Dosya PETROL BORU HATLARININ ÇUKUROVA'YA KATKILARI VE ÇEVRESEL ETKİLERİ Hüseyin ERKUL Yrd. Doç. Dr., İnönü Üniversitesi İ.İ.B.F. Kamu Yönetimi Bölümü herkul@inonu.edu.tr Yeliz AKTAŞ POLAT Arş. Gör., İnönü Üniversitesi İ.İ.B.F. Kamu Yönetimi Bölümü GİRİŞ 20. yüzyılda petrole bağlı enerji kaynaklarına egemen olma savaşımları Osmanlı Devleti'nin yıkılmasına neden olmuş, Orta Doğu ve Kafkaslar'da büyük stratejik oyunlar oynanmış, imparatorluklar yıkılarak ulus-devletler ortaya çıkmıştır. 21. yüzyılda ABD Büyük Orta Doğu Projesi ni, Rusya Federasyonu da 2020 Enerji Stratejisi ni uygulamaya koymuşlardır. Rusya, ABD'den sonra dünyanın ikinci büyük enerji üreticisi ülke konumundadır. Rusya ham petrol üretiminde Suudi Arabistan'dan sonra gelmekte, doğal gazda ise birinci sıradadır. Dünya siyasetinde doğal kaynakların önem kazandığı günümüzde Rusya Federasyonu; Orta Asya Türk Cumhuriyetleri'ndeki petrol ve doğal gazın çıkışını denetiminde tutmaya çalışırken, ABD ise bunların açık denizlere çıkması için BaküTiflis-Ceyhan (BTC) gibi projelere destek vererek doğal kaynak edinme güvenliğini sağlamaya çalışmaktadır. Güvenlik Politikası Konferansı'nda Rusya'nın AB başta olmak üzere; tüm dünya için önemli bir enerji kaynağı olduğunu vurgulamıştır. Rusya; Hazar Havzası enerji kaynaklarının denetimini elinde tutmaya çalışmakta, ABD ise bu kaynakların güvenli bir biçimde açık denizlere (Batı'ya) çıkmasında Türkiye'yi bir Enerji Geçidi olarak görmektedir. Bu durum Türkiye'nin siyasi, ekonomik, stratejik ve jeopolitik konumunu artırıyor görünmekle birlikte bir ateşten gömleği Türkiye'ye giydirmektedir. Türkiye; bir yandan mavi akım projesiyle kendisini 25 yıl bağlayarak Rusya'dan doğal gaz satın almakta, bir yandan da BTC ve Şahdeniz hattına da ev sahipliği (terminal) yapmaktadır. Ayrıca; Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Projesi, Gerçekleştirilebilecek bir Trans-Hazar Hattı ile Orta Asya nın özellikle kısa dönemde Türkmenistan'ın, uzun dönemde Özbekistan'ın petrol ve doğal gazını açık denizlere Türkiye üzerinden çıkarma düşünceleri yoğunluk kazanmıştır. Rusya Federasyonu Devlet Vladimir Putin, 10 Şubat Münih'te Küresel Krizler ve Sorumluluklar konulu 43. 92 Başkanı 2007'de Küresel Münih Mühendis ve Makina Cilt : 48 Sayı: 575 Hazar Geçişli Türkmenistan-TürkiyeAvrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi, Irak-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı Etüdü, Mısır-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı Projesi ve Türkiye-BulgaristanRomanya-Macaristan Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (Nabucco Projesi) gibi birçok iş birliğine gidilmiştir. Türkiye'nin tükettiği enerji kaynağının yüzde 41'ini petrol, yüzde 20'sini doğal gaz oluşturmaktadır. Ancak; bu tüketimin yaklaşık olarak yüzde 7-8'ini kendisi üretebilmekte, kalanını ise diğer ülkelerden ithal etmektedir. Petrol ithalatında ağırlık Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı ile Irak'ta iken; doğal gazda ise Mavi Akım Projesi ile Rusya'dadır. Bu çalışmanın amacı; Çukurova Bölgesi'ni hem ekonomik hem de çevresel açıdan etkileyen Bakü-Tiflis-
Dosya Ceyhan, Kerkük-Yumurtalık ve CeyhanKırıkkale petrol boru hatlarının bölge ekonomisine katkılarını ortaya koyarak, özellikle Samsun-Ceyhan petrol boru hattının da bitirilmesiyle bir enerji terminali ne dönüşecek Ceyhan'ın dünya ekonomisindeki yeri ve bu petrol boru hattının bölgeye olan çevresel etkilerini inceleyip, sorunlarını belirleyerek çözüm önerileri getirmektir. Çalışma, sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı doğrultusunda ve doğal çevreyi koruyarak sürekli bir ekonomik kalkınmaya olanak verecek bir biçimde petrol boru hatlarının sürdürülebilir yönetiminin gerçekleştirilmesi açısından önemlidir. Petrol boru hatlarının Çukurova'ya katkıları ve çevresel etkileri irdelenerek, sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilir çevre ilişkileri doğrultusunda belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri geliştirilmiştir. Bu öneriler doğrultusunda petrol boru hatlarının sürdürülebilir yönetiminin gerçekleştirilmesi; toplumsal verimlilik ve çevrenin sürdürülebilir olarak sonraki kuşaklara aktarılabilmesi açısından Çukurova'ya olumlu olarak yansıyacaktır. Çukurova'da bir Enerji Terminali 'ne dönüşen Ceyhan bu konuda başrolü oynamaktadır. KAVRAM TANIMLARI Bu bölümde yazarlar tarafından yapılmış petrol boru hattı tanımı, Kartal (2007) tarafından yapılan çevresel etki tanımı ve 2872 Sayılı Çevre Kanunu'nda 5491 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklikteki sürdürülebilir kalkınma tanımı verilmiştir (5491 Sayılı Kanun, 2006). Petrol Boru Hattı Bir ülkede çıkarılan ham petrolün uluslararası denizlere ve pazarlara açılabilmesi için yükleme terminaline kadar taşınması için toprağın üzerine döşenmiş ve etrafında güvenli bir kuşak bırakılmış boru hattıdır. Ham petrol taşımak için yapılmış petrol boru hatları ülke içinde olabileceği gibi bazen de birkaç ülkeyi kapsayabilir. Çevresel Etki İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, hava, su, toprak, doğal yapılar, sanat yapıları ve ürünleri, ekonomik ve toplumsal ilişki ağları ve biçimleri ile uzay, ısı, ışık ve ışınım gibi çevre öğelerine insanların, kurum ve kuruluşlar ile işletmelerin etkileridir (Kartal, 2007). Sürdürülebilir Kalkınma Bugünkü ve gelecek kuşakların, sağlıklı bir çevrede yaşamasını güvence altına alan çevresel, ekonomik ve sosyal hedefler arasında denge kurulması esasına dayalı kalkınma ve gelişmedir. ÇUKUROVA'DAKİ PETROL BORU HATLARI (PBH) Bu bölümde Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı, Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ve temeli atılan SamsunCeyhan Petrol Boru Hattı verilmiştir. Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı Yıllık 400 milyon varil taşıma kapasiteli hat; 579 kilometresi Irak'ta ve 297 kilometresi Türkiye'de olmak üzere toplam 876 kilometre uzunluğundadır. Irak'ın Kerkük bölgesinden çıkarılan ham petrol Türkiye sınırına girerek Yumurtalık a getirilip buradan da Avrupa pazarına aktarılmaktadır. 1977 yılından beri ham petrol taşınan hatta günde 1 milyon 850 bin varil olarak öngörülen petrol üretimi, sabotajlar sonucunda 1 milyon 550 bin varile düşmüştür. Bu da Türkiye'ye yaklaşık 200-300 milyon dolar ekonomik kayıp demektir. Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı Ceyhan Kırıkkale arasında ham petrol taşıyan ve Kırıkkale'deki rafineri için yaşamsal önemi olan bir hattır. Ancak bu hat; başta Çakıt Deresi ve Kızılırmak olmak üzere birçok su kaynağının yakınından geçmekte ve belirli miktarda tarım alanını kullanmaktadır. Bu hat olmasaydı, Ceyhan'a gelen ham petrol işlenmek için kamyon tankerlerle taşınacaktı ve bu da sonuç olarak birçok riski beraberinde getirecekti. Tabi ki bu paragraf kanseri gösterip sıtmaya razı etme biçiminde kullanılmamıştır. Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı bir iç damar gibi Kırıkkale'deki rafineriyi beslemekte ve Türkiye açısından stratejik önem taşımaktadır. Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı Azerbaycan Devlet Başkanı Haydar Mühendis ve Makina Cilt : 48 Sayı: 575 93