İrada Aliyeva Zulfalıkızı Qazeteçi, Baku DövletUniversitetinde hoca AzerbaycanMilliİlimlerAkademisininaraştımaçı dissertant, Yazar. Azerbaycanda Karabağ kaçkınlarının konusu Ermenilobisininuzunyillardırsürdürdügüve son yillartümdünyadahızverdiyiçalışmalarda, Ermənilerkendilərinizulümvesoykırımauğramış, haksızlıklaramaruzkalmışbirtoplulukolaraqgöstermektedirler.yapılanpropaqandaveeylemlerneticesind ebazıülkeparlamentolarındaülkemizalehineveturkmilletialehinekararlaraldırabilmekdedirler.tabıı biz de türk millet olaraqkendihakklarımızıanlatmalıyık,kendimizekarşıolanvahşilikleri,hakaretleri,qanlıolaylarıtümdünyayaduyurmalıyıqvəduyururuq.propaqandaönəmlibirkonudur.herbirvatandaş, her birmemur, yaşlıgencinsanlarerməniçetelerininonunülkəsineyalanlarladoluiftirasınınyalanolmasınıanlatmalıbukonudada haçoxçalışmalıdırveçalışyorlar. ErmenilərinsilahlitecvüzüsonucundaAzərbaycanarazisiin 20%, dahildağlıqqarabağetrafındakı 7 yerləşimbölgesinişgalolundu. 20 bin azerbaycanlıhəlakolmuş,50 bin insanyaralanmış,5 bindençokazerbaycanlıesirvekaypolmuşdur. ErmenistanınkənditopraqlarındaveişğaletdiyiAzerbaycantopraqlarındagerçekleşdirdigietniktemizlikpol itikasısonucunda 1 milyondançokqaçqınvemecburigöçmen -zorunlugöçemaruzkaldılar. Savaşsonucunda 900 -den çokevleryıkılmış, qaretedilmışdir. 12 muze, 6 resmqaleriyyası, tarihiöneme sahib 9 saray, 927 kutuphane, 18 camı, 44mabedvesairermenilertarafındanyokedilmışdır.Genelolarak 4366 sosyalkültürelamaçlınesne, 7000 sosyalbina, 2389 sanayivetarımnesnesi, 1025 okul, 855 anaokulu, 4 sanatoryumtedavikompleksi, 798 sağlıkişletmesidahil 695 hastanevediğersağlıkkuruluşlarında, 1510 kültürmüessesesi, 598 iletişimnesnesidağıtılarakmahvedilmiştir. İşğalaltındakıtopraqlarda 460türdençokyabanıağacvekolbitkiləribityor.Bunlardan 70 iendemiktürolubdünyanınhiçbiryerindedoğalhaldebitmiyor.ermenilerinişgalindeolansersengsudeposu nunimkanlarındanistifadeedememeksonucundabubitkilerinçoğuimhaolarakdünyaflorasınınhazinesinde nsilinmeküzeredir.aynızamanda Azerbaycankırmızı kitabınadahiledilmiştirhayvanlardan 4 memeli, 8 kuş, 27 bitkitürüveşairleryokolmatehlikesiilekarşılaşmıştır.ermeniişgalcileritarafındantemashattındabulunanar azilerdüşünülmüşşekildeateşvurularakyakılır.yangınlarermenilerinkontrolündeki bin hektarlarlaarazilerikapsamaklaaynızamandadiğerarazilərə de yayılarakçevreyevecanlıdoğayaçokciddizararverir. genelolarakazerbaycan'ınişgalaltındakitopraklarındaermenistanordusununaskerleritarafındankastenişl enmişyangınlarsonucunda 96 bin hektarmera, yeşillikler, ormanalanlarıyanarakimhaedilmiş, toprağınüstverimliyarasız hale düşmüşdü. İşgalaltındaolantopraklardaolanolgularınküçükbirbölümününsonuçlarınmanzarasınıvermekistedim. Bildiğimizgibimenfurkomşularermeniler1988-1993 - yıllarındaazerbaycanayrılmaz `parçasıolankarabağveonunetrafındaolanlaçınkelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Qubadlı, Zəngilanişgaletdi.Ermenistan'ınAzerbaycan'asilahlısaldırısısonucundainsanhaklarıalanındakabuledilmi
şçoksayıdauluslararasıanlaşmalardaihtivaedilmişnormlardahil "İnsanhaklarınadairÜmumidünyaBeyannamesi" nin,ekonomiksosyalvekültürelhaklaruluslararasısözleşme" in, "İşkencevediğerzalimaneinsanlıkdışıveyainsanonurununkırıcıilişkilerekarşıveonagörecezalandırmaSöz leşmesi" nın, "ÇocukHaklarıSözleşmesi" ninbütünhükümlericiddişekildebozulmuştur.ayrıcasilahlısaldırısırasındauluslararasıinsanihukukkurall arı da dahilolmaküzere "Karadasavaşgötürmekanunlarıveadetlerihakkında" 18 Ekim 1907 - yılı Haag Sözleşmesinin (Sözleşme İV), Savaşzamanımülkühalkınkorunmasınahakkında" 12 Ağustos 1949-cu yılcenevresözleşmesinin, "Askeriesirlerledavranışhakkında 12 Ağustos 1949-cu yılcenevrekonvansiyonu" nın, "Uluslararasısilahlıçatışmakurbanlarınınkorunmasıhakkında" 12 Ağustos 1949-cu yılcenevrekonvensiyalarınailaveprotokolün (1977), BM GenelKurulu "Silahlıçatışmahakkında" 14 Aralık 1974 ci yıltarihli3318 (XXIX) kararınınhükümlericiddişekildebozulmuştur. Azerbaycanhalkınakarşı en dehşetlicinayetlerdenbirihocalıkentindeişlenmiş.hocalıfaciasıhatunvelidisekatliamlarıgibiinsanlıktari hinedüşmüşkanlıolaydır.1992 yılı 25 ini 26 sınabağlayangeceermenistansilahlıkuvvetlərigeçmişsovetlerbirligineait,karabağınhankendindeyerleşikbulunan 366 cızırhlı motorize alayınınbütünteknikimkanlarınınkullanarakvedoğrudandestegiileazerbaycanındağlıkkarabağarazisind ehankendiileaskeranarasındakıhocalışehriniroketve top mermileriiyleyerlebirederekoradayaşayanazerbaycanhalkının soy kırımınıgerçekleştirdiler. Birgecedeoradayaşayanahaliden 613 masum insane qaddarca, hunharcakatledildi. 63 ü cocuk,106sıkadın,70 I yaşlıixtiyar. Amansızcasınaözelişgencelerleöldürüldü. 1275 kişiesiralınmışdır. 8 aile tam mahvolmuşdur.zoribalayan Ruhumuzdirçəlişi kitabındabuacıdəşətdoluqanlıolayıçoksevinclehazalarakkalemealıpkendilerininvahşiyaptıklarınıanlatır, nefretikoynundayetiştireninsanldıqdanuzakolan, yazçıyaratıcıgibiiddiasıolanbirkişinin o olaylarısevinçlekalemealmasıvahimbirtablodur.vebuanlatmaileaslindagerçekolanlarısoykırımıkendiya zısıiletasdikediyorzoribalayan.bu qanlıolaylarıdehşetleributarihisoydaşlarımızaraştırmaetmış,yazmışlar. Tarixiyazmaqtarıxıyaratmaqqədərönəmlidir söylemişdirqazi Mustafa Kamal Atatürk.Qeydedilmelidirilki 2008 yılındaermenistanı'nınbaşkanıolmuşserjsarkisiyanhocalışehrininsivilnüfusunakarşıgerçekleştirilenka nlıeylemtəşkilatıçılarındanbiriolmuştur.ingilizgazetecisi Thomas de Vaal bukonuyatoxunaraqyazıyor "ErmeniaskerikomutanıSerjSarkisyanHocalı'nınistilaedilmesihakkındakonuşmayıricaeikdə o dikkatlecevapverdi:" Biz bukonudayüksekseslekonuşmamayatercihediyoruz ". Thomas de Vaal dahasonrayazıyorkisrkisyanmeydanagelmişolaylarlailgilidahasertkonuştu: "Sanırımönemlisibaşkameseledir. Hocalı'yakadarazərbaycanılardüşünüyorlardıki,bizimleşakayapmakoluronlardüşünüyorlardıki, Ermenilermülkünüfusa el kaldırmayakadirdeyillər. Biz bustereotipisındırmağıbaşardık.(baal de T. Çyorniy sad.armeniya I Azerbaydjanmejdumirom i voynoy.-m. 2005,s.235 ) Azerbaycan cumhuriyetinin Esir, Kayıp düşmüş, Rehin alınmış vatandaşlarla ilgili Devlet Komisyonu verilerine göre savaş kurbanı olan sivil ve askeri esirler arasında sivil insanı tavra, çeşitli şiddet türlerine, fiziksel ve ruhsal işkencelere, qətillərə, tıbbi eksperimentlərə maruz kalanlar olmuştur. Rehineler ve askeri askerler işkence verilmekle öldürülür veya dayanılmaz koşullarda depolama sonucunda esaretten özgür olunanlar müebbet eliyle çevirilirdi.azerbaycan cumhuriyetinin Esir, Kayıp düşmüş, Rehin alınmış vatandaşlarla ilgili Devlet Komisyonu 1 Ocak 2011 yılı tarixnə olan verilerine göre esir, kayıp, düşümüş veya rehin alınmış kişilerin sayısı 4049 kişi düzenlenen edir.onlardan 3273
kişi askerler, 771 kişi mülkü kişidir, 5 nəfərinsə askerler ve Müluki olduğu bilinmemektedir. Sivil şahıslardan 47 kişi kayıp düşerken ergenlik yaşından küçük çocuklar (17 kişi az yaşlı kız), 247 kişi qadıin, 347 kişi yaşlı kişidir (149 kişi kadın). Şimdiye kadar esir ve girovluqda 1399 kişi tahliye edildi. Onlardan 343 kişiyi kadın, 1056 kişiyi erkektir. Aynı zamanda onlardan 170 kişiyi çocuklar (65 kişiyi az çocuk), 289 kişiyi yaşlı kişidir (112 kişiyi yaşlı kadın). Ayrıca, Devlet Komisyonu'na dahil olmuş malzemelerin analizi sırasında 553 kişinin esir ve girovluqda katledildiği veya çeşitli sebeplerden vefat ettiği belli edilmişdir.onlardan 104 kişi kadın, 448 kişi erkektir, 137 kişinin adı bilinmektedir, 74 kişi ise belirsiz kişilerdir. Gerçekçi isnat ederek not etmek isterim ki 1905, 1918, 1990 yılı bu tarixldə Ermenilerin Türklere Müslümanlara azgınlıkları gibi tarihe yazılmıdır.1988 yılı Şubat 22 de Karabağ toprağında ilk kan tökülmüşdür.erməni milliyetçileri Esgeranda çarpışma işlemiş Ali ve Bahtiyar adlı Ağdamlı 2 genç ermeniler tarafından katledildi. Ermeni milllətçiləri Kafan rayonunda Azərbaycanlılıarın ilk topluluğunu silah gücüne kendi yurt yuvalarından çıkarmışlardır Böylece Ermenistan'dan soydaşlarımızın kalıcı yerleşim yerlerinden toplu şekilde qovulmasıın temeli atıldı. Öncelerde 1948, 1953 ci yillarda da soydaşlarımız kendi yurt yuvalarından kovulmuşdular. Qeyd edilenlerle birlikte, Ermenistan işgal ettiği ərazilərdənə Azerbaycanlılara karşı etnik temizleme politikasını hayata geçirmiş ve bu arazileri monoetnik bölgeye dönüştürmüştür.işgal edilmiş ərazilrdən yerli Azerbaycanlı nüfus çıkarılarak zorunlu göçmen çevrilmişlər.beləki, işgal edilmiş Laçin ilçesinden 71000, Kelbecer ilçesinden 74000, Ağdam ilçesinden 165600, Fuzuli ilçesinden 146000, Cebrail ilçesinden 66000, Qubadlıilçesinden 37900, Zengilan ilçesinden ise 39500 kişi azerbaycan vatanndaşı zorunlu göçmen haline gelmişdir.genellikle, Ermenistan silahlı saldırı ve etnik temizlik politikası sonucunda Azerbaycan'ın işgal edilmiş (Karabağ ve çevresinde 7 bölge) topraklarından 660000 den fazla sivil zorunlu göçmen olmuşdur. Bundan ilave 100000 artık Azerbaycan vatandaşı Ermenistan sınır ve işgal hattı ile təmmasda olan bölgelerden ülkenin diğer arazilerine penah getirmişlerdir.diğer taraftan, yukarıda belirtildiği gibi, 1988 yılı sonu ve 1989 yılı başında, şimdiki Ermenistan Cumhuriyeti toprakları 250 binden artık etnik Azerbaycanlı sınır dışı edildi ve onlar qaçqın olarak Azerbaycan'da yerleşti. Böylece, şimdiki Ermenistan'dan Azerilerin deportasiyası, Azerbaycan'ın 20% topraklarının işgali ve işgal altındaki topraklarda gerçekleştirdiği etnik temizlik siyəsəti sonucunda binlerce insan öldürülmüş, çeşitli dereceli yaralanmaları almış, esir alınan ve kayıp düşümüş sivil ağır psikolojik ve məvi gerginlik geçirmiş,1 milyondan fazla Azerbaycanlı kendi tarihi vatanlarından, evlerinden göç edilerek mülteci ve zorunlu göçmen durumuna düşmüştür. Bu kategoriye ait olan insanlar Azerbaycan'ın 62 şehir ve ilçesinde, 1600 den çok yoğun yerleşim nesnesinde geçici yerleşmişler. Bir faktı belirtmek yerinde olurdu - işgal altındaki bölgelerden olan nüfusun tebbi artışı 22-26 kişiye (her 1000 kişiye) kadar azalmıştır ki, bu da Azerbaycan'da demografik duruma ciddi olumsuz etkilemiştir. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 20 Aralık 1993 yılında kendisinin 48 \ 114 sayılı "Azerbaycan'da mültecilere ve göçmenlere acil insani yardım durumuna dair" kararında çok sayıda sivil kişilerin hareketi ile ilgili Azerbaycan'da insani durumun sürekli kötüleşmesi ile ilgili kendisinin ciddi endişesini ifade etmişdir.bu kararın temel değerlerinden biri şu ki, ilk kez Uluslararası belgede Ermenistan'ın saldırısı sonucunda Azerbaycan'da mültecilerin ve göçmenlerin sayısının 1 milyonu aştığı doğrulanmıştır.gördüğümüz gibi, Ermenistan silahlı saldırısı sonucunda bölgede acil insani durumun oluşması Azerbaycan halkının tarihi milli kültür abidələrinə, bölgenin doğal kaynaklarına ve ekolojik durumuna onarılması mümkün olmayan derecede değişmiş ziyanlarla eşit ülkeye küıllü miktarda sosyal ekonomik zarar vurulmuştur.
Azerbaycan Cumhuriyeti Mülteciler ve Göçmenlerin İşleri Devlet Komitesisitesinde elektronik hizmet yaradılmışdır.və bu siteden de zorunlu göçmenler ve mültecilerin (qaçqın) onlararı ilgilendiren bilgileri alırlar. Meselâ ev yaşam masrafları servisler, onaylı devlet bucdəsindən verilen aylık yardımı hakkında ve diğer konular hakkında bilgi bu sitede onlara bilgiyi iletiyor.tabii Devlet Komitesi bu yönümde çok işlər görmüş.azerbaycan Cumhuriyeti Mülteciler ve Göçmenlerin İşleri Devlet Komitesi nın son melumtina dikkat etsek- Azerbaycanda 1. 200.000 kadar qaçqın zorunlu göçmen vardır.azerbaycan hükümeti qaçqın ve zorunlu göçmenlerin ihtiyaçlarını karşılamak için hem hukuki, hem de sosyo-ekonomik alanda büyük işler yapıyor. Qaçqın ve mecburi göçmenlerin sosyal sorunlarının çözümü amacıyla Azerbaycan Hükümeti son 20 yılda 5,4 milyar ABD doları tutarında malzeme harcamıştır.genellikle, 2001-2009 yıllarında Devlet Petrol Fonu'ndan ( 612.9 milyon lira ) ve diğer kaynaklardan ( 33.2 milyon lira ) ayrılan 646.1 milyon lira kaynak hesabına 18190 aile 81,8 bin kişi daimi yerleşmeden mülteci ve zorunlu göçmenler için 10168 bin kv.metr alanı olan 63 kasaba ve bireysel evler, ayrıca 123 okul, 4 müzik okulu, 37 anaokulu, 45 sağlık ocağı, 33 iletişim evi inşa, 542 km yol, 645 km su hattı, 1007 km hava elektrik hattı çekilmiş, 81,5 km gaz, 33,1 km kanalizasyon, 1,27 km ısı hatları çekilmiş, 11 bin hektarda sulama çalışmaları yapılmış, 537 çeşitli güce sahip elektrik transformatoru yüklü. Dahil Ermenistan'dan göçmen düşmüş soydaşlarımızın yerleştirilmesi için cumhuriyetin çeşitli şehir ve bölgelerinin arazilerinde 1330 ev dikilerek onların kullanımına verilmiştir. Yeni kasabalara aktarılmış zorunlu göçmenlere Bakanlar Kurulu kararı ile tarım işleri ile meşgul olmaları için belirlenmiş miktarda bedelsiz mali yardım veriliyor. 1993-2009- cu yıllarda mültecilerin ve mecburi göçmenlerin sosyal korunmasına ilişkin devlet bütçesinden malzemeler ayrılip.ulu önder Haydar Aliyev demiştir: "İşgal altındaki tüm bölgelerden kaybedenlere, şimdi mülteci durumunda, göçmen durumunda yaşayan vatandaşların sorunları bizim için bir numaralı sorundur. Ulu öndərin bu fikirlerin gözönünde tutularak Azerbaycanda her bir sade vatandaş, her bir memur, toplu çalışıyoruz kı, doğma yurt yuvalarından göçmen - qaçqın olmuş soydaşalrımızın sıkıntılarını onlarla birlikte çözümüne yardımçı olaq. Aktif üyesi olduğum sivil toplum örgütü olan Azerbaycan Kadınlar Cemiyeti Azerbaycan'da kendi faaliyeti ile Azerbaycan kamuoyuna iyi amacıyla ile yardım etti. Bu toplum 1920 yılında ortaya çıktı.1990 yıllarında müsteqillik elde edildikten sonra ilk sivil toplum örgütü gibi kayıt geçti ve faaliyetini sürdüryor. Sosyal kurumun üzvüləri Azerbaycan'ın bilim, eğitim, sağlık, ekonomi ve diğer alanda çalışan aydın qadınlardır.onlar kendi emekleri ve zahmetleri ile Vatana kendi töhvələrini verirler.bu kurumun 75 bin üyesi var. 64 ülke ile ilişkilerini kurub. Ölkə ve yabancı, kamu ve sosyal strukturlarilə birlikte çalışıyor.devletçiliğin korunmasında, aile, kadın ve çocuğa sorunlarının çözümünde, xayriyeçilik (yardım etmək,hayırsever )çalışmalarında çok aktiftir. Bu qurum yani camiyyet onceler aile, kadın, savadsızlıq ve bu gibi sorunların çözümü yöneliminde çalışmalar yapıyordu. Amma artıq 1990 cı yillardan mülteci ve zorunlu göçmen sorunu ile ilgili çalışma alanını genişletti ve bu yönümdə işlerini kurmuşlardır.camiyyatın başqanı Bahar Qasımova çok büyük gayretle əzimkarlıqla bu işi yapıyor.bu kurum mülteci ve zorunlu ile görüşüyor onların sorunları ile ilgileniyor ve çözümüne çalışıyor.tabii Bahar hanıma bu işləri Hair sever çalışmaları başqanı olduğu Qadınlar camıyyatı sevil toplum ile beraber yapiyor.bu hanımlar Ermeniler ile sınır bölgesinde yaşayan insanlarla görüşüyor, psikolojik gerilimi olan insanlarla ilgileniyor, şehit aileleri ile görüşür. Və imkan dahilinde onlara yardım ederler.kadınlar kurumunun yardımı ile geçen yıl 80 görme özürlü çocukların tıbbi muayenesi, tedavisi düzenlenmiştir. Bir neşəsinin göz ameliyatını kendi üzerine götürmüzdür bu kadınlar.bu özürlü çocukların içinde mülteci aileden olanlarda vardır. Zorunlu göçmen aileden 12 yaşındaki bir kız çocuğunu 8 kez yabancıya gözlerinin tedavisi için göndermişler.şimdi bu kızın gözleri az da olsa görür çünki gözleri neredeyse görme yeteneğini
kaybetmiştir. 18 yaşına kadar görme özürlü çocuklar arasında yarışmalar keçirildi.təbii bu çocukların çalışmasında mülteci ve zorunlu göçmen ailelerin çocukları vardı.qadınlar camiyyəti sivil toplumu (kurumu) Azerbaycan camiyyatine toplumuna kamuoyuna çok yakından yardım ediyor.zorunlu göçmen ailelerine yardım edir, onlarla sık sık görüşüyor, oluşmuş sorunların çözümüne çalışıyor.sosyal müdafiyyənin, sosyal refahın iyileştirilmesi alanında uğrların kazanılmasına da bu cemiyetin üyesi olan Hanimlar kalple yardım ediyorlar.ermenistan'ın Azerbaycan'a saldırısı hakkında gerçeklerin dünya kamuoyuna duyurulması için çalışıyorlar bir sivil toplum örgütü olarak. Devletimizin, vatanımızın, vatandaşlrımızın güzel olması ve yaşaması ve tüm konuda onlara yardım etmesini bu fedakar xanimlar karşılarına amaç qoymuşlar.prizidentimiz İlham Aliyev cenaplarının iç ve dış politikasını beğeniyor ve devlet başkanının Azerbaycan için yaptığı güzel əmmələrini alqışayırlar. Azerbaycan vatandaşı olarak dünya kamuoyu tarafından sorunlarımızın çözümü yönünde yeterli ve objektif tepkisine ulaşmak uçuç elimizden geleni yapmalıyız.milletimize edilen Ermeni çetelerinin haqsizliqı hakkında yüzlerce kitap yazılmıştır, tarihi eserler, bilimsel araşadirmalar təhlilər götürüldü. Bu araştırmalar gerçek ve olgulardan alınır. Mevlana söylemış Günün adamı olmaya çalışma gerçeğin adamı olmaya çalış çünkü gün değişir hakikat değişmez. Bir bulutun arkasından parlayan güneşi olur. Ulu öndərimiz Haydar Aliyev söyləmişdir: Biz düz yolda-hak yolu ile, Allah yolu ile. Kur'an yolu, Demokrasi yoluyla gidiyoruz. Biz istiyoruz ki, Azerbaycan'da hak olsun, Azerbaycan müstakil yaşayabilir bilsin, halkımız milli özgürlüğünü hep korumayı bilsin (Katiyyetin tentenesı B,1995)..