1 2017/55
Тurkic Weekly 2017 4 (55) (23-29 Ocak) Turkic Weekly, Türk dünyasında yer alan haftanın en önemli gelişmelerini değerlendirmektedir. Turkic Weekly, Türk dili konuşan ülkelerde cereyan eden güncel meseleler hakkında güvenilir bilgi ve objektif analiz sunmaktadır. Тurkic Weekly analitik bülteni Uluslararası Türk Akademisi tarafından hazırlanmıştır.
ASTANA GÖRÜŞMELERİ DİYALOĞUN TEMELLERİNİ ATTI 23-24 Ocak 2017 tarihlerinde Kazakistan ın başkenti Astana da Suriye görüşmeleri gerçekleşti. Astana süreci olarak adlandırılan görüşmede Suriye de birbiriyle çatışan her iki tarafın yanısıra sürecin üç önemli katılımcıları Türkiye, Rusya ve İran aynı masaya oturmuştur. Bununla birlikte görüşmelere ABD heyeti, BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura aktif şekilde katılmıştır. Taraflara gelince Suriye Hükümeti heyetine Suriye nin BM nezdindeki Daimi Temsilcisi Başar Al-Cafari başkanlık etmiştir. Suriye iktidarı heyetinde Dışişleri Bakanı müsteşarı Ahmed Arnous, Suriye nin Moskova Büyükelçisi Riyad Haddad, milletvekili ve hukukçu Ahmed Al-Kuzbari, diplomatik misyon temsilcileri Haydar Ali Ahmed, Osama Ali, Amcad Eyssa katılmıştır. Silahlı muhalifler tarafından görüşmelere Ceyşül- İslam grubundan heyet başkanı Muhammed Allouş, Feylek eş-şam / Fetih-Halep grubundan Yasser Abderrahim, Şühedaül-İslam/Deraya grubundan Said Nekraş, El-Cebhet Aş-Şamiye grubundan Hossam Yasin, Festakim Kema Ümirte grubundan Mustafa Birou, Ceyşül-İslam grubundan Yamen Tolcu, Feylak aş-şam grubundan Monder Seyras, Sultan Murad grubundan Ahmed Sultan, Sukur eş-şam grubundan Mamun Hac Mustafa iştirak etti. Bunun yanısıra Astana daki görüşmelere Suriye nin siyasi muhalefet temsilcileri de gelmiştir. Onların arasında Abdelhakim Başar, Nadir al-hekim, Nasser al- Hariri, Osama Abu Zeyd, Yahya al-aridi, Hişam Merve, Haled Şehabeddin, Ammar Tebab hazır bulundu. Diplomatların belirttikleri gibi Astana daki görüşmeler süreci çok zor, ama verimli geçti. Görüşmelere katılan tüm taraflar da aynı değerlendirmeyi yaptılar. Şöyle ki, Rusya heyet başkanı A.Lavrentyev anılan görüşmelerin başarılı şekilde tamamlanması için sarf edilen tüm çabaların istenen düzeyde gerçekleşmekte olduğunu belirtti. Lavrentyev e göre Suriye Hükümeti heyeti ve Suriye silahlı muhalifler arasındaki direk temaslar iki taraf için önemli bir adım olup, birbiriyle savaşan taraflar arasında güvenin artırılması için temel teşkil etmiştir. Bunun yanısıra görüşmeler sonucunda taraflar Rusya, Türkiye ve İran ın Suriye deki ateşkese uyulmasını kontrol edecek ortak çalışma grubunu kurmaya dair anlaşmaya varmıştır. Astana süreci neticesinde imzalanan açıklamada teroristlere karşı birlikte mücadele etmeye dair Rusya, İran ve Türkiye nin müşterek niyetleri belirtilmiştir. Belgede ayrıca üç garantör devletin terör grupları ve silahlı muhalifleri birbirinden ayırılmasını destekledikleri vurgulanmıştır. Bunun yanısıra açıklamada garantör ülkelerin Suriye deki ateşkesin sağlanmasını gözlemleyecek üç taraflı mekanizmanın kurulması isteği de kaydedilmiştir. Moskova, Ankara ve Tehran BM Güvenlik Konseyi 2254 Kararı çerçevesinde Suriye görüşmelerinin canlandırılmasında ısrar etmiştir. Daha önce Kazak lideri Suriye görüşmelerinin Kazakistan da yapılması ile ilgili Türkiye ve Rusya nın önerisini kabul ettiği malumdur. Gözlemcilerin de belirttikleri gibi Kazakistan lı diplomatlar birkaç yıl süren karmaşık sorunun çözümüne doğru önemli adım atabilmiştir. Astana süreci olarak adlandırılan ilk görüşmelerin gerçekleşmesinin ardından daha önce birbiriyle savaşan tarafların barış ortamında diyalog kurması için uygun şartlar ve imkânlar sağlanmıştır. 3
HAZAR ZİRVESİNE HAZIRLIK DEVAM EDİYOR Hazar Ülkeleri Devlet Başkanları Zirvesi son dönemde sıkça ertеlenmekte olup, belirlenen tarihlerde gerçekleşmemektedir. Geçen yıl da Zirve ertelendiği bellidir. 2016 yılının sonlarında yapılması planlanan Zirve 2017 yılına ertelenmiştir. Geçtiğimiz dönemde Zirveye hazırlık çalışmaları başladı. Azerbaycan ın başkenti Bakü de 25-26 Ocak tarihinde Hazar devletleri Dışişleri Bakan yardımcıları düzeyinde Hazar denizi hukuki statüsüne dair Anlaşmanın hazırlanması ile ilgili çalışma grubunun 48. Oturumu gerçekleşti. Azerbaycan Dışişleri Bakanı basın hizmetinin açıklamasına göre toplantıya Azerbaycan Dışişleri Bakan Yardımcısı Halaf Halafov un başkanlığındaki Azerbaycan heyetinin yanısıra İran (heyet başkanı İ.Rahimpur), Kazakistan (heyet başkanı Z.Amanjolova), Rusya (heyet başkanı İ.Bratçikov) ve Türkmenistan (heyet başkanı M.Atacanov) heyetleri de iştirak etmiştir. Azerbaycan Dışişleri Bakan Yardımcısı Halaf Halafov yaptığı konuşmasında Hazar ülkelerinin Devlet Başkanları ve Dışişleri Bakanları düzeyinde yapılan önemli anlaşmaların sayesinde ülkelerin pozisyonlarının birbirine yaklaşması ve ciddi sonuçlara varılması için gerekli şartların sağlandığını açıkladı. Halafov a göre Anlaşma taslağındaki tüm temel maddeler üzerinde mutabakata varılmasına yönelik beklenen Zirvenin amacı Hazar bölgesi ülkelerinin gelecekteki etkileşimi ve işbirliği için kapsayıcı hukuki temeller atmak olmalıdır. Toplantı sırasında taraflar ülkelere ait sular ve balıkçılık arazilerinin tespiti, egemenliği, aidiyeti ve güvenliği, başlangıç hatlarının belirlenme metodolojisi, deniz dibi ve kaynaklarının sınırlandırılması, ülkelere ait sulardan askeri gemilerin geçişi, hatlar ve boruların geçirilmesine ilişkin Anlaşma taslağının şartlarını değerlendirdi ve onayladı. Azerbaycan basınına göre heyetler yapılan görüşmelerin sonuçlarını olumlu şekilde değerlendirdi ve görüşmenin yüksek düzeydeki organize edilmesinden dolayı Azerbaycan a teşekkür etti. Özel çalışma grubunun bir sonraki oturumu Türkmenistan da gerçekleşecektir. Toplantının tarihi diplomatik kanallar vasıtası ile bildirilecektir. Bununla birlikte Hazar Zirvesi nin düzenlenme tarihine ilişkin hiçbir bilginin verilmemesi Zirve gündemine çıkarılacak temel meselelerin henüz belirlenmediğini bildirmektedir. 4
KAZAKİSTAN DA YETKİ PAYLAŞIMI SÜRECİ Geçen yılın sonlarından itibaren Kazakistan da Devlet Başkanı, Hükümet ve Parlamento Başkanları yetkilerinin sistemli paylaşımı süreci başladı. 25 Ocak tarihinde Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev Kazakistan halkına hitaben özel bir sesleniş konuşması yaptı. Konuşmasında N.Nazarbayev devlet yönetimi reformlarına ilişkin görüşleri ile paylaştı. Bilindiği üzere, Cumhurbaşkanlığı İdare Başkanı Adilbek Jaksıbekov un başkanlığındaki çalışma grubu devlet yönetimi alanları arasındaki yetki paylaşımı reformları ve meseleleri üzerine çalışmalar yürütmüştür Yakında anılan çalışma grubu üyeleri Devlet Başkanına önerilerini sundu. Nursultan Nazarbayev Devlet Başkanı bazı yetkilerinin Parlamento ve Hükümete geçeceğini açıkladı. Devlet Başkanı Yeni zaman yeni hedefleri talep etmektedir. Güçlü Devlet Başkanı sistemi devletin temellerinin atıldığı ilk yıllarda gerekli idi. Sunulmakta olan reformların anlamı siyasi yetkilerin ciddi şekilde yeniden paylaşımı ve genel siyasal sistemin demokrasileştirilmesindedir, diye açıkladı. Daha sonra açıklandığı gibi, sosyal-ekonomik süreçleri düzenleme yetkilerinin bir kısmı hükümete verilecektir. Bu alandan bakanlar kurulu ve valilikler sorumlu olacaktır. Bununla birlikte Hükümet devlet programlarını onaylama hakkına sahip olmakla birlikte anılan programlardan sorumlu tutulacaktır. Hükümet kendi bünyesine girmeyen merkezi yürütme kurumları oluşturma ve feshetme hakkına sahiptir. Parlamento nun rolüne de değinen Kazakistan Devlet Başkanı N.Nazarbayev Hükümetin oluşumunda Parlamento nun rolünün güçlendirilmesi ve Hükümetin Bakanlar Kurulunun milletvekilleri nezdindeki sorumluluğunun yükseltilmesine vurgu yaptı. Parlamento seçimlerinde kazanan parti Hükümetin oluşumunda belirleyici etkiye sahip olacaktır. Yeni düzenlemelere göre Hükümet yetkilerini eskisi gibi Devlet Başkanına değil, yeniden seçilen Meclis e teslim edecektir. Çift kanatlı Parlamento nun Hükümet üyelerine güven oyu bildirme şeklinin kolaylaştırılması sözkonusudur. Bu durum ise yasa çıkarma alanının yürütme alanı üzerindeki kontrolünü güçlendirecektir. Konuşma sonunda N.Nazarbayev yeni Anayasa projesinin referanduma çıkarılabileceğini açıkladı. Kazak lider Bizim sunduğumuz reformlar öncelikle Kazakistan ın kendi deneyimi ve ihtiyaçlarına dayanmaktadır. Reformlar projesi Kazakistan ın hangi yolda ilerleyeceği sorusunda bizim vereceğimiz bir yanıttır. Cevap açık ve net olup, demokratik gelişme yoludur, diye açıkladı. 5
6 ÖZBEKİSTAN DIŞ POLİTİKASINI AKTİFLEŞTİRMEKTE Geçtiğimiz dönemde Özbekistan dış politika alanında aktif harekete geçmiştir. 23-24 Ocak tarihlerinde Özbekistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Abdulaziz Komilov Afganistan ı ziyaret etti. Ziyaret esnasında A.Komilov u Afganistan İslam Cumhuriyeti Devlet Başkanı Aşraf Gani kabul etti. Özbekistan-Afganistan görüşmeleri neticesinde belgeler paketi imzalanmıştır. Bu belgelerin en önemlisi kısa zaman içinde ticari alışveriş hacmini 1,5 milyar ABD dolarına yükseltmeyi sağlayacak ikili ticari-ekonomik Yol Haritası oldu. Bununla birlikte Özbekistan ve Afganistan ın iş adamları toplam değeri 49,3 milyon ABD doları olan ilaçlar ve tıbbi ürünler, ambülans otomobilleri, buğday, ticari elektrik ürünlerin tedarikine dair karşılıklı sözleşmeler imzalandı. Aynı dönemde Aşkabat ta Türkmenistan ve Özbekistan Dışişleri Bakanları arasında istişareler gerçekleşti. Özbekistan heyetine ülkenin Dışişleri Bakan Yardımcısı Saidikram Niyazhocayev başkanlık etmiştir. Görüşme sırasında karşılıklı ilişkilerin sonraki gelişiminin temel alanlarının analizi yapılmıştır. Pekin de gerçekleşen Özbekistan-Çin Dışişleri siyasal istişarelerinin birinci oturumunda siyasal, ticari, ekonomik, yatırım, kültürel-insani ve diğer alanlardaki ilişkileri geliştirme durumu ve perspektifleri masaya yatırıldı. Görüşmeler esnasında Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jingpin in 21-22 Haziran 2016 tarihinde Özbekistan Cumhuriyeti ne yaptığı ziyareti sırasında varılan anlaşmaların hayat geçirilmesi konuları detaylı şekilde değerlendirilmiştir. Görüşmede önümüzdeki dönemde yapılması planlanan ziyaretlere yüksek düzeydeki hazırlık çalışmaları ele alınmıştır. Özbekistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı basın hizmetine göre aynı gün Pekin de Özbekistan- Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi güvenlik alanındaki işbirliği bölümünün sıradaki oturumu gerçekleşti. Toplantıda taraflar net sonuçlara varmanın yanısıra anılan alanda işbirliği perspektiflerini tespit ederek, uluslararası ve bölgesel sorunlara ilişkin görüş teatisinde bulundu. Özbekistan ın dış siyasette aktif hareketlere geçmesi tam anlamda kapalı dış ve iç politikalar yürütmek istemeyen Taşkent in dünya siyasetinde sorumlu aktör olma eğilim ve pozisyonunu açık şekilde güçlendirmektedir.
D.TRUMP IN İLK KARARLARI VE SONUÇLARI ABD Cumhurbaşkanı Donald Trump seçim kampanyası sırasında birçok önemli vaadlerde bulunmuştu. Trump ın yerine getirmeye söz verdiği konulardan biri ABD nin Trans-Pasifik Ortaklık anlaşmasında çıkması idi. Geçen hafta görevine başlayan Trump çok bekletmeden ilk kararlara imza attı. Analistlerin tahminlerine ve her şeye rağmen ABD Cumhurbaşkanı Trans-Pasifik Ortaklık anlaşmasından çıkma kararını imzaladı. Uzmanların çoğu kısmına göre ABD nin anılan anlaşmadan çıkması Washington un küreselleşme sürecinden vazgeçmek istediğini göstermektedir. Bilindiği gibi Trans-Pasifik Ortaklık dünyanın en büyük serbest ticaret bölgesi olmaya namzet bir programdı. Plana göre ortaklığa 12 ülke katılmakta olup, 1 milyar kişi ve dünya GDP sinin %40 ı kapsayacaktı. Değerlendirmelere göre Trans-Pasifik Ortaklık programına üye ülkeler arasındaki ticaret hacmi %11 artarak, ortaklığa giren ülkelerin GDP oranı %1,1 e artmıştı. Trans-Pasifik Ortaklık üyeleri arasında Avustralya, Bruney, Vietnam, Kanada, Malezya, Meksika, Yeni Zelanda, Peru, Singapur, Çili ve Japonya bulunmaktadır. Trans-Pasifik Ortaklığı anlaşması birkaç yıl boyunca hazırlanmış olup, geçen yıl 12 ülke tarafından imzalanmıştı. Ortaklık Asya-Pasifik bölgesinde serbest ticaret bölgesinin oluşturulmasını öngörmüştü. Obama bu anlaşmayı Çin i ekonomik açıdan dengelemenin esas bir yöntemi olarak değerlendiriyordu. Bu bağlamda Çin i bir numaralı rakip gören Trump ın neden Pekin le mücadelede verimli araç olan ortaklık anlaşmasından vazgeçtiği hususu uzmanları da hayrete düşürdü. Analistlere göre anılan anlaşmadan vazgeçme tüm bölge için beraberinden bir dizi ciddi sonuçlar getirecektir. Geçen hafta Avustralya ve Yeni Zelanda Trans-Pasifik Ortaklığı nı kurtarmaya dair ümitlerini yitirmediğini ve anlaşmaya Çin in ve diğer Asya ülkelerinin katılabileceğini açıkladı. Sözkonusu ülkeler kendi aralarında ve Singapur ile görüşmeler yaptı. Avustralya Başbakanı Malcolm Turnbull Amerika Birleşik Devletlerinin Trans-Pasifik Ortaklığı ndan çıkmasının büyük kayıp olduğunda hiç bir şübhe olmamalıdır, diye açıkladı. Ancak Japonya nın Trans-Pasifik Ortaklığı na Çin in katılmasını bloke edeceği açıktır. Japonya, ABD nin Trans-Pasifik Ortaklığı ndan çıkmasından sonra diğer üyeler arasında ortaklığın korunmasını desteklemediğini resmi olarak tasdik etti. 7
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Devlet Başkanları tarafından 2010 yılında kurulan Türk Akademisi Uluslararası Teşkilatı, Türk dünyasının dillerini, kültürünü ve kadim çağlardan günümüze kadarki tarihini titizlikle ve kapsamlı bir şekilde inceleyen ve benzer konulardaki bilimsel araştırmaların koordinasyonunu üstlenen uluslararası örgüttür. Uluslararası Türk Akademisi, Türk dünyasının araştırma ve eğitim merkezleri arasındaki bilimsel işbirliğini teşvik etmektedir. www.twesco.org 57-49-86 57 Tauelsizdik caddesi, Barış ve Uyum Sarayı Astana, 010000 Kazakistan @intturkicacadem https://www.facebook.com/intturkicacadem