Giriş Sokaktan ve uzman birinin sosyoloji yaparken gerçek dünya ya her referansı, fiziksel veya biyolojik olaylara olduğunda bile, gündelik hayatın organize etkinliklerine bir referanstır. Bu yüzden, Durkheim ın sosyolojinin temel ilkesinin toplumsal olguların nesnel gerçekliği olduğu fikrine ilişkin belirli yorumlarda vurgulananın aksine, bu kitaptaki yazılarda toplumsal olguların nesnel gerçekliği olarak gündelik hayatın müşterek etkinliklerinin süregelen icrası alınır; bildikleri, kullandıkları ve gerçekliğini sorgulamadıkları bu gündelik ve becerili icraat biçimlerinin sosyoloji yapan üyelerin temel bir gerçekliği olduğu düşünülür ve bu düşünce bir araştırma politikası olarak kullanılır. Dolayısıyla, farklı biçimleriyle pratik sosyolojinin temel olgusu olması nedeniyle etnometodolojik araştırmanın egemen inceleme-konusunu bu icraatlar oluşturur. Etnometodolojik araştırmalarda üyelerin metotları, gündelik etkinlikleri tüm-pratik-amaçlarlagörünebilir-rasyonel-ve-rapor-edilebilir, yani açıklanabilir kılan metotlar olarak ve yaygın gündelik etkinliklerin organizasyonları olarak analiz edilir. Bu [gündelik] olguların refleksivitesi pratik eylemlere, pratik koşullara, toplumsal yapılara ilişkin sağduyusal bilgilere ve pratik sosyolojik muhakemeye has bir özelliktir. Bu
8 GİRİŞ refleksivite olguların oluşumlarını konumlandırmamızı ve incelememizi ve böylece araştırmamızı mümkün kılar. Etnometodolojik araştırmalarda üyelerin somut ve gündelik etkinlikleriyle pratik eylemleri; pratik durumları, toplumsal yapılara ilişkin sağduyusal [gündelik] bilgileri ve pratik sosyolojik muhakemeyi nasıl analiz edilebilir kıldıklarını ve bu ortamların süregelen icraatları olan yaygın ve pratik sağduyusal eylemlerin formel özelliklerini somut durumlar içinde hangi metotlarla keşfettiklerini öğrenmeye yöneliktir. Bu formel özellikler başka hiçbir kaynaktan gelmez ve başka hiçbir şekilde ortaya çıkmaz. Bu nedenle, araştırmalarımızla ilişkili görevlerimizi, örneğin, özgürce buluşlarla, analitik teoriler inşa ederek, modelleştirerek veya kitap incelemeleriyle başaramayacağımız için, belirli türleri dışında, pratik muhakemeye ilişkin örgütlü durumsal metotlar üzerinde durmadık. Benzer şekilde, pratik sosyolojik muhakemenin doğruluğunu tartışmaya veya bunları düzeltmeye de çalışmadık; uzman sosyolojik araştırmalar tamamen pratik etkinlikler olduğu için bu türden tartışmalarla ilgilenmedik (sadece uzman araştırmalar ve etnometodoloji yapanlar arasındaki tartışmaların etnometodolojik araştırmaların ilgi-konusunu oluşturabileceğini düşündük). Etnometodolojik araştırmalarda düzeltmeler formüle edilmeye veya önerilmeye çalışılmaz. İroniler olarak yapıldıklarında etnometodolojik araştırmalar kullanışsızdır. Bu araştırmalarda esasen sosyolojik yöntemler konusunda kılavuzlar hazırlanmaya çalışılsa da, bunlar hiçbir şekilde standart prosedürün tamamlayıcı ilâveleri değillerdir. Onlardan farklıdırlar. Bu araştırmalarda, genellikle ihlâl edildiklerinden daha iyi veya kötü olabileceklermiş gibi varsayılarak pratik eylemlerle ilişkili çözümler önerilmez. Ne hümanist argümanlar geliştirilmeye çalışılır, ne de teori tartışmalarına girilir veya bu türden tartışmalar teşvik edilir. Son on yıldır, büyüklüğü her geçen gün artan bir grup günlük konularla ilişkili etnometodolojik araştırmalar yapmakta-
ETNOMETODOLOJİDE ARAŞTIRMALAR 9 dır: Egon Bittner, Aaron V. Cicourel, Lindsey Churchill, Craig MacAndrew, Michael Moerman, Edward Rose, Harvey Sacks, Emmanuel Schegloff, David Sudnow, D. Lawrence Wieder ve Don Zimmerman ın çalışmaları bunların örnekleridir. Sıradışı yazıları ve dersleri temel önemde kaynaklar olarak hizmet ettiği için Harvey Sacks ın adının özellikle belirtilmesi gerekir. Onların araştırmaları sayesinde, bir sosyolojik olgular alanını, yani pratik düzenli bir icra olarak sağduyusal [gündelik] etkinliklerin formel özelliklerini belirlemeye katkıda bulunan metotlar geliştirildi. Hatırı sayılır büyüklükte erken dönem çalışma günümüzde yayınlanmıştır veya basılmak üzeredir. Elinizdeki kitap bu erken dönem çalışmaların bir parçasıdır. Daha sonraki oldukça büyük materyaller, henüz yayınlanmamış olsalar da dolaşıma girmiştir. Bulgular ve yöntemler giderek artmaktadır ve muazzam, şimdiye kadar bilinmeyen bir toplumsal olgular alanın ortaya çıktığını belirtmeye bile gerek yoktur. Elinizdeki kitaptaki araştırmalar son 12 yıl içinde yayınlandı. Metinleri değerlendirerek ve yeniden düzenleyerek oluşturduğumuz bu derlemede belirli bir bütünlük sağlamaya çalıştım. Derlenen makalelerde genel sağduyu yu aktarmaya çalışırken yeni çalışmaları kesinlikle dâhil etmediğim için üzgünüm. Kitapta yer alan makalelerin kaynağında Talcott Parsons, Alfred Schutz, Aron Gurwitsch ve Edmund Husserl in yazılarına ilişkin incelemelerim bulunmaktadır. 20 yıldır onların yazıları her günkü etkinlikler dünyası hakkında bilgi edinmemi sağlayacak oldukça çeşitli kılavuzlar sağladı. Bana göre, özellikle Parsons ın çalışması toplumsal düzen problemi ve çözümleriyle ilişkili merkezî görevler konusunda, pratik sosyolojik muhakemeye ilişkin nüfuz edici derinliği ve kesinliğini korumaktadır. Araştırmalarımızı maddî olarak aşağıdaki burslar ve kurumların yardımıyla gerçekleştirdik. Rutin temeller üzerine betimsel araştırmalar, dokümanter metot ve cinsiyet değişikliği üzerine yazılarda Birleşik Devletler Kamu Sağlığı Servisi İleri Araştır-
10 GİRİŞ malar Birimi SF-81 in desteğini aldık. Sağduyusal [gündelik] anlayışlar ve kodlama pratiklerine ilişkin araştırmalar, Birleşik Devletler Kamu Sağlığı Servisi İleri Araştırmalar Birimi SF-81 tarafından, Kaliforniya Kamu Akıl Sağlığı Departmanı Araştırma Bölümü nün Q-2 Bursu ve Hava Kuvvetleri Bilimsel Araştırma Bürosu Davranış Bilimleri Bölümü nün Af-AFOSR-757-65 projesi tarafından desteklendi. Rasyonaliteler üzerine makale Princeton Üniversitesi Örgütsel Davranış Projesi yle başlatılan ve Kamu Akıl Sağlığı Departmanı İleri Araştırmalar Birimi SF-81 in katkısıyla tamamlanan çalışmama dayanmaktadır. New Mexico Üniversitesi ndeki Disiplinlerarası Davranış Bilimleri Programı na Davranış Bilimleri Bölümü, Hava Kuvvetleri Bilimsel Araştırma Ofisi, ARDC ve İnsan Ekolojisi Araştırma Derneği nin 1958 yazında ortaklaşa yürüttüğü AF 49(638)-33 nolu proje konusunda teşekkür borçluyum. 1963-1964 akademik yılında Los Angeles İntihar Önleme Merkezi nin Bilimsel İntihar Araştırması Bölümü nde bir akademisyen olarak yer aldım. Dr. Edwin S. Shneidman, Dr. Norman Farberow ve Dr. Robert E. Litman a her türlü yardımları için teşekkür borçluyum. U.C.L.A. Nöro-psikiyatri Enstitüsü Psikiyatri Ayakta Tedavi Kliniği ndeki araştırmalar Kaliforniya Eyaleti Akıl Sağlığı Departmanı nın A-7 ve Q-2 bursları ve Birleşik Devletler Kamu Sağlığı Hizmetleri nden İleri Bilimsel Araştırmalar SF-81 tarafından desteklendi. Personelin klinik dosyalarını incelediği araştırma Kaliforniya Eyaleti Akıl Sağlığı Departmanı Q-2 Projesi, Birleşik Devletler Kamu Sağlığı Hizmetleri nden İleri Bilimsel Araştırmalar Bursu ve Etnometodoloji Üzerine Konferanslar Hava Kuvvetleri Bilimsel Araştırma Ofisi Davranış Bilimleri Bölümü nün AF-AFOSR-278-62 Bursu tarafından desteklendi. Los Angeles Kaliforniya Üniversitesi Nöropsikiyatri Enstitüsü Psikiyatri
ETNOMETODOLOJİDE ARAŞTIRMALAR 11 Ayakta Tedavi Kliniği nin eski müdürleri Harry R. Brickman, M.D. ve Eugene Pumpian-Mindlin araştırmalarımız için büyük kolaylıklar sağladı. Dr. Leon Epstein ve Dr. Robert Ross klinik araştırmaları desteklediler ve Araştırma Bölümü nde idareciyken Kaliforniya Eyaleti Akıl Sağlığı Departmanı ndan A-7 ve Q-2 Burslarını yönlendirdiler. Hava Kuvvetleri Bilimsel Araştırma Ofisi Davranış Bilimleri Bölümü şefi Dr. Charles E. Hutchinson a, Edward Rose la birlikte düzenlediğimiz Etnometodoloji üzerine Konferanslar Bölümü tarafından AF-AFOSR-278-62 Bursu yla desteklendiği için ve Sağduyusal Seçim Durumlarında Karar Verme Araştırmaları konusunda AF-AFOSR-765-65 Bursu için ve Harvey Sacks, Lindsay Churchill le birlikte yürüttüğümüz AF-AFOSR-757-66 Bursu için özel olarak teşekkür ediyoruz. Metodolojik uygunluk araştırmasında Dr. Richard J. Hill, Dr. Elliot G. Mishler, Dr. Eleanor B. Sheldon ve Dr. Stanton Wheeler in eleştirilerinden birçok önemli noktada yararlandık. Egon Bittner e araştırma asistanımken vakaların kodlanmasındaki ve Micheal R. Mend e hesaplamalar konusundaki katkılarından dolayı teşekkür ediyorum. Bu makaleyi hazırlarken Harvard Üniversitesi İstatistik Bölümü nden Profesör Charles F. Mosteller in tavsiyelerinden ve Los Angeles, Kaliforniya Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu ndan Profesör Wilfred J. Dixon ın yaratıcı katkılarından yararlandık. Profesör Dixon koşullu olasılıklar içeren verileri değerlendirmek için kullandığımız ki-kare metodunu tasarladı. Bu metodu izniyle Ek 1 de aktardık. Makalede karşılaşılabilecek eksikliklerden sadece ben sorumluyum. Öğrencilerim Michael R. Mend ve Patricia Allen a hem klinik hem de güvenirlik araştırmalarındaki yardımları nedeniyle teşekkür ediyorum. Peter McHugh U.C.L.A. da asistanım olduğu dönemde bana danışmanlık deneyi nde yardımcı oldu. David Sudnow hastasının yazmayı geliştirme konusundaki sınırlarını araştırdı. Robert J. Stoller, Egon Bittner, Saul Mendlowitz le
12 GİRİŞ birlikte metinlerin yazımlarında beraber çalıştık. Jüri üyeleri araştırmasında Mendlowitz le birlikte Chicago Üniversitesi Hukuk Fakültesi Jüri Projesi nde çalıştık. Aşağıdaki özel kişilere teşekkür borçluyum: dostum ve editör James H. Clark; eski arkadaşlarım William C. Beckwith, Joseph Bensman, Heinz ve Ruth Ellersieck, Erving Goffman, Evelyn Hooker, Duncan MacRae, Jr., Saul Mendlowitz, Elliot G. Mishler, Henry W. Riecken, Jr., William S. Robinson, Edward Rose, Edwin S. Shneidman, Melvin Seeman ve Eleanor B. Sheldon. Sevgili eşim bu kitabı benimle tanıyor. HAROLD GARFINKEL