İSTANBUL TİCARE T ODAS I YA YINLARI A M B A L A J ve TICARÎ ÖNEM I HtJSNÜTABÎAT MATBAAS I İ S T A N B U L 196 8
İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ 4 I KISIM; KONUNUN GENEL TANIMI 5 A Tanım ı v e Fonksiyonlar ı 5 B Önem i v e Gelişmes i 5 C Çeşitler i 6 a) Kâğıt ve karton 7 h) Hafif madenî ambalaj (teneke) 1 0 c) Ağır madenî kaplar 1 1 d) Tahta 1 1 e) Jüt 1 2 /; Carn 1 2 g) Plâstik 1 3 D Bi r İşletmeni n Ambalajlam a Organizasyon u Nasıl Olabilir? 1 3 E Ambala j Tipini n Seçim i 1 3 F Ambalajı n Hukuk î Himaj/es i 1 6 G İhra ç Mallar ı Ambalaj ı 1 7 II. KISIM : DIŞ ÜLKELERDE AMBALAJLAMA TATBİKATI 21 A Ambala j Sanayiind e Senteti k Reçineleri n Kullanılmas ı 2 1 B Alüminyu m v e Konserv e Ambalaj ı 2 2 C Şeffa f Ambala j 2 3 D Meşruba t v e İçk i Ambalaj ı 2 3 E Dondurulmu ş Maddeleri n Ambalajlanmas ı 2 4
m. KISIM : İHRAÇ MALLARIMIZIN AMBALAJ DURUMU VE STANDARDİZASYONU 25 A Standar d îhra ç Mallar ı 2 5 a) Tütün 2 5 h) Pamuk 2 6 c) Fmdıl^ 2 6 d) Sofralık üzüm 2 7 e) Ham deri 2 8 /; Pikle deri 2 8 g) Yumurta 2 8 h) Kuru fasulye, nohut ve mercimek 2 8 i) Elma 2 8 j) Turunçgiller... 2 9 k) Çekirdeksiz kuru üzüm 2 9 l) Zeytinyağı 3 0 B Diğe r İhra ç Mallarımı z 3 0 ay Balık 3 0 h) Madenler 3 1 c) Şeker 3 1 d) Hambez 3 1 e) Sünger 3 1 /; Sair Maddeler 3 1 IV. KISIM : AMBALAJ SANAYİİ VE MALZEMELERİNİN İTHÂL DURUMLARI 32 A Ambala j Sanayi i 3 2 a) Kâğıt 3 2 h) Tahta 3 4 c) Cam 3 4 d) Plâstik 3 5 e) Çuval 3 5 /; Teneke 3 6 B Ambala j Malzemelerini n İthâ l Durum u 3 7 1 Kat' î ithalâ t 3 7 2 Geçic i kabu l yol u il e yapıla n ithalâ t 3 9 V. KISIM : SONUÇ 41 A Ambala j Standardizasyon u il e İlgil i Sorunla r ve Dı ş Alıcıları n Tercihler i 4 1
B Ambala j Sanayi i il e İlgil i Tedbi r v e Temennile r 4 3 a) Kâğıt ve karton 4 3 b) Tahta 4 4 c) Teyıeke 4 4 d) Cam 4 5 e) Plâstik. 4 6 C ithalâ t il e İlgil i Sorumla r 4 6 IV. EKLER 47 I İstanbul'dak i Mukavv a Kut u îmalcilerini n İsi m v e Adresler i 4 7 II İstanbul'dak i Ağa ç kut u v e Sandı k İmalâtçılarm m İsi m v e Adresleri 5 3 m Ca m Ka p İmâ l Ede n Başlıc a Tesislerimi z 5 7 IV İstanbul'd a Plâsti k Ambala j imalcilerini n İsi m v e Adresler i... 5 8 V İstanbul'dak i Tenek e v e Maden î Kutucuların İsi m v e Adresler i 6 0
ÖNSÖZ AmbctMj, ticaretin en önemli fonksiyonlarından birisi olan pazarlama ile ilgili bir konudur. Malların muhafazasında, naklinde ve özellikle perakende satışında ambalajın oynadığı rol büyüktür. Bu sebeple ambalaj ve ticarî önemi hakkında bilgi derleyerek, üyelerimizin dikkatine sunmayı faydalı gördük. Özellikle sanayi mamulleri ihracına önem verilmesi, I. ve II. Kalkınma Plânlarında da yer aldığı için bu alanda yardımcı olacak bilgilerin derlenmesini Odamız yararlı sayarak bu küçük eser hazırlanmıştır- Ambalaj şekilleri, kullariilan malzeme, ilgili mevzuat hükümleri gibi dış memleketlerde ve Türkiye'deki uygulamalar hakkında durumu tesbit etmek bu etüdün gayesi olmuştur. Ayrıca etüdümüzün sonunda ambalaj işiyle iştigal edenlerin bir listesi yer almıştır. Ticarî hayatı ilgilendiren ambalaj hakkında, ufak bir eser ile konuya bir katkıda bulunmuş olduğumuz kanisiyle, okuyucularımıza saygıyla takdim olunur. İSTANBUL TİCARET ODASÎ
I KISIM KONUNUN GENEL TANIMI A Tanımı ve Fonksiyonları: Ambalaj; malların iyi şekilde muhafaza edilmeleri ve taşmabilmeleri için konuldukları kap ve zarflardır. Ambalaj m fonksiyonları şunlardır: 1 - Malın kalitesini muhafaza etmek ve stok tutmak: imalât ile tüketim arasmda bir zaman fasılası bulunmaktadır, bu süre içersinde özellikle yiyecek maddelerinin dış tesirlerden korunmasında ambalajın rolü büyüktür. 2 Malın naklini mümkün kılm-ak ve kolaylaştırmak. 3 Satışı teşvik etmek: îç ve dış piyasalarda, ambalaj bir satışı teşvik unsuru olarak mütalâa ediliyor. Malın satışında, kalite üstünlüğü kadar takdim tarzı da önemli bir rol oynar- Amerika Birleşik Devletlerindeki «Supermarket» lerde alım satım kararlarının % SO'inin iç tepki ile verildiği söylenmektedir. Ambalaj, dekorasyonu ile, şekli ile, cazip renkleri ile ihtiva ettiği malların reklâmını yapmakta ve ayrıca orijinal etiketi ile de malların menşei hakkında garanti teşkil etmektedir. Ambalajın yukarıdaki fonksiyonları yanında ekonomik olması şartı da aranır. B Önemi ve Gelişmesi: İnsan oğlunun ilk kullandığı ambalaj vazo oldu. Tekniğin ilerlemesine rağmen vazonun mağara devrindeki karakterini muhafaza ettiğini görüyoruz. Diğer taraftan tabiatın bizzat kendisinde de ambalajı görmek mümkündür. Meyvelerin ve zahirelerin kabukları bu konuda güzel bir örnektir. Bir zamanlar mallar dökme olarak piyasaya arzediliyordu. Sonradan satış usulleri derin şekil değiştirmelere uğradı. Un, şeker, tuz, yağ vesaire gibi önemli yiyecek maddeleri, çuval veya varillerle perakendecilere teslim ediliyordu. Onlar da bu maddeleri basit külah, şişe ile civardaki müşterilerine sunmaktaydılar.
otomobilin geniş kullanılış sahası bulması, yol şebekesinin gelişmesi, köylerden şehirlere kütlevî göçler, büyük mağazalarm ortaya çıkması, dağıtım usullerini ve ambalajı geliştiren faktörlerin bazılarıdır. Rekabet karşısında malları satabilm^ek için kalite kadar ambalaja da önem vermek bir zaruret halini aldı. Ayrıca batı ülkelerinde sağlığı koruma fikrinin yayılması, yiyecek maddelerinin ambalajlı olarak piyasaya arzedilmesi îieticesini doğurdu. Günümüzde bu memleketlerde et, ekmek gibi günlük tüketim maddeleri dâhi jelatin kâğıdına sarılmış olarak satılm.aktadır. Ambalaj standardizasyonu, kalitesinin islâhı, yeni renk ve desenlerin denenmesi satışı büyük ölçüde etkilemiştir. Ambalaj sayesinde malların imal tarzı ve kalitesi hakkında alıcıya bilgi vermek mümkün oldu. Bugün gelişmiş memleketlerde ambalajın önemini belirtmek bakımından şu rakamları vermek mümkündür: Fransa'da 1934-1964 döneminde kullanılan ambalaj miktarı % 130 artmıştır. 4 yıllık bir sürede boş ambalaj satışı (gıda maddelerini korumak için) on kat oldu. Gelişmiş memleketlerde gıda maddeleri alanında «dökme» olarak satış bir istisna haline geldi. Fransa'da bisküi ve pasta satışlarında ambalajsız takdim % 20.dir Halbuki bu oranın savaş öncesinde % 70-95 olduğu behrtilmektedir- A. B. D.'de yılda 9 milyar ton kadar konserve, 3 milyar şişe ve gene 9 milyar kutu bira tüketilmektedir. Toplam olarak Amerikalı sanayicilerin ambalajın ve ürünlerin korunması için harcadıkları para 25 milyon doları geçer. Bunun oranları şöyledir: % 40 gıda maddeleri için % 10 içkiler için 9r 7,8 imalât ve güzellik müstahzarları için % 2 şekerlemeler için 7r 1 tütün ve sigara için İtalya'da yıllık ambalaj maddesi tüketimi 1,4 milyar tona yakındır. Bu rakam Belçika'da 715.000 tondur. Bugün bilhassa tüketim pazarlarında sürüm, için şart olan ambalajlama faktörünün önemini gelişme yolunda olan bir çok memleket anlamış bulunmaktadır. İç ticarette kullanılan ambalaj bazı hallerde ihracata müessir olabilmektedir. Bu bakımdan bazı memleketler ambalajlama konusundaki çalışmalarını iç piyasa durumunu geliştirmeğe yöneltmişlerdir. C Çeşitleri: Malların fizikî durumları, tabiî vasıfları ile istimal veya istihlâk tarzları çok değişik olduğundan gerekli şekilde muhafaza ve nakilleri için çeşitli kap ve ambalajların kullanılması zarureti ortaya çıkmıştır. Bu çeşitlilik ambalaj malzemesinde, imal tarzında ve ölçülerinde kendini gösterir.
1964 d e Fransa'd a ambala j malzemelerini n tüketimini n gelişmesini göstere n grafi k (1 ) lo CO (M CD CO o" csı 00 00^ o CD to 05 O 2 CO O S ü EH Ha Ambalaj ekonomik bakımdan iki şekilde mütalâa edilebilir; a) Bir defada kullanılan yahut atılan ambalaj (unreturnable - emballage perdu) b) İade edilen ve tekrar kullanılan ambalaj (Returnable) (*) Ticarî muamelelerin istihsalden istihlâke kadar uzayan zincirinde, mallar şu şekilde ambalaj lanabilmektedir; a) Malın müstahsilden, toptancı, imalatçı veya ihracatçıya naklini sağlayan «ilk ambalaj», b) Malın iç piyasaya sürümünde kullanılan ambalaj, c) İhracat ambalajı. Kulanılan malzemeler itibariyle ambalaj çeşitleri: a) Kâğıt ve karton: Bütün sanayi memleketlerinde, ambalaj yapımında en önemli yeri işgal etmektedir. kâğıt ve karton (1) Kaynak : 1 1 Novembr e 196 4 M.O.C.I. No : 39 3 S. 441 3 (*) İhracatt a ambalajı n iades i bahiskonus u değildir.
Fı^ansa (2) Amerika (3) Almanya (3) CO 00 t- 00 B o >fc>jlj i o.1-1 C/3 -e o B s Q CÖ ;3 (2) M.O,C. L No : 39 3 11 Novembr e 196 4 S. 441 5 (3) M.O.C.I. No : 39 3 11 Novembr e 196 4 S. 441 1 8
Mukavva, standartlaştırma ve kalitesinin islâhı, oluklu mukavvanın tahtaya hafif bir üstünlüğünün olması, tarım ürünleri ihracatının artması ile geri alınmayan ambalajın gelişmesi yüzünden, taze meyva ve sebze sahasında, birçok ülkelerde ön plânda gelmekte ve gelişmektedir. 1964'te Norveç'te kraft kâğıdı ve kartonu üretimi 149 000 ton, diğer kâğıt ve karton üretimi ise 541 000 tondur. Fransa'da ve Belçika'da üretim aşağıdaki tablolardaki gibidir. TABLO: I FRANSA'DA KÂĞI T V E KARTO N ÜRETİ M MİKTARLAR I (4 ) (Ton olarak ) 1961 1962 1963 1964 1965 Ondüle kâğı t v e karto n : 501.300 529.2Ö0 571.300 604.900 629.400 Çeşitli kraf t 111.100 108.900 125.800 112.600 116.400 Büyük bo y çant a için kraf t : 134.900 144.300 139.600 148.600 140.600 Diğerleri : 230.800 236.400 252.300 257.100 248.100 Toplam 978.100 1.018.800 1.089.000 1.123.200 1.134.500 1966'da toplam ambalaj mıktan 1.247000 tondur. (1965 e göre % 10 1959 a göre ise % 53 bir artış görülüyor.) TABLO: II FRANSA'DA KÂĞI T TORB A ÜRETİM İ (4 ) (Ton olarak ) 1961 196 2 196 3 196 4 196 5 Küçük bo y torb a : 51.30 0 53.70 0 56.20 0 56.70 0 60.70 0 Büyük bo y torb a : 187.40 0 209.90 0 220.00 0 247.00 0 241.00 0 (4) Annuair e d e Statistiqu e Industriell e 1966, S. 23 0-23.
TABLO: III 1961 196 2 196 3 196 4 196 5 Ambalaj kâğıdı, sama n karton, karto n föt r : 135.36 2 143.29 3 145.23 9 137.16 0 139.08 7 Gri karto n : 34.30 7 33.29 1 41.85 5 50.71 2 102.015 Diğer kartonla r : 28.25 3 29.11 3 36.48 8 48.28 7 TABLO : IV NORVEÇ TE KÂĞIT ÜRETİM İ (6 ) (Bin to n olarak ) 1956 1960 1963 1966 Ambalaj içi n kraf t kâğıd ı Karton 75 123 140 169 63 76 74 87 Hemen hemen her ülkede ambalajlamada kullanılan malzemenin değer olarak yarısmı kâğıt ve karton teşkil etmektedir. Atılan ambalaj çeşidi için ideal bir malzeme olan kâğıt ve kartondan, kutular, büyük ve küçük boy torbalar yapılmaktadır. Fransa'da büyük boy torba üretimi çok makineleşmiştir. Dakikada 150 ünite torba imal eden fabrikalar mevcuttur. Bu torbalar genel olarak 2-6 yaprak kâğıt ihtiva ederler. Arada kalan kâğıtların kalaylı yahut katranlanmış olması dayanıklılığı arttırır. Memleketimizde kraft kâğıdından yapılmış torbalar çimento ve gübre sanayiinde kulanılmaktadır. Fransa'da bunun yanında hayvanı gıdalar, kimyevî maddeler, un, şeker vesaire açin de bu torbalar tercih edilmektedir. Orta ve küçük boy torbalar daha ziyade büyük mağaazlarm bir reklâm unsuru olarak mütalâa edilmekte ve tüketim gün geçtikçe yaygın bir hale gelmektedir. (Fransa'da nüfus başına tüketim 1950 de 4 Kg., 1962 de 6,5 Kg-, 1965 de 8 Kg. m üstünde). b) Hafif madenî ambalaj (teneke) : Ambalaj fabrikalarında kullanılan malzeme arasında önem bakımından kâğıttan sonra ikinci sırayı işgal eder. Yüksek kaliteli bir atılan ambalaj türüdür. Tenekenin şu vasıfları olmalıdır: Alçak maliyet, kolayca (5) Annuair e Statistiqu e d e l a Belgiqu e Tom e 86, 1966, s. 26 7-268. <6) Information s economiques, Nr. 14, 12. IV. 67, s. 21 5
şekiuenebilme, dayanıklılık, zehirli olmama, lehimlenebilme, hafiflik ve temizlik. Belli başlı küçük ve orta boy ambalajlar şunlardır: Konserve kutuları, boya kutuları, bidonlar, menteşeli, üstten kapaklı çeşitli boyda teneke kutular. Türkiye'de bu sanayiin ihtiyacı olan teneke levhaların büyük kısmı ithal yolu ile sağlanmaktadn-. Bir çok memleketlerde bu kutular, bira ve meyva suları hattâ diğer alkollü içkiler alanında geniş ölçüde kullanılmaktadır. c Ağır madenî kaplar: Uzak mesafelere yapılan nakliyatta bazı mallar için elverişlidir. 1928 denberi Fransa'da bilinmesine rağmen harpten sonra geniş ölçüde kullanılmaya başlandı. 1958 yılında yaklaşık olarak 252.000 adet madenî kap Avrupa'da ve Kuzey Afrika'da kullanılmıştır. d Tahta: Ambalaj malzemelerinin en eskisi olan tahta, hâlâ önemli bir yer işgal etmektedir. Tahtadan çeşitli tipte ambalajlar yapılmaktadır; kafesli veya düz sandıklar, kontrplâk kutular, hafif ufak kutular, diğer ambalaj malzemeleri ile birlikte yapılan değişik kutular vesaire. Diğer ambalaj çeşitlerinin ve yeni tevzi usullerinin rekabeti karşısında olan tahta amhalâj, şüphesiz gelecek senelerde büyük ölçüde şekil değiştirme ve yenilik yapma zorunluğunda kalacaktır. Memleketimizde yaş meyva ve sebze sahasında geniş oranda tahta sandıklar klülanılmaktadır. Fransa'da muhtelif yıllarda imal edilen tahta sandık, kasa ve fıçı miktarları ton olarak şöyledir: (7) TABLO:V Seneler Sandı k Kas a Fıç ı 1958 324.57 5 159.65 0 8.30 0 1959 375.00 0 155.00 0 7.50 0 1960 397.50 0 162.00 0 7.50 0 1961 422.00 0 170.00 0 7.00 0 1962 450.00 0 180.00 0 7.50 0 1963 480.00 0 198.00 0 10.00 0 1964 500.C0 0 10.00 0 (7) Annuair e Statistiqu e d e la Franc e 1965, s. 33 6
TABLO: III 1961 1962 1963 Ambalaj kâğıdı, sama n karton, karto n föt r : 135.36 2 143.29 3 145.23 9 Gri karto n : 34.30 7 33.29 1 41.85 5 Diğer kartonla r : 28.25 3 29.11 3 36.48 8 1964 1965 137.160 139.08 7 50.712 i 48.287 I 102.01 5 TABLO : IV NORVEÇ'TE KÂĞI T ÜRETİM İ (6 ) (Bin to n olarak ) 1956 1960 1963 1966 Ambalaj içi n kraf t kâğıd ı Karton 75 63 123 76 140 74 169 87 Hemen hemen her ülkede ambalajlamada kullanılan malzemenin değer olarak yarısını kâğıt ve karton teşkil etmektedir. Atılan ambalaj çeşidi için ideal bir malzeme olan kâğıt ve kartondan, kutular, büyük ve küçük boy torbalar yapılmaktadır. Fransa'da büyük boy torba üretimi çok makineleşmiştir. Dakikada 150 ünite torba imal eden fabrikalar mevcuttur. Bu torbalar genel olarak 2-6 yaprak kâğıt ihtiva ederler. Arada kalan kâğıtların kalaylı yahut katranlanmış olması dayanıl^lılığı arttırır. Memleketimizde kraft kâğıdından yapılmış torbalar çimento ve gübre sanayiinde kulanılmaktadır. Fransa'da bunun yanmda hayvanı gıdalar, kimyevi maddeler, un, şeker vesaire için de bu torbalar tercih edilmektedir. Orta ve küçük boy torbalar daha ziyade büyük mağaazların bir reklâm unsuru olarak mütalâa edilmekte ve tüketim gün geçtikçe yaygın bir hale gelmektedir. (Fransa'da nüfus başına tüketim 1950 de 4 Kg., 1962 de 6,5 Kg-, 1965 de 8 Kg. m üstünde). b) Hafif madenî ambalaj (teneke) : Ambalaj fabrikalarında kullanılan malzeme arasında önem bakımından kâğıttan sonra ikinci sırayı işgal eder. Yüksek kaliteli bir atılan ambalaj türüdür. Tenekenin şu vasıfları olmalıdır: Alçak maliyet, kolayca (5) Annuair e Statistiqu e d e l a Belgiqu e Tom e 86, 1966, s. 26 7-268. <6) Information s economiques. Nr. 14, 12. IV. 67, s. 21 5
şekillenebilme, dayanıklılık, zehirli olmama, lehimlenebilme, hafiflik ve temizlik. Belli başlı küçük ve orta boy ambalajlar şunlardır: Konserve kutuları, boya kutuları, bidonlar, menteşeli, üstten kapaklı çeşitli boyda teneke kutular. Türkiye'de bu sanayiin ihtiyacı olan teneke levhaların büyük kısmı ithal yolu ile sağlanmaktadu:. Bir çok memleketlerde bu kutular, bira ve meyva suları hattâ diğer alkollü içkiler alanında geniş ölçüde kullanılmaktadır. c Ağır madenî kaplar: Uzak mesafelere yapılan nakliyatta bazı mallar için elverişlidir. 1928 denberi Fransa'da bilinmesine rağmen harpten sonra geniş ölçüde kullanılmaya başlandı. 1958 yılında yaklaşık olarak 252.000 adet madenî kap Avrupa'da ve Kuzey Afrika'da kullanılmıştır. d Tahta: Ambalaj malzemelerinin en eskisi olan tahta, hâlâ önemli bir yer işgal etmektedir. Tahtadan çeşitli tipte ambalajlar yapılmaktadır; kafesli veya düz sandıklar, kontrplâk kutular, hafif ufak kutular, diğer ambalaj malzemeleri ile birlikte yapılan değişik kutular vesaire. Diğer ambalaj çeşitlerinin ve yeni tevzi usullerinin rekabeti karşısında olan tahta ambalaj, şüphesiz gelecek senelerde büyük ölçüde şekil değiştirme ve yenilik yapma zorunluğunda kalacaktır. Memleketimizde yaş meyva ve sebze sahasında geniş oranda tahta sandıklar klülanılmaktadır. Fransa'da muhtelif yıllarda imal edilen tahta sandık, kasa ve fıçı miktarları ton olarak şöyledir: (7) TABLO: V Seneler Sandık Kasa Fıçı 1958 324.575 159.650 8.300 1959 375.000 155.000 7.500 1960 397.500 162.000 7.500 1961 422.000 170.000 7.000 1962 450.000 180.000 7.500 1963 480.000 198.000 10.000 1964 500.C00 10.000 (7) Annuair e Statistiqu e d e l a Franc e 1965, s. 33 G
TABLO:VI 1961 196 2 196 3 196 4 196 5 384.234 395.57 0 420.32 3 498.87 2 493.97 6 e Jüt: Bu sahada alışılmış şekillere bağlı kalınmıştır. Bir ambalaj malzemesi olarak jütün şu özellikleri olmalıdır: Sağlamlık, yumuşaklık ve yüksek olmıyan fiat. Fransa'da her sene 120 milyon adet çuval imal ediliyor. Bazı sahalarda çuvallar kâğıt torbalarla rekabet halindedir. Dökme nakliyatın gelişmesi çuval sanayiini tehdit etmektedir. f Cam: Cam kaplar içinde mamul görülebileceğinden müstehlik, mamulün cinsi, rengi, kesafeti vs. hususlar hakkında bilgi sahibi olmaktadır. Ayrıca birçok maddelerin bu kaplar içinde uzun zaman bozulmadan muhafaza edilebileceği de söylenebilir. Cam kaplar bugün alkollü içki, gıda, meşrubat, ecza, itriyat gibi çeşitli sanayi kollarında ambalaj malzemesi olarak önemli rol oynamaktadır. Fransa'da 1955-64 devresinde tamamen fabrikasyon şişe ve damacana üretimi 1955-64 devresi sonunda yaklaşık olarak iki misline yükselmiştir. (Tablo VII). TABLO. VII FRANSA DA ÜRETİ M MİKTARLAR I (8 ) (Bin to n olarak ) 1955 196 1 196 2 196 3 196 4 Şişe v e damacan a 395, 4 566, 9 600, 3 662, 2 785, 4 (8) Annuair e Statistiqu e d e l a Franc e Resum e Ret., 1966, s. 25 9
g Plâstik: Devamlı olarak şekil ve çeşit değiştirme sayesinde, üretim miktarı ve pazar sahası genişlemektedir. Plâstiğin ambalaj olarak kullanıldığı başlıca sahalar şunlardır: İlâç sanayii Parfümeri Yiyecek maddeleri Kimyasal maddeler Sunî ham maddelerin çeşitliliğine rağmen polietilen, plâstik ambala - jın temel maddesi olarak kalmı ş bulunmaktadır. (% 80). Fransa'da tüketim ayda 300 ilâ 350 ton arasında değişmektedir. D Bir İşletmenin Ambalajlama Organizasyonu Nasıl Olabilir? Bir iş başarılı bir şekilde nihayetlendirilmek isteniyorsa, organizasyon ve selâhiyet devri yoluna gidilmelidir. Selâhiyet devri için muhtelif yollar vardır: a Ambalajlama Komitesi: İşletmedeki çeşitli bölümlerden (departman) seçilen 3 ilâ 5 kişiden teşekkül eder. b Mesuliyet yalnız bir departman'a devredilebilir (Satış veya istihsal departmanı gibi.) c Daha küçük işletmelerde bi r kişi bütün vazifeyi alabilir. d İşletme dışından, mukaveleu bir ambala j uzmanı da görevlendirilebilir. Yukarıdaki maddelerden birinin seçiminde her tipin yapılan iş üzerindeki nisbî tesiri ve yükleyeceği maliyet gözönünde bulundurulmalıdır. Ambalajlama Organizasyonunun görevleri: a Ambalajlama safhaları için gerekli bilgileri toplamak, b Bu bilgilerin işletme içinde değerlendirilmesi, c Yapılacak işin tipi ve büyüklüğü hakkmda tavsiyeler, d Ambalajlama ameliyesinin kontrolü ve nezaret. E Ambalaj Tipinin Seçimi: Bu konuda yapılacak araştırma 3 kısımda toplanabilir: İstihsal, dağıtım ve tüketim. Ambalaj şeklinin tayininden önce bu üç safhanın bir bütün olarak mütalâa edilmesi gerekir. a Üretim : Mahsûl veya mamulün fizikî şekli nedir? (sıvı, katı, tane, macun, gaz vs.) Mahsûl veya mamulün özellikleri nelerdir? (tehlikeli, kırılır, ağır, hususi şekilli olup olmadığı vs.) Fabrikada, yolda, depoda ve kullanım esnasında mahsûl veya mamulün nelerden korunması gerektiği (ışıktan, bakteriden, nemden, pas-
lanmadai], böceklerden, sıcaktan, soğuktan, küflenmekten, sızıntıdan etkilenme vs.) Ambalajın mamulün hususiyetlerine kazandıracağı şeyler (şekil, kalite, renk) Yerine getirilmesi kanunî, ahdî icaplar (özel şekilde markalama, özel maddeler kullanılması, özel nakil aracı kullanılması vs.) Halihazır ve gelecekteki ambalajlama imkânları nelerdir? (Malzemelerin temini imkânları, ekonomik düşünceler.) Ambalajlama faaliyeti standardize edilebilir mi? b Dağıtım: Hangi çeşit nakil aracı kullanılacaktır? (deniz, kara, demiryolu taşıma vasıtaları, frigofirik soğutmalı, izotermik, vinçli, kancalı, sırtta.-.) Toptan satışlarda alıcı hangi şaıtlarla mal teslimini kabul ediyor? Mal nerede ve nasıl satılacaktır? Alıcmm temayülleri nelerdir? (Tezgâhta, self-servis veya otomatlarda, dış piyasalarda, iç piyasalarda, toptancılara veya doğrudan perakendecilere, açık hava pazarlarında,ev ev dolaşılarak...) c Tüketim (Kullanım): Mamulü kimler satın alacak? (Ev kadınları, iş adamları, sporcular, memurlar, işçiler vs.) Mamul nerede ve nasıl kullanılacak? (Mutfakta, dairede, oyunda, fabrikada, bir defada veya yavaş yavaş...) Bütün bu araştırmalardan sonra uygun bir tip seçilecektir. Burada maliyet unsuru d a göz önünde bulundurulmalıdır- Ambalajın renk, desen, boyut gibi çeşitli özelliklerinin tayini için kamu oyuna başvurma düşüncesi ile hareket edilirse «deneme» ve «anket» usullerine baş vurulması gerekecektir. Kabiliyetli uzmanlar tarafından hazırlanan anketler vasıtası ile piyasa araştırmaları ilk defa Almanya'da yapılmış ve Amerika'da geliştiı^llerek çok başarılı sonuçlar alınmıştır. Burada ambala j seçiminde kulanılan ekonomik, basit ve pratik bir usulden bahsetmek yerinde olacaktır. Aşağıdaki tablo bu konuda bir fikir vermektedir. (Tablo VHI). Tablonun birinci sütunu iyi bir ambalajın esaslı vasıflarını ve bununla ilgili soruları ihtiva eder. «İdeal Durum» hanesi üç ayrı sütuna bölünmüştür. Birinci sütun «Şahsî Puan»lan gösterir. Burada her vasıf 5 puan olarak değerlendirilmiştir. İkinci sütun «Ehemmiyet Katsayıları»nı göstermektedir. Misâl olarak, rekabet piyasasından, kat sayı 2 olarak tesbit edilmiştir. Ferdî puanlarla, ehemmiyet katsayıları çarpılarak üçüncü sütundaki «Maksimum, Rakam»lar elde edilmiştir. Fiilî Durum hanesi de aynı şekilde üç sütuna bölünmüştür. Elde edilecek puanlar ideal duruma ne kadar yaklaşırsa başarı şansı okadar artmış demektir.
TABLO: VIII AMBALAJ ANALİZ İ (9 ) İyi bi r ambalajı n vasıflar ı İdeal Duru m Fiilî Duru m Pratik Şeki l Teknik bakımda n ambala j iy i ta - sarlanmış mıdır? Dı ş boyutlar ı mütenasip midir? Açılması, boşal - tılması, taşınması, perakendecile tarafından sto k edilmes i v e alıcı - r -M Sİ S il ıı S >i uç ö s ^ 11 s ^ lar tarafında n saklanmas ı kola y mıdır? 5 2 10 2 Sağlamlık Ambalaj nakil, sto k v e kullanm a esnasında içindekiler i yete r derece - de koruyabiliyo r mu? (Rutubete, ışığa, tozlar a v e pisliğ e karşi ) 5 1 5 1 Ambalajın Mallar a İntibakı. Ambalaj içindek i malları n mahiye - tini bi r bakışt a bell i ediyo r mu? Ambalaj ren k v e şeki l bakımında n tam olara k mallar a uyabiliyo r mu? 5 1 5 1 Ambalajın Görünüş ü Ambalaj zevk e hitap edebiliyo r mu? Çekici, ho ş v e güze l mi, zari f mi? 5 2 10 2 Orijinallik Ambalaj dikka t çekiyo r mu? v e ha - fızada kolayc a ye r edebihyo r mu? Rekabette açıkç a sivrili p kendin i gösterebiliyor mu? Yön i v e orijina l midir? 5 1 5 1 Kendini Kabu l Ettirm e Kabiliyet i Ambalaj emniye t telki n ediyo r mu? îyi bi r kalit e tesir i yaratabiliyo r mu? 5 2 10 2 Ambalajın Hafız a il e İlgili Vasıflar ı Ambalaj hafızad a v e bilhass a şuu r altında ye r edebiliyo r mu? B u hu - susta üzerindek i yazıları n karakte - ri, kullanıla n sembol, renk, şeki l ne derecey e kada r yardımc ı olabi - liyor? 5 1 5 1 Benzerlik Aynı soyda n diğe r mallar ı hatırla - tıyor mu? 5 1 5 1 s s ^ < ^ s a ^ -S ö S g NOT: İstenildiği kada r vası f v e bun - larla ilgil i sor u ilâv e edilebilir. 55 (9) Publicit Ğ e t art s grafique s 1947, s. 9 1 1 5
Şunu hemen behrtmek lâzımdır ki, bu metod bir ambalajın başarı şansını kesin olarak tayin etmeye muktedir değildir. Fakat, objektif olarak bir yargıda bulunabilmek, tasarlamanın ne dereceye kadar gerçekleştiğini tayin etmek ve daha az hata yapmak bakımından faydasının büyük olduğu inkâr edilemez. Bu tabloyu, çeşitli malların ve müstehliklerin vasıflarını hesaba katarak, değiştirmek veya genişletmek mümkündür. F Amibalâjm Hukukî Himayesi: İmalâtçı veya tacir yarattığı ambalajı kendine mal etmek ister. Kanun koyucu, belirli bir ölçüde onları üçüncü kişilere karşı iki halde korumuştur. Bilindiği gibi marka, kanunlarda hususî bir himayeye mazhar olmuştur- Öte yandan, haksız rekabete ilişkin kaideler tarafından ambalajın karakteristik elemanları (özellikle etiket) üçüncü şahısların taklit tehlikesine karşı korunmuş bulunmaktadır. İsviçre'de federal bir kanun endüstriyel desen ve modelleri himaye eder. Marka bazı figürleri ihtiva edebilir. Sahibinin sesini dinleyen bir köpek resmi gibi. Gene marka, «Sahibinin Sesi» ibaresi gibi bazı ayırdedici kelimeleri de ihtiva edebilir. Markanın, konumuzla ilgili olarak, üç önemli fonksiyonu herkesçe bilinir birincisi muhtelif işletmelerin benzer mallarını birbirinden ayırdedici fonksiyonu; ikincisi imalatçılarla, tüketiciler arasmda bir bağ yaratan tanıtma fonksiyonu ve nihayet malın menşei ve kalitesi hakkında garanti sağlama fonksiyonu. Rengin, markanın esaslı elemanları mefhumu içinde yer almadığı ve ayırdedici bir karakter arzetmediği bir an için akla uygun gelirse de, İsviçre Federal Yargı Bürosu, bir çok hallerde halkın hafızasında yer etmiş olan bazı renkleri tanımıştır. Öyle ki, birçok renklerden meydana gelmiş orijinal bir kompozisyon, markanın korunmaya hak kazanan bir elemanı olarak mütalâa edilmiştir. Hattâ bir tek rengin bile mallara çekici ve a- yırdedici bir karakter verebileceği kabul edilmiştir. Memleketimizde 76 yıllık bir uygulaması olan «Fabrikalar mamûlâtı ile eşyayı ticariyeye mahsus alâmeti farikalara dair Nizamname» 1965 senesinde 551 sayılı «Markalar Kanunu»nun kabul edilmıesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. Adı geçen 551 sayılı kanun markayı şu şekilde tanımlamaktadır: «Sanayide, küçük sanatlarda, tarımda, imal, ihzar, istihsal olunan veya ticarette satışa çıkarılan her nevi emtiayı başkalarmmkinden ayırt etmek için bu emtia ve ambalajı üzerine konulan, emtia üzerine konulmadığı takdirde, ambalajlarına konan ve bu maksada elverişli bulunan işaretler marka sayılır.»
Kanunumuzda, şekil, muhteva ve markanın esas unsuru itibariyle marka olarak tescil edilemiyecek işaretler belirtilmiştir. Sırf muayyen bir renkten, münferit bir harften, rakam veya rakamlardan ibaret olan işaretler bu meyanda sayılabilir. Ancak özel bir şekil verilen veya herhangi bir remiz, tezyinat çizgi yahut resimle veya renkle şeklen beraber olan münferit harf ve rakamların ve renklerin marka olarak tescili mümkün görülmektedir. Ayrıca, Kanunun D bendinde tescili izne tâbi olan işaretler tada t edilmiş bulunmaktadır. Hak sahiplerinden gayri kişiler tarafından markaların veya benzerlerinin kullanılması tescilli markalardan faydalanma hakkına tecavüz sayılmıştır. Buna göre, başkasına ait tescilli bir markanın biçim, mânâ veya bunlardan birisi itibariyle eşini veya ebat yahut renk itibariyle veyahut dikkatle bakmadıkça farkına varılmayacak kadar cüz'i surette değiştirilmiş şeklini kullanan kimse bu markayı aynen kullanmış sayılır. Kanunda ''benzeri" ifadesile, toplu olarak bırakılan intiba itibariyle ilk bakışta kolayca ayırdedilmeyecek şekilde benzeyen ve iltibasa sebebiyet veren markalar kastedilmiştir. Markalar Kanununun menşe ve m^ahreç işaretlerine ait hükümleri ihtiva etmemesi bir boşluk olarak nitelendirilmektedir. Bilindiği üzere alâmeti farika nizamnamesi bu konuya yer vermişti- G İhraç Mallan Ambalajı:, İhraç malları daha rıhtım, üzerinde beklerken birçok tehlikelere maruzdur. Şişe, sandık ve çeşitli paketlerin iç nakliyat sırasında hasara uğradıkları, çok kere bir kamyon kasasından indirilirken yere düşürüldükleri sık görülen olaylardandır. Daha sonra onlar sürüklenerek üst üste yığılırlar. Ambalajın bu gibi hallere karşı dayanıklı olması gerekmektedir. Aksi takdirde malların rutubete, tozlara ve diğer dış tehlikelere maruz kalacakları şüphesizdir. Sandıkları gemiye yüklemek için sapan, borda kancası ve ağ gibi vasıtalara baş vurmak gerekecektir. Yol bojrunca, üstlerindeki ağırlık tesiri ve sallanmasıyla sandıkların sürüklenip bağlarının gevşemesi, parçalanması, yazı ve adreslerin silinmesi gibi arzu edilmeyen durumlar ortaya çıkabilir. Gemi ambarlarında bulunan sandıklar birbirlerine sürtünerek bir ısı meydana getirirler. İç ve dış sıcaklık farkı havada bulunan su buharını etkiler ve ambarın duvarlarında, borularında ve yerde su damlacıklarının birikmesine yol açar ki, bu da malların ıslanması sonucunu doğurur.
28 C'de 2850 hacmindeki ortalama büyüklükte bir ambar içinde 70 kg. kadar su biriktiği (ve rutubetin % 100 arttığı) tesbit edilmiştir. Boşaltma limanında da mallar yeni tehlikelere göğüs germek zorundadırlar. Yük boşaltıcı hamalların genellikle okuma yazma bilmeyen kişiler oldukları göz önünde bulundurulursa, sandıklar üzerine yazılan (Dikkat kırılacak eşya! gibi) önemli (Tablo IX) ibarelere pek güvenmemek gerekecektir. Gerçekten kasalar çok kere sert bir şekilde itilip kakılırlar. İyi korunmuş bir antrepo bulmak da ayrı bir meseledir. Bazı limanlarda gemiler yüklerini mavnalara boşaltırlar. Deniz dalgalı ise sandıklar birbirine çarpıp kırılırlar ve mallar deniz suyunun tesirine maruz kalırlar. Bütün bu sayılan tehlikelere karşı, başlangıçta bazı tedbirler gerekecektir ; almak İlkin, oluklu karton kutularm içlerindeki ufak paketlerin birbirlerine çarpmasını önlemek için aralarında boşluk kalmayacak şekilde istif edilmeleri ve bu sandıklarm ilk defa uzun kapaklarının kapanması tavsiye edilir. Bu suretle hem üstüste yığılmaktan doğan basınç eşit olarak bölünecek ve hem de paketler sandığm mukavemetine iştirak etmiş olacaklardır. Oluklu karton kutuların kapakları sıkıca kapatılıp yapıştırılmalı veya rutubete, ısıya, sürtünmeye dayanıklı bir yapışkan bantla takviye edilmelidir. İhraç mallarının ambalajlamasında, «bileştirme prensibi» göz önünde bulundurulmalıdır. Gerçekten, tehlikelere karşı büyük hacimdeki yükler küçüklere nazaran daha az hassastır. Bu grup avantajından faydalanmak için, yükler bir palet üzerine istif edilip, çelik çemberler veya sağlam iplerle bağlanarak sevk edilirler. Genellikle tahta paletler terdh edilmektedir. Gümrük memurları ve nakliyeciler kolilerin üzerindeki kayıtları tetkik ederler. Bu yazıların suya ve diğer tesirlere dayanıklı olan ve kolay okunabilen yağlıboya ile yazılmış olmalarına dikkat edilmelidir. Adres ve gerekli diğer kayıtlar hiç değilse kolinin iki tarafına yazılmalı ve harflerin boyu en az 4,5-5 cm. olmalıdır. Alıcı adresini göze çarpan bir şekilde yazmak sureti ile kolilerin kolayca bulunmasını, çabucak gümrükten çıkarılmasını ve alıcısma teslim edilmesini sağlamış oluruz. Dayanıksız ve kırılabilen malların bu özelliklerini belirtmek için kullanılan beynelmilel işaretler mevcuttur. Fakat ekseriya bunlar gereği kadar açık ve göz alıcı değildir. İsviçre, Kolombiya gibi bazı memleketlerin Gümrük Kanunları brüt ağırlık üzerinden hesap yapmayı gerektirmektedir. Bilindiği gibi brüt ağırlık malların iç ve dış ambalajlarını da kapsar. Öte yandan, özellikle Okyanus üzerindeki nakliyat ağırlık ve hacim bakımından çok yoğundur. Bu bakımlardan ambala j mümkün olduğu kadar hafif olmalıdır.
Ö (D.C3 «O IPI ö a < u ^ g i 2 i5 5 S o 03 < D O a > ^ O ÜST FIILI î C3 "o g 8 CÖ CÖ o CO o o î CÖ o ^ C Ö (D 8-g CÖ S 2^ 0» N bj3 Ö CÖ (D O O O ft o Ü bû s < p s 'bi D a ö s 4:^ o 'm > (D Ö 0 ) CÖ, Q o ; W ^ W CÖ C O Ö Ö ^ 0) ^ CÖ o o 4 ^ C Ö.r H O r Q d )?- i C Ö ' ( D '«^ (15 s o o C35 O) Ö O CÖ o o MX) i (İH ^ CO ^ Ö U O 0) ft s a I I -S I 2 ^ 2 ^ 2 13 CÖ CÖ o.22 S CÖ CO CÖ CÖ CP ( D CÖ er o o Ol H CÖ S ts3 CÖ ^ 5 CO )bi} CÖ CÖ CÖ CÖ r- - 1 o
Ambalajlamada gerekli masraftan kaçmmamalıdır. Bozulmuş bir mal şüphesiz ihracatçı firmanın kötü tanınmasına yol açar. Ayrıca yetersiz bir ambalaj ihtiva ettiği malların bozulmasına, fire vermesine sebep olacaktır. Bu gibi zararları deniz taşıma sigorta sözleşmelerinin garanti edecekleri biraz şüphelidir. îhraç edilen malların özelliklerine göre ambalaj seçmek gereklidir: Oluklu karton kutular, birçok memleketlerde, denizaşırı nakliyatta geniş ölçüde kullanılmaya başlanmıştır. Fakat dayanıklılığı az karton kutuların kullanılması doğru değildir. Bu bakımdan ihracatta üç katlı olan karton kutular kullanılır. Bunların tahta sandıklardan üstün tarafı daha elâstik olmaları ve çarpma ile kırılmamalarıdır. Karton kutuların kenarlarına tahta çerçeve ilâvesi ile daha dayanıklı bir hale getirilebilirler. Maalesef karton kutularla yapılan nakliyatta çok fire meydana geleceği kanaati yaygındır. Kontraplâk sandıklar delinmeye ve malların çalınma tehlikesine karşı bir üstünlük sağlarlar. Ayrıca üstüste yığılmaya elverişlidirler. Tahta yerine kontrplâk kullanmakla ağırlık ve hacim bakımından istenilen tasarruf sağlanmış olur. Yekpare oldukları için rutubeti veya suyu içeriye geçirmezler. Tahta sandıklar kafesli veya aralıksız olabilirler. Ağırlık ve hacim bakımından büyük üniteler için tercih edilirler. Buzdolabı, çamaşır makinesi gibi malların ihracatçıları, bunları naylon bir kılıf içinde olarak kafesli sandıklarla sevketmektedirler. Malın kıymetli ve hassas olduğunu dışarıdan görmek mümkün olduğundan, indirip bindirirken veya yerleştirirken daha itinalı davranılmaktadır. Çok yapraklı kâğıt torbalar daha fazla çimento, gübre gibi toz halindeki maddelerin iç nakliyatında kullanılmaktadır. Münferit olarak kâğıt torbalarla yapılan ihracatta bazı güçlüklerle karşılaşılmıştır. Jüt torbalara alışmış olan ecnebi hamallar, gayri ihtiyarî olarak, kâğıt torbaları kulaklarından tutup kaldırmaya çalıştılar ve böylece içindekilerin dökülmesine sebep oldular. Bu durumu önlemek için, torbaların bir palet üzerine muntazam bir şekilde istif edilip sıkıca bağlanması yoluna gidilmiştir. Balyalama bir bakıma kolay ve pratik bir usûldür Fakat malların çalınma, kancalanarak yırtılma ve ıslanma tehlikelerine maruz kaldığı gözönünde bulundurulursa bazı tedbirler almak gerekecektir. Bu bakımdan, su geçirmez bir kılıf kullanılması ve küçük balyaların köşelerine tutmak için kulaklar yapılması tavsiye edilir. Fakat 50 Kg.'dan daha ağır olan balyaları kanca ve benzeri gibi araçlar yardımı ile kaldırmak zorunludur. Balyaların dağılmasına mani olmak için en az 4 kolan kullanılmalıdır.
Rutubet denizaşırı nakliyatın en can sıkıcı özelliğidir. Fakat, malları rutubetten korumanın bir çok usulleri vardır: Oksitlenmeye mâni olan özel kimyevi maddeler metallerin yüzeyine tatbik edilebilirler. Bazan da mum gibi koruyucu bir madde ile malların sıvandıkları vakidir. Bazı yalıtkan maddeler rutubete karşı en tesirli bir vasıta olarak karşımıza çıkıyor. Ziftlenmiş yahut alüminyum yapraklarla astarlanmış kraft veya benzeri diğer kâğıtlar ambalajlamada kullanılmaktadır. Muntazam yüzeyli bazı eşyaları yapışkan bir selofan bantla sarmak suretiyle iyi neticeler alınmaktadır. Kurutucu veya rutubet emici maddeler, sıkı kapanmış kaplar içerisinde kulanıldıklarmda çok etkin olurlar. Havanın rutubetini absorbe eden bu maddeler tabiatıyla metal eşyalar için kullanılmazlar. I Korozyonu önleyici uçucu maddelerin meydana getirdiği buhar, eşyanın üstünde veya ambalajın iç yüzeyinde yoğunlaşarak mikroskopik bir tabaka meydana getiirrler. Gene, renksiz, kokusuz ve tatsız olan bu maddeler ancak sıkı kapanmış bir kap içerisinde kullanılabilirler. II. KISIM DIŞ ÜLKELERDE AMBALAJLAMA TATBİKATI A Ambalaj sanayiinde sentetik reçinelerin kullanılması: Endüstri memleketlerinde sentetik maddelerin kullanılışı çok çeşitli olmuştur. Bu maddeler bazı yönlerden üstünlük arzederler: Kolayca şekillenebilirler, renkleri parlaktır ve asla solmaz. Tabiatiyle tadı ve kokusu yoktur. Diğer taraftan hafif olması en büyük özelliklerinden birini teşkil etmektedir. Sentetik maddelerle yapılan imalât tek bir ameliye ile gerçekleşmekte olup, ayrıca elle tamamlayıcı bir işlem gerektirmez. Çeşitli renk ve desenler elde etmek mümkündür. Buna ilâveten diğer ambalaj malzemeleri ile beraber kullanılarak onların kalitelerini yükseltirler. Bu reçinelerin ambalajlama sahasında kullanılması maliyeti oldukça kuvvetli bir şekilde düşürmüştür. Sentetik reçinelerden rutubet ve küflenmeye karşı dayanıklı yapıştırıcılar elde edilmektedir ki, bu, kontrplâk ve tahta sandık gibi büyük boyutlu ambalajlarda geniş avantajlar sağlar. Gene bu maddelerden yapılmış olan vernikler ayrı bir kategori teşkil ederler. Bu reçinelerin konserve sanayiinde geniş ölçüde kullanıldığını müşahede ediyoruz. Sanayide geniş ölçüde kullanılan en önemli plâstiklerden biri «Polietilen» dir. Bu maddeden esnek şişeler, çeşitli yiyecek ambalajları yapıl-
maktadır. Pölietilen kaplar ayrıca hidrofluorik asit eriyiği gibi bazı korozif sıvıların muhafazası için de imâl edilmektedir. Bilhassa esnek ve dayanıklı oluşundan dolayı bu maddeden kırılmaz şişe yapılmaktadır. Fakat, kokuların pek çoğunu geçirdiğinden, makyaj levazımatınm ambalajlanması için kullanılması uygun değildir. Selüloz esaslı plâstiklerden biri olan selüloz asetat, ince levhalar halinde, ambalajlamada büyük ölçüde kullanılmaktadır. Batı ülkelerinde, son zamanlarda, tahta yerine plâstikten şişe kasaları kullanılmaktadır. Teminat masrafının ortadan kalkması, hafif, dayanıklı ve deforme olmaması sebebi île tercih edilmektedir. Diğer taraftan, polypropylene iplikten çuval imalâtı son yıllarda geliştirilmiş olup, talebi süratle artmakta ve jütün yerini almaktadır (Tablo X). TABLO: X 1966 YILIND A MUHTELİ F MEMLEKETLERD E PLÂSTİK ÇUVA L ÜRETİM İ Memleketler Üreti m Miktar ı A. B. D. 400.000.00 0 Ade t Sovyet Rusy a 350.000.00 0 İngiltere 160.000.00 0 İtalya 110.000.00 0 B. Almany a 110.000.00 0 B Alüminyum ve Konserve Ambalajı: Bugün kalay yaprakların yerini alüminyum yapraklar almış bulunmaktadır. Beyaz demirin mekanik bir dayanıklılığı ve elverişli bir esnekliği vardır. Kalay paslanmaya mâni olduğu gibi ona çekici bir görünüş sağlar. Aside ve sülfür bileşiklerine karşı nötrdür. Alüminyum mekanik bakımından daha az dayanıklı ve daha az elâstik olmasına mukabil, bazı üstünlükleri inkâr edilemez: Herşeyden önce çok hafiftir, ikinci olarak (oksitlenmeye) paslanmaya karşı dayanıklıdır. İçine konan maddelere zarar vermediği gibi kolaylıkla aşınmaz. Yiyecek maddelerini hoş olmayan bir değişikliğe uğratmaz. Bugün kozmetik sanayiinde kullanılan tüplerin imalâtında kalayın yerini alüminyum almıştır. Artık ilâç sanayiinde de cam veya tenekeden yapılmış ambalajlar pek görülmüyor., Çeşitli otarşik cereyanlar neticesinde, daha İkinci Dünya Harbinden önce, yiyecek konserveleri sahasında büyük gelişmeler oldu ve geniş çapta alüminyum kullanıldı. Bilhassa yoğurt ve süt ambalajları için, demir-
den yapılan kaplar yerine alüminyum alaşımlı kaplar kullanılmaya başlandı. Bu gelişme, beyaz demir kıtlığı dolayisiyle bilhassa İsviçre'de kendini gösterilmiştir. Bazı yiyecek maddeleri hülâsası ve sütlerin ambalajlanmasında alüminyum, tüpler kullanılıyor. Alüminyum yapraklarla kaplanarak mekanik ve kimyevî dayanıklılığı artırılmış karton kutular, kurutulmuş gıda maddeleri ve reçellerin muhafazasında geniş ölçüde kullanılmaktadır. 1966'da Belçika'da 4321 ton alüminyum, ambalajlamada kullanılmıştır. (6 sene içinde beş misli artış görülmektedir.) C Şeffaf Ambalaj: Bilindiği gibi selüloz çam tomruğundan elde edilmektedir. Kimyevî ameliyelerle viskos haline gelerek atmosferik bir basınç altında iki nikel dudak arasından geçer, sülfürik asit ve sülfat de sud karışımından meydana gelmiş bir sıvı içindeki sıcak banyodan sonra ince bir zar haline getirilmek üzere büyük bir silindir altmdan geçerek bir bobin üzerine sarılır. Fakat nadir olarak top halinde alıcılara teslim edilmektedir. Alıcılar muayyen boyutta yaprak halinde veya torba haline getirilmiş olarak sıatm almak istemektedirler. Selüloz yaprakları çeşitli renklerde imâl etmek mümkündür. Bu ambalaj malzemesi içeriye hava ve rutubet geçirmediği gibi, malları tozlara, zararlı gazlara, dumana, çeşitli bakterilere karşı korur. Diğer bir özelliği de kir ve leke tutmamasıdır. Selüloz yapraklara istenilen şekil verilebilir, sağlamdır ve kolayca yırtılmaz. Selüloz yapraklar besin maddelerinin ve çiçeklerin tazeliğini ve güzel kokularını muhafaza ederler. Metal ve camdan, kıyas edilemeyecek kadar hafif olduğu gerçektir. Şunu da ilâve etmek gerekir ki, nylon torbaların ortaya çıkması, selüloz yapraklara büyük bir darbe indirmiştir. Kimyevî maddeler, kadın çorapları, bazı güzellik müstahzarları, sabunlar ve ilâçlar şeffaf ambalajlarının içinde daha çekici görünmektedir. Erkek ve kadın çamaşırları, gömlekleri bu nevi ambalaj içinde satılırlar. Şeffaf ambalajın daha çok sürekli olarak istihlâk edilen mallar (dayanıksız mallar) sahasında kulanıldığı dikkati çekiyor. Bu çeşit ambalajların kulanışlı olmalarının bir sebebi de, ambalajı açmadan, bir bakışta içindekinin kontrol edilme imkânıdır. D Meşrubat ve İçki Ambalajı: Her türlü alkollü ve alkolsüz içkilerin ambalajı olarak ilk defa akla gelen şişe oluyor. Uzun bir süredir çok çeşitli şekillerde şişelere rastla,- maktayız. Özel olarak ve kendine mahsus stilde şişe kullanmak muhakkak maliyetin yükselmesine sebep cimaz. Şüphesiz sürümün artması maliyet-
leri belirli bir şekilde düşürecektir. (Fakat kullanılan şişenin fiyatı içindekinden fazla olmaması tavsiye edilir.) Şarapçılık gibi bazı kesimlerde eski şekle bağlı kalmak daha uygun görülmektedir. Diğer ispirtolu içkiler ve özellikle likörlerde ananeye bağlılık daha zayıftır. Alkolsüz içkiler de ise durum oldukça değişiktir. Bu sahada bilhassa Amerika'da çok çeşitli yenilikler yapılmıştır. E Dondurulmuş Maddelerin Ambalajlanması: Dondurulmuş maddeler ambalajının.teknik özellikleri: 1 Yiyecek maddeleri ve özellikle meyvelerin kâfi derecede soğur yabilmeleri için ambalajın soğuğa karşı iletken olması gereklidir. 2 Zahrelerin kurumamaları için de ambalaj rutubeti muhafaza etmek zorundadır. Ayrıca ışığı içeri geçirmemesi tercih edilir. 3 Ambalaj malzemelerinin, kokusuz ve su sızdırmaz maddelerden seçilmesi icabeder. 4 Tatlı meyveler sıcak hava ile temas ettiklerinde bir su salmakta olduğundan sıkı kapalı ambalajlar tercih edilmelidir. Yukarıdaki özellikler gözönünde bulundurularak, aralarında ziftli yahut alüminyum yapraklı kaplı kâğıt bulunan karton kutular kullanılmaktadır. Ambalajın şekli ve büyüklüğü, imalât ve satış verimine tesir eder: Dondurulmuş maddelerin nakli ve muhafazası (stokajı) son derece pahalıya mâl olmaktadır. Satışın yüksekliği, fazla miktardaki kutu veya paketleri dar bir yere depolamaya, perakendecileri mecbur etmektedir. Dikdörtgen şelkindeki bir ambalaj, mefvcut sahanın en faydalı ve verimli şekilde kulanılmasını temin eder. Diğer taraftan, yiyeceklerin kolaylıkla donabilmelerini sağlamak maksadiyle, ambalajın mümkün olduğu kadar düz ve yassı olması gerekmektedir. Böylece, soğuk, süratle maddenin merkezine ulaşır ve homojen bir tarzda dağılarak kalitenin muhafaza edilmesini gerçekleştirir. Şeklin diğer bir tesiri de mallarn kalitesini yükseltmesidir. Ambalajın estetik güzelliği ile sağlığı koruma fikrine uygun ve temiz olarak hazırlanması dondurulmuş maddeleri sempatik yapar ve bir rekabet havası meydana getirmiş olur. Renklerin insanlar üzerindeki tesiri çeşitli olmaktadır. Paketler üzerindeki yazı ve etiketler maviye kaçan yeşil renkte olursa, daima soğuğu hatırlatacaktır. Koyu sarı etiket ise sıcak bir hava yaratır. Mevsimlere göre bu durum nazara alınmalıdır. Beyaz bir fon temizliği ve sağlığı koruma kavramını akla getirdiği gibi, üzerindeki renkli desenleri daha çok belli eder. Renklerin çeşitli şekillerde düzenlenmesi malların hafızada kolayca kalmasma yardım edeceği bir gerçektir. Ayrıca etiket üzerinde malların yapılış tarzı ve tarihinin belirtilmesi alıcıların tercihinde önemli rol oynayan bir husustur.
III. KISIM İHRAÇ MALLAIIIMIZIN AMBALAJ DURUMU VE STANDARDİZASYONU Standard mal denilince özellikle, ambalajda bir örnek olan ve her vakit eşdeğer ifade eden malları anlıyoruz. Ambalaj standardizasyonunun, prezantasyon ve satışı kolaylaştırma faydası yanında, depo istiflemelerinde, taşıma araçlarında az yer tutması ve düşük tarifelerin uygulanması bakımından da önemi büyüktür. Türk Standartları Enstitüsü tarafından, turunçgiller, sofralık üzüm, şeftali vesaire gibi bazı önemli ihraç mallarımızın standardları tesbit edimiş bulunmaktadır. Çalışmalar devam etmekte olup, «El Dokusu Türk Halıları Standardı» da hazırlanmıştır. Yakında Gül Yağı standardı da ilân edilecektir. İhraç edilmek üzere ihracatçı tarafından hazırlanan malların bazıları dökme olarak yurt dışma çıkarılmaktadır. Küspe, hububat ve bazı yağlı tohumlar misal olarak gösterilebilir. İncir, üzüm gibi mallar için büyük, küçük özel ambalajlar düzenlenmektedir. Tütün ve pamuk gibi mallar balyalarda, iç fındık çuvallı olarak dışarıya sevkedilmektedir. A) Standard ihraç malları: a Tütün: İhracat yolu ile temin edilen dövizin % 2 0 ilâ 30 'unu teşkil eden bu ürünün standardizasyonunu Türk Standardları Enstitüsü ele alh^ıştır. Gümrük ve Tekel Bakanlığının 15.12.196 2 tarihli tebliğine göre, yaprak tütün ihracatımızın 3 /4'e yakın kısmını teşkil eden Ege tütünleri 5 5-60 kiloluk (boyut 40x70 ) büyük Tonga, diğer tütünlerimiz genel olarak 2 0-25 (boyut 30x6 0 cm.) kiloluk küçük Tonga, Taşova, Trabzon, Artvin, Düzce ve Hendek tütünleri, kısmen 3 0-3 5 (boyut 40x80 ) kiloluk İskenderiye tarzı. Bursa - İzmit tütünleri ise kısmen 1 5-3 0 kiloluk Rumeli tarzı denklenir. Bu üç grup denkleme tarzının (Rumeli, İskenderiye, Tonga tarzı) birbirinden başlıca ayırıcı niteliği tütünlerin yığıldıkları sandık şekillerinin farklılığından ileri gelmektedir. Aynı grup içindeki çeşitli denkleme tarzının farklılığı ise sandıklara yığılma şeklinin değişik oluşundandır.
Ambalaj malzemesi olarak jütten mamu l (düz ve çizgili) kanaviçe, ip, kmnap kullanılır. Kanaviçe ihtiyacı ithal yolu ile sağlanır. Bu mik - tarın 3.500.00 0 m. olduğu ifade edilmektedir. İthâl olunan kanaviçeler genel olarak 1 0 sm. eninde ve 23 0-28 0 Gr. ağırlığmdadır. DenMemede kesilerek ve kenarları dikilmek suretiyle kuuanlıırlar. b Pamuk: Pamukların kontrolüne dair Tüzük gereğince Türkiye'de üretilen pamuklar, preslenmiş balyalar halinde ihraç edilirler. Preslenmiş pamuk balyalarının kanaviçe ile sarılmış ve demir çemberlerle çemberlenmiş olması mecburîdir. Bu tüzükte ambalaj standardları tespit edilmemiştir. Balyaların boyutlarını, ağırlıklarını ve preslenme şekli ile çember adedini tesbit için Ticaret Bakanlığı yetkili kılınmıştır. Kullanılan kanaviçelerin temiz ve sağlam olması gereklidir. (7, 5-8 onsluk kanaviçeler kullanılmaktadır). İç piyasada kanaviçeden başka malzeme de kullanılabilir. Balya ağırlıkları 19 0-25 0 Kg. ağırlığında değiştiği dikkate alınırsa ortalama olarak 21 0 Kg. geldiği kabul edilebilir. Çember miktarları genellikle 6 olmakla beraber 5 ve 7 olanlar da önemli bir yer tutar. c Fındık : Türk Standardları Enstitüsünce bir tasarı hazırlanmış ve henüz yürürlüğe girmemiştir. Fındık ihracının murakabesine dair nizamnameye göre, fındıklar çuval içinde ihraç olur ve çuvalların yeni veya muhtevi oldukları ağırlığa tahammül edecek sağlamlıkta yırtıksız ve aralıksız olması ve deliği varsa bunun dikiş ile yamanması şarttır. Nizamnamenin 16. maddesinde çuvalların iç fındıklarda gayri safi 90,8 0 kilo, özürlü, kırık ve vurgunlarda 5 0 kilo, kabuklu fındıklarda ise 50, 65, 75, 9 0 kilo olacağı belirtilmiştir. DENKLEME TARZIN A GÖR E AMBALAJD A KULLANILA N SARGILIKLARIN EBAD I ŞÖYLEDİR : (11 ) TABLO : XI Küçük tong a Taban parçası 3 6 18 5 Yan parçası 5 0 15 0 Denk başın a Büyük Tong a 100 17 2 Taban parçası 4 0 19 5 Yan parçası 5 7 19 0 Denk başına 100 19 5
iskenderiye tarz ı Alt parç a 10 0 16 0 Üst parç a 10 0 9 0 Denk başın a 10 0 25 0 Rumeli tarz ı Taban parças ı 1 0-5 5 20 0 Yan parças ı 10 0 13 0 Denk başın a 100 19 5-20 0 TABLO : XU ÇUVAL GRAMAJLAR I (12 ) Kabuklu fındıklarda : Asgarî (Gr. ) Azamî (Gr. ) 50 v e 6 5 kilolukla r içi n 1020 2050 75 v e 8 0 kilolukla r içi n 1135 2050 İç fındıklarda : SOkiloluklar içi n 1020 2050 70 kilolukla r içi n 1020 1135 80 kilolukla r içi n 1590 2050 d Sofralık üzüm: Standard ambalaj tahta kasadır- Kasaların alt tahtaları arasında 5-10 mm. aralık bırakılır. Parça sayısı 3 'ten fazla olduğu takdirde her aralık 8 mm. yi, taban kâğıdı kullanıldığı takdirde 6 mm. yi geçemez. İhracatta kulanılan tahta kasaların altlarına delikli ambala j kâğıdı tercihan ondülell kâğıt sarılabilir. Yanlara gösterişi temin maksadile renkli, ince ve dantelâ şeklinde kesilmiş kâğıtlar konur. Sandıkların üzerleri hava almasını engellemiyecek şekilde kapatılabilir. İhracatta yeni kasa kullanılır. Bunun dışında ithalâtçının arzusuna göre daha küçük veya daha büyük boy ve ağırlıkta, insan sağlığına zarar vermiyecek şekilde çeşitli malzeme ile yapılmış ambalajlar kullanılabilir. Bu ambalajların uluslararası kabul edilmiş 80x120 veya 100x20 0 santimetre olan palet yüzeylerinde % lo'dan fazla boşluk bırakmıyacak şekilde yerleştirmeye elverişli boyutlarda olmaları tavsiye edilir. Tatbikatta 14x25x3 3 santimetre eb'admda karton kutuların da kullanıldığı görülüyor. TABLO: XIII AMBALAJ KASALARINI N Tİ P V E BOYUTLARI : (mm. olarak ) (boyutla r dışta n dışa ) Tip Uzunlu k Genişli k Derinli k Aya k uzunluğ u 1 50 0 30 0 7 0 10 0 2 50 0 30 0 9 5 12 0 <11) v e (12 ) T. Odala r Birliği, Ambala j Tekni k Komites i Raporu, 196 3
e Ham deri: Küçük ve büyük baş hayvan ham derilerinin her cins ve kalitesinin ağır, orta ve hafif olanları hazırlanış usul ve renkleri göz önünde bulundurularak ayrı ayrı olmak üzere ambalajlanacağı Türk Standardları Enstitüsünce kabul edilmiştir. Sadece süt danası derileri çuval veya kanaviçe içinde olarak balyalanacaktır. İç piyasadaki satışlarda balya ağırlığı 100-110 Kg. arasında değişir, îhraç edilecek derilerin balya ağırlıkları tafsilâtlı olarak tespit edilmiştir. f Pikle deri: ' Düzine halinde paketlenerek veya paketler teker teker veya toplu halde su geçir mey ecek özellikte torbalara yerleştirilmek sur etile fıçılara konur. Bir fıçı doldurmayacak kadar az olan deriler için sandık, torba ve benzeri ambalajlar da kullanılabilir. Fıçıların boyutları şöyledir : Boy Üst kapak çapı En geniş karın çerçevesi 85-98 cm. 48-55 cm. 188-200 cm. (Bu ölçüde + 3 cm. kadar tolerans kabul edilir.) g Yumurta : Yumurta ihracatının yürütülmesine dair nizamnamenin 15 maddesine göre birinci nevi yumurtalar küçük sandık veya paket sandık ile, diğer cins yumurtalar büyük sandıklarla ihraç edilir. Konserve A, B yumurtaları ile sanayie mahsus yumurtaların bütün memleketlere küçük sandıklar, standard ve natürel yumurtaların paket sandıklar ile de ihraç kabul edilmiştir. Sandık imâlinde kullanılan tahtaların kuru kokusuz reçinesiz ve yekpare olması şarttır. Ticaret Bal^anlığı kalınlık ve genişlikleri tespit edebilir. Yumurtalar sandıklara kuru kokusuz yataklar veya mukavva hücreler içinde yerleştirilir. h Kuru fasulye, nohut ve mercimek: Alıcının isteğine göre 1-5 Kg. lık paketlerde veya 25-50-80 ve 100 Kg. İlk torba ve çuvallar içine konulur ve ağızları eksiz sicimlerle ve yanlarından kulaklar yapmak suretile dikilir. i Elma : Türk Standardları Enstitüsü'nce ambalaj standardları tesbit edilmiştir.