Kabakulak (Epidemik Parotitis) Prof. Dr. Haluk Çokuğraş 1
Olgu 1: 4 aylık erkek çocuk 2 Üç gündür ateş, boynun sağ yanında şişlik. Bu bölgede yaygın şişlik-kızarıklık ve ısı artışı. Ağız içerisinde Stenon kanalından pü gelmesi. Lökosit: 24.000/mm3, formülde sola kayma, sedimantasyon 50 mm/saat. TANINIZ?
Olgu-2: 5 yaşında erkek çocuk 5 gün önce kabakulaklı ile temas 2 gündür sağ kulak altında şişlik ve hafif ateş. Bu bölgede 3x4 cm lik sert, sıcak ve ağrılı şişlik palpe ediliyor. Lökosit: 18.000/mm3; sola kayma, sedimantasyon: 40/saat. 3 TANINIZ?
Olgu-3: 4 yaşında erkek çocuk Üç hafta önce ablası kabakulak geçirmiş. Üç gündür ateş, baş ağrısı ve kusma. Ense sertliği ve diğer menenjiyal iritasyon bulguları pozitif; başka özellik yok. Lökosit: 8.400/mm3, %60 lenfosit. BOS: Berrak, Protein: 60 mg/dl, Pandy (+), Kan şekeri: 110 mg, BOS şekeri:75 mg, Hücre: 120 lenfosit 4 Amilaz yüksek TANINIZ?
Epidemiyoloji Bulaşma insandan insana Damlacık infeksiyonu ve kirli eşya ile Adolesan öncesi yaygın Kış sonu ve ilkbaharda daha çok olmak üzere yıl boyu 5
Etyoloji Paramiksovirüs grubunda ve rubulavirüs ailesinden bir virüs. 55-60 derecede 20 dakikada ısıtılmakla ya da formalin veya UV ile bulaştırıcılığını yitirir. Soğuğa çok dayanıklı 6
Patoloji İnterstisyel dokuda ödem ve lenfosit infiltrasyonu. Duktuslarda epitel şişmesi, PNL ve nekrotik materyel birikimi 7
Etkilenen Dokular Virüsün özellikle afinitesi olan organlar: Santral sinir sistemine Glandüler dokulara Tükürük bezleri Pankreas Testis Over Diğer: Gözyaşı bezi, meme dokusu, tiroid, v.b. 8
Patogenez Ağız-burundan girer. Parotislerde ya da solunum yolu yüzeyel epitelinde çoğalır. Kan yolu ile yayılır. (Glandüler yapılar ve sinir dokusu). Akut dönemde kan, tükürük, idrar ve BOS tan izole edilebilir. Kuluçka dönemi 16-18 gün (12-25 gün). 1-2 gün önce ve ilk 5 gün çok bulaşıcı. 9
Yakınmalar Çene altında şişlik (7-10 gün) Ateş (3-5 gün) Adolesan ve erişkinlerde prodrom dönemi Bazen kusma % 40 olguda sessiz infeksiyon!!! 10
Şişlik Genellikle (%75) bilateral Çene sulkusu kaybolur Yumuşaktır, sınırları iyi palpe edilemez. Gözle iyi görülür Üzeri kırmızı ve sıcak değildir Çiğnemekle ve ekşi besinlerle ağrılıdır 11
Bilateral parotis şişmesi % 75 olguda! 12
Unilateral parotis bezi şişmesi 13
Ağız içi Stenon kanalı (2. molar dişler hizasındadır) ağzı ödemli ve kırmızıdır. Kabakulak için tipik bir bulgudur. 14
Stenon kanalının ağzı Pü: Süpüratif parotitis 15 Ödem ve hiperemi
Komplikasyonlar Bunlar hastalığın eşlik eden bir parçası da olabilir. Parotitis olmadan tek başlarına da görülebilirler. Sıklıkla MSS ve glandüler organları ilgilendirirler. 16
Komplikasyonlar Meningoensefalit Pankreatit (ve diabetes mellitus?) Orşit (ve sterilite) Kabakulak embriyopatisi Diğer: Ooforit, tiroidit, miyokardit, mastit, artrit, dakriyoadenit, İTP, v.b. 17
Meningoensefalit Parainfeksiyöz, postinfeksiyöz ya da parotitis olmaksızın tek başına da olabilir (% 50!!! ) Erkeklerde 3 kez daha çok. Kusma ve baş ağrısı dikkati çeker. Viral menenjit bulguları vardır. İlk gün BOS ta bol PMN olabilir (!). Sekel çok nadir. Antibiyotik tedavisine gerek yoktur. 18
Pankreatit Ağır bir komplikasyondur. Subklinik tutulum daha sık. Ani epigastrik ağrı, duyarlılık, ateş ve kusma. Akut batınla karışabilir. Nadiren diabetes mellitus gelişebilir. 19
Orşit Ergenlik ve sonrasında %20-30 (!) Genellikle tek taraflı Bazen epididimit de tabloya katılır. Sıklıkla parotitisten 1-2 hafta sonra. Bazen tek başına (!) Ateş, titreme, bulantı, alt batında ağrı (apandisiti taklit eder), testis şiş, hiperemik ve ağrılı. 4-7 günde geriler, bilateral atrofi varsa: sterilite 20
Sağırlık Nadir Tam ve sürekli işitme kaybı. Sıklıkla unilateral 21
Kabakulak embriyopatisi Anne ilk trimestrde kabakulak geçirirse %5 oranında görülür. Endokardiyal fibroelastozis Koryoretinit Katarakt Hidrosefali Mental retardasyon 22
Sekeller Sağırlık Diabetes mellitus Kabakulak embriyopatisi Sterilite 23
Tanı Tipik klinik (Şişlik+ Stenon kanalı ağzı) Atipik olgularda: Yüksek serum amilazı (2 haftada normalleşir) Seroloji: Antikorlar 1. Hafta sonunda yükselmeye başlar; yıllarca yüksek kalır. İkinci haftadan sonra 4 kat artar. Kan, BOS, idrar ve tükürükte etken ürer (!) 24
Ayırıcı tanı Servikal lenfadenit Supüratif parotitis Stenon kanalında taş Rekürran parotitis Lenfomalar ve diğer tümörler Tbc menenjit ve başka meningoensefalitler 25
Bağışıklık Hastalık yaşam boyu bağışıklık bırakır. Anneden geçen antikorlar 6-9 ay korur. Standart immunglobulin ya da hiperimmun gamaglobulin korunmada etkisiz. Aşı ile aktif bağışıklık sağlanır. (1 yaşında tek başına ya da MMR; okul çağında tekrar) 26
Tedavi Semptomatiktir. Ateş düşürücü-ağrı kesiciler. Yatak istirahati Antibiyotik gereksiz. Ekşi ve sert besinlerden kaçınılmalı. 27
Olgu 1: 4 aylık erkek çocuk Üç gündür ateş, boynun sağ yanında şişlik. Bu bölgede yaygın şişlik-kızarıklık ve ısı artışı. Ağız içerisinde Stenon kanalından pü gelmesi. Lökosit: 24.000/mm3, formülde sola kayma, sedimantasyon 50 mm/saat. 28 Süpüratif parotitis
Olgu 2: 5 yaşında erkek çocuk Beş gün önce kabakulaklı ile temas İki gündür sağ kulak altında şişlik ve hafif ateş. Bu bölgede 3x4 cm lik sert, sıcak ve ağrılı şişlik palpe ediliyor. Lökosit: 18.000/mm3; sola kayma, sedimantasyon: 40/saat. 29 Lenfadenit
Olgu 3: 4 yaşında erkek çocuk Üç hafta önce ablası kabakulak geçirmiş. Üç gündür ateş, baş ağrısı ve kusma. Ense sertliği ve diğer menenjiyal iritasyon bulguları pozitif; başka özellik yok. Lökosit: 8.400/mm3, %60 lenfosit. 30 BOS: Berrak, Protein: 60 mg/dl, Pandy (+), Kan şekeri: 110 mg, BOS şekeri:75 mg, Hücre: 120 lenfosit Yüksek serum amilazı. Kabakulak menenjiti
ÖZET Bilateral parotis şişmesi ve ateş Şişlik yumuşak, üzeri sıcak ve kırmızı değil Stenon ağzı şiş ve ödemli % 40 sessiz infeksiyon En sık komplikasyon: Meningoensefalit Sekeller: DM, sağırlık, sterilite, embriyopati İlk 6 ayda nadir. Aşı ile korunulabilir. 31