçevesinde hava kirliliğini ve gürültüyü önlemesi insan sağlığı bakımından büyük önem taģır. Ġnsan sağlığı üzerindeki bütün bu olumlu yararları nedeniyle yerleģim merkezleri çevresinde kent ormanları tesis edilmektedir. Ormanlar, bu ormanlar içinde ve dıģında yaģayan insanlara çeģitli iģ alanları sağlar, iģsizliği önlemede etkin bir rol oynar, böylece köyden göçü azaltır. Ormanlar, ulusal savunma ve güvenlik bakımından stratejik öneme sahiptir. Ormanlar, doğal güzellikleri ve sayılamayacak kadar çok faydalarıyla iyi baktığımız takdirde tükenmez bir doğal kaynaktır. Ülke turizmine katkıda bulunur. D.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları Yıl içerisinde yapılan orman kadastrosu ile ilgili çalıģmalar Tablo D.1.1.4.1., Tablo D.1.1.4.2. de verilmiģtir. 165

Tablo D.1.1.4.1.: Orman Kadastro ÇalıĢmaları Ġle Ġlgili Programa Alınan Köy Ġsimleri Programa Alınan Köyler Programı Sonuçlanan Köyler Çankaya, Merkez (lodumlu) - Beypaza rı Kozalan - Sopçaalan - Bala, AĢıkoğlu - Çubuk Kösrelik - MeĢeli Sonuçlandı Etimesgut, Merkez, Bağlıca - Yenimahalle. Merkez (Ġvedik) - ġereflikoçhisar, Karadere - Çamlıdere, Dörtkonak - Merkez - AyaĢ Nallıhan BaĢbereket - Ortabereke t Ozan - Aksu - - Mamak, Nenek - Merkez - Ediğe Y.Ada Elmadağ Bademli - Çeltikci - Tahtular - Kalemler - Kaynak: Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, 2010 166

Tablo D.1.1.4.2.: Orman Kadastro Durumu Kadastrosu tamamlanmıģ orman alanı miktarı Yıl içerisinde 2/B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan miktarı ġimdiye kadar 2/B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan miktarı Tescili YapılmıĢ ve tahsise alınan orman alanı miktarı Yıl içerisinde yapılan tapulu kesim miktarı 6831 Sayılı Orman Kanunun 16,17 ve 18 maddelerine göre ormanlık sahalardan verilen izin adeti ve alanlar 316.096 ha. Yok 32.661 ha. 159 995,04 ha. 190m3, 194 ster 99 / 7.802.515.5m 2 Kaynak: Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, 2010 Ankara il sınırları içinde 1 adet milli park, 2 adet tabiat parkı, 2 adet tabiat anıtı, 2adet Özel Çevre Koruma Alanı, 27 adet doğal sit alanı, 1 adet araģtırma ormanı, 4 adet yaban hayatı geliģtirme sahası, 1 adet yaban hayvanı yerleģtirme sahası, ve 14 adet mesire yeri, jeolojik miras alanları bulunmaktadır. Bu baģlıkla ilgili ayrıntılı bilgiler F.4. bölümünde verilmektedir. Soğuksu Milli Parkı; Kızılcahamam ilçesinde, 1195 ha lık bir alanı kaplayan Milli Park (ġekil B.2.6.1.), 1959 yılında ilan edilmiģtir. Çamkoru Tabiat Parkı; Çamlıdere ilçesi sınırları içerisinde Ankara ya 110 km Çamlıdere ilçesine 15 km ve Kızılcahamam ilçesine 38 km mesafede, 215 ha lık bir alan kaplayan Tabiat Parkı (ġekil B.2.6.2.), 09.04.2008 tarihinde ilan edilmiģtir. ġahinler Tabiat Parkı: Kızılcahamam Ġlçesi sınırları içinde, 2009 yılında tescil edilmiģ bir tabiat parkıdır. Kabaardıç Tabiat Anıtı; Nallıhan ilçesi, Meyilhacılar Köyü, Kabaardıç Mevkiinde 0,05 ha lık bir alanı kaplayan Tabiat Anıtı, 23.10.2000 tarihinde ilan edilmiģtir. Asarlık Tepeler Tabiat Anıtı; Nallıhan ilçesi, Asarlık Mevkiinde, 52,0 ha lık bir alan kaplayan Tabiat Anıtı 22.08.1994 tarihinde ilan edilmiģtir. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi: Ankara, Konya ve Aksaray illeri sınırları içindedir. Toplam 1002 km 2 lik bir alanı kaplamaktadır. GölbaĢı Özel Çevre Koruma Bölgesi: GölbaĢı ilçesi ile Mogan ve Eymir Gölleri Havzasını içine alan bölge Orta Anadolu Bölgesinde Ankara nın 20 km güneyinde yer almaktadır. Toplam 273 km 2 lik bir alanı kaplamaktadır. Doğal Sit Alanları: Ankara da ayrıca 27 adet doğal sit alanı bulunmaktadır. 167

Jeolojik Miras Alanları 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU AĢağıda bazıları verilen Jeolojik Miras Alanları konusunda detaylı bilgi F.4.3.5. bölümünde verilmektedir. - Soğuksu Milli Parkı Jeositleri; Uzunkavak SilisleĢmiĢ Ağaçları, Acısıderesi Maden Suyu ve Travertenleri - Güvem Jeositleri; Güvem Bazalt Sütunları, BeĢkonak Miyosen Balık ve Yaprak Fosilleri - Mahkemeağcin Köyü Jeositleri: - Çeltikçi Jeositleri: - Çamlıdere Barajı Jeositleri; Pelitçik Ağaç Fosilleri Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayatı YerleĢtirme Alanları Çevre ve Orman Bakanlığı yaban hayatının asıl sahipleri olan gelecek kuģaklara intikalinin sağlanması için sadece türlerin korunması değil yaģam alanlarının korunması temelinden hareket ile ülke genelinde 80 adet Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası (YHGS) ilan etmiģtir. Bu alanlardan 4 adeti Ankara ilinde yer almaktadır. Bunlar Beypazarı Kapaklı YHGS, Nallıhan Davutoğlan YHGS, Nallıhan Emremsultan YHGS, Nallıhan Saçak YHGS dır. Bununla beraber Ankara da 1 adet yaban hayvanı yerleģtirme sahası (Sarıyar Yaban Koyunu YerleĢtirme Sahası) ve Çamkoru geyik üretme istasyonu mevcuttur: Mesire Yerleri Söğütözü Mesire Yeri: 13,4 ha lık bir alan (ġekil B.2.6.7.) kaplamaktadır. Beynam Mesire Yeri: Bala ilçesi sınırlarında yer almaktadır. 120 ha lık bir alan kaplamaktadır. Karagöl Mesire Yeri: Çubuk ilçesinde bulunmaktadır. 10 ha lık alan kaplamaktadır. HoĢebe Mesire Yeri: Nallıhan ilçesinde yer almaktadır. 7.5 ha lık bir alan ġekilb.2.6.10.) kaplamaktadır. Eğriova Mesire Yeri: Beypazarı ilçesinde yer almaktadır. 10 ha lık bir alan kaplamaktadır. Aluç Dağı Mesire Yeri: Çamlıdere ilçesi Aluç Dağı mevkiinde 90 ha lık bir alan kaplamaktadır. Sorgun Mesire Yeri: Güdül ilçesi sınırlarındadır. 50 ha lık bir alan kaplamaktadır. ġahinler Mesire Yeri: Kızılcahamam ilçesi, Akyarma mevkiinde yer almaktadır. 40 ha lık bir alanı kapsamaktadır. GölbaĢı Mogan Mesire Yeri: GölbaĢı ilçesi, Hacılar Mevkiindedir. 26,5 ha lık alanı kaplamaktadır. Mesire yeri içinde endemik bitki türü Peygamber Çiçeğinin varlığı tespit edilmiģtir. 168

Tekkedağı Mesire Yeri: Beypazarı ilçe sınırları içinde kalmaktadır. 99 ha lık bir alanı kaplamaktadır. Yüksek bir noktada yer alamsı nedeniyle Beypazarı ilçesi tepeden görünmektedir. Sahip olduğu orman örtüsü ve jeolojik yapısı ile doğa yürüyüģlerine çok uygundur. YeĢildere Mesire Yeri: Yenikent Beldesi ne 2 km uzaklıkta, AyaĢ Yolu Ankara AyaĢ Karayolu üzerinde 40.km dedir. 7,2 ha lık bir alanı kaplamaktadır. MeĢelidağ Mesire Yeri: Altındağ Ġlçesi, Karapürçek Köyü mevkiinde 19 ha lık bir alanı kapsar. Serinyayla Mesire Yeri: Haymana Ġlçesinde 2008 yılında tescil edilen Mesire Yeridir. Durasan ġah Mesire Yeri: Kazan Ġlçesinde, 2009 yılında tescili yapılan bir mesire yeridir. Kartaltepe ġah Mesire Yeri: Kızılcahamam Ġlçesinde, 2009 yılında tescili yapılan bir mesire yeridir. D.2. Çayır ve Mera Genel Bilgi: Toprak besin maddeleri kaynağı olarak, erozyon kontrolünde, toprak ıslahında, çim alanı kurulmasında, küresel ısınmayı önleyici ve su kaynaklarını besleme açısından, doğayı koruma ve doğal güzellik olarak, hayvan beslemesi ve sağlığı açısından çayır ve meralar oldukça önemlidir. Ġlimizde ortalama yıllık yağıģ miktarı düģük olduğundan, ayrıca orta ve Ģiddetli erozyon koģulları hüküm sürdüğünden ve düzensiz otlatma sebebiyle çayır ve meralarda bitkilerle kaplı alan % 10-40 gibi oldukça düģük orandadır. Bulundukları konum: Ġlimizde Mera Kanunu kapsamında tespiti yapılan 401.112,82 hektar alanın oran olarak en fazlası (% 26.55 i) Polatlı Ġlçesinde bulunmaktadır. Bunu sırasıyla Haymana, ġereflikoçhisar, Bala, Beypazarı, Kalecik, GölbaĢı ve diğer ilçeler izlemektedir. Kullanım amaçları: Ġlimizdeki meralar genelde amacına uygun olarak hayvan otlatılmak amacıyla kullanılmaktadır. Bazı köylerde çiftçilerin mera alanlarını tarla alanı olarak iģgal ettikleri de görülmektedir. ĠĢgal tespit edilen alanlarda 3091 sayılı Kanun uygulanmaktadır. Problemler: Ġlimizde ortalama yıllık yağıģ miktarı düģük olduğundan çayır ve meraların yeģil kalma süreleri oldukça kısadır. YağıĢların daha ziyade kıģ ve bahar aylarında olması, suya ihtiyaç hissedilen yaz aylarında olmaması, sulama imkânlarını ya sınırlı hale getirmiģ ya da imkansız kılmıģtır. Özellikle 2007 yılında kuraklık baģ gösterdiği için kuyu açma ya da yeni su kaynakları bulmak daha büyük bir zorunluluk haline gelmiģtir. Ancak köylüler buldukları su kaynaklarını kendileri ve hayvanlarının su ihtiyaçlarının giderilmesinde kullanmıģ meraların sulanmasını lüzumsuz görmüģlerdir. Orta Anadolu meraları vejetasyon yapısı itibariyle zayıf sınıf mera özelliği göstermektedir. Bu nedenle küçükbaģ hayvanların otlatılmasına daha uygundur. Ülkemizde ahır hayvancılığı geliģmediği için büyükbaģ hayvanlarda meralarda otlatılmaktadır. Gerek bu durumdan gerekse düzensiz ve aģırı otlatılma sebebiyle zayıf olan meralarımız daha da fakirleģmektedir. Bunun için mutlak surette otlatma planına hayvan sahiplerinin riayet etmesi sağlanmalıdır. Ayrıca yem bitkileri üretiminin artırılması kaba yem açığının karģılanması ve otlatma baskısının azaltılması için gereklidir. 169

Tablo D.2.: Ġlimizde Uygulanan Mera Islah ve Amenajman Projeleri Proje Adı Projeye BaĢlama Yılı Proje Alanı (da) Projenin Durumu Emirler Köyü/GölbaĢı 2006 17.529 Devam ediyor DikilitaĢ/GölbaĢı 2007 15.356 Devam ediyor Dibekören/Beypazarı 2008 2.093 Devam ediyor KaraĢar/Beypazarı 2008 6.517 Devam ediyor Kadıncık-Seğmenli- Karabük/ ġereflikoçhisar 2010 17.587 BaĢlangıç aģamasında TOPLAM 59.082 Kaynak: Ankara Valiliği Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2011 Mera Islah ve Amenajman Projesi uygulanan köylerde mera bitkilerinin zenginleģtirilmesi amacıyla üstten tohumlama, verimin artması amacıyla gübreleme, otlatmayı kolaylaģtırmak amacıyla tesislerin (sıvat, gölgelik) yapımı ve uygun görülen alanlarda yapay mera tesisi faaliyetleri sürdürülmektedir. Mera, yaylak ve kıģlakların ve sınır iģaretlerinin korunması ile tahsis amacına göre en iyi Ģekilde kullanılmasının sağlanması amacıyla GölbaĢı Ġlçesi Emirler Köyü ve DikilitaĢ Mahallesi, Beypazarı Ġlçesi Dibekören Köyü ve KaraĢar Beldesinde Mera Kanunu gereği Mera Yönetim Birlikleri kurulmuģtur. Böylece söz konusu yerlerde ıslah yapılan meraların korunması denetlenmesi ve bakımı daha sağlıklı bir Ģekilde yapılabilecektir. Ġlimizde uygulanan mera ıslah projeleri sonucunda meraların yeģil ot veriminde artıģlar elde edilmiģtir. Ayrıca hayvan sahipleri otlatma planlarına uymak koģuluyla meralardaki ot veriminin arttığını görerek otlatma planlarının uygulanmasına riayet eder duruma gelmiģlerdir. Islah uygulanan köylerde aynı zamanda yem bitkileri ekiliģi konusunda teģvik sağlanarak kaba yem açığı azaltılmıģ ve böylece meralardaki otlatma baskısı azalmıģtır. D.3. Sulak Alanlar Sahip olduğu biyolojik çeģitlilik nedeniyle dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilen sulak alanlar; doğal iģlevleri ve ekonomik değerleriyle yeryüzünün en önemli ekosistemleridir. Sulak alanlar, yeraltı sularını besleyerek veya boģaltarak, taban suyunu dengeleyerek, sel sularını depolayarak, taģkınları kontrol ederek, kıyılarda deniz suyunun giriģini önleyerek bölgenin su rejimini düzenlerler. Bulundukları yörede nem oranını yükselterek, baģta yağıģ ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. 170

Tortu ve zehirli maddeleri alıkoyarak ya da besin maddelerini (azot, fosfor gibi) kullanarak suyu temizlerler. Tropikal ormanlarla birlikte yeryüzünün en fazla biyolojik üretim yapan ekosistemleridir. BaĢta balıklar ve sukuģları olmak üzere gerek ekolojik değeri, gerekse ticari değeri yüksek, zengin bitki ve hayvan çeģitliliği ile birçok türün yaģamasına olanak sağlarlar. Yüksek bir ekonomik değere sahiptirler. Balıkçılık, tarım ve hayvancılık, saz üretimi, turizm olanaklarıyla bölge ve ülke ekonomisine önemli katkı sağlarlar. Türkiye genelinde 2206835 ha lık bir alan kaplayan 135 adet uluslararası öneme sahip sulakalan bulunmaktadır (Harita F.4.1.13.1.). Türkiye nin sahip olduğu bu sulakalanların 5 adeti, Ankara da yer almaktadır. Mogan Gölü ve Hirfanlı barajı sulakalarının tamamı Ankara il sınırları içinde kalırken, diğer sulakalanların bir kısmı sınırlar içine girmektedir. Ġl kapsamında RAMSAR alanı bulunmamaktadır. Ankara ilinin sahip olduğu uluslararası öneme sahip sulak alanlar TabloF.4.1.13.1. de görülmektedir. Ġlin önemli sulak alanlarından olan Tuz Gölü ve Mogan Gölü aynı zamanda Özel Çevre Koruma Alanı olarak koruma altındadır. Tablo D.4.1.13.1.: Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar ALAN ADI BULUNDUĞU ĠL RAMSAR ALANI (ha) Tuz Gölü Aksaray Ankara-Konya 533000 Çöl Gölü ve Çalıkdüzü Ankara 1500 Mogan Gölü Ankara 1500 Hirfanlı Barajı Ankara 26300 Sarıyar Barajı Ankara 8400 Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2009 Harita D.4.1.13.1.: Türkiye Sulakalanları Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2009 D.4. Flora D.2.1. Habitat ve Toplulukları Ankara da genel olarak orman, bozkır, göl (doğal göl ve baraj), akarsu, sulak alan, bataklık ve sazlık alanlar, çayır, vadiler, tuzlu topraklar, sulu ve kuru tarım alanları, mera, meyve ve sebze bahçeleri, bağlar, koruluk/yapay ağaçlık alanlar, yol kenarı, kayalık alanlar ve erozyonlu yerler gibi tür zenginliğini destekleyen farklı yaģam ortamlarına (biyomlara) rastlanır. 171

Kızılcahamam ormanları (Kızılcahamam ve Çamlıdere içinde yer alan ormanlar) Ankara nın kuzey bölgesinde yer alan çam ormanları, meģe toplulukları ve çayırlarla kaplı dağlık bir alandır. Yer yer sarıçamlar da içeren karaçam ormanlarının ağırlıkta olduğu bu bölgede; dağ çayırları, bodur meģe çalılıkları, tarım alanları ve nehir kıyısı bitki toplulukları da bulunur. Benzer özellikteki Karadeniz kalıntı ormanına Çubuk, Karagöl de de rastlanır. Ankara ilinin kuzeyindeki Köroğlu Dağları nın batı kısmını içine alan bölge (Ankara il sınırları içindeki bölüm Beypazarı ve Güdül ilçelerinde bulunmaktadır) bodur meģeliklerle kaplı kıraç tepeler, daha yükseklerden ise sarıçam ve karaçam ağırlıklı iğne yapraklı ormanlar, yüksek dağ çayırları, ve az miktarda tarım alanlarından oluģur. Beynam Ormanları, Ankara nın güneyindeki dağ bozkırlarının arasında yer alan bir relikt (kalıntı) karaçam ormanıdır. Beynam Ormanları, Ankara nın güneyindeki Kuyrukçu Dağı nın kuzey yönünde yer alan karaçam ve meģe ormanlarından oluģur. Orman çevresi eğimli kısımlarda meģe toplulukları ve dağ bozkırları; düz kısımlarda ise tarım alanlarıyla çevrilidir. Benzeri ormanlar Ankara çevresindeki dağlık kesimlerde önceden daha yaygın iken, tahribatlar sonucu ya kalıntı bozuk meģe ormanlarına veya geven (çoğunlukla Astragalus microcephalus) bozkırlarına dönüģmüģtür. Yine kurakçıl karakterli meģe ormanlarına Kargasekmez, Çubuk ve Kırıkkale civarlarında rastlanmaktadır. Nallıhan-Beypazarı karayolu ile Seben ilçesi arasında doğubatı doğrultusunda uzanan tepeler bozkırlar, sulu ve kuru tarım alanları, meģe ve ardıç toplulukları, karaçam ve kızılçam ormanlarından oluģur. Alandaki tepeler, çay ve derelerin açtığı küçük vadilerle bölünmüģtür. Tepelerin güneye bakan yamaçlarında karaçam ormanları bulunurken, Aladağ Çayı ve kollarındaki derin vadilerde geniģ kızılçam ormanları bulunur. Ankara ili nin ġereflikoçhisar ilçe sınırları içinde kalan Tuz Gölü bölgesi, ülkemizde bozulmadan bugüne kadar ulaģabilmiģ ova bozkırlarının en güzel örneklerini barındırır. Tuz Gölü havzası, bir bölümü Ankara nın ġereflikoçhisar ilçe sınırları içinde kalan Tuz Gölü nün yanı sıra etrafındaki sulak çayırları ve özellikle güney ve batıda geniģ alanlar tuzcul bozkırları da içine alır. Tuz Golü nü çevreleyen bu çorak topraklarda zorlu koģullara uyum göstermiģ tuzcul bitkilerin oluģturduğu yaģam birlikleri bulunmaktadır. Göle en yakın kuģak kalın tuz tabakalarıyla kaplıdır ve gölden uzaklaģtıkça tuz seviyesi düģer. Tuz seviyesine göre bitki örtüsü değiģiklik gösterir. Tuzcul bozkırlar, gölün güneyinde pınarların yoğunlaģtığı bölgede sulak çayırlara dönüģür. Konya tahliye kanalı boyunca ve göle ulaģtığı noktada gür sazlık alanlar bulunur. Alan içinde yer yer giderek geniģlemekte olan sulu ve kuru tarım alanları da bulunur. GölbaĢı, Bala, Haymana ilçeleri Çöl Gölü ve Çalıkdüzü bölgesi, özelikle kuzey kısmı, ağırlıklı olarak Ġç Anadolu Bölgesi ne özgü, son derece iyi korunmuģ ova bozkırlarından oluģur. Alanın batısında bulunan yükseltilerde ise iyi dağ bozkırları uzanır. Gölün kuzey ve güney sınırlarında tuzcul alanlar, ıslak çayırlar ve hasırotu (Juncus) yatakları bulunur. Alanın küçük bir bölümünü yazın tamamen kuruyan Çöl Gölü ve çevresindeki mevsimsel ıslak çayırlar oluģturur. Göl çevresine yakın alanlarda tuzcul çayırlar uzanır. Alanı nın kuzeyi büyük ölçüde tarım alanlarıyla kaplıdır. Batıdaki tepeler seyrek otsu bitki örtüsünden oluģan meralarla kaplıdır. 172

Kaynak: Doğa Derneği, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları, Ankara, 2006 Harita F.1.4.1.: Türkiye deki Bozkırların DağılıĢı 171

GölbaĢı ilçesi sınırları içinde kalan Mogan Gölü çevresi ele alındığında, açık göl alanı bunu çevreleyen sazlık, ıslak çayır, bozkır, kuru tarımsal alan ve koruluk/yapay ağaçlık alanlardan oluģur. Köklü su bitkilerinin yoğun olarak bulunduğu ve besice zengin bir sığ göldür. Son yıllarda ötrofikleģmekte olan gölün kıyıları yer yer taģ ve kum zeminlidir. GeniĢliği 100 metreye varan sazlık alanlarda (gölün kuzey ucu, güneyi ve batısındaki küçük haliç) küçük göl aynası açıklıkları bulunur. Gölün güneyinde yaklaģık 750 ha geniģliğindeki Çökek ve Gölcük bataklıkları bulunur. Bu bataklıklar mevsimsel sulak çayırlar, küçük gölcükler, deltacıklar ve tarım alanlarından oluģur. Gölün güneyindeki tarıma uygun olmayan hidromorfik alüvyal topraklar, zengin sucul bitki örtüsü ve yaban hayatına ev sahipliği yapar. Bala, Evren, ġereflikoçhisar ilçe sınırları içindeki Hirfanlı Barajının büyük bir kısmını göl yüzeyi oluģturur. Gölde küçük adalar yer alır. Göl çevresi kuru tarım alanları ve parçalanmıģ Orta Anadolu ova ve dağ bozkırları ile çevrilidir. Su seviyesinin düģtüğü zamanlarda gölün çevresinde çamur düzlükleri ve geçici sulak çayırlar oluģur. Ankara nın Nallıhan ve Beypazarı ilçeleri nin güneyinde, Sakarya Nehri üzerinde inģa edilen Sarıyar Barajı nı ve etrafındaki tepeleri içine alan, göl yüzeyi, tatlı ve tuzlu mevsimsel gölcük ve sulak çayırlar, dağ bozkırları, tarım alanları ile kızılçam topluluklarından oluģur. Alanın doğu ucundaki Kirmir Çayı Deltası, mevsimsel göl yüzeyi ve geniģ sulak çayırlar kapsar. Alanın kuzey ucunda Çayırhan Mevkiinde benzer bir yapı sergileyen Aladağ Çayı nın deltasında tuzcul özellikteki Nallıhan-Davutoğlan KuĢ Cenneti bulunur. KuĢ Cenneti bölgesinde sulak çamur düzlükleri, ağaçlık, bozkır ve kayalık alanları yaģam alanları mevcuttur ve deltanın çevresindeki tuzcul bozkırlar bitki çeģitliliği için önemlidir. Göl ve Çevresindeki tepeler de bitki çeģitliliği açısından çok önemlidir. Bu tepeler jipsli, marnlı ve killi topraklardan oluģur. Erozyonun çok hızlı olduğu alan küçük vadi ve çaylarla bölünmüģtür. Beypazarı, Güdül, AyaĢ, Kızılcahamam ilçelerindeki Kirmir Vadisinin batı kısmında geniģ bozkır ve tarım alanları bulunur. Doğuda ise bol kıvrımlı derin ve dar vadiler, vadi tabanlarındaki küçük meyve bahçeleri ve büyük parçalar halinde meģe ve yer yer ardıç toplulukları bulunur. Çevresine göre daha sıcak ve nemli koģullara sahip Kirmir Vadisi, bu özelliği nedeniyle karasal iklim koģullarında yaģayamayan pek çok bitki türüne ev sahipliği yapar. Bölge, Ġran-Turan bitki coğrafyasında bulunmakla birlikte hem Avrupa- Sibirya, hem de ılıman koģulları nedeniyle Akdeniz türlerini barındırır. Vadideki en yaygın üç bitki ailesini Asteraceae, Brassicaceae ve Fabaceae oluģturur. Bir bölümü Polatlı ilçesi içinde kalan Acıkır Bozkırlarının orta bölümünde kalan düzlükler el değmemiģ geniģ ova bozkırlarıyla kaplıdır ve çok sayıda bitki türüne ev sahipliği yapar. Arayıt Dağı nın karstik kayaçları üzerinde dağ bozkırları uzanır. Alanın doğusu ve güneyi baģta olmak üzere parçalı dağılıģ gösteren tarım alanları bulunur. Polatlı ilçesi, TĠGEM arazisinde ve civar tarlalarda kuru tarım yapılır ve yaygın olarak tahıl ekilir. Bunun yanında uygun alanlarda yonca ekimi yapılır. Tarıma açılmayan alanlar mera olarak kullanılır ve ova bozkırıyla kaplıdır. Kızılcahamam, Kazan, AyaĢ, Sincan ilçe sınırları içindeki AyaĢ Dağları büyük ölçüde dağ bozkırları ve küçük parçalar halinde kalmıģ tüylü meģe topluluklarıyla kaplıdır. Alanda özellikle karstik kayaç yapısının hakim olduğu noktalarda yer yer karaçam toplulukları görülür. Bölgede dağınık olarak kuru tarım alanları ve bağlar bulunur. AyaĢ ilçe merkezinde ve civarında meyve ve sebze bahçeleri geniģ alan kaplar. Bölge dar yayılıģlı bitki türleri açısından önem taģır 172

Çubuk, Kazan, Keçiören, Yenimahalle ilçe sınırları içinde, Kazan Tepelerindeki ormanlar yoğun ağaç kesimi ve otlatma faaliyetleri nedeniyle yok olma noktasına gelmiģtir. Karaçam topluluklarına parçalar halinde rastlanır. Alan genel olarak dağ bozkırları ve yer yer çalı formundaki meģe topluluklarıyla kaplıdır. Bir bölümü Kalecik ilçesinde bulunan, Çankırı Jipsli Tepeleri, bozkır ve mezotrofik mera habitatlarının baskın olduğu alanda çalı ve küçük ağaçlara da rastlanır. Alanın güneydoğusu ve Çankırı çevresinde tarım alanları bulunmaktadır. Vadi içlerinde jips formasyonlarını seven pek çok endemik bitki türü bulunmaktadır. Kırıkkale, Bala ve Kalecik çevrelerinde serpantin kayaçlarda oluģan magnezyum, nikel, kadmiyum gibi ağır metallerce zengin kireçsiz topraklara özgü türlere rastlanmaktadır. F.2.2. Türler ve Popülasyonları Ankara, Ġran-Turan, Avrupa-Sibirya ve Akdeniz floristik bölgeleri içindedir. Ġlin kuzey bölgeleri Avrupa-Sibirya Bitki Coğrafyası Bölgesi ile Ġran-Turan Bitki Coğrafyası Bölgeleri arasında bir geçiģ kuģağındadır. Ankara da kendi kendine yetiģen 1115 adet doğal bitki türü bulunmaktadır. Bu bitkilerin %16 sı endemik olarak Ankara yerleģim alanının içinde yer almaktadır. Bugünkü kayıtlara göre Ankara florası 99 familya, 495 cinsine ait 1365 çiçekli bitki türüne sahiptir. Bunların da 271 i (%19.85) endemiktir. Ankara nın ilk tescil edilen bitkisi Noe tarafından 1844 yılında toplanmıģ olan Junrinea ancyrencis dir. Hacıkadın deresi, Çankaya, Dikmen, Keçiören, Hüseyingazi bölgelerinde bulunur. Son yıllarda yaģam mücadelesi veren yanardöner (Centaurea tchihatcheffii) türü GölbaĢı nın kıyısında yer alan iki kilometre karelik dar bir alana sıkıģıp kalmıģtır. Kırmızı renkli ve gösteriģli çiçeklere sahip, dünyada yalnızca Ankara-GölbaĢı na bağlı Hacıhasan Köyü civarında yetiģen (özellikle eski adıyla Süleyman Demirel Ağaçlandırma sahası ve buna bitiģik Opera ve Bale okuluna tahsis edilmiģ alanda yetiģen) Yanar Döner Çiçeği (Centaurea tchihatcheffii) türünün Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınması için çalıģmalara baģlandı. Bu tür, IUCN (Dünya Doğayı Koruma Birliği) kriterlerine göre tehlike altında olan (CR) ayrıca Bern SözleĢmesine göre de kesin koruma gereken bitki türleri arasında yer almaktadır. Ankara ili içinde yer alan ormanlarda; Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana (Göknar) Pinus sylvestris. (Sarıçam) Pinus nigra (Karaçam) Astragalus microcephalus (Geven) Quercus pubescens (TüylümeĢe) Quercus cerris (SaçlımeĢe) Crataegus orientalis (Alıç) Crataegus monogyna (YemiĢen) Pyrus elaeagnifolia (Ahlat) Rosa canina (Yaban gülü) Juniperus oxycedrus (Ardıç) Berberis crataegina (Karamuk) 173

bulunmaktadır. 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ankara ya özgü 22 tür bilinmektedir. Bunlar: Achillea ketenoglui Aethionema dumanii Astragalus physodes subsp. acikirensis Astragalus beypazaricus Astragalus demirizii Astragalus densifolius subsp. ayashensis Astragalus kochakii Astragalus trichostigma Astragalus yildirimlii Campanula damboltiana Campanula ekimiana Centaurea halophila Centaurea tchihatcheffii (Yanar Döner Çiçeği) Cytisus acutangulus Isatis glauca subsp. galatica Muscari adili Salsola grandis Salvia aytachii Sideritis galatica Silene cserei subsp. aeoniopsis Verbascum gypsisola Verbascum heterobarbatum Ankara dan isim alan bitkiler Crocus anycrensis Dianthus ancyrensis Jurinea ancyrensis Paracaryum ancyritanum Verbascum ancyritanum KiĢilerden isim alan türleri Ankara da bazı bilim adamlarının onurlarına son yıllarda adlandırılmıģ 10 kadar çoğu dar yayılıģlı endemik olan önemli türler de vardır. Bunlar: Aethionema dumanii Achillea ketenoglui Astragalus demirizii Astragalus kochakii Astragalus yildirimlii Campanula ekimiana Cynoglottis chetikiana 174

Muscari adili Salvia aytachii Dikmen Dağı nın Botanik Ġzleri Dikmen Dağı nın Ankara florasında özel bir yeri vardır. Hikmet Birand Alıç ağacı ile sohbetler kitabını bu dağda, Ahlatlıbel de yetiģen heybetli ve yaģlı bir alıç ağacı ile sohbet Ģeklinde kaleme alarak, bitkiler alemiyle ilgili önemli bilgiler vermiģtir. 1964 yılında bu dağdan isim alan endemik bir alıç türü (Crataegus dikmensis, dikmen alıcı) bilim dünyasına tanıtılmıģtır. 1931 yılında Bornmueller, hodangillerden (Boraginaceae) hibrit bir türü (Moltkia x kemalpaschii) Mustafa Kemal PaĢa nın onuruna Dikmen Dağı ndan betimlemiģtir. Burada bu türün mavi çiçekli (Moltkia coerulea) ve sarı çiçekli (Moltkia aurea) ataları bir arada bulunmaktadır. Moltkia x kemalpaschii türünün çiçekleri ise mavimsi sarı renklidir. Tehdit Altındaki türleri Dar yayılıģlı ve tükenme tehdidiyle karģı karģıya kalan türler, yayılıģ alanlarının geniģliği ve miktarlarına göre tehlike sınıflarına ayrılırlar. Buna göre Ankara nın öncelikli korunması gereken türleri aģağıda verilmiģtir. 1- Nesli TükenmiĢ (Ex) Minuartia corymbulosa var. breviflora 2- Çok Tehlikede (CR) Campanula damboldtiana Centaurea tchihatcheffii Salsola grandis Isatis glauca subsp. Galatica Astragalus beypazaricus Astragalus demirizii Muscari adili Johrenia polyscias 3- Tehlikede (EN) Aristolochia rechingeriana Asyneuma linifolium subsp. nallihanicum Campanula ekimiana Centaurea halophila Puccinellia anisoclada subsp. melderisiana Paronychia kurdica var. fragilis Astragalus panduratus Astragalus physodes subsp. acikirensis Astragalus trichostigma Vicia parvula Ornithogalum demirizianum Verbascum gypsicola Prangos denticulata 175

Ankara ili bitki varlığı listesi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Nuhun Gemisi Veri Tabanı verilerinden alınmıģ ve Tablo D.2.2.1. de verilmiģtir. Ankara il sınırları içinde, Çamlıdere, Kızılcahamam, Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde bulunan ormanlarda göknar (Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana), sarıçam ve karaçam (Pinus sylvestris. Pinus nigra) gibi kozalaklı bitkiler dikkati çeker. Kızılcahamam ormanlarında (Kızılcahamam ve Çamlıdere içinde yer alan ormanlar) Ankara nın kuzey bölgesinde yer alan çam ormanları (yer yer sarıçamlar da içeren karaçam ormanları), meģe toplulukları yer almaktadır. Benzer özellikteki Karadeniz kalıntı ormanına Çubuk, Karagöl de de rastlanır. Ankara ilinin kuzeyindeki Köroğlu Dağları nın batı kısmını içine alan bölge (Ankara il sınırları içindeki bölüm Beypazarı ve Güdül ilçelerinde bulunmaktadır) ülkemize endemik üç ayrı bitki taksonuna ev sahipliği yapar. Bu türlerinse nesli dünya ölçeğinde tehlike altındadır. Beynam Ormanları, Ankara nın güneyindeki dağ bozkırlarının arasında yer alan bir relikt (kalıntı) karaçam ormanıdır. Orman çevresi eğimli kısımlarda meģe toplulukları çevrilidir. Alanda yer yer bodur bitki örtüsüne sahip açık alanlar ve yazın kuruyan vadiler bulunur. Beynam Ormanları, nesli küresel ölçekte tehlike altında ve dar yayılıģlı bir bitki türü olan Paronychia angorensis için önem taģır. Benzeri ormanlar Ankara çevresindeki dağlık kesimlerde önceden daha yaygın iken, tahribatlar sonucu ya kalıntı bozuk meģe (tüylümeģe (Quercus pubescens) ve saçlımeģe (Quercus cerris) ormanlarına veya geven (çoğunlukla Astragalus microcephalus) bozkırlarına daha sonra da ağaçsız bozkırlara (antropojen bozkırlar-insanların baskısıyla oluģan bozkırlar) dönüģmüģtür. Bu bozkırlarda bozulma derecesine bağlı olarak rastlanan ağaççık ve çalılar arasında en sık rastlanan ahlat (Pyrus elaeagnifolia), alıç (Crataegus orientate, C. tanacetifolia, C. szovitsii), yemiģen {Crataegus monogyna), pembe ve sarı çiçekli yabangülleri (Rosa canina, R. foetida, R. hemisphaerica), yabaneriği veya çakaleriği (Prunus spinosa), yabani badem (Amygdalus orientalis), karamuk (Berberis crataegina) iğne ve pulsu yapraklı ardıçlar (Juniperus oxycedrus, J. excelsa, J. foetidissima), dağmuģmulası (Cotoneaster nummularia). Ankara da step bitki örtüsü az yağıģ olan çukur alanlarda ve platolar üzerinde yaygın haldedir. Step bitki topluluğunun baģlıca türlerini kısa boylu çayırlar, ayrık otu, geven, sorguç otu, üzerlik otu, katırtırnağı, yabani arpa, püsküllü çayır, hardal otu, yemlik otu, yılgın otu, yavģan otu, gelincik, papatya, hatmi, kekik, sütleğen, ballıbaba, yabani gül, böğürtlen ve isimlerini sayamadığımız birçok bitki oluģturur. 176

Tablo D.2.2.1.: Bitki Varlığı 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük/ En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Centaurea tchihatcheffii ANKARA Hacıhasan Köyü.. 2007-06-01 Birey Sayısal 1000 5000 POINT(32.76209 39.74253) Achillea ketenoglui ANKARA Acikir Bozkirla.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.95 39.58) Aethionema dumanii ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Aethionema turcicum ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Astragalus densifolius ayashensis ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Astragalus turcicus ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Campanula damboldtiana ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.67 40.11) Crepis purpurea ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Paronychia angorensis ANKARA Beynam Ormanlar.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.911 39.658) 176

Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük/ En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Onobrychis elata ANKARA Çöl Gölü ve Çal.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.864 39.32) Puccinellia anisoclada melderisiana ANKARA Çöl Gölü ve Çal.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.93 39.36) Asperula bornmuelleri ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Astragalus densifolius ayashensis ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Campanula damboldtiana ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.44 40.09) Centaurea paphlagonica ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Cousinia halysensis ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Crepis purpurea ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) 177

Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük/ En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Hieracium paphlagonicum ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Sideritis galatica ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Verbascum pseudovarians ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Achillea ketenoglui ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.003 40.159) Astragalus beypazaricus ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.79 40.11) Astragalus trichostigma ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.92 40.17) Chrysocamela elliptica ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.92 40.17) Muscari adilii ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.003 40.159) Salvia aytachii ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.003 40.159) Centaurea tchihatcheffii ANKARA Mogan Gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.77 39.75) 178

Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük/ En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Puccinellia anisoclada melderisiana ANKARA Mogan Gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.81 39.8) Alyssum niveum ANKARA Nallihan Tepele.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.3 40.24) Astragalus trichostigma ANKARA Nallihan Tepele.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.54 40.24) Asyneuma linifolium nallihanicum ANKARA Nallihan Tepele.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.35 40.18) Anabasis aphylla ANKARA Sariyar Baraji.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.613 40.05) Muscari adilii ANKARA Sariyar Baraji.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.613 40.05) Petrosimonia nigdeensis ANKARA Sariyar Baraji.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.613 40.05) Salsola grandis ANKARA Sariyar Baraji.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.64 40.12) Verbascum gypsicola ANKARA Sariyar Baraji.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.66 40.09) Astragalus brevidentatus ANKARA Tuz Gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(33.46 39.01) 179

Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük/ En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Astragalus demirizii ANKARA Tuz Gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(33.59 38.82) Centaurea halophila ANKARA Tuz Gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(33.32 39.15) Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, Nuhun Gemisi Biyolojik ÇeĢitlilik Veri Tabanı, 2009 180

Tuzun ve kuraklığın hakim olduğu zor koģullara uyum sağlamıģ doğal bozkır bitkileri, Tuz Gölü ndeki nadir türlerin baģında gelmektedir. Tuz Gölü havzası, bir bölümü Ankara nın ġereflikoçhisar ilçe sınırları içinde kalan Tuz Gölü nün yanı sıra etrafındaki sulak çayırları ve özellikle güney ve batıda geniģ alanlar tuzcul bozkırları da içine alır. Tuz Gölü bölgesi, bozkır bitkileri için Türkiye deki en önemli alandır. Astragalus demirizii, Centaurea halophila, Kalidiopsis wagenitzii, Senecio salsuginea ve Frankenia halophila adlı bitki türlerinin dünyada yaģadığı bilinen tek alan burasıdır. Kalın tuz tabakalarıyla kaplı göle en yakın kuģaktaki bitki örtüsü Saliconia europaea ve Halocnemum strobilaceum topluluklarından oluģur. Bunu izleyen topraktaki tuz seviyesine göre sırasıyla Frankeniz hirsuta, Limonium iconicum ve Artemisia santonicum topluluklarına rastlanır. Sonuncu bozkır kuģağında ise daha çok yavģanlar (Artemisia santonicum) baskındır. Tuzcul bozkırlar, gölün güneyinde pınarların yoğunlaģtığı bölgede sulak çayırlara dönüģür. Bu çayırlar Juncus heldreichianus, Phlaris arundinacea, Elymus elongatus ssp. ponticus, Cladium mariscus bitki topluluklarından oluģur. GölbaĢı, Bala, Haymana ilçeleri Çöl Gölü ve Çalıkdüzü bölgesinde, Onobrychis eleta ve Puccinellia ssp. melderisiana Türkiye ye endemik olan bitki taksonlarıdır. GölbaĢı ilçesi sınırları içinde kalan GölbaĢı Özel Koruma Bölgesi nde 476 sı tür, 6 sı alttür, 6 sı varyete olmak üzere toplam 488 bitki türü mevcuttur. Florayı oluģturan 488 taksondan 52 tanesi endemik türlerdir. Endemik türlerden Centaurea tchihatcheffii, Erysimum torulosum ve Dianthus ancyrensis en yüksek risk grubuna sahip olan türlerdir. Mogan Gölü nün batı kısmındaki Kalındil Burnu nda ve güneyinde endemik yanardöner (Centaurea tchichatcheffi) bitkisi bulunur. Vadideki en yaygın üç bitki ailesini Asteraceae, Brassicaceae ve Fabaceae oluģturur. Nallıhan-Beypazarı karayolu ile Seben ilçesi arasında doğubatı doğrultusunda uzanan kireçtaģı, jipsli, marnlı ve killi toraklardan oluģan tepeler bitki çeģitliliği açısından çok önemlidir. Alyssum niveum ve Asyneuma linifolium ssp. nallihanicum ve Muscari adili bu bitkilerin önemlileri arasındadır. Alanda karaçam ormanlarının yanı sıra Akdeniz bitki örtüsüne özgü kızılçam ormanları da bulunur ve bu nedenle bitki örtüsüne özgü çok sayıda türe rastlanır. Alan meģe ve ardıç toplulukları, karaçam ve kızılçam ormanlarından oluģur. Endemik bitki türleri açısından önemli olan Beypazarı, Güdül, AyaĢ, Kızılcahamam ilçelerindeki Kirmir Vadisinde dünyada sadece burada yaģayan Beypazarı gevenine (Astragalus beypazaricus) ev sahipliği yapar. Çevresine göre daha sıcak ve nemli koģullara sahip Kirmir Vadisinde, bu özelliği nedeniyle karasal iklim koģullarında yaģayamayan pek çok bitki türü bulunmaktadır. Polatlı ilçesi, Acıkır Bozkırları bitkiler açısından son derece zengindir. Alanda Türkiye'ye endemik olan 19 bitki taksonu bulunmaktadır ve bunların tamamı Türkiye'ye endemiktir. Kızılcahamam, Kazan, AyaĢ, Sincan ilçe sınırları içindeki AyaĢ Dağları beģi Türkiye ye endemik olmak üzere altı bitki taksonu için Önemli Doğa Alanı kriterlerini sağlar. Bunlar arasında Aethionema dumanii, Aethionema turcicum, Astragalus turcicus ve adını AyaĢ tan alan Astragalus densifolius subsp. ayashensis bulunur. Öte yandan, alanda yaģayan Campanula damboldtiana adlı endemik türün nesli tükenme noktasına gelmiģtir. Bölgede küçük parçalar halinde kalmıģ tüylü meģe toplulukları ve yer yer karaçam toplulukları görülür. Çubuk, Kazan, Keçiören, Yenimahalle ilçe sınırları içinde, Kazan Tepeleri 11 i Türkiye ye endemik olmak üzere 12 bitki taksonu için Önemli Doğa Alanı kriterlerini sağlamaktadır. Bunlar arasında yer alan 178

Campanula damboldtiana ciddi tehlike altında olan bir türdür. GeçmiĢte alanın büyük bir kısmını kaplayan orman bitki örtüsü, günümüzde yoğun otlatma nedeniyle oldukça azalmıģtır. Karaçam topluluklarına, Dokuzdonalma ve Dedeçamları Tepesi baģta olmak üzere lokal olarak rastlanır. Alanın büyük bir bölümünde; Crataegus orientalis, Prunus divaricata, Prunus elaeagnifolia ve Duercus pubescens türlerinden oluģan açık çalı toplulukları doğal karaçam topluluklarının yerini almıģtır. Kazan Tepeleri bitki örtüsü, büyük ölçüde step mera topluluklarından oluģur. Bu topluluklar özellikle, Orhaniye Köyü nün kuzeydoğusunda, Çaltepe yakınlarında çok iyi geliģmiģtir. Step topluluklarının baskın türleri arasında; Campanula damboldtiana, Centaurea drabifolia ssp. cappadocica, Cephalaria paphlagonica, Galium incanum ssp. elatius, Globularia orientalis, Helichıysum chionophilum, Linum cariensis, Thymus sipyleusssp. rosulans sayılabilir. Bu tepelerde, Türkiye ye endemik toplam 51 takson kayıtlıdır. Asperula bornmuelleri, Astragalus densifolius ssp. ayashensis, Campanula damboldtiana, Cephalaria paphlagonica, Sideritis galatica gibi bölgeye özgü büyük populasyonları içermesi nedeniyle çok önemlidir. Kalecik ilçesinde bir bölümü bulunan, Çankırı Jipsli Tepeleri, nadir ve dar yayılıģlı bitki türleri açısından zengindir. Küresel ölçekte nesli tehlikede olan ve jips formasyonlarını seven endemik türler bulunur. BeĢ bitki türü tüm dünyada yalnızca burada yaģamaktadır; Allium eldivanense, Alyssum nezaketiae, Gypsophila germanicopolitana, Helianthemum germanicopolitanum ve Tanacetum germanicopolitanum. Ankara ve çevresinin bitki coğrafyası Harita D.2.2.1. de, Türkiye endemizm haritası Harita D.2.2.2. de verilmektedir. 179

Kaynak: Doğa Derneği, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları, Ankara, 2006 Harita D.2.2.1.: Ankara ve Çevresi Bitki Coğrafyası 180

D.5. Fauna 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU D.3.1. Habitat ve Toplulukları Ankara da genel olarak orman, bozkır, göl (doğal göl ve baraj), akarsu, sulak alan, bataklık ve sazlık alanlar, çayır, vadiler, tuzlu topraklar, sulu ve kuru tarım alanları, mera, meyve ve sebze bahçeleri, bağlar, koruluk/yapay ağaçlık alanlar, yol kenarı, kayalık alanlar ve erozyonlu yerler gibi tür zenginliğini destekleyen farklı yaģam ortamlarına (biyomlara) rastlanır. Tekdüze gibi görünse de, Anadolu bozkırları jeolojik geçmiģiyle, toprağıyla, topografyasıyla nadir ve çok farklı, yaģamların doğduğu yerlerdir. Türkiye bozkırlarında çok sayıda hayvan türü yaģamaktadır. Türkiye de nesli yok olmak üzere olan hayvan türlerinin büyük kısmı bozkırlara özgüdür. Bu hayvanların hızla, yok oluģlarının nedenleri, doğal bozkırların hızla tarım alanına dönüģtürülmesi, zehirleme, asin otlatma ve avcılıktır. Örneğin, çok az sayıda yaban koyunu (Ovis orientalis) Orta ve Doğu Anadolu bozkırlarında yaģam mucadelesi vermektedir. Kızılcahamam ormanları küçük bir alan olmasına rağmen yaban hayatı açısından çok zengindir. Bölgede birçok orman kuģu üremektedir. Bu kuģlar arasında yer alan Kara Akbabalar (Aegypius monachus) yuvalarını yaģlı karaçam tepelerine yapmaktadırlar. Yer yer sarıçamlar da içere karaçam ormanlarının ağırlıkta olduğu bölgede dağ çayırları, bodur meģe çalılıkları, tarım alanları ve nehir kıyıda da bulunur. Ankara ilinin kuzeyindeki Köroğlu Dağları nın batı bölümünü içine alan bölgenin (Ankara il sınırları içindeki bölüm Beypazarı ve Güdül ilçelerinde bulunmaktadır) büyük bir kısmı ormanlar ve yaylalarla kaplıdır. Bölge bodur meģeliklerle kaplı kıraç tepeler, daha yükseklerden ise sarıçam ve karaçam ağırlıklı iğne yapraklı ormanlar, yüksek dağ çayırları, ve az miktarda tarım alanlarından oluģur. Bölge kuģlar açısından önemlidir. Beynam Ormanları, Ankara nın güneyindeki dağ bozkırlarının arasında yer alan bir relikt (kalıntı) karaçam ormanıdır. Orman çevresi eğimli kısımlarda meģe toplulukları çevrilidir. Alanda yer yer bodur bitki örtüsüne sahip açık alanlar ve yazın kuruyan vadiler bulunur. Nallıhan-Beypazarı karayolu ile Seben ilçesi arasında doğubatı doğrultusunda uzanan tepeler bozkırlar, sulu ve kuru tarım alanları, meģe ve ardıç toplulukları, karaçam ve kızılçam ormanlarından oluģur. Alandaki tepeler, çay ve derelerin açtığı küçük vadilerle bölünmüģtür. Tepelerin güneye bakan yamaçlarında karaçam ormanları bulunurken, Aladağ Çayı ve kollarındaki derin vadilerde geniģ kızılçam ormanları bulunur. Bölge yırtıcı kuģlar açısından önemlidir. Tuz Gölü havzası, bir bölümü Ankara nın ġereflikoçhisar ilçe sınırları içinde kalan Tuz Gölü nün yanı sıra etrafındaki sulak çayırları ve özellikle güney ve batıda geniģ alanlar tuzcul bozkırları da içine alır. Göle en yakın kuģak kalın tuz tabakalarıyla kaplıdır ve gölden uzaklaģtıkça tuz seviyesi azalır. Tuzcul 188

bozkırlar, gölün güneyinde pınarların yoğunlaģtığı bölgede sulak çayırlara dönüģür. Bölge üreme, göç ve kıģlama dönemlerinde çok sayıda, farklı kuģ türüne ev sahipliği yapar ve Türkiye de çok az noktada üreyen bazı kuģ türleri düzenli olarak burada yuva kurar. Gölün güneyindeki çamur adacıkları flamingolar için, gölün kuzeyindeki kayalık adalar Van Gölü martısı (Larus armenicus), ince gagalı martı (Larus genei) ve yırtıcı kuģlar için önemli yaģam alanlarıdır. GölbaĢı, Bala, Haymana ilçeleri Çöl Gölü nün kuzey ve güney sınırlarında tuzcul alanlar, ıslak çayırlar ve hasırotu (Juncus) yatakları bulunur. özellikle ilkbahar ve yaz aylarında kuģlar için büyük önem taģır. GölbaĢı ilçesi sınırları içinde kalan Mogan Gölü çevresi ele alındığında, açık göl alanı bunu çevreleyen sazlık, ıslak çayır, bozkır, kuru tarımsal alan ve koruluk/yapay ağaçlık alanlardan oluģur GölbaĢı ilçesi sınırları içinde kalan Mogan Gölü balıkçıllar, yırtıcı ve ördek türleri için önemli bir üreme, konaklama ve kıģlama alanıdır. Civarda tarla kuģları ve yırtıcılar için step ve kayalık araziler mevcuttur. Bilhassa havzayı çevreleyen yüksek tepeler, yırtıcı kuģlar için uygun arazilerdir. GeniĢliği 100 metreye varan sazlık alanlarda (gölün kuzey ucu, güneyi ve batısındaki küçük haliç) küçük göl aynası açıklıkları bulunur. Gölün güneyinde yaklaģık 750 ha geniģliğindeki Çökek ve Gölcük bataklıkları bulunur. Bu bataklıklar mevsimsel sulak çayırlar, küçük gölcükler, deltacıklar ve tarım alanlarından oluģur. Gölün güneyindeki tarıma uygun olmayan hidromorfik alüvyal topraklar, zengin sucul bitki örtüsü ve yaban hayatına ev sahipliği yapar. Bala, Evren, ġereflikoçhisar ilçe sınırları içindeki Hirfanlı Barajının büyük bir kısmını göl yüzeyi oluģturur. Gölde küçük adalar yer alır. Göl çevresi kuru tarım alanları ve parçalanmıģ Orta Anadolu ova ve dağ bozkırları ile çevrilidir. Su seviyesinin düģtüğü zamanlarda gölün çevresinde çamur düzlükleri ve geçici sulak çayırlar oluģur. Barajda önemli miktarda balık yaģamaktadır. Baraj Gölü kıģ aylarında donmadığından yüksek sayıda su kuģu barındırır. Ankara nın Nallıhan ve Beypazarı ilçeleri nin güneyinde, Sakarya Nehri üzerinde inģa edilen Sarıyar Barajı nı ve etrafındaki tepeleri içine alan, göl yüzeyi, tatlı ve tuzlu mevsimsel gölcük ve sulak çayırlar, dağ bozkırları, tarım alanları ile kızılçam topluluklarından oluģur. Alanın doğu ucundaki Kirmir Çayı Deltası, mevsimsel göl yüzeyi ve geniģ sulak çayırlar kapsar. Alanın kuzey ucunda Çayırhan Mevkiinde benzer bir yapı sergileyen Aladağ Çayı nın deltasında tuzcul özellikteki Nallıhan-Davutoğlan KuĢ Cenneti bulunur. KuĢ Cenneti bölgesinde sulak çamur düzlükleri, ağaçlık, bozkır ve kayalık alanları yaģam alanları mevcuttur. Alan kuģlar için üreme döneminin yanı sıra göç ve kıģ dönemlerinde de önem taģır. Beypazarı, Güdül, AyaĢ, Kızılcahamam ilçelerindeki Kirmir Vadisinin batı kısmında geniģ bozkır ve tarım alanları bulunur. Doğuda ise bol kıvrımlı derin ve dar vadiler bulunur. Ġnözü Vadisi ve Güdül civarları baģta olmak üzere vadilerdeki sarp kayalıklar birçok canlı türü için yuva özelliği taģır. Yarma vadiler kuģların üremesi açısından büyük önem taģımaktadır. 189

Polatlı ilçesi, TĠGEM arazisinde ve civar tarlalarda kuru tarım yapılır. Tarıma açılmayan alanlar mera olarak kullanılır ve ova bozkırıyla kaplıdır. Alan, nesli tehlikedeki toy için (Otis tarda) önemli bir beslenme ve üreme alanıdır. Alan yine küresel ölçekte tehlike altındaki küçük kerkenezler (Falco naumanni) için de önemli bir üreme bölgesidir. Kızılcahamam, Kazan, AyaĢ, Sincan ilçe sınırları içindeki AyaĢ Dağları büyük ölçüde dağ bozkırları ve küçük parçalar halinde kalmıģ tüylü meģe topluluklarıyla kaplıdır ve bölgede yer yer karaçam toplulukları görülür. AyaĢ Dağları kuģlar açısından bölgesel ölçekte önemli bir alandır. Tarımsal alanlarda sansar, gelincik, tarla fareleri ve köstebek gibi memeliler ile, süne, kımıl, çekirge gibi zararlı böceklere rastlanmaktadır. Ankara ili sınırları içinde yer alan akarsu ve dereler balık türleri için önemli yaģam ortamlarıdır. Ġl akarsu ve derelerinde bulunan önemli balık türleri Ģunlardır. Akbalık (Leiscus caephalus), Sazan Pullu Adi Sazan (Cyprinus carpio), Dere balığı Siraz (Capoeta tinca), Turna (Esox lucius), Yayın (Silurus glanis). Kızılırmak ve Sakarya vadileri, tatlı su balıkları ve kuģ türleri ile birlikte kara hayvanları için de elveriģli yaģam alanı oluģturmaktadır. Eymir, Mogan, Karagöl doğal gölleri ile Çubuk I-II, Kurtboğazı, Hirfanlı, Sarıyer, Kesikköprü, Gökçekaya baraj gölleri ile Sakarya ve Kızılırmak nehirlerinde sazan, alabalık, tatlısu midyesi, yengeç, kurbağa, kaplumbağa, karabatak, yabani ördek, yaban kazı, su tavuğu bulunur. Mogan ve Eymir Gölleri de balık türleri için önemli yaģam ortamı oluģturmaktadır. D.3.2. Türler ve Populasyonları Nallıhan, Beypazarı, Kızılcahamam, Çamlıdere, Çubuk, Güdül ilçeleri ormanlık kesimlerinde ayı, vaģak, yaban domuzu, geyik, kurt, tilki, porsuk, kokarca, gelincik, sincap, keklik, çaylak, turna, çulluk, güvercin, üveynik, bıldırcın görülmektedir Kızılcahamam ormanları küçük bir alan olmasına rağmen yaban hayatı açısından çok zengindir. Bu ormanlar kuģlar ve kelebekler açısından önemli bir alandır. Bölgede birçok orman kuģu üremektedir. Alanda üreyen önemli türler arasında kara akbaba (Aegypius monachus), sakallı akbaba (Gypaetus barbatus), kızıl akbaba (Gyps fulvus), küçük akbaba (Neophron percnopterus) ve kara leylek (Ciconia nigra) yer alır. Kızılcahamam ilçesinin giriģinde çok sayıda leylek (Ciconia ciconia) yuvası bulunur. Kara Akbabanın (Aegypius monachus) Türkiye nin bilinen ikinci büyük kolonisi ise 7 çift ile Kızılcahamam ormanlarında bulunmaktadır. Falco biarmicus ve Milvus migrans nesli tehlike altındaki türlerdendir. Alanda bulunan diğer kuģ türleri Ģunlardır; Aegolius funereus, Aquila chrysaetos, bubo bubo, Circaetus gallicus, Dryocopus martius, Falco peregrinus, Hieraetus pennatus, Lanius collurio, Lanius nubicus, Lullula arborea, Picus canus ve Sitta krueperidir. 190

Alandaki en öncelikli kelebek türü ülkemize endemik çokgözlü Anadolu çillisidir (Polyommatus ossmar). Yalancı apollo (Archon apollinus), Anadolu zıpzıpı (Muschampia proteides) ve bavius (Pseudophilotes) Kızılcahamam ormanlarında yaģayan nesli bölgesel ölçekte tehlikedeki kelebek türlerinin baģında gelir. Glaucopsyche alexis nesli tehlike altındaki diğer bir türdür. Ankara ilinin kuzeyindeki Köroğlu Dağları nın batı bölümünü içine alan bölge (Ankara il sınırları içindeki bölüm Beypazarı ve Güdül ilçelerinde bulunmaktadır) kuģlar açısından önemli bir bölgedir. Kara akbaba (Aegypius monachus), sakallı akbaba (Gypaetus barbatus) ve Ģah kartal (Aquila heliaca) alanda üreyen öncelikli türlerdendir. Kara akbabalar üreme sonrasında yüksek sayılarda görülmektedir. Aquila chrysaetos, Dendrocopos syriacus, Hiaraaetus pennatus, Lanius collurio ve Lullula arborea alanda bulunan diğer kuģ türleridir. Kar faresi (Chionomys nivalis) alanda yaģayan bir memeli türüdür. Bölge aynı zamanda taraklı semender (Triturus karelinii) için önemli bir bölgedir. Bala, GölbaĢı ilçeleri sınırları içinde kalan Beynam Ormanlarında 2 çift Ģah kartal (Aquila heliaca) üremektedir. Ormandaki yaģayan diğer bir kuģ türü de Camrimulgus europaeus dir. Nallıhan-Beypazarı karayolu ile Seben ilçesi arasında doğubatı doğrultusunda uzanan tepeler yırtıcı kuģlar açısından önemlidir. Bölgede kara akbaba (Aeygpius monachus), küçük akbaba (Neophron percnopterus) ve sakallı akbaba (Gypaetus barbatus) düzenli olarak görülmektedir. Bölgede bulunan Kızıl geyik (Cervus elaphus) korumada öncelikli türlerden biridir. Bir bölümü Ankara ilinin ġereflikoçhisar ilçe sınırları içinde kalan Tuz Gölü; üreme, göç ve kıģlama dönemlerinde çok sayıda, farklı kuģ türüne ev sahipliği yapar ve Türkiye de çok az noktada üreyen bazı kuģ türleri düzenli olarak burada yuva kurar. Gölün güneyindeki çamur adacıkları flamingoların (Phoenicopterus roseus) dünyadaki en büyük doğal üreme kolonilerinden birini barındırır. Ayrıca, gölün kuzeyindeki kayalık adalarda Van Gölü martısı (Larus armenicus), ince gagalı martı (Larus genei) ve yırtıcı kuģlar üremektedir. Sonbahar aylarında binlerce turna (Grus grus), kıģ aylarında ise çok sayıda kaz alanda geceler. Tuz Gölü bozkırları nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki toyun (Otis tarda) Orta Anadolu daki en önemli yaģam alanıdır. Aynı zamanda, suçulluğunun (Gallinago gallinago) Türkiye deki tek üreme popülasyonunu barındırır. Anadolu tarlafaresinin (Microtus anatolicus) de dünyada yaģadığı bilinen tek alan burasıdır. Alanda ayrıca ülkemize endemik ve dar yayılıģlı Doğramacı tarlafaresi (Microtus dogramacii) ile nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki Pseudophoxinus crassus adlı içsu balığı yaģamaktadır. Bunların dıģında bu bölgede yaģayan Aquila heliaca, Aquila nipalensis, Aythya nyroca, Branta ruficollis, Burchinus oedicnemus, Calandrella rufescens niethammeri (Çorak toygarı), Charadrius leschenaultii columbinus (büyük cılıbıt), Circus macrourus, Folco naumann, ve Tetrax tetrax nesli tehlike altındaki kuģ türleri, Pseudophilotes vicrama nesli tehlike altındaki bir kelebek türüdür. Tuz Gölü ÖÇKB nde 4 tane endemik böcek türü tespit edilmiģtir; Calyptopsis capnisiformis Reitter (1903), Bombylius aksarayensis Hasbenli & Zaitzev (2000), Bombylius spinulosus Hasbenli & Zaitzev (2000), Zabrus iconiensis Ganglb.1905. Tuz Gölü bölgesinde görülen diğer kuģ türleri Anas crecca, Anser albifrons, Anser anser, Anthus campestris, Asio flammeus, Buteo rufinus, Calandrella brachydactyla, Charadrius alexandrinus, Charadrius morinellus, Circus 191

pygargus, Glareola pratincola, Himantopus himantopus, Melanocorypha calandra, Pelecanus onocrotalus, Platalea leucorodia, Pterocles orientales, Recurvirosta avosetta, Sterna caspia, Tadorna ferruginea, Tadorna tadorna, Tetrax tetrax dır. Myotis blythii, Rhinolophus ferrumequinu ve Emys orbicularis diğer bölgedeki diğer hayvan türleridir. GölbaĢı, Bala, Haymana ilçeleri Çöl Gölü ve Çalıkdüzü bölgesi, özellikle ilkbahar ve yaz aylarında kuģlar için büyük önem taģır. Çorak toygarı (Calandrella rufescens niethammeri), büyük cılıbıt (Charadrius leschenaultii columbinus), küçük kerkenez (Falco naumanni), turna (Grus grus), gülen sumru (Sterna nilotica) ve sayıları gittikçe azalan toy (Oris tarda) gibi hassas türleri bir arada barındırır. Alan, üreyen kuģların yanı sıra flamingo (Phoenicopterus roseus) gibi yazın üreme süresince beslenmeye ve sakarca (Anser albifrons) gibi kıģlamaya gelen kuģ türlerini de barındırır. Sakarca alanda kıģlamaya devam etse de eski yıllardaki kadar yüksek sayılarda görülmemektedir. Alan, su düzeyinin yüksek olduğu yıllarda dikkuyruk (Oxyura leucocephala) ve angıt (Tadorna ferruginea) için üreme sonrasında büyük önem taģır. Gölün su düzeyinin çok düģük olduğu son yıllarda bu türlerin hemen tümü alandan kaybolmuģtur. Sarı lekeli zıpzıp (Thymelicus acteon) alanda görülen ve nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olan bir kelebek türüdür. Lanius minor ve Melanocorypha calandra ise alandaki diğer iki kuģ türüdür. GölbaĢı ilçesi sınırları içinde kalan Mogan Gölü balıkçıllar, yırtıcı ve ördek türleri için önemli bir üreme, konaklama ve kıģlama alanıdır. YaklaĢık 200-300 bireylik bir küçük kerkenez (Falco naumanni) geceleme alanı, GölbaĢı ilçesinde göle yakın bir alandadır. Diğer küçük koloniler ise Mogan-Eymir arasındaki köy evleri ile güneydeki Yavrucak Köyü nde bulunmaktadır. Dikkuyrukların (Oxyura leucocepahala) sayısı 1995 ten bu yana artma eğilimi göstermiģ ancak son yıllarda yapılan saz sökümü ve dolgu çalıģmaları nedeniyle türün alandaki varlığı tehlike altına girmiģtir. Aythya nyroca ve Calandrella rufescens niethammeri bu bölgede yaģayan nesli tehlike altında olan diğer kuģ türleridir. Su kuģları açısından Mogan Gölü ile birlikte Çökek bataklığı, DikilitaĢ ve Ġkizce göletleri önemli habitatlardır. Mogan gölü Ankara nın önemli kuģ alanlarındandır. GölbaĢı nda 188 kuģ türü görülür. Alanda, Alaca Balıkçıl, Macar Ördeği, PasbaĢ Pakta ve Dikkuyruk yaģamaktadır. Alanda sonbahar sonunda ve ilkbahar öncesinde, aralarında Macar ördeği, PasbaĢ, Pakta ve Sakramekenin de bulunduğu büyük sayıda su kuģu gözlenebilir. Alanda üreyen diğer türler arasında: Küçük Batağan, Bahri, Kızıl Boyunlu Batağan, Kara Boyunlu Batağan, Küçük Balaban, Boz Ördek, YeĢilbaĢ, Söz Delicesi, Sakrameke ve Uzunbacak sayılmalıdır. Eymir, Mogan, Karagöl doğal gölleri ile Çubuk I-II, Kurtboğazı, Hirfanlı, Sarıyar, Kesikköprü, Gökçekaya baraj gölleri ile Sakarya ve Kızılırmak nehirlerinde sazan, alabalık, tatlısu midyesi, yengeç, kurbağa, kaplumbağa, karabatak, yabani ördek, yaban kazı, su tavuğu bulunur. Bala, Evren, Sereflikoçhisar ilçe sınırları içindeki Hirfanlı Barajı bölgesi kıģ aylarında donmadığından yüksek sayıda su kuģu barındırır. Alanda kıģlayan kuģ türleri arasında nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki dikkuyruk (Oxyura leucocephala) da yer alır. Göldeki adalarda sumru türleri ve Akdeniz martısı (Larus melanocephalus) az sayılarda kuluçkaya yatar. Cygnus columbianus, ve Sterna nilotica bölgedeki nesli tehlike altında olan kuģ türlerindendir. Aythya ferina, 192

Aythya fuligula, Ciconia ciconia, Fulica atra, Netta rufina, Recur virosta avosetta, Sterna albifrons, Sterna hirundo vetadorna ferruginea bu bölgedeki diğer kuģ türleridir. Ankara nın Nallıhan ve Beypazarı ilçeleri nin güneyinde, Sakarya Nehri üzerinde inģa edilen Sarıyar Barajı nı ve etrafındaki tepeler içine alan bölge kuģlar için üreme döneminin yanı sıra göç ve kıģ dönemlerinde de önem taģır. Bölgede kuluçkaya yatan önemli türler arasında gece balıkçılı (Nycticorax nycticorax), küçük akbaba (Neophron percnopterus), bıyıklı doğan (Falco biarmicus), kara çaylak (Milvus migrans) ve gökdoğan (Falco perenopterus) sayılabilir. Küçükakbalıkçıl (Egretta garzetta), gri balıkçıl (Ardea cinerea) ve gece balıkçılı aynı kolonide kuluçkaya yatar. Bölgede düzenli olarak görünen akkuyruklu kartal (Haliaeetus albicilla) büyük olasılıkla yakın çevrede üremektedir. Alan Göç sırasında çok sayıda leylek (Ciconia ciconia) ve angıt (Tadorna ferruginea) için konaklama noktasıdır. KıĢ döneminde çok sayıda kaz, ördek ve patkaya ev sahipliği yapan alan kuğular için de önemli bir barınaktır. Sazan, yayın, karagöz gibi tatlısu balıkları barajda yaģamaktadır. Sarıyar Barajı kıyılarına 2005 yılında nesli küresel ölçekte tehlike altındaki Anadolu yaban koyunu (Ovis orientalis anadolica) yeniden yerleģtirilmiģtir. Branda ruficollis, Coracias garrulus ve Cygnus columbianus, alanda yaģayan tesli tehlike altında olan diğer kuģ türleridir. Beypazarı, Güdül, AyaĢ, Kızılcahamam ilçelerindeki Kirmir ve Ġnözü vadileri boyunca uzanan kayalıklarda önemli sayılarda kara leylek (Ciconia nigra), küçük akbaba (Neophron percnopterus), bıyıklı doğan (Falco biarmicus), puhu (Bubo bubo) ve kırmızı gagalı dağ kargası (Pyrrhocorax pyrrhocorax) üremektedir. Vadide kuzgun (Corvus corax) ve angıt (Todorna ferruginea) da yuvalamaktadır. Vadi aynı zamanda tosbağa (Testudo graeca) ve su samuru (Lutra lutra) için önemlidir. Polatlı ilçesi, Acıkır Bozkırları küçük kerkenez (Falco naumanni) ve küçük akbaba (Neophron percnopterus) gibi kus türleri üremektedir. Kocaağız balığı (Aspius aspius) alanda yasayan diğer bir önemli türdür. Polatlı ilçesi, TĠGEM arazisi nesli tehlikedeki toy için (Otis tarda) önemli bir beslenme ve üreme alanıdır. Özellikle TĠGEM arazisinde tehditlerden uzak kalabilen toy kuģları bu bölgede önemli sayıda bulunur. Bunun yanında alan yine küresel ölçekte tehlike altındaki küçük kerkenezler (Falco naumanni) için de önemli bir üreme bölgesidir. Alanda ayrıca nesli küresel ölçekte tehlike altında bir sürüngen türü olan Ģeritli engerek (Montivipera xanthina) ve ülkemize endemik bir içsu balığı olan Aphanius villwocki yaģamaktadır. KuĢlar açısından bölgesel ölçekte önemli olan Kızılcahamam, Kazan, AyaĢ, Sincan ilçe sınırları içindeki AyaĢ Dağları kır incirkuģu (Anthus campestris), kızıl Ģahin (Buteo rufinus), alaca ağaçkakan (Dendrocopos syriacus), kirazkuģu (Emberiza hortulana), kara alınlı örümcekkuģu (Lanius minor) ve küçük akbaba (Neophron percnopterus) üremektedir. AyaĢ Dağları nda kara gözlü mavi kelebek (Glaucopsyche alexis), çok gözlü poseydon (Polyommatus poseidon), Himalaya mavi kelebeği (Pseudophilotes vicrama) ve Anadolu gelinciği (Tomares nogelli) gibi nadir kelebek türleri de görülür. 193

Çubuk, Kazan, Keçiören, Yenimahalle ilçe sınırları içindeki Kazan Tepeleri aynı zamanda kelebekler ve kuģlar açısından da önemlidir. Alanda Coracia garrulus kuģ türü ve güzel nazuğum (Euphydryas orientalis), yalancı apollo (Archon apollinus), ve Anadolu gelinciği (Tomares nogelli) gibi nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olan kelebek türleri bulunur. Ayrıca Glaucopsyche alexis, Pseudophilotes alexis, Pseudophilotes vicrama, Kalecik ilçesinde bir bölümü bulunan, Çankırı Jipsli Tepelerinde, Gökkuzgun (Coracias garrulus) ve küçük akbaba (Neophron percnopterus) gibi önemli kuģ türleri de üremektedir. Anthus campestris, Calandrella brachdactyla, Dendrocopos syriacus ve Lanius minor alandaki diğer kuş türleridir. Kelebekler açısından da önemli olan alan, güzel nazuğum (Euphydryas orientalis) ve Anadolu gelinciği nin (Tomares nogelli) yaģadığı nadir alanlardan biridir. Ankara iline ait memeli türlerinin tam olarak kesin bir listesi sunulamayacak durumda olmasına rağmen, yapılan tespitler sonucu yaban domuzu (Sus scrofa), geyik (Cervus elaphus), kurt (Canis lupus), çakal (Canis aureus), tilki (Vulpes vulpes), ayı (Ursus arctos), tavģan (Lepus capensis), kaya sansarı (Martes foina), ağaç sansarı (Martes martes), gelincik (Mustela nivalis), porsuk (Meles meles), sincap (Sciurus vulgaris), kirpinin (Erinaceus concolor) Ankara ili sınırları içerisinde bulunduğu bilinmektedir. Tarımsal alanlarda sansar, gelincik, tarla fareleri ve köstebek gibi memeliler ile, süne, kımıl, çekirge gibi zararlı böceklere rastlanmaktadır. Ankara ili sınırları içinde yer alan akarsu ve dereler balık türleri için önemli yaģam ortamlarıdır. Ġl akarsu ve derelerinde bulunan önemli balık türleri Ģunlardır. Akbalık (Leiscus caephalus), Sazan Pullu Adi Sazan (Cyprinus carpio), Dere balığı Siraz (Capoeta tinca), Turna (Esox lucius), Yayın (Silurus glanis). Kızılırmak ve Sakarya vadileri, tatlı su balıkları ve kuģ türleri ile birlikte kara hayvanları için de elveriģli yaģam alanı oluģturmaktadır. Eymir, Mogan, Karagöl doğal gölleri ile Çubuk I-II, Kurtboğazı, Hirfanlı, Sarıyer, Kesikköprü, Gökçekaya baraj gölleri ile Sakarya ve Kızılırmak nehirlerinde sazan, alabalık, tatlısu midyesi, yengeç, kurbağa, kaplumbağa, karabatak, yabani ördek, yaban kazı, su tavuğu bulunur. Mogan ve Eymir Gölleri de balık türleri için önemli yaģam ortamı oluģturmaktadır. 194

Tablo D.3.2.2.: Amfibi-Sürüngenler 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Testudo graeca ANKARA Kirmir Vadisi.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor Emys orbicularis ANKARA Mogan gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor Testudo graeca ANKARA Mogan Gölü.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.003 40.159) POINT(32.783 39.726) POINT(32.783 39.726) Testudo graeca ANKARA Nallihan Tepele.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(31.54 40.24) Emys orbicularis ANKARA Polatli - TIGEM.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor Montivipera xanthina ANKARA Polatli - TIGEM.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.129 39.177) POINT(32.129 39.177) Testudo graeca ANKARA Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, Nuhun Gemisi Biyolojik ÇeĢitlilik Veri Tabanı, 2009 195

Tablo D.3.2.3.: Kelebekler Tür Ġl Adı Gözlem Yeri Gözlem Tarihi Gözlem Tipi Veri Türü En Küçük En Büyük Değer Yoğunluk Bilgisi Üreme Kodu Koordinatlar Glaucopsyche alexis ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Polyommatus poseidon ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Pseudophilotes vicrama ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Tomares nogelii ANKARA Ayas Daglari.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.344 40.034) Thymelicus acteon ANKARA Çöl Gölü ve Çal.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.864 39.32) Archon apollinus ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Euphydryas orientalis ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Glaucopsyche alexis ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Pseudophilotes bavius ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Pseudophilotes vicrama ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Thymelicus acteon ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) Tomares nogelii ANKARA Kazan Tepeleri.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.773 40.105) 196

Archon apollinus ANKARA Kizilcahamam Or.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.572 40.465) Glaucopsyche alexis ANKARA Kizilcahamam Or.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.572 40.465) Muschampia proteides ANKARA Kizilcahamam Or.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.572 40.465) Polyommatus ossmar ankara ANKARA Kizilcahamam Or.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.572 40.465) Pseudophilotes bavius ANKARA Kizilcahamam Or.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.572 40.465) Pseudophilotes vicrama ANKARA Kizilcahamam Or.. 2005-06-01 Birey Var/Yok Bilinmiyor POINT(32.572 40.465) Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, Nuhun Gemisi Biyolojik ÇeĢitlilik Veri Tabanı 2009 197

D.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU D.3.3.1. Evcil Hayvanlar D.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar BüyükĢehir Belediyesinin sahipli hayvanlara yönelik veterinerlik hizmetleri KurtuluĢ Parkı Evcil Hayvanlar Sağlık Merkezinde, Ankara BüyükĢehir Belediyesince her yıl belirlenen ücretler karģılığında verilmektedir. Bu kapsamda 2010 yılında; Muayene : 23 Adet Enjeksiyon : 22 Adet Röntgen : 18 Adet KısırlaĢtırma Operasyonu : 100 Adet Kan Tahlilleri (Hemogram, v.b.) : 1 Adet USG- : - Adet Kuduz AĢısı : 331 Adet Mikrochip Uygulaması : 1 Adet Paraziter Ġlaç Uygulaması : 454 Adet baģta olmak üzere toplam 950 adet veterinerlik hizmeti verilmiģtir. D.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar Ankara BüyükĢehir Belediyesi, ilçe belediyeleri ile gönüllü hayvan sever kuruluģlarca sokaklardan toplanarak getirilen sahipsiz hayvanlara (kedi kopek); kısırlaģtırma, aģılama, tedavi ve kayıt altına alma gibi veterinerlik hizmetleri, KurtuluĢ Parkı Evcil Hayvanlar Sağlık Merkezi, Sincan Geçici Hayvan Barınma Merkezi, 2 adet Gezici Hayvan Kliniği Aracı, 4 Adet Hayvan Toplama ve Nakil Araçları ile verilmektedir. Bu kapsamda 2010 yılında; Muayene : 76 Adet Enjeksiyon : 17 Adet Röntgen : 36 Adet KısırlaĢtırma Operasyonu : 79 Adet Kan Tahlilleri (Hemogram, v.b.) : - Adet USG- : - Adet 198

Kuduz AĢısı : 1819 Adet Mikrochip Uygulaması : - Adet Paraziter Ġlaç Uygulaması : 91 Adet baģta olmak üzere toplam 2118 Adet veterinerlik hizmeti verilmiģtir. D.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar Ankara ili Evcil Hayvan Türleri 1-Yerli Kara Sığırı 2-Ankara Keçisi 3-Ankara TavĢanı 4-Ankara Kedisi Koruma ÇalıĢmaları: Evcil hayvan genetik kaynaklarının sayı ve dağılımlarını ortaya koyan, ırk özelliklerine dayalı bir envanter çalıģması henüz gerçekleģtirilemediğinden söz konusu ırkların mevcut sayısal durumları hakkında kesin bilgileri ulaģmak mümkün olmamaktadır. Bununla birlikte mevcut bilgiler, yapılan saha taramaları ve literatür ıģığında sözkonusu yerli ırklarımızın sayılarının giderek azaldığı ve kaybolma eģiğine geldiği gözlemlenmektedir. Yerli Kara ve Ankara Keçisi ırkları için Tarımsal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde yürütülen in situ ve ex situ koruma programları bulunmaktadır. Yerli Kara Sığır ırkının Kızılcahamam ilçesinde, Ankara keçisinin ise AyaĢ ilçesinde halk elinde korunması desteklenmektedir. Lalahan Hayvancılık AraĢtırma Enstitüsünde sözkonusu ırklara ait iki koruma sürüsü bulunmakta, genetik materyalleri (sperma, embriyo, doku, hücre DNA) ise gen bankalarında saklanmaktadır. Nesli tehlikede olan ve olması muhtemel yaban hayvanlarına iliģkin liste ise, Doğa Derneği tarafından 2006 yılında yayınlanan Türkiye nin Önemli Doğa Alanları isimli çalıģma verilerinden derlenerek hazırlanmıģ ve Tablo D.3.3.2.1. de verilmiģtir. 199

Tablo D.3.3.2.1.: Nesli Tehlikede Olan ve Olması Muhtemel Yaban Hayvanları Takson Adı Takson Adı (Türkçe) Yer E TE Kırmızı Liste K B Popülasyon KuĢlar Aquila heliaca ġah kartal Tuz Gölü 0 0 VU LC 2 Çift (1998 üreme) Köroğlu Dağları 0 0 VU LC 2 Çift (Üreme) Beynam Ormanları 0 0 VU LC 2 Çift (Üreme) Aquila nipalensis Tuz Gölü 0 0 LC EN Tuz Gölü 0 0 NT VU 1-2 Çift (1998 üreme) 5-10 Çift (1998 üreme) Aythya nyroca Branta ruficollis Mogan Gölü 0 0 NT VU Tuz Gölü 0 0 VU VU Sarıyar Barajı 0 0 VU VU 74-200 Birey (Göç) 10-20 Çift (Üreme) 118 Birey (KıĢlama) 5-52 Birey (2004 KıĢlama) Burchinus oedicnemus Tuz Gölü 0 0 LC VU Var (Üreme) Tuz Gölü 1 0 LC VU Var (Üreme) Calandrella rufescens niethammeri Çorak toygarı Çöl Gölü ve Çolak Düzü 1 0 LC VU Var (Üreme) Mogan Gölü 1 0 LC VU Var (Üreme) Charadrius leschenaultii columbinus Büyük cılıbıt Tuz Gölü 0 0 LC VU Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 LC EN 100-120 Çift (Üreme) Var (1998 Üreme) 200

Takson Adı Takson Adı (Türkçe) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kırmızı Yer E TE Liste Popülasyon K B Circus macrourus Tuz Gölü 0 0 NT (CR) 1-2 Çift (Üreme) Coracias garrulus Gökkuzgun Sarıyar Barajı 0 0 NT VU Var (Üreme) Kazan Tepeleri 0 0 NT VU Var (Üreme) Çankırı Cipsli Tepeleri 0 0 NT VU Var (Üreme) Cygnus columbianus Hirfanlı Barajı 0 0 LC (VU) Sarıyar Barajı 0 0 LC (VU) 36 Birey (2005 KıĢlama) 32-51 Birey (KıĢlama) Falco biarmicus Bıyıklı doğan Kızılcahamam Ormanları 0 0 LC VU 1-2 Çift (Üreme) Sarıyar Barajı 0 0 LC VU 1 Çift (Üreme) Kirmir Vadisi 0 0 LC VU 1 Çift (Üreme) Tuz Gölü 0 0 VU LC 100 Çift (1998 Üreme) Folco naumanni Küçük kerkenez Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 VU LC Mogan Gölü 0 0 VU LC 20 Çift (1998 Üreme) 300 Birey (Göç) Acıkcır Bozkırları 0 0 VU LC Var (Üreme) Polatlı-TĠGEM 0 0 VU LC 20 Çift (Üreme) Grus grus Turna Tuz Gölü 0 0 LC (EN) Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 LC (EN) 15-20 Çift (1998 Üreme) 2 Çift (2000 Üreme) Gypaetus barbatus Sakallı Kızılcahamam 0 0 LC VU 2 Çift (Üreme) 201

Takson Adı Takson Adı (Türkçe) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kırmızı Yer E TE Liste Popülasyon K B Milvus migrans akbaba Kara çaylak Ormanları Köroğlu Dağları 0 0 LC VU 1 Çift (Üreme) Kızılcahamam Ormanları 0 0 LC VU Var (Üreme) Sarıyar Barajı 0 0 LC VU 20-30 Çift (Üreme) Kızılcahamam Ormanları 0 0 LC EN 15 Çift (Üreme) Sarıyar Barajı 0 0 LC EN 15-20 Çift (Üreme) Neophron percnopterus Küçük akbaba Kirmir Vadisi 0 0 LC EN 15-25 Çift (Üreme) Acıkcır Bozkırları 0 0 LC EN Var (Üreme) AyaĢ Dağları 0 0 LC EN Var (Üreme) Çankırı Cipsli Tepeleri 0 0 LC EN Var (Üreme) Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 EN VU 27 Birey (1991 sonrası) Oxyura leucocephala Dikkuyruk Mogan Gölü 0 0 EN VU 3-4 Çift (Üreme) Hirfanlı Barajı 0 0 EN VU 25-122 Birey (KıĢlama) Tuz Gölü 0 0 VU VU 83-110 Birey (2000 Üreme) Otis tarda Toy Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 VU VU 35-45 Birey (2000 Üreme) Polatlı-TĠGEM 0 0 VU VU 15-30 Birey (2004 Üreme) 202

Takson Adı Takson Adı (Türkçe) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kırmızı Yer E TE Liste Popülasyon K B Sterna nilotica Gülen sumru Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 LC VU Hirfanlı Barajı 0 0 LC VU 20 Çift (1998 Üreme) 10-20 Çift (Üreme) Tetrax tetrax Tuz Gölü 0 0 NT (CR) 20 Çift (1998 Üreme) Memeliler Microtus anatolicus Anadolu tarlafaresi Tuz Gölü l l - EN Var Microtus dogramacii 1 0 - LC Var Sürüngenler Montivipera xanthina Testudo graeca ġeritli engerek Tosbağa Polatlı-TĠGEM 0 0 CR LC Var Mogan Gölü 0 0 VU NT Var Sarıyar Barajı 0 0 VU NT Var Nallıhan Tepeleri 0 0 VU NT Var Kirmir Vadisi 0 0 VU NT Var Balıklar Aphanius villwocki Polatlı-TĠGEM 1 0 - - Pseudophoxinus crassus Tuz Gölü 1 0 DD EN Kelebekler Archon apollinus Yalancı apollo Kızılcahamam Ormanları 0 0 - EN Var Kazan Tepeleri 0 0 - EN Var 203

Takson Adı Takson Adı (Türkçe) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kırmızı Yer E TE Liste Popülasyon K B Euphydryas orientalis Güzel nazuğum Kazan Tepeleri 0 0 - CR Var Çankırı Cipsli Tepeleri 0 0 - CR Var Kızılcahamam Ormanları 0 0 - VU Var Glaucopsyche alexis Kara gözlü mavi kelebek AyaĢ Dağları 0 0 - VU Var Kazan Tepeleri 0 0 - VU Var Çankırı Cipsli Tepeleri 0 0 - VU Var Muschampia proteides Anadolu zıpzıpı Kızılcahamam Ormanları 0 0 - EN Var Polyommatus poseidon Çok gözlü poseydon AyaĢ Dağları 0 0 - EN Var Pseudophilotes bavius Kızılcahamam Ormanları Kazan Tepeleri 0 0 0 0 - - EN EN Var Pseudophilotes vicrama Himalaya mavi kelebeği Tuz Gölü 0 0 - VU Var Kızılcahamam Ormanları 0 0 - VU Var AyaĢ Dağları 0 0 - VU Var Kazan Tepeleri 0 0 - VU Var Çankırı Cipsli Tepeleri 0 0 - VU Var Thymelicus acteon Tomares nogelli Sarı lekeli zıpzıp Anadolu Çöl Gölü ve Çolak Düzü 0 0 - VU Var Kazan Tepeleri 0 0 - VU Var AyaĢ Dağları 0 0 - EN Var 204

Takson Adı Takson Adı (Türkçe) 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kırmızı Yer E TE Liste Popülasyon K B gelinciği Kazan Tepeleri 0 0 - EN Var Çankırı Cipsli Tepeleri 0 0 - EN Var Kaynak: Doğa Derneği, Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları, Ankara, 2006 Tuz Gölünde; WWF-Türkiye, Konya Kapalı Havzası nın Akılcı Kullanımına Doğru Projesi ile entegre havza yönetimi yaklaģımının uygulanabilmesi için çalıģmaktadır. Özel Çevre Koruma Kurumu, Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Alanı nda koruma alanları sentezi ve çevre düzeni çalıģmaları yürütülmektedir. Doğa Derneği, flamingo popülasyonunun izlenmesi için 2003 yılından bu yana düzenli olarak havadan sayım yapmaktadır. Dernek, Çevre ve Orman Bakanlığı ile toy (Otis tarda) için bir ulusal eylem planı hazırlamıģtır. Mogan Gölünde; 383 sayılı KHK doğrultusunda Özel Çevre Koruma Kurumunca bölgenin doğal değerleri için koruma çalıģmaları yanı sıra, planlı geliģmesine iliģkin plan ve projeler yürütülmektedir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, ÖÇKKB, çeģitli akademisyen ve sivil toplum örgütleriyle birlikte yanardöner çiçeği için bir eylem planı hazırlamaktadır. Hirfanlı Barajında bilinen bir koruma çalıģması yoktur. Ancak baraj bölgesi olduğundan kısmen korunmaktadır. Sarıyar Barajı-Nallıhan KuĢ Cenneti nde günübirlik ziyaretçilerin kuģ gözlemelerini sağlamak amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü bir gözlem merkezi inģa etmiģtir. Doğa Koruma Vakfı alanda her yıl fotosafariler düzenlemektedir. Kızılcahamam Ormanlarında; KuĢ AraĢtırmaları Derneği ve Çevre ve Orman Bakanlığı, Kızılcahamam ormanlarında kara akbabalar üzerine koruma çalıģmaları yürütmüģtür ve türün ürediği yaģlı ağaçların bulunduğu meģcerelerin korunmasını sağlamıģtır. Bunun yanında ODTÜ KuĢ Gözlem Topluluğu bölgede kuģlar üzerine araģtırma çalıģmalarının yürütmektedir. Acıkır Bozkırlarının bir kısmı askeri bölge sınırları içinde kaldığından iyi korunmuģtur. Bunun dıģında alanda bilinen baģka bir koruma çalıģması bulunmamaktadır. Polatlı-TĠGEM alanının büyük bir kısmı Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından iģletilmektedir. Bu durum alandaki nadir türlerin korunması açısından önemlidir. Alandaki tarım faaliyetlerinin uzun vadede toy kuģunun üreme baģarısını artıracak Ģekilde değiģmesi beklenmektedir. Bunun dıģında alanda bilinen bir koruma çalıģması bulunmamaktadır. 205

IUCN Kırmızı Liste Tehlike Katogorileri; 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Nesli TükenmiĢ (EX): Hiçbir geçerli Ģüphe olmadan türün son bireyinin ölmesi durumunda o türün Nesli TükenmiĢ sayılmaktadır. Türün tarihsel dağılımı boyunca bilinen ve/veya tahmin edilinen habitatta, uygun zamanda (diurnal, mevsimsel, yıllık) yapılan ayrıntılı araģtırmalar sonucunda tek bir bireyin dahi kayıt edilmemesi sonucunda türün Nesli TükenmiĢ kabul edilebilir. AraĢtırmalar, türün yaģam döngüsü ve formuna uygun bir Ģekilde belirlenecek bir zaman aralığında bitirilmiģ olmalıdır. Nesli Doğada TükenmiĢ (EW): Tür tutsak bir biçimde, insan yardımıyla yaģamını sürdürüyor veya eski dağılım alanı dıģında bir yerde populasyon oluģturuyor ise Nesli Doğada TükenmiĢ olarak sınıflandırılır. Türün tarihsel dağılım boyunca bilinen ve/veya tahmin edilinen habitatta, uygun zamanda (diurnal, mevsimsel, yıllık) yapılan ayrıntılı araģtırmalar sonucunda tek bir bireyin kayıt edilmemesi sonucunda türün Nesli Doğada TükenmiĢ kabul edilebilir. AraĢtırmalar, türün yaģam döngüsü ve formuna uygun bir Ģekilde belirlenecek bir zaman aralığında bitirilmiģ olmalıdır. Yok Olmak Üzere (CR): En iyi kanıtlar sonucu tür, Yok Olmak Üzere kriterinin A ve E maddelerinden herhangi biriyle esleģiyorsa tür Yok Olmak Üzere olarak sınıflandırılır ve Nesli Doğada TükenmiĢ kriterine yaklaģmıģ olur. Tehlike Altında (EN): En iyi kanıtlar sonucu tür, Tehlike Altında kriterinin A ve E maddelerinden herhangi biriyle esleģiyorsa tür Tehlike Altında olarak sınıflandırılır ve Nesli Doğada TükenmiĢ kriterine yaklaģmıģ olur. Hassas (VU): En iyi kanıtlar sonucu tür, Hassas kriterinin A ve E maddelerinden herhangi biriyle esleģiyorsa tür Hassas olarak sınıflandırılır ve Nesli Doğada TükenmiĢ kriterine yaklaģmıģ olur. Tehlike Altına Girmeye Yakın (NT): Değerlendirildiğinde Yok Olmak Üzere, Tehlike Altında veya Hassas sınıflarına girmeyen, fakat yakın zamanda bu tehlike sınıflarından birisiyle tanımlanabilecek türler Tehlike Altına Girmeye yakın olarak sınıflandırılır. Önceliği DüĢük (LC): Değerlendirildiğinde Yok Olmak Üzere, Tehlike Altında veya Hassas sınıflarına girmeyen türler Önceliği DüĢük olarak sınıflandırılır. GeniĢ yayılıģlı ve çok sayıda bulunan türler bu sınıfa yerleģtirilirler. Yetersiz Bilgi (DD): Dağılım ve/veya populasyon durumuna göre doğrudan veya dolaylı bir yok olma riski çalıģması yapabilecek kadar yeterli bilgi bulunmayan türler bu kategoriye yerleģtirilirler. Bu kategorideki türün biyolojisi iyi çalıģılmıģ ve biliniyor olabilir fakat populasyon ve/veya dağılımı hakkında bilgi eksikliği olabilir. Bu nedenden dolayı Yetersiz Bilgi sınıfı bir tehlike sınıfı değildir. Türleri bu sınıfa koymak ile, tehlike sınıflandırmasının uygunluğunun gösterileceği yeni değerlendirmeler için daha fazla bilgi gerektiği belirtilmektedir. Mümkün olan tüm verilerin kullanılması ve değerlendirilmeye alınması önemlidir. Bir çok durumda, Yetersiz Bilgi ile diğer tehlike sınıfları arasında seçim yapmak için çok dikkat edilmelidir. Eğer türün dağılım gösterdiği alan göreceli olarak sınırlanmıģ ve türün son kaydından bu yana önemli bir periyot geçmiģ ise, tehlike kategorilerinden birine yerleģtirmek bu tür için uygulanabilir. DeğerlendirilmemiĢ (NE): Bir tür kriterlere göre sınıflandırılmamıģ ise DeğerlendirilmemiĢ olarak sınıflandırılır. 206

D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma ÇalıĢmaları Tabiat Varlıklarını Koruma Ankara 1 Nolu Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu 2012 yılında 14 adet toplantı yapmıģtır. Bu toplantıda 60 adet karar almıģtır. Ankara 2 Nolu Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu 2012 yılında 14 adet toplantı yapmıģtır. Bu toplantı salonunda 73 adet karar alınmıģtır. Çizelge D8 Ġlde bulunan Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Komisyonları faaliyetleri. Toplantı Sayısı Karar Sayısı Ankara 1 Nolu Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu Ankara 2 Nolu Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu 14 60 14 73 TOPLAM 28 133 Doğa Koruma ve Biyolojik ÇeĢitlilik Ankara Ġli, 2010 yılı sonu itibari ile içinde 1.183 ha lık bir alanı kaplayan 1 adet milli park (Soğuksu Milli Parkı), sırasıyla 215 ha lık ve 40 ha lık alanlar kaplayan 2 adet tabiat parkı (Çamkoru Tabiat Parkı ve ġahinler Tabiat Parkı), yine sırasıyla 52 ve 0,05 ha lık alanlar kaplayan 2 adet tabiat anıtı (Asarlık Tepeler Tabiat Anıtı ve Kabaardıç Tabiat Anıtı) bulunmaktadır. Ayrıca Ġl sınırları dahilinde Tuz Gölü (bir bölümü), Çöl Gölü ve Çalıkdüzü, Mogan Gölü, Hirfanlı Barajı ile Sarıyar Barajı olmak üzere 5 adet uluslararası öneme sahip sulak alan yer almakta olup, bunlar sırasıyla 533.000 ha, 1.500 ha, 1.500 ha, 26.300 ha ve 8.400 ha büyüklüğündedir. Ankara Ġli nin sahip olduğu uluslararası öneme sahip sulak alanlarından olan ve toplam 1.002 km 2 lik bir alanı içine alan Tuz Gölü (Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi) ve 273 km 2 lik bir alanı kaplayan Mogan Gölü (GölbaĢı Özel Çevre Koruma Bölgesi) aynı zamanda Ġlimizin (2) adet Özel Çevre Koruma Alanı durumundadır. Ankara Ġl sınırları içerisinde Çamlıdere, Kızılcahamam, Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde orman varlığı bulunmaktadır. Ġlde ormanlık alan toplamı 368.236,4 ha dır. Ankara ilinin genel alanı 2.570.600 ha dır. Orman yüzdesi %19 dur. Ormanlarımızda baģlıca Göknar, sarıçam ve karaçam türleri bulunmaktadır. Bugünkü kayıtlara göre Ankara florası 99 familya, 495 cinsine ait 1365 çiçekli bitki türüne sahiptir. Bunların da 271 i (%19.85) endemiktir. Son yıllarda yaģam mücadelesi veren yanardöner türü GölbaĢı nın kıyısında yer alan iki kilometre karelik dar bir alana sıkıģıp kalmıģtır. Kırmızı renkli ve gösteriģli çiçeklere sahip olan bu tür, dünyada yalnızca Ankara-GölbaĢı na bağlı Hacıhasan Köyü civarında yetiģmektedir. Soğuksu Milli Parkı, gerek Ġstanbul-Ankara Devlet Karayolu üzerinde bulunması ve gerekse sunduğu rekreasyonel kaynak özelliği sebebiyle yoğun bir kullanıma sahne olmaktadır. Soğuksu Milli Parkı içerisinde özellikle yoğun kullanım günlerinde, orman yangını tehlikesi, katı ve sıvı atık kirliliği, hava ve gürültü kirliliği görülmektedir. 1/25.000 ölçekli GölbaĢı Özel Çevre Koruma Bölgesi Çevre Düzeni Planı, çeģitli tarihlerde yapılan değiģiklikler sonucu son halini 24.01.2006 tarihli onay ile almıģtır. 207

D.7. Sonuç ve Değerlendirme 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Doğa korumanın en temel taģlarından biri olarak önemli yaģam alanlarının ve doğal kaynakların korunduğu, sürdürülebilir kalkınma stratejilerinin uygulandığı ve insan faaliyetlerinin kısıtlandığı veya tamamen yasaklandığı alanlar olarak tanımlanan korunan alanlar besin, içme suyu, balıkçılık ve ormancılık gibi insanların sosyal ve ekonomik refahı için gerekli doğal kaynakların korunmasını sağlarlar. Korunan alanlar olmaksızın dünyamızın sağlıklı bir geleceği olabileceğini düģünmek bile mümkün değildir. Kaynaklar TVK Genel Müdürlüğü 208

E. ARAZĠ KULLANIMI 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU E.1. Arazi Kullanım Verileri Doğa Koruma ve Biyolojik ÇeĢitlilik Ankara Ġli, 2010 yılı sonu itibari ile içinde 1.183 ha lık bir alanı kaplayan 1 adet milli park (Soğuksu Milli Parkı), sırasıyla 215 ha lık ve 40 ha lık alanlar kaplayan 2 adet tabiat parkı (Çamkoru Tabiat Parkı ve ġahinler Tabiat Parkı), yine sırasıyla 52 ve 0,05 ha lık alanlar kaplayan 2 adet tabiat anıtı (Asarlık Tepeler Tabiat Anıtı ve Kabaardıç Tabiat Anıtı) bulunmaktadır. Ayrıca Ġl sınırları dahilinde Tuz Gölü (bir bölümü), Çöl Gölü ve Çalıkdüzü, Mogan Gölü, Hirfanlı Barajı ile Sarıyar Barajı olmak üzere 5 adet uluslararası öneme sahip sulak alan yer almakta olup, bunlar sırasıyla 533.000 ha, 1.500 ha, 1.500 ha, 26.300 ha ve 8.400 ha büyüklüğündedir. Ankara Ġli nin sahip olduğu uluslararası öneme sahip sulak alanlarından olan ve toplam 1.002 km 2 lik bir alanı içine alan Tuz Gölü (Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi) ve 273 km 2 lik bir alanı kaplayan Mogan Gölü (GölbaĢı Özel Çevre Koruma Bölgesi) aynı zamanda Ġlimizin (2) adet Özel Çevre Koruma Alanı durumundadır. Ankara Ġl sınırları içerisinde Çamlıdere, Kızılcahamam, Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde orman varlığı bulunmaktadır. Ġlde ormanlık alan toplamı 368.236,4 ha dır. Ankara ilinin genel alanı 2.570.600 ha dır. Orman yüzdesi %19 dur. Ormanlarımızda baģlıca Göknar, sarıçam ve karaçam türleri bulunmaktadır. Bugünkü kayıtlara göre Ankara florası 99 familya, 495 cinsine ait 1365 çiçekli bitki türüne sahiptir. Bunların da 271 i (%19.85) endemiktir. Son yıllarda yaģam mücadelesi veren yanardöner türü GölbaĢı nın kıyısında yer alan iki kilometre karelik dar bir alana sıkıģıp kalmıģtır. Kırmızı renkli ve gösteriģli çiçeklere sahip olan bu tür, dünyada yalnızca Ankara-GölbaĢı na bağlı Hacıhasan Köyü civarında yetiģmektedir. Soğuksu Milli Parkı, gerek Ġstanbul-Ankara Devlet Karayolu üzerinde bulunması ve gerekse sunduğu rekreasyonel kaynak özelliği sebebiyle yoğun bir kullanıma sahne olmaktadır. Soğuksu Milli Parkı içerisinde özellikle yoğun kullanım günlerinde, orman yangını tehlikesi, katı ve sıvı atık kirliliği, hava ve gürültü kirliliği görülmektedir. 1/25.000 ölçekli GölbaĢı Özel Çevre Koruma Bölgesi Çevre Düzeni Planı, çeģitli tarihlerde yapılan değiģiklikler sonucu son halini 24.01.2006 tarihli onay ile almıģtır. Arazi Kullanımı Ankara Ġli CORĠNE istatistik verilerine göre; 2000 2006 yılları arasında arazi kullanım değiģikliği en fazla yapay bölgelerde artıģ ile tarımsal alanlarda azalma Ģeklinde olmuģtur. Orman ve yarı doğal alanlar, su kütleleri ve sulak alanlar ise azalmıģtır. Ankara da tespit edilen yapay bölgelerdeki artıģın alt kullanımları, kentsel ve kırsal yerleģim yerleri, endüstriyel ve ticari birimler, inģaat ve maden çıkarım sahaları ile spor ve eğlence alanlarıdır. Ayrıca Esenboğa Havalimanının kapasitesi arttırılmıģtır. Tarım alanlarındaki azalma ise, kentleģmenin artıģıyla doğru orantılıdır. Sulak alanlar ve su kütlelerinde azalma görülmüģtür Ankara Ġli, 2010 yılı sonu itibari ile 927 adet yerleģim yerinde (%97) mera tespit çalıģmaları tamamlanmıģtır. 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamına giren toplam 401.112,82 hektar çayır, mera, harman yeri, sıvat, eyrek yeri, otlakıye vb. vasfında arazi tespit edilmiģtir. Ġlimizde ortalama yıllık yağıģ miktarı düģük olduğundan, ayrıca orta ve Ģiddetli erozyon koģulları hüküm sürdüğünden ve düzensiz otlatma sebebi ile çayır ve meralarda bitkilerle kaplı alan %10-40 gibi oldukça düģük orandadır. Ankara Ġli nde 2006-2010 yılları arasında 32.309,81 ha alanın tarım dıģı kullanımına izin verilmiģtir. 2005 yılında yapılan arazi kullanım çalıģması ile Ankara kentinde makroformun geliģiminin okunabilmesi anlamında kentte belirli dönemlerde yapılan arazi kullanım çalıģmalarının tanımladığı kullanımlar ve sınırların değerlendirilmiģtir. 2023 BaĢkent Ankara Nazım Ġmar Planı nın hazırlanması sürecinde de, daha önce yapılan planlama çalıģmalarında olduğu gibi Ankara için kapsamlı bir arazi kullanım çalıģması yapılmıģtır. 209

SULU TARIM (Ha) Çizelge- Ġlin Arazi Kullanım Durumu KURU TARIM KARIġI K TARIM MERA ORMA N ġehġr VE ENDÜSTRĠ YEL KULLANIM Sulak alanlartuzsuz Çıplak Alan Ġç Sular 6467 5407 17101 9063 1234 1449 2344 Ğ 656 7325 2047 193 4557 184 99 2906 13919 19175 22305 142 1354 24091 152 9 4565 21796 33231 100780 1035 2690 1893 9830 2901 3 5013 3491 RI 1238 29012 23175 1759 107 39492 919 3 1 R 2631 1997 39 4602 1367 7203 1823 6 2 1656 4912 4267 1007 11310 181 99 3893 1046 239 28862 44226 2673 4433 169 3 9 1274 10651 12591 21260 568 2816 2698 4 T 476 2779 1136 98 3401 428 808 7466 6630 2356 406 486 3952 1100 19497 16234 32607 194 6834 1404 2085 720 9 2203 518 6031 5820 7999 791 7594 36 3 4369 A 51967 23177 121237 1299 12906 284 10850 334 3 2270 25242 19053 43623 450 923 13839 279 1 4882 13553 13432 5167 849 3078 28 2654 1628 8889 4006 38 6227 1383 7609 3154 1410 4844 43595 1075 9997 1319 1 8 1242 3053 8356 5865 23 5227 692 41 4543 5804 N 3608 12789 21652 2081 54830 3904 7 3 5120 125137 89003 46226 1083 5953 58 34297 80 7 A 3125 30139 55869 24270 609 2416 11284 3772 42886 2321 1 11750 4517 12576 3106 4238 3883 225 A 1272 8637 18616 5886 49 15658 2099 331783 39696 1 655994 5491 68 1722 18 101270 15058 23885 9 Tuzlu sular 59938 2321 210

E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre düzeni planı 2023 BaĢkent Ankara Nazım Ġmar Planı: Ankara BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından hazırlanan, mücavir alan sınırlarını kapsayan 1/25.000 ölçekli 20023 BaĢkent Ankara Nazım Ġmar Planı, Ankara BüyükĢehir Belediye Meclisi taraından 16.02.2007 tarih ve 525 sayılı kararıyla onaylanmıģtır.

E.3. Sonuç ve Değerlendirme 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ankara Ġli yanlıģ arazi kullanımı, usulsüz faydalanma ve tarım arazisi açma neticesinde erozyona en fazla maruz illerimizden biri haline gelmiģtir. Orman üzerindeki bu baskının artması ağaçlandırma ve erozyon kontrol çalıģmalarının hızlandırılmasını orman varlığımızın geliģtirilmesini zorunlu kılmaktadır. Kaynaklar Ankara Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Ankara BüyükĢehir Belediyesi

F. ÇED, ÇEVRE ĠZĠN VE LĠSANS ĠġLEMLERĠ F.1. ÇED ĠĢlemleri Çizelge F.1 Ġlimizde Bakanlık merkez ve ÇġĠM tarafından (2012) Yılı Ġçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Kaynak, yıl) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım- Gıda Atık- Kimya UlaĢım- Kıyı Turizm- Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir ÇED Olumlu Kararı 66 4 15 15 20-11 131 21-1 4 2 1 1 30 Grafik F.1 Ġlimizde (2012) Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(AÇġĠM,2012)

Grafik F.2 Ġlimizde (2012) Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(AÇġĠM,2012) F.2. Çevre Ġzin ve Lisans ĠĢlemleri Yönetmelik kapsamında verilen geçici faaliyet belgeleri, ret edilen geçici faaliyet baģvuruları, çevre izni ve çevre izni ve lisansı belgeleri, ret edilen çevre izni/lisansı baģvuru sayıları verilmeli ve Çizelge F.2, Grafik F.3, Grafik F.4 ve Grafik F.5 oluģturulacaktır. Çizelge F.2 Ġlimizde (2012) Yılında ÇġĠM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre Ġzni/Çevre Ġzni ve Lisansı Belgesi Sayıları(Çevre Ġzinleri ġubesi, 2012) EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi 68 521 589 Çevre Ġzini / Lisans 40 103 143 TOPLAM 108 624 732

Seri 1; Madde depolama, doldurma; 140 ; 5% Seri 1; Diğer; 323 ; 12% 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU Seri 1; Enerji; 394 ; 15% Seri 1; Madencilik; 379 ; 14% Seri 1; Atık yönetimi; 493 ; 18% Seri 1; Metal; 205 ; 8% Seri 1; Gıda, Tarım, Hayvancılık; 318 ; Seri 1; Ağaç-kağıt; 36 12% ; 1% Seri 1; Yüzey kaplama; 84 ; 3% Seri 1; Kimya-petrokimya; 338 ; 12% Grafik F.3 Ġlimizde (.) Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Veri elde edilememiģtir.) Grafik F.4 - Ġlimizde (2012) Yılında Verilen Çevre Ġzni Konuları (AÇġĠM,2012)

Grafik F.5- Ġlimizde (2012) Yılında Verilen Lisansların Konuları(AÇġĠM,2012) F.3. Sonuç ve Değerlendirme Ġlimizde ÇED ve Çevre Ġzin ve lisansları süreci kısıtlı personel sayısına rağmen yasal süresi içerinde gerçekleģtirilmektedir. Kaynaklar - ÇED ġube Müdürlüğü - Çevre Ġzinleri ġube Müdürlüğü

G. ÇEVRE DENETĠMLERĠ VE ĠDARĠ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri 2012 YILI ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÇizelgeG.1 -Ġlimizde(2012) Yılında ÇġĠM Tarafından GerçekleĢtirilen Denetimlerin Sayısı(Çevre Denetim ġube Müdürlüğü,2012) Denetimle r Planlı denetimle r Ani (plansız) denetimle r Genel toplam BirleĢi k Hav a Su Topra k Atık Kimya -sallar Gürült ü Derin Deniz DeĢarj ı 29 - - - - - - - - - 29-101 63 118 67-3 - 25 29 198 85 147 79-3 - - - 541 ÇE D Ġzi n - Topla m 377 Grafik G.1 - Ġlimizde ÇġĠM Tarafından (2012) Yılında GerçekleĢtirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(AÇġĠM,2012)

Grafik G.2 Ġlimizde ÇġĠM Tarafından (2012) Yılında GerçekleĢtirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(AÇġĠM,2012) Grafik G.3 Ġlimizde ÇġĠM Tarafından (2012) Yılında GerçekleĢtirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı(AÇġĠM,2012)

Grafik G.4 Ġlimizde ÇġĠM Tarafından (...) Yılında GerçekleĢtirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Kaynak, yıl) G.2. ġikâyetlerin Değerlendirilmesi Ġldeki bilgiler kapsamında Çizelge G.2, Grafik G.5 oluģturulmalıdır. Çizelge G.2 Ġlimizde(2012) Yılında ÇġĠM e Gelen Tüm ġikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları(Kaynak, yıl) Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM ġikâyet sayısı 85 14 3 45 2 6 32 187 Denetimle sonuçlanan Ģikâyet 80 14 3 41-6 25 169 sayısı ġikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 94 100 100 91 0 100 78 90