BİLGİSAYAR DESTEKLİ TEKNİK RESİM Hazırlayan: Araş. Gör. Ezgi Öztorun
3. HAFTA TEORİK DERS VE UYGULAMALARI 2 Saat Teorik anlatım + 3 Saat Laboratuvar Uygulaması
İÇERİK (Teorik Kısım) Ölçek Ölçek çeşitleri Gerçek büyüklük ölçeği Küçültme ölçeği Büyütme ölçeği Ölçülendirme Ölçülendirme kuralları Ölçülendirme örnekleri AutoCAD programında ölçeklendirme, ölçülendirme DIMENSION komutu, türleri, kısayolları SCALE komutu Laboratuvar uygulaması
ÖLÇEK Ölçek; Teknik resmi çizilen parçaların resim üzerindeki çizim ölçüsünün, o parçanın gerçek ölçüsüne oranına denir Çok büyük çizimlerin paftaya sığması amaçlı küçültülmesi, daha küçük orantılarda çizilmiş detayların net gözükmesi amaçlı büyütülmesi kullanılabilir E.g. Büyük genişlikli bir çelik hal yapısının çizilmesinde bina küçültülebilir, elemanların birleşim detayları büyütülebilir Ölçek=Çizim Ölçüsü / Gerçek Ölçü
ÖLÇEK
ÖLÇEK Çizilen resmin ölçeği,antet içerisinde kendisine ayrılan bölüme kolayca görülüp okunabilecek büyüklükte ve Ölçek kelimesi ile birlikte yazılmalıdır Ölçek ne olursa olsun çizilen resimlerin üzerine yazılan ölçüler,o parçanın gerçek büyüklüğünü gösteren ölçülerdir, çizimin biriminden bağımsızdır
ÖLÇEK ÇEŞİTLERİ Gerçek büyüklük ölçeği Parçaların üzerinden alınan ölçülere göre çizilen ölçek çeşididir, parça ile çiziminin ebatları aynıdır Ölçek = 1:1 Küçültme ölçeği Büyük parçaların küçültülerek çizildiği ölçek çeşididir Ölçek = 1:2.5 1:5 1:10 1:20 1:50 1:100 1:200 1:500 1:1000 1/2.5 1/5 1/10 1/20 1/50 1/100 1/200 1/500 1/1000
ÖLÇEK ÇEŞİTLERİ Büyültme ölçeği Küçük parçaların büyültülerek çizildiği ölçek çeşididir Büyük bir binanın detaylarına ait kesitlerin büyütülerek çizilmesinde kullanılabilir Örneğin kolon kiriş donatıları Ölçek = 2:1 5:1 10:1 20:1-50:1
ÖLÇEK ÇEŞİTLERİ Gerçek Büyüklük Ölçeği Küçültme Ölçeği Büyütme Ölçeği
ÖLÇÜLENDİRME Neden ölçülendirmeye ihtiyaç var? Ölçülendirmede temel elemanlar nelerdir? Ölçülendirme nasıl yapılır? Nereye ve nasıl ölçü koyabilirim?
ÖLÇÜLENDİRME Ölçülendirme, yapılan bir çizimin, resim kurallarına göre boyutlarını belirtmektir Parçaların üretimi için gerekli değerler belli kurallara göre resme (görünüşlere) yansıtılır İmalat sırasında parça şeklini ifade eden görünüş bilgileri yetersiz kalır Bunun yanı sıra parçanın büyüklüğünü ve ebatlarını ifade eden bilgilere de ihtiyaç duyulur Bu amaçla parçaların yapımı (imalatı) için gerekli değerler, belirli kurallara göre görünüşler üzerinde gösterilerek ölçülendirme işlemi yapılır
ÖLÇÜLENDİRME Ölçü: Bir ölçü rakamıyla bir ölçü biriminden meydana gelen fiziksel büyüklük Ölçülendirme: Bir parçanın büyüklüğünü, yüzeyler arasındaki mesafelerini, girinti ve çıkıntıların yerlerini, parça üzerindeki işlemlerin büyüklüğünü vb. Bilgilerin çizim üzerinde çizgiler, semboller, rakamlar ve bilgiler olarak ifadesidir
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Ölçülendirilecek resmin herkes tarafından doğru anlaşılması için teknik resmin ölçülendirilmesi de belirli standartlara göre yapılır İmalatı yapılacak parçanın herhangi bir tereddüte yol açmadan üretilebilmesi için ölçülendirmenin kurallarına göre yapılması gerekir Ölçülendirme elemanı olan rakamların yönü, alt ve sağ esas okuma doğrultularından okunacak şekilde yazılır
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Ölçü rakamları; kural olarak ölçü çizgisinin üst ortasına, ölçü çizgisine paralel konumda ve ölçü çizgisinin yaklaşık 1-2 mm açığına yazılır, ölçü çizgisinin üzerindeki kısım, yeterli gelmediğinde ölçü rakamı ölçü çizgisinin uzantısı üzerine yazılmalıdır
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Aynı ölçü, zorunlu olmadıkça birden fazla yerde verilmemelidir Resim için gerekli olan bütün ölçüler ve diğer bilgiler (Özel açıklamalar, toleranslar, yüzey durumları vb.) resim üzerine doğrudan doğruya yazılmalıdır Ölçüler, parçanın en açık şekilde görüldüğü görünüş üzerine konulmalıdır Ölçüler, resim üzerindeki başka ölçülerden faydalanmayı veya hesaplama yapmayı zorunlu kılmayacak şekilde yazılmalıdır
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Mümkün olduğu kadar görünmeyen kenarlara ölçü verilmelidir Ölçü çizgisi, ölçü rakamını kesmemelidir Doğrusal ölçülerde birim olarak mm kullanılmalı,başka bir birim kullanılırsa ölçüden sonra birim yazılmalıdır Ölçü rakamları, görünüş çizgileri üzerine yazılmamalıdır Zorunlu olmadıkça saklı hatlar üzerinde ölçü verilmemelidir Ölçüler genellikle resmin dışına verilmelidir Ölçü çizgileri, parçanın büyüklüğüne göre görünüş çizgisinden 8 ~ 12 mm dışardan verilmelidir
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Yazılan bütün ölçü rakamları, oklar ve yazılar aynı büyüklükte olmalıdır Ölçek ne olursa olsun, resim üzerine gerçek ölçü değerleri yazılmalıdır Bir yay merkezinin gösterilmesi gerektiğinde, yarıçap ölçü çizgisi kırılır Önce küçük ölçüler, sonra büyük ölçüler verilerek ölçü çizgilerinin birbirini kesmesi önlenmelidir Merkezi belli olmayan yay ölçüleri yazılırken yarıçap ölçüsü, önüne R harfi konularak belirtilmelidir
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Paralel ve ortak merkezli ölçü çizgileri, kaydırılmış olarak çizilir Ölçü çizgisi üzerindeki alan yeterli olmadığında, ölçü rakamı kılavuz bir çizgiyle belirtilmelidir Artan paralel ölçülendirmede ölçü rakamları, ölçü sınır çizgisinin yakınına paralel veya ölçü sınır çizgisinin yakınına ve ölçü çizgisi üzerine açıkça yazılır
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Açı ölçülerinin ölçülendirilmesinde, ölçü çizgileri koparılmadan yazı alanı doğrultusunda yazılabilir Yatay eksen sınır kabul edilerek rakamlar ölçü çizgisinin üst ortasına yazılır Açıların ölçülendirilmesinde ölçü sınır çizgileri, açı kollarının uzantısında olur, açı ölçüsü çizgileri, açının tepe noktası ve yayın merkezi etrafında daire yayı olarak çizilir
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Birbirinden uzakta, aynı ölçü ve biçimde bulunan elemanlar, müşterek bir ölçü sınır çizgisiyle belirtilir Ölçü sınır çizgileri, iki görünüş için ortak kullanılmamalı; tarama çizgilerine paralel olmamalıdır
ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Ölçülendirmede gereken (Eksik de olmamalı!!!) minimum sayıda ölçü kullanılmalı, tekrarlardan kaçınılmalıdır Eğer pay bırakılmasına gerek yoksa ve gösterim tolerans gösterimi değilse aynı boyutun tekrar verilmesine gerek yoktur! Ölçü çizgileri, birbirleriyle ve diğer çizgilerle mecbur kalmadıkça kesiştirilmez Eğer kesişmiş olarak çizilmek zorunlu ise ölçü çizgileri koparılmadan çizilir
ÖLÇÜLERİN ÜST ÜSTE GELMESİ Ölçüler en uygun gösterime sahip olmalı Üst üste gelerek karışıklığa neden olmamalı Kesişmemesi için en küçük ölçüden en büyüğe doğru sıralanabilir
ÖLÇÜ ÇİZGİLERİ ARASINDA MESAFE Ölçü çizgisi resmin büyüklüğüne göre görünüşün 8~12 mm dışına çizilmelidir İki ölçü çizgisi arasındaysa 7~10 mm aralık bırakılmalıdır Uzunluk ölçüleri ölçülendirilen uzunluğa paralel çizilmelidir
NESNE ÜZERİNDE ÖLÇÜLENDİRME Çok gerekmedikçe ve anlaşılırlığı kolaylaştırmayacaksa, pratik olsa bile çizim sınırları içerisinde ölçülendirme yapılmamalı!
DIAMETER (ÇAP) GÖSTERİMİ Çapların ölçülendirilmesinde Ø (çap işareti) sembolü, her pozisyonda ölçü rakamı önüne konulur Normalde çapın üzerinde gösterilmesi, gerekirken yer darlığı sebebiyle şekil elemanlarının dışında gösterilebilir
RADIUS (YARIÇAP) GÖSTERİMİ Yarıçapların ölçülendirilmesinde, ölçü rakamı önüne büyük R (Radius) harfi konulur Ölçü çizgileri yarıçap merkez noktasından veya bu doğrultuda çizilir
DIAMETER - RADIUS GÖSTERİMİ Yarıçap ve çap ölçü çizgileri merkezden hiza almalıdır
SPHERE (KÜRE) GÖSTERİMİ Büyük S harfi (Spherical = küre) her durumda küre çap ve yarıçap ölçü rakamının önüne konulmalıdır
THICKNESS (ET KALINLIĞI) GÖSTERİMİ «t» harfiyle çizimin dışında gösterilebilir ya da levha vb bir eleman için yüzeyin üzerinde yazılabilir
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ
ÖLÇÜLENDİRME ÖRNEKLERİ A D B C E
AutoCAD Programında Ölçeklendirme, Ölçülendirme AutoCAD programında ölçülendirme komutlarının bulunduğu araç çubuğunun ismi DIMENSION dır AutoCAD de 3 temel ölçülendirme vardır: Linear(doğrusal) Shortcut Horizantal(yatay) / Vertical (düşey) DIMLIN Aligned(hizalı) DIMALI Ordinate(ordinat) DIMORD Baseline(tabana dayalı) DIMBASE Continued(sürekli) DIMCONT Quick(hızlı) QDIM Radial [Radius (yarıçap), Diameter (çap)] DIMRAD, DIMDIA Angular(Açısal) DIMANG
DIMENSION COMMAND DIMENSION LINEAR, ALIGNED, RADIUS, DIAMETER, ANGULAR
AutoCAD de Ölçülendirme Stili Oluşturulması DIMENSION STYLE MANAGER (DDIM) Ölçü stili oluşturma, düzenleme işlemlerinin yapılabileceği iletişim kutusudur Set Current varsayılan stil New yeni Modify düzenle Override üstüne yaz Compare ölçü stili karşılaştır Yeni bir stil oluşturmak için new diyerek ölçü stilini oluşturulabilir
AutoCAD de Ölçülendirme Stili Oluşturulması DIMENSION STYLE MANAGER (DDIM) mevcut ölçü stilleri seçili ölçü stilini geçerli stil haline getirir yeni bir ölçü stili yaratır seçili ölçü stilinde değişiklik yapmaya izin verir seçili ölçü stilinde geçici değişiklikler yapmaya izin verir ölçü stillerini kıyaslar
AutoCAD de Ölçülendirme Stili Oluşturulması Line ölçü çizgisi ayarlarının yapıldığı arayüz Symbols And Arrows ölçü çizgisi merkez şekilleri buradan ayarlanır Text ölçü çizgisi metin ayarları yapılır Fit ölçü çizgisi ve metini durum ayarları yapılır Primary Units ölçülerin ondalık sayı ayarları yapılır
Modify Dimension Style - Lines Dimension Lines Ölçü çizgilerinin şekli, rengi vs Extension Lines Ölçü çizgilerinin uzatma çizgileri ile ilgili ayarlar
Modify Dimension Style - Symbols and Arrows
Modify Dimension Style - Text
Modify Dimension Style - Primary Units Çizimin hassaslığını belirler Ölçü birimleri bu kısımdan seçilir Virgülden sonraki basamak sayısı değiştirilerek daha kesin ölçülendirmeler yapılabilir
SCALE COMMAND Ölçeklendirme komutudur Çizilmiş bir nesne(ler)nin belli bir oranda büyütülmesini ya da küçültülmesini sağlar Seçilen nesne(ler) için scale factor girildiğinde bu ölçeklendirme katsayısıyla nesnenin tüm boyutlarını çarparak yeni ölçülerini oluşturur Örneğin Scale Factor 0.5 olarak girildiyse seçilen objelerin tamamı yarısına küçülür, 2 olarak girilirse seçili nesnelerin tüm boyutları 2 katına çıkar
SORU??? Örnek: 50m açıklığa sahip bir bir yapımız olsun, kolon kiriş detayları mm cinsinden aynı çizim üzerinde ve yanyana görülebilecek şekilde istensin BÜYÜK EBATLI NESNELERDE ÇİZİM KÜÇÜLTÜLÜRSE, VE ÖLÇÜLENDİRME ÇİZİM BİRİMİNDEN BAĞIMSIZ OLMALIYSA, ÇİZİM KÜÇÜLTÜLDÜĞÜ HALDE ÖLÇÜLENDİRMENİN AYNI KALMASI NASIL SAĞLANIR?
LABORATUVAR UYGULAMASI ÖDEV 2 Çizimdeki 3D cismi, uygun birimde 1:1 ölçekte çiziniz Üzerindeki ölçüler rahat görülmesi için konulmuştur, Derste anlatılan ölçülendirme kurallarına uygun biçimde ölçülendirme yapınız Daire kesitli oyuğun çapını, merkezini ve eksenlerini uygun çizgi tipiyle çiziniz 3D cismin izdüşümlerini uygun çizgi tipleriyle çizerek epürünü oluşturunuz Yapılan tüm çizimler 1. ödevde hazırlanmış ANTET içerisine, üzerinde gereken değişiklikler yapılarak (Tarih, pafta ebatları vs) teslim edilmelidir!!!
KAYNAKLAR Yrd. Doç. Dr. Mutlu BOZTEPE, «EE117 Bilgisayar Destekli Teknik Resim», Eylül 2009 Yrd. Doç. Dr. Garip GENÇ, «Teknik Resim, 8. Ölçülendirme», Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Kürşat ÖZCAN, «Teknik Çizim ve Tasarım» T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP, «Ölçülendirme ve Yüzey İşlemleri», Ankara 2007 Yalçın Özdemir http://kisi.deu.edu.tr//yalcin.ozdemir/teoriknotlar-yo-1.pdf