222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ile ilgili Görüş ve Öneriler Bu yazı; 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi nin okul öncesi eğitimle ile ilgili bölümleri konusunda aşağıda isimleri yer alan AÇEV Erken Çocukluk Eğitimi Danışma Kurulu Üyeleri nin görüş ve önerilerini de kapsamaktadır. AÇEV Erken Çocukluk EğitimiDanışma Kurulu Üyeleri: Prof. Dr. Berrin Akman Prof. Dr. Sevda Bekman Prof. Dr. Sibel Güneysu Prof. Dr. Tanju Gürkan Prof. Dr. Nergis M. Güven Prof. Dr. Gelengül Haktanır Prof. Dr. Ayla Oktay Prof. Dr. Belma Tuğrul Prof. Dr. Fulya Temel Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Başkent Üniversitesi Eğitim fakültesi Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi (e) Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü (e) Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi (Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı (e)) Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi 1. Okul öncesi eğitim tüm çocukların eşit fırsatla okula başlaması için çok önemlidir. Nöröbilim, ekonomi ve davranışsal bilimlerde yapılan son araştırmalar sonucunda çocuğun gelişiminde 0-6 yaş döneminin en kritik dönem olduğu konusunda hemfikir olunmuştur. Erken yaşlarda beyin gelişiminin deneyimlere dayalı olduğu ve bu deneyimlerin insanın yaşamı boyunca sağlığını, öğrenmesini ve davranışlarını belirlediği saptanmıştır. PISA 2009 a Türkiye den katılan 15 yaşındaki öğrenciler arasında bir yıl ya da daha az okul öncesi eğitim alanların ortalama puanı, hiç okul öncesi eğitim almayanlara göre 42 puan daha yüksektir.türkiye de okul öncesi eğitim alan çocukların okula her anlamda daha hazır başladıkları için daha uzun süre eğitim ortamında kaldığı, çoğunun üniversiteye gittiği ve daha yüksek statülü işlerde çalıştığı araştırmalarla saptanmıştır 1. Okul öncesi eğitimin maliyetleri ile yararlarını karşılaştıran bir başka çalışmaya göre ise, okul öncesi eğitimin yararları maliyetinin 6-7 katıdır. Türkiye de çocuklara bir yıllık okul öncesi eğitim sunulmasının aile gelirlerini 8% artıracağı, yoksul aile sayılarını %11 düşüreceği ve kadın istihdamının %9 artmasında etkili olacağı hesaplanmıştır. 2 Okul öncesi eğitimin tüm çağ nüfusuna zorunlu 1 Kağıtcıbaşı, Sunar, Bekman, Cemalcılar, Erken Müdahalenin Erişkinlikte Süren Etkileri, 2005 2 Dünya Bankası, Türkiye: Gelecek Nesiller için Fırsatların Çoğaltılması, Türkiye de Kadınların İşgücüne Katılımı,2010 1
olarak sağlanamaması, okullaşma süreçlerine hazırlık açısından alt sosyo-ekonomik düzeyden gelen çocukların aleyhine, onarılması güç eşitsizlikler oluşturmaktadır. 2. Dünyada okul öncesi eğitimin zorunlu olduğu birçok ülke bulunmaktadır. Avrupa da Polonya, Lüksemburg, Macaristan, Letonya, Yunanistan, Kıbrıs Rum Kesimi ve Bulgaristan da okul öncesi eğitim zorunludur. 3 İsviçre de kantonların yarısından çoğunda okul öncesi eğitim iki sene için zorunludur. 4 Ayrıca Avrupa daki pek çok ülkede okul öncesi eğitimde okullulaşma oranları% 90 ların üstündedir. 5 Orta ve Güney Amerika da Arjantin, Kolombiya, Kosta Rika, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Meksika, Panama, Peru, Uruguay ve Venezüella da okul öncesi eğitim zorunludur. 6 UNESCO bu ülkeleri örnek göstererek zorunlu okul öncesi eğitimin okullaşmaya katkıda bulunacağının altını çizmektedir. 7 Ayrıca, Avustralya nın Batı Avustralya eyaleti de 2013 ten itibaren zorunlu okul öncesi eğitimi uygulamaya koymaktadır. 8 3. Türkiye de neden okul öncesi eğitim zorunlu eğitim kapsamına alınmalıdır? Okul öncesi eğitim zorunlu eğitim kapsamında olmadığı için MEB e bağlı anaokulları ve anasınıfları giderlerini karşılayabilmek için ailelerden 50-200 TL arasında değişen aylık ücret alınmaktadır. Okul öncesi eğitimin ücretli olması en fazla ihtiyaç duyan kitlelerin bu eğitimden yararlanmasını engellemekte ve bu durum da toplumda fırsat eşitliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Milli Eğitim Bakanlığı ve AÇEV in 2006-2008 yılları arasında yürüttüğü Okul Öncesi Eğitimde Beslenme Projesi kapsamında; 21 ilde Milli Eğitim Müdürlükleri ile birlikte ihtiyaçlar doğrultusunda tespit edilen okullardaki ana sınıflarında 45,000 çocuğa beslenme desteği verilmiş ve ailelerden ücret alınmamıştır. Bu illerde okul öncesi eğitime katılımda ortalama olarak %17,8 oranında artış olduğu görülmüş, bu artış bazı illerde %60 oranlarına yükselmiştir. Bu konuda hazırlanan rapor yetkililere sunulmuştur. Öte yandan, okul öncesi eğitim zorunlu eğitim kapsamına alınmadığı sürece hizmetin devamlılığı garanti altına alınamamakta, eğitim politikalarında ve yatırımlarında önceliklendirilmeme riski taşımaktadır. Şu anda okul öncesi eğitim sisteminde 32,516 kadrolu ve 15,814 sözleşmeli öğretmen bulunmaktadır. Okul öncesi eğitimin zorunlu eğitim kapsamına alınmaması, yeni eğitim yatırımları ile beraber özellikle sözleşmeli öğretmenler için kaynak ayrılmasını engelleyebilir ve bu durumda okul öncesi eğitimden yararlanan çocuk sayısı düşebilir. Bu nedenlerden dolayı son beş yıldır önemli kazanımlar elde ettiğimiz okul öncesi eğitim politikasında sürekliliği sağlayacak ve ilköğretim politikaları ile eşgüdümlü olacak düzenlemelerin faydalı olacağına inanmaktayız. 3 Eurydice, Key Data on Education in Europe, 2012, sayfa 28. 4 TheSwissEducation Server, http://www.educa.ch/en/compulsory-education-pre-school 5 Eurydice, Key Data on Education in Europe, 2012, sayfa 69. 6 UNESCO, PolicyBrief on EarlyChildhood, March 2004. 7 UNESCO, Makinfthe Case For A Year of CompulsoryPre-PrimaryEducationForAllChildren 8 Batı Avustralya Eğitim Bakanlığı, http://det.wa.edu.au/schoolsandyou/detcms/navigation/pre-primary-and-year- 7/?page=1&tab=Main#toc1 2
4. Dünyada 209 ülke arasında sadece 31 ülkede çocuklar 5 yaşında okula başlamaktadır. 9 Geri kalan 178 ülkede ise çocuklar okula 6 ya da 7 yaşında gitmektedir.bu ülkeler arasında Avrupa dan sadece İngiltere ve İrlanda bulunmaktadır. İlköğretime başlama yaşı 5 olan gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde 3-4 yaş çocuklarının okul öncesi eğitimden yararlanma oranları %80 in üzerindedir. Çocukların erken yaşlarda okula başladığı ülkelerde örneğin İngiltere de programlar, sınıf ortamları ve öğretmenlerin kullandıkları yöntemler çocuğun zorlanmadan 1-2 yıl içerisinde okuma yazmayı öğrenmesine fırsat verecek şekilde önceden düzenlenmiş ve öğretmenler buna uygun olarak eğitim almışlardır. Bireysel eğitim ön plandadır. Çocuğun öğrenirken herhangi bir örselenmeye uğramasını önlemek için gerekli hazırlıklar yapılmış ve esnek yaklaşımlar benimsenmiştir. Okula başlama kriterlerine bakıldığında ise ülkelerin nüfus yapısına, ekonomik durumuna, iklim ve coğrafi koşullarına, çocuğa verilen değere, çocuğun özelliklerine göre değiştiği görülmektedir. 5. Çocukların 5 yaşında (60-72 ay) ilköğretime başlaması pedagojik açıdan sakıncalıdır. Çocuklar gelişimsel olarak ilköğretime hazır olduklarında okula başlamalıdırlar. İlköğretime hazırlık önemli bir kavramdır. Bunun için çocuklar okula başlamadan önce en az bir yıl okul öncesi eğitim almalıdırlar. 5 yaşındaki çocukların büyük bir oranı henüz ilköğretime hazır ya da okuma-yazma becerilerini edinebilecek durumda değillerdir. Ayrıca ülkemizde bu yaş grubundaki çocuklardan çok azı okul öncesi eğitim almış durumdadır. Anaokuluna ya da anasınıfına gitmeden ilköğretime başlayacak çocuklar ise risk altında bulunmaktadır. Okul öncesinde özellikle bilişsel becerilerin desteklenmesi ve ilköğretim yıllarında okuma yazma öğrenmek matematiksel işlemleri yapabilmek için gerekli olan sözel ve sayısal becerilerin çocuklara kazandırılması hedeflenmektedir. Çocukların sayısal becerilerinin, rakamları tanıma, yön kavrama, sıralama, eşleme, hikayeyi anlama ve kurgusuna göre sıralama becerilerinin kendi yaşlarına uygun bir eğitimle desteklenmesi önemlidir. Tüm bunlar çocuğun ilköğretime başladığında okula ve uygulanacak müfredata uyumunu, çabuk öğrenme becerisini ve akademik başarısını sağlayacaktır. Gerekli becerileri edinerek okula hazır başlayan çocuklar okul ortamındaki beklentileri daha kolay karşılayacaklardır. İlköğretim yıllarında okumayı ve yazmayı öğrenmek ve matematiksel işlemleri yapabilmek için gerekli sözel ve sayısal becerilerin çocuklara kazandırılması ancak okul öncesi eğitimle gerçekleşir. Ayrıca, çocukların giyinme - soyunma, tuvalet, temizlik, yemek gibi özbakım becerilerinin gelişmesi için de bu dönemde destek verilmektedir. Beş yaşında çocuklar, henüz somut işlemler dönemine geçmedikleri için 1 inci sınıfta onlardan beklenen okuma-yazma, basit sayısal değerlendirme ve işlemleri yapabilme gibi temel becerileri kazanabilecek bilişsel düzeyde değillerdir. Müfredatı değiştirmek çözüm gibi düşünülse de bunu yapmak ilköğretimin 1 inci sınıfına ait olmayan okul öncesi eğitim becerilerini 1. sınıfa taşıma ve 1. sınıfta etkinlikle kazandırabildiğimiz becerileri ise bir yıl erteleme durumunu ortaya çıkaracaktır. Ayrıca, içerik açısından model 1+3+4+4 haline 9 Australia, Cook Islands, Myanmar,New Zealand, Niue, Samoa,Tokelau,Tonga, Anguilla, Antigua and Barbuda, Bahamas, Barbados,Belize, Bermuda,British Virgin Islands, Cayman Islands, Dominica, Grenada, Montserrat,Saint Kitts and Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent and the Grenadines, Trinidad and Tobago,Gibraltar, Ireland, Malta, United Kingdom, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Mauritius (UNESCO, 2011) 3
gelecektir. Böyle bir sistem, bilimsel açıdan sakıncalı ve anlaşılmaz bir bölünmeyi de oluşturacaktır. 6. Okul öncesi eğitim zorunlu olursa köy ve mezrada yaşayan çocukları da okul öncesi eğitim kapsamına almak mümkün olabilecektir. Alt komisyonun özellikle köy ve mezrada altyapı yetersizliği sebebiyle kanun kapsamına almadığı okul öncesi eğitimin, alternatif modellerin uygulanması ile tüm çocuklara verilmesi mümkündür. Milli Eğitim Bakanlığı nın UNICEF ve Avrupa Birliği desteğiyle 2009 yılından bu yana yürüttüğü 16,8 milyon bütçesi olan 36 aylık Okul Öncesi Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi, özellikle dezavantajlı bölgelerde, farklı koşullara sahip ailelerin çocuklarının erişebileceği, alternatif okulöncesi eğitim modelleri oluşturmayı hedeflemektedir. Aynı zamanda 1995 yılından itibaren Hayatboyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ile AÇEV işbirliğinde uygulanan Anne Çocuk Eğitim Programı, annelerin eğitim almasını sağlayarak ev-merkezli bir okulöncesi eğitim programını başarıyla hayata geçirerek 400.000 anne ve çocuk ikilisinin eğitim almasını sağlamıştır. Bu modelin Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde hızla yaygınlaştırılması sağlanabilir. Burada önemli olan eşit fırsatı sağlamak adına okul öncesi eğitimi tüm çocuk ve ailelere ücretsiz sağlamaktır. 7. Okul öncesi eğitim ve ilköğretim arasında öğretmen, sınıf düzeni ve müfredat açısından çok önemli farklar bulunmaktadır. Anaokulları ya da anasınıflarında uygulanan öğretim programları, öğretmenlerin aldıkları eğitim, fiziksel ortam ve kullanılan eğitim materyalleri ilköğretimden farklıdır. Anaokulları çocukları ilköğretime hazırlamaktadır ve çocukların okul hayatına kolay geçişleri için çok önemli bir kademe oluşturmaktadır. Çocuğun beş yaşında okula başlatılması halinde mevcut koşulların değiştirilmesi,çocuğun başarılı olması için gerekli düzenlemelerin yapılması önemlidir.bu düzenlemeler, okul programlarının yenilenmesini, okul ve sınıf ortamlarının bu çocukların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenmesini, öğretimin küçük grup veya bireysel yapıya dönüşmesini,bununla birlikte öğretmenlerin bu yaş çocuklarının özellikleri hakkında bilgilendirilmelerini dolayısı ile öğretmen eğitimi programlarının da değişmesini gerekli kılmaktadır. Aynı zamanda sınıf sayılarının 25 i aşması halinde mutlaka yardımcı öğretmen atanması ve ailelere eğitim verilerek aile katılımının eğitim sürecinin bir parçası haline getirilmesi de gerekmektedir. Bunlar eğitim uzmanları ile yapılması gereken,uzun süreli ve kapsamlı çalışmalardır. Hatırlanacak olursa, Türkiye geçmişte de böyle bir uygulamayı kısa zamanda gerçekleştirmeyi denemiş ancak uygulamalar başarılı olmamıştır. O dönemde Altı Yaş Uygulaması olarak adlandırılan, 60-72 aylık çocukları ilkokula başlatan bu uygulamada aileler, okullar, öğretmenler ve çocuklar için yeterli hazırlık yapılamamış, yeni ders programları ancak II. Yarı yıldan sonra hazırlanabilmiş ve bu sırada pek çok aile çareyi çocuklarını okuldan almakta bulmuştur. Bu uygulamadan ne yazık ki en çok o yıl okula erken başlatılan yani 60-72 aylık çocuklar zarar görmüştür. 4
8. İlköğretim yaşı 5 yaşa indirilmek isteniyorsa önce 4 yaş (48-60 ay) grubunda okul öncesi eğitimde okullaşma oranını %100 e çıkarmak gerekmektedir. Yasanın bu haliyle yürürlüğe girmesi halinde 2006 doğumlu ve 2007 doğumlu yaklaşık 2.5 milyon çocuk ilköğretime başlayacaktır. Bu çocuklardan yaklaşık 1.5 milyonunun herhangi bir okul öncesi eğitim almadan diğer bir deyişle okula hazır olmadan okula başlayacak olmaları aileleri açısından büyük endişe kaynağıteşkil etmektedir. Çünkü bu 1,5 milyon çocuğun okulda başarısız olma riskleri yüksektir. Bu risk çocukların tüm eğitim hayatı boyunca devam edecek ve yükseköğretime geçişlerinde ve yetişkin hayatlarında etkili olabilecektir. Okul öncesi eğitime %100 ulaşma hedefinde gecikme yaşanması her yıl ne yazık ki yüzbinlerce çocuğun akranlarından dezavantajlı bir konumda hayata başlaması anlamına gelmektedir. Yukarıda sıraladığımız tüm bilgiler ışığında Türkiye de 5 yaş grubu (60-72 ay) için okul öncesi eğitimin zorunlu eğitim kapsamına alınmasının ve bu şekilde en ihtiyaç sahibi kitlelerin de ücretsiz olarak bu eğitime ulaşma teminatına erişmesinin Türkiye deki eğitim kalitesini de olumlu yönde etkileyeceğini düşünmekteyiz. Bilimsel verilerin bize göstermiş olduğu tüm gerçekler ışığında ve dünyada gelişen erken yaşlarda eğitime yatırım yapma eğilimleri doğrultusunda Türkiye nin de aynı şekilde bir yöntem benimsemesi ve okul öncesi eğitime yatırım yapması önemlidir ve önceliklendirilmelidir. Bu nedenle, Bakanlığın son 5 yılda üzerinde önemle durduğu okul öncesi eğitimde %100 okullaşma hedefinin yaş grubu daha da aşağıya çekilerek 4 yaş için de benimsenmesi düşünülmelidir. Bu konuda sürekliliği sağlamak açısından aynı tür bir politika ile erken yaşlara gidilmesi orta ve uzun vadede toplumsal ve ekonomik gelişme açısından çok faydalı olacaktır. 5